Bouwen met Hennep - Van Laarhoven Combinatie

Bouwen met Hennep
Van Laarhoven Combinatie Architecten
Datum: 18 maart 2015
2
Hennepblokken ...................................................................................... 17
Stapelen.............................................................................................. 17
Kozijnen .............................................................................................. 17
Inhoud
Luchtdichting ...................................................................................... 17
Inleiding ....................................................................................................... 3
Afwerking ............................................................................................... 21
Historie ........................................................................................................ 5
Leidingwerk ........................................................................................ 21
Verbouwen van hennep .............................................................................. 7
Buitenafwerking ................................................................................. 21
Hennep als bouwmateriaal ......................................................................... 9
Binnenafwerking ................................................................................ 21
Storten of spuiten.................................................................................... 9
Bijlage A - Detaillering Hemcrete massieve hennepwand ......................... 22
Prefab elementen .................................................................................... 9
Bijlage B – Detaillering Chanvribloc hennepblokken wand ....................... 27
Hennepblokken ....................................................................................... 9
Bijlage C – Voorbeeldprojecten.................................................................. 31
Eigenschappen van hennepwanden.......................................................... 11
Constructieve eigenschappen ............................................................... 11
Bouwfysische eigenschappen................................................................ 11
Verwerking ............................................................................................ 11
Uitvoering en detaillering .......................................................................... 13
Massieve hennepwand.......................................................................... 13
Bekisting ............................................................................................ 13
Spuiten............................................................................................... 13
Prefab elementen .................................................................................. 15
Constructie ........................................................................................ 15
Aansluiting ......................................................................................... 15
3
Inleiding
De afgelopen jaren heeft Van Laarhoven Combinatie Architecten kennis
gemaakt met ‘Bouwen met Hennep’. Deze publicatie vat de opgedane
kennis samen met betrekking tot alle aspecten van bouwen met hennep.
Er worden een aantal verschillende bouwmethodes besproken die de
afgelopen jaren in europa ontwikkeld zijn. In Nederland is ondanks de
vele voordelen nog weinig ervaring met bouwen met hennep.
4
Marihuanabelasting in de VS
Columbus ontdekt Amerika
Henry Ford bij zijn auto van hennepplastic
Affiche uit WOII, VS
5
Historie
Hennep is al eeuwen lang een van de meest toegepaste en veelzijdige
materialen. Een aantal historische feiten:
In 1492 ontdekt Columbus Amerika. Zonder zijn zeilen en touwen,
gemaakt hennep, was dit niet gelukt. Ook de Hollandse VOC dank haar
succes aan de kracht en duurzaamheid van hennep.
In 1812 viel Napoleon Rusland binnen. Belangrijkste rede: Rusland leverde
tegen de afspraken met Frankrijk ook hennep aan Groot-Brittannië.
In 1937 werd er in Amerika een belasting ingevoerd op de handel in
cannabis, hennep en marihuana. Onder druk van de opkomende
katoenhandel (kleding) en olie-industrie (kunststof) werd de grootschalige
productie van hennep teruggedrongen.
In 1941 ontwikkeld Henry Ford een auto van hennepplastic. Veel lichter
dan staal en zonder de nadelige milieu-effecten. Uit angst voor
imagoschade wordt het idee niet verder uitgedragen.
In 1942 verscheen in Amerika de film ‘Hemp for Victory’ waarin hennep
werd aangeprijsd als noodzakelijk gewas om de oorlog te kunnen winnen.
De hennepteelt nam enorm toe voor de productie van uniformen, canvas
en touw.
6
Akker met hennep
Hennepoogst
Hennepplanten
7
Verbouwen van hennep
Hennep is een gewas dat wereldwijd op alle ondergronden verbouwd kan
worden. Zaden worden geplant aan het eind van de lente en groeien in
slechts 14 weken tot een volwassen plant zonder hulp van kunstmest of
pesticiden. Voor 1 hennepwoning in circa 1 ha landbouwgrond nodig
voor de productie van voldoende hennep.
Na de oogst heeft de hennep de akker op natuurlijke wijze gereinigd en is
deze direct geschikt voor het verbouwen van bijvoorbeeld maïs. De
landbouwgrond hoeft niet braak te liggen en levert de landbouwer dus
ieder jaar extra inkomsten op. Iedere hectare hennep levert de boer c.a.
€1000,- op na verrekening van de kosten.
De plant die verbouwd wordt is de mannelijke hennepplant en is niet
geschikt voor de productie van verdovende stoffen (cannabis, marihuana).
Tijdens de groei produceert een hectare hennep 25 keer zoveel zuurstof
(O2) als een hectare bosgebied. CO2 wordt opgeslagen in de plant.
Bouwen met hennep heeft dus een positieve invloed op de CO2 balans
van de het gebouw.
De vezels van de hennepplant zijn zeer sterk en worden gebruikt voor
productie van o.a. touw, canvas en isolatiemateriaal. De houtachtige
stengels van de plant worden gedroogd en versnipperd. Deze snipper
kunnen worden gebruikt als stalstrooisel maar vormen tevens de basis
voor een reeks nieuwe, ecologische bouwmaterialen.
8
Hennepsnippers van de stengel
Massieve hennepwand
Hennep-kalk mengsel
hennepblokken
Isolatiedekens van hennepvezels
Tijdelijke bekisting
9
Hennep als bouwmateriaal
Van zowel de hennepvezels als van de houtachtige stengels van de
hennepplant kunnen diverse bouwmaterialen worden gemaakt.
Zo zijn er isolatiedekens van hennep als ecologisch alternatief voor
minerale wol. Hennepvezels worden met een natuurlijk bindmiddel
(maïszetmeel) tot dekens gemaakt en zijn geschikt voor isoleren van
wanden en daken.
De houtachtige snippers die van de plantenstengel worden gemaakt
kunnen worden vermengt met kalk en water. Dit mengel kan vervolgens
op verschillende manieren verwerkt worden. Eenmaal uitgehard ontstaat
een steenachtig, lichtgewicht en dampopen materiaal met een hoge
isolatiewaarde. Het materiaal heeft tevens een hoge warmtecapaciteit en
is onbrandbaar.
De verwerkingsmethodes van het materiaal zijn vergelijkbaar met die van
beton. Zo is het mogelijk het mengel op de bouwplaats in een bekisting te
storten of te spuiten. Ook kunnen er in een fabriek kant en klare
wandelementen worden gemaakt. Een derde mogelijkheid is het
produceren van metselbare blokken (ca. 60x30 cm).
Storten of spuiten
De draagconstructie van beton, hout of staal (onze voorkeur gaat naar
hout omdat dit het meest ecologisch is) wordt aan de binnenzijde
voorzien van een dampopen beplating. Aan de buitenzijde wordt een
tijdelijke bekisting aangebracht. Hiertussen wordt het natte hennepkalkmengsel aangebracht. Na uitharding wordt de bekisting verwijderd en
kan de wand worden afgewerkt met stucwerk of houten delen. Het
voordeel van deze methode is dat de draagconstructie volledig ingeloten
wordt door het hennepmengsel waardoor deze zeer goed beschermd is.
Een nadeel is dat bij vorst en regen niet gewerkt kan worden en dat de
wanden tijdens het uitharden op de bouwplaats beschermd moeten
worden tegen regen.
Prefab elementen
In de werkplaats worden houten frames gevuld met het hennep-kalkmengsel. Hierdoor kunnen kant en klare wanddelen gemaakt worden,
compleet met kozijnen, elektra en andere voorzieningen. Een voordeel
van deze methode is dat het hennepmengsel in een controleerbaar
klimaat kan uitharden hetgeen zorgt voor een constantere en hogere
kwaliteit. Op de bouwplaats kan door de toepassing van deze prefab
elementen snel gebouwd worden. Een nadeel is dat er extra aandacht
moet worden besteed aan een goede aansluiting tussen de verschillende
elementen en dat het lastig is in het werk afmetingen te wijzigen.
Hennepblokken
De blokken worden in de fabriek en dus onder gecontroleerde en
constante omstandigheden gemaakt en zijn verkrijgbaar in verschillende
afmetingen. Op de bouwplaats wordt een wand relatief eenvoudig
opgetrokken door de blokken te verlijmen met een aangepaste
mortellijm. De blokken zijn eenvoudig te verzagen waardoor een redelijk
grote vormvrijheid ontstaat. De blokken worden voor of tussen een
draagconstructie aangebracht. Een nadeel is dat de hennepblokkenwand
niet voor stabiliteit kan zorgen. Een ander nadeel is dat de isolatiewaarde
van de wand iets lager is dan die van een gestorte wand. Dit komt doordat
de mortellijm in de voegen (ca. 3 mm) minder isoleert dan het
10
hennepmengsel. In de massieve blokkenwand kunnen met een frees
eenvoudig leidingen worden aangebracht. Binnen en buiten kan de wand
van stucwerk worden voorzien. Als alternatief kan de wand aan de
buitenkant worden voorzien van houten delen.
Zagen van hennepblokken met een verstekbak
11
Eigenschappen van hennepwanden
Een van de grootste voordelen van toepassing van hennep als
bouwmateriaal zijn de gunstige eigenschappen van het bouwproduct op
het binnenklimaat. In feite heeft het product de eigenschappen van een
(licht) steenachtig materiaal met een hoge isolatiewaarde.
Constructieve eigenschappen
Hoewel het hennepmengsel wanneer het uitgehard is een redelijke
druksterkte heeft is er altijd een andere draagconstructie nodig. In het
geval van de prefab elementen wordt de dragende functie door het
houten frame vervult.
Een massieve hennepwand is sterk genoeg om de afwerking zoals
stucwerk of spijkerstijlen te kunnen dragen. Ook zijn de wanden sterk
genoeg om het gewicht van een (normaal) kozijn op te vangen. Voor het
maken van sparingen zullen lateien moeten worden toegepast. Deze
kunnen in de wand opliggen.
De exacte druksterkte is afhankelijk van de mengverhouding en de
verwerkingsmethode en verschilt dus per bouwproduct.
Bouwfysische eigenschappen
Afhankelijk van de verwerkingsmethode heeft een hennepwand van 300
mm dik een isolatiewaarde (Rc-waarde, warmteweerstand) van 4 tot 5
m2K/W en voldoet daarmee ruimschoots aan de huidige bouwbesluiteis
van 3,5.
Door de kalk heeft een hennepwand een relatief hoge warmtecapaciteit.
Een hoge warmtecapaciteit betekend dat er veel energie nodig is om het
materiaal in temperatuur te doen stijgen. Hierdoor wordt snelle
opwarming van de binnenruimte op zonnige dagen voorkomen: de
wanden absorberen de zonnewarmte. Op het moment dat de zon weg is
wordt deze warmte weer afgegeven aan de ruimte (mits de
ruimtetemperatuur lager is dan die van de wand). De warmtecapaciteit
van hennepwanden zorgt voor de ideale bufferwerking.
Hennepwanden zijn dampopen. Dit wil zeggen dat waterdamp die binnen
geproduceerd zich door de wanden naar buiten kan verplaatsen. De
wanden werken tevens vochtregulerend wat zorgt voor een constant en
gezond binnenklimaat.
Door de dichtheid van het materiaal hebben hennepwanden goede
akoestische eigenschappen. Bovendien is het materiaal onbrandbaar.
Verwerking
Het uitgeharde hennepmengsel is eenvoudig te verwerken . Voor het
zagen van de blokken is een verstekbak beschikbaar. Tijdens bewerking
komen geen schadelijke stoffen vrij. Bij sloop is 100% van het materiaal
biologisch afbreekbaar en kan zonder problemen in het milieu worden
opgenomen. Het product maakt dus deel uit van een volledige natuurlijke
kringloop.
Een ingesloten draagconstructie kan bij sloop uit de wand verwijderd
worden door het hennep er af te slaan met een hamer. Zeker bij een
draagconstructie van staal of beton is dit noodzakelijk omdat deze
materialen op een andere manier gerecycled of hergebruikt dienen te
worden.
12
Dragend houten stijl- en regelwerk.
Volgens berekening constructeur
Dampopen beplating
Leemstuc binnenafwerking
Thermische isolatie
λ
0.06 W/m.K
d (dikte wand)
300 mm
400 mm
Rc (m2K/W)
5,2
7,1
Overige eigenschappen
Dichtheid
Druksterkte
Warmte capaciteit
Damp diffusie weerstand μ
Geluidsabsorptie coëfficiënt
Luchtdichtheid (bij 50 pa)
CO2 opslag
275 kg/m3
0,3-0,4 N/mm2
1500-1700 J/kg
4,84
0,69
<2m3/m2uur
130 kg/m3
hennepkalkmengel
Buitenstucwerk, basislaag en toplaag
Massieve hennepwand, in-het-werk gestort
Systeem: Hemcrete®, Limetechnology, UK
www.limetechnology.co.uk
d
13
Uitvoering en detaillering
De verschillende hennepbouw methodes zijn redelijk eenvoudig in
uitvoering. Een goede detaillering is echter altijd belangrijk om optimaal
van de kwaliteiten te kunnen profiteren en te zorgen dat een gebouw
ontstaat met een lange levensduur. We hebben een aantal details
verzameld van leveranciers van verschillende systemen die aangeven wat
de belangrijkste aandachtspunten zijn in de uitvoering.
Massieve hennepwand
Bekisting
Voor het storten van een massieve hennepwand is een bekisting nodig. Bij
een tijdelijke bekisting is het verstandig deze van te voren in te smeren
met bijvoorbeeld groene zeep waardoor deze makkelijke te verwijderen
is. Als bekisting aan de binnenzijde kan ook gekozen worden voor een
blijvende beplating. Belangrijk is dan wel dat deze beplating dampopen is,
wat de platen minder geschikt maakt als stabiliteitselement van de wand.
Voordeel van een beplating aan de binnenzijde is dat voor het storten
voorzieningen zoals leidingen en elektra kunnen worden aangebracht.
Wanneer met een tijdelijke bekisting wordt gewerkt worden deze
voorzieningen achteraf aangebracht door sleuven te vrezen in de wand.
Dit is een vrij eenvoudige bewerking omdat de hennenwand niet
bijzonder hard is.
Het te storten mengsel omsluit de draagconstructie van het gebouw. Het
is belangrijk dat de constructie volledig ingesloten wordt door het
mengsel waardoor de constructie goed beschermt blijft tegen rot (houten
constructie) of corrosie (staalconstructie). Omdat de wand doorgaans
dikker is dan de constructie zal een bekisting aan de buitenzijde moeten
worden aangebracht met afstandhouders. Bij de keuze van type
afstandhouders moet gelet worden op het vermijden van koudebruggen.
Bij voorkeur worden de afstandhouders gelijk met de bekisting verwijderd
en de gaten opgevuld met het hennepmengsel.
Het hennepmengsel moet tussen de bekisting goed verdicht worden. Het
is daarom aan te raden de bekisting niet te hoog te maken en als een
wandgedeelte klaar is de bekisting omhoog te schuiven.
Spuiten
Naast storten kan het mengsel ook tussen de draagconstructie gespoten
worden. Het voordeel hiervan is dat er maar aan één zijde (de
binnenzijde) een bekisting hoeft te worden aangebracht. Het mengsel
moet hiervoor wel iets dunner zijn (meer water). Aanbrengen vergt
speciale spuitapparatuur en kunde.
In bijlage A zijn diverse voorbeelddetails opgenomen van massieve
hennepbouw.
14
Bekisting
Spuiten van hennep
15
Prefab elementen
Het in de fabriek maken van wandsegmenten zorgt voor een
gecontroleerde en constante kwaliteit en voor een snelle montage op de
bouwplaats. Men is hierdoor minder afhankelijk van de
weersomstandigheden. Correcte maatvoeren is echter essentieel om de
elementen zonder problemen te kunnen plaatsten.
Constructie
De sterkte van de prefab elementen wordt ontleend aan een houten
framewerk. Ook bij deze methode kan gebruik gemaakt worden van een
blijvende bekisting, waarbij het constructieve frame tevens de bekisting
van het element vormt. In feiten ontstaan hierdoor een soort bakken die
gevuld worden met het hennepmengsel nadat voorzieningen (sparingen
voor ramen, elektra etc.) zijn aangebracht. Het nadeel van deze bakken is
echter dat het hout altijd een koudebrug vormt omdat de bakken even
hoog moeten zijn als de uiteindelijke wanddikte.
Een andere mogelijkheid is een tijdelijke bekisting toe te passen. Deze
methode is vergelijkbaar met het maken van massieve hennepwanden
maar dan in delen. Voordeel is dat het element in de fabriek plat gelegd
kan worden waardoor in feite alleen aan de achterkant en aan de
zijkanten een bekisting nodig is. Een constructief houten frame kan
eenvoudig ingestort worden.
Hennepwand element, prefab
ontwerp: Van Laarhoven Combinatie Architecten
Aansluiting
Er zullen ook voorzieningen moeten worden aangebracht om de panelen
op hun plek te zetten en te koppelen. Dit vraagt extra aandacht bij het
ontwerp van de elementen. Hoe meer voorzieningen er van te voren in de
elementen worden aangebracht hoe meer er gekoppeld moeten worden
(denk aan elektra, leidingen, datakabels etc).
16
(Houten) draagconstructie
volgens berekening constructeur
Thermische isolatie
λ
0,07 W/m.K
d (dikte wand)
100 mm
150 mm
200 mm
300 mm
Rc (m2K/W)
1,33
2,10
2,85
4,28
Overige eigenschappen
Dichtheid
Druksterkte
Warmte capaciteit
Damp diffusie weerstand μ
Geluidsabsorptie
Luchtdichtheid (bij 50 pa)
CO2 opslag
300 kg/m3
- N/mm2
1700 J/kg
4,5
50 – 59 dB
- m3/m2uur
1,75 kg/m3/jaar
Hennepblokken
10x30x60 cm
15x30x60 cm
20x30x60 cm
Hennepblokken
systeem: Chanvribloc, Frankrijk
www.chanvribloc.com
Houtskeletbouwmethode
geïsoleerd met bv hennepdekens
17
Hennepblokken
Hennepblokken worden momenteel in Frankrijk geproduceerd en zijn
beschikbaar in verschillende afmetingen. Naast wanden kunnen er ook
vloeren mee geïsoleerd worden. Wanden van hennepblokken kunnen
geen dragende functie vervullen op gebouwniveau.
Stapelen
Omdat de blokken gevoelig zijn voor vocht dient er minimaal 15 cm
afstand te zitten tussen maaiveld en de eerste laag blokken. Deze eerste
laag dient op een vochtkering gemetseld te worden. De blokken worden
verlijmt (lijmnaad ca 3 mm). Voor het aanbrengen van de lijmlaag is een
speciale truweel ontwikkeld. De blokken dienen in verband te worden
geplaatst waarin de blokken ten minste 1/3 overlappen.
Kozijnen
Kozijnen kunnen op twee manieren worden aangebracht. In de eerste
methode worden houten kaders gesteld en verankerd in de blokkenwand.
Deze kaders beslaan de hele diepte van de wand. In de kaders worden
vervolgens de kozijnen geplaatst.
De kozijnen kunnen ook zonder kader geplaatst worden. Er wordt dan
eerst een (houten) lateibalk in de wand geplaatst boven de opening. Het
kozijn wordt vervolgens verankerd in de wand met hoekijzers die worden
gefixeerd met snelcement of chemische ankers.
Luchtdichting
Een stuclaag aan de buitenzijde zorgt voor een water- en winddichtheid.
Aan de binnenzijde zorgt een binnenstuc voor luchtdichting. Voor een
volledige luchtdichting is het belangrijk t.p.v. aansluitingen waar het
binnenstucwerk onderbroken wordt, zoals bij de draagconstructie of de
kozijnen, luchtdichte folies toe te passen. Zie ook de details in bijlage B.
18
Kozijnen met kader in een hennepblokken wand
Hennepblokken in combinatie met houtskeletbouw
19
Hennepblokken als na-isolatie aan de buitenzijde
Luchtdichting kozijnaansluiting
20
Wapening pleisterwerk met kunststof wapeningsnet
Wandcontactdoos en leidingen
Spuiten van een kalkpleister
Egaliseren van de toplaag
Geveldeel voorzien van houten delen
Leemstuc binnenafwerking
21
Afwerking
Het voordeel van hennep is dat het een hard isolatiemateriaal is dat
relatief eenvoudig te bewerken en af te werken is. Het is een prima
ondergrond om stucwerk op aan te brengen, maar en kunnen ook houten
regels op gemonteerd worden.
Leidingwerk
Leidingwerk kan van te voren worden aangebracht en worden ingestort,
maar kan ook eenvoudig achteraf aangebracht worden met een
sleuvenfrees en een klokboor. Contactdozen kunnen worden vastgezet
met snelcement.
Buitenafwerking
Belangrijk is dat een hennepwand aan de buitenzijde wordt voorzien van
‘regenjas’. Dit kan een pleisterlaag zijn, maar ook bestaan uit houten
delen. In het geval van het aanbrengen van een pleisterlaag is het
raadzaam om in ieder geval op hoeken een kunststof wapeningsnet aan te
brengen om scheurvorming te voorkomen. Aan de buitenzijde worden
twee lagen pleisterwerk aangebracht. De eerste laag zorgt voor de
winddichting en opvullen van oneffenheden. De tweede laag is de
afwerklaag. De totale pleisterlaag heeft een dikte van 15 tot 25 mm.
Na de eerste pleisterlaag (windichting) kan er ook voor gekozen worden
houten delen aan te brengen. Hiervoor wordt eerst een houten
onderconstructie aan de wand gemonteerd waarop de houten delen
bevestigt worden. Belangrijk is dat de ruimte tussen de wand en de
houten delen geventileerd wordt met buitenlucht.
Binnenafwerking
Belangrijkste voorwaarde voor de binnenafwerking is dat deze luchtdicht
maar dampopen is. Er kan bijvoorbeeld gekozen worden voor een gips-,
kalk- of een leemstuc. Voor een volledige luchtdichting is het belangrijk
t.p.v. aansluitingen waar het binnenstucwerk onderbroken wordt, zoals
bij de draagconstructie of de kozijnen, luchtdichte folies toe te passen.
22
Bijlage A - Detaillering Hemcrete massieve hennepwand
De details in deze bijlage zijn afkomstig
van Back to Earth natural building
solutions (www.backtoearth.co.uk) en
gemaakt in samenwerking met
LimeTechnology
20 mm Limetec buitenstuc
20 mm Limetec pleister
Hemcrete (i.h.w. tussen
tijdelijke bekisting)
Horizontale doorsnede
door hoek en kozijn
Houten stijl- en regelwerk
23
20 mm Limetec pleister
20 mm Limetec pleister
Glasvezel wapeningsnet
25mm dampopen plaat
Hemcrete (i.h.w. tussen
tijdelijke bekisting)
Houten stijl- en regelwerk
Verticale doorsnede, tijdelijke
bekisting binnen, stucwerk
24
15mm dampopen plaat
Stalen latei (standaard)
25mm dampopen plaat
20mm binnenstucwerk (bv leem)
Hemcrete
Houten stijl- en regelwerk
Metselwerk
Verticale doorsnede, blijvende
bekisting binnen, metselwerk
buitenblad
25
Glasvezel wapeningsnet
Hempcrete (gespoten)
25mm dampopen plaat
(voor ramen tot 600 mm)
15mm dampopen plaat
Houten stijl- en regelwerk
20mm binnenstucwerk (bv leem)
Buitenstucwerk
Waterkerende folie
Verticale doorsnede, blijvende
bekisting binnen, gespoten
hennepwand, stucwerk
26
20mm binnenstucwerk (bv leem)
Achterbeplating (optioneel)
en dampopen papier
25mm dampopen plaat
Hempcrete (gespoten)
Horizontale houten delen
Houten stijl- en regelwerk
Verticale doorsnede, houten
delen, gespoten hennepwand,
stucwerk
27
Bijlage B – Detaillering Chanvribloc hennepblokken wand
Vochtwerende folie
De details in deze bijlage zijn afkomstig
van Chavribloc (www.chanvribloc.com)
Bestaande (ongeïsoleerde wand)
Opstorting
Profiel
Fundering
Nieuwe
fundering
Koudebrug onderbrekende
isolatie
Bestaande
(ongeïsoleerde wand)
Fundering
28
Kozijn zonder kader
Kozijn in kader
Bevestiging luiken
29
Binnenafwerking
Luchtdichtende folie t.p.v.
houtconstructie
Houten kolom
Aansluiting dakconstructie
30
Bevestigen van objecten
Plug 20 mm
Houtschroef 6x120mm
Snelcement (of chemisch anker)
Bout M8
Te bevestigen object
(vlak aanbrengen)
Moer
Te bevestigen object
Toepassing hennepblokken als vloer
Planken 150x27
Op helft van oppervlak
Vloerplanken
(zonder mortel)
Vlakke ondervloer
31
Bijlage C – Voorbeeldprojecten
BBC gelabeld huis in Jarrie (38). Paal en balk + Chanvribloc van 30cm
Gebouw van 4 verdiepingen te Clermont Ferrand (63).
Kolommen en welfsels in beton + hennepblok van 15cm
32
KINDERDAGVERBLIJF NIJMEGEN (IN VOORBEREIDING)
KAPEL NATUURBEGRAAFPLAATS
VAN LAARHOVEN COMBINATIE
VAN LAARHOVEN COMBINATIE