Kanker •Therapie •Gevaren •Kanker •Therapie •Gevaren

Opleiding apotheekassistenten 2008
Anti-tumorale geneesmiddelen
Karen Vermis – UZ Gent
1
•Kanker
•Therapie
•Gevaren
Opleiding apotheekassistenten 2008
2
•Kanker
•Therapie
•Gevaren
Opleiding apotheekassistenten 2008
3
1
Wat is kanker?
•“Kwaadaardige ziekte”
• Kankercel: DNA-beschadiging
(straling, chemicaliën,
virussen,..)
−Ongecontroleerde celdeling (ongevoelig voor
groeiremming, onafhankelijk van groeisignalen)
−Ontsnappen aan apoptosis
−Stimulatie angiogenese
−Verspreiding naar andere organen, verhoogde
invasie
⇒Orgaanaantasting – daling functionaliteit
⇒ DOOD?
~ Therapie - diagnose
Opleiding apotheekassistenten 2008
4
Kanker: Ongecontroleerde celdeling
5
Wat is kanker?
•“Kwaadaardige ziekte”
• Kankercel: DNA-beschadiging
(straling, chemicaliën,
virussen,..)
−Ongecontroleerde celdeling (ongevoelig voor
groeiremming, onafhankelijk van groeisignalen)
−Ontsnappen aan apoptosis
−Stimulatie angiogenese
−Verspreiding naar andere organen, verhoogde
invasie
⇒Orgaanaantasting – daling functionaliteit
⇒ DOOD?
~ Therapie - diagnose
Opleiding apotheekassistenten 2008
6
2
Metastasevorming
7
•Kanker
•Behandeling
•Gevaren
Opleiding apotheekassistenten 2008
8
Behandeling
•Chirurgie
•Bestraling
•Farmacotherapie:
•Chemotherapie
•Immunotherapie
•Hormonale therapie
9
3
Cellulaire targets
Immunotherapie
Proteïnekinaseremmers
Antibiotica
Alkylerende
agentia
Cisplatinum
Topo-isomerase inh
Antimetabolieten
Microtubuli inhibitor
10
DNA-RNA: transcriptie,
transductie,…
11
1. Alkylerende agentia
Covalente binding tussen de 2 DNA strengen:
Î geen replicatie of transcriptie mogelijk
Î celdood
12
4
Replicatie van DNA
13
1. Alkylerende agentia
−Stikstofmosterd en derivaten: busulfan (Myleran®), chlorambucil
(Leukeran®), cyclophosphamide (Endoxan®), melfalan (Alkeran®),
ifosfamide (Holoxan®) =
−N-Nitrosoureumderivaten: fotemustine (Muphoran®), Temozolomide
(Temodal®), BCNU (carmustine, Carmubris), CCNU (lomustine, Cecenu),
−Dacarbazine
14
Cisplatinum en analogen
Cisplatinum
derivaten: carboplatine, oxaliplatine
15
5
2. Antimetabolieten
• Structureel gelijkaardig aan de normale metabolieten die
essentieel zijn voor de groei en vermenigvuldiging van de cellen:
− worden ingebouwd in het DNA of RNA
− remmen enzymen die noodzakelijk zijn voor de synthese van
essentiële bouwstenen
Î foute genetische boodschap tijdens
replicatie
16
2. Antimetabolieten: indeling
− Purine-analogen: cladribine (Leustatin®), clofarabine (Evoltra®),
fludarabine (Fludara®), mercaptopurine (Puri-Nethol®), thioguanine
(Lanvis®)
− Pyrimidine-analogen: capecitabine (Xeloda®), cytarabine
(Cytosar®), 5-fluorouracile (Fluracedyl®), gemcitabine (Gemzar®)
− Foliumzuurantagonisten: methotrexaat
17
Aanknopingspunten:
18
6
3. Topo-isomerase inhibitoren
• Topo-isomerasen:
− Enzymen die DNAstructuur (helix)
handhaven en bepaalde DNA delen
beschikbaar maken voor transcriptie
• Topo-isomerase I: irinotecan (Campto®), topotecan
(Hycamtin®)
• Topo-isomerase II: etoposide (Eposin®, Vepesid®)
DNA vernietiging
19
Topo-isomerase-inhibitor:
werkingsmechanisme
20
4. Antitumorale antibiotica
• Verschillende mechanismen: intercalatie
tussen DNA en RNA, topo-isomerase II
inhibitoren, productie van radicalen (DNA
breuken)
DNA, RNA en ewitsynthese
21
7
4. Antitumorale antibiotica: indeling
• Anthracyclines:daunorubicine (Cerubidine®),
doxorubicine (Caelyx®), epirubicine (Farmorubicine®),
idarubicine (Zavedos®), Mitoxantron (Xantrosin®)
• Bleomycine
• Mitomycine C
• Dactinomycine (Lyovac Cosmegen®)
22
Intercalatie tussen DNA: doxorubicine
23
5. Microtubulaire inhibitoren
• Microtubuli
~ celdeling: spoel bij het uit
elkaar trekken van de verdubbelde
chromosomen,…
Interferentie: vallen uit elkaar
geprogrammeerde celdood
24
8
Microtubuli: werkingmechanisme
25
5. Microtubulaire inhibitoren
− Vincaalkaloïden: vinblastine (Velbe®,
Vinblasin®), vincristine (Oncovin®,
Vincrisin®), vindesine (Eldisine®), vinorelbine
(Navelbine®)
− Taxanen: docetaxel (Taxotere®), paclitaxel
(Paxene®, Paclitaxin®, Taxol®)
− Estramustine fosfaat (Estracyt®)
26
6. Immunotherapie: specifieke,
doelgerichte monoclonale antilichamen
27
9
“Targeted” therapy
28
Monoclonale antilichamen: productie
29
Monclonale antilichamen: structuur
Specifieker
daling toxiciteit
- omab
-mumab
-ximab
- umab
30
10
Monoclonale antilichamen:
indeling volgens target (receptor)
Epidermal Growth Factor Receptor = EGFR:
cetuximab (Erbitux®), panitumumab (Vectibix®)
CD52: alemtuzumab (MabCampath®), CD20 rituximab
(Mabthera®)
Her2: trastuzumab (Herceptin®)
Vascular Endothelial Growth Factor = VEGF:
bevacizumab (Avastin®)
31
HER-2 receptor
32
VEGF inhibitie
33
11
Proteïnekinaseremmers
• “small molecules”, nibs
• Inhiberen specifiek de functie van
intracellulaire enzymen
34
Nibs: werkingsmechanisme
35
Nibs: werkingsmechanisme
36
12
Proteïnekinaseremmers: indeling
• Op basis van enzyme dat geïnhibeerd
wordt:
− bcr/abl-kinase: dasatinib (Sprycel®), imatinib
(Glivec®)
− Tyrosinekinase van EGFR type Ireceptor:
erlotinib (Tarceva®)
− Multikinase inhibitor: sorafenib (Nexavar®),
sunitinib (Sutent®)
37
•Kanker
•Therapie
•Gevaren
Opleiding apotheekassistenten 2008
38
Toxiciteit van chemotherapie: snel
delende lichaamseigen cellen
Mucosit
is
Diarrhee
Alopecie
Nausea/braken
Sterilite
it
Beenmergonderdrukking
39
13
Toxiciteit van antitumorale middelen
• Carcinogeen (mutaties), teratogeen
• Orgaantoxisch:
< hydratatie, beschermende medicatie
• Allergische reacties
• Extravasatie -> weefselnecrose
• Resistentie: natuurlijk/verworven (hoge dosis);
enzymen (actief en passief transport),…
40
14