Harmonieleer - klassieke harmonieleer

Allesoverakkoordenenakkoordverbindingen
Klassieke
Harmonieleer
1
INHOUD
1. INLEIDING
2. ALGEMENEBEGRIPPEN
2.1.INLEIDING.
2.2.TWEEKLANKEN.
2.2.1.Inleiding. 2.2.2.Overzichtvandeenkelvoudigeintervallen. 2.2.3.DesamengesteldeIntervallen.
2.2.4.Omkeringen.
2.2.5.WerkwijzevoorhetbepalenvanIntervallen. 2.2.6.Opmerkingen.
2.2.7.ConsonanSeendissonanSe.
2.3.DRIEKLANKEN.
2.3.1.Inleiding. 2.3.2.Soortendrieklanken.
2.3.3.Liggingen. 2.3.4.Becijfering.
2.4.VIERKLANKEN.
2.4.1.Inleiding. 2.4.2.Soortenvierklanken.
2.4.3.Liggingen. 2.4.4.Becijfering.
2.5.BIJZONDEREAKKOORDTYPES.
2.5.1.Symmetrischeakkoordtypes.
2.5.2.Uitzonderingenopdetertsstapeling. 2.6.WERKWIJZEVOORHETBENOEMENVANDRIE-ENVIERKLANKEN.
2.7.TOONLADDERS.
2.7.1.Inleiding.
2.7.2.Degrotetertstoonladder.
2.7.3.Dekleinetertstoonladder.
2.7.4.Aanvullingen.
3
4
5
5
6
6
7
8
8
9
9
9
7
8
9
19
11
11
11
12
13
13
13
15
15
16
17
17
3. DIATONIEK
3.1.INLEIDING 3.2.DIATONISCHEDRIE-ENVIERKLANKEN.
3.2.1Drieklankenenvierklankeninmajeur.
3.2.2.Drieklankenenvierklankeninmineur. 3.2.3.Opmerkingen.
3.2.4.Dedorischeladder. 3.3.DEFUNCTIELEER.
3.3.1.Tonalefuncties.
3.3.2.Verwantschaptussenhoofd-enneventrappen.
3.3.3.Historischeachtergrond.
9
10
2
3.4.ALGEMENEAANWIJZINGENVOORHETMAKENVANHARMONISCHEVERBINDINGEN.
3.4.1.NotaSe. 3.4.2.Liggingen. 3.4.3.Verdubbeling.
3.4.4.Bewegingssoorten.
3.4.5.Stemvoeringregels. 3.5.VERBINDINGVANDRIEKLANKENINGRONDLIGGING.
3.5.1.Harmonischeenmelodischeverbinding.
3.5.2.Soortenverbindingen.
3.5.3.Verdubbeling.
3.5.4.Werkwijze.
3.5.5.opmerkingen.
3.6.CADENSEN. 3.7.SEXTAKKOORDENVANDEHOOFDTRAPPEN.
3.7.1.Liggingen.
3.7.2.Mogelijkeverbindingen. 3.7.3.Tertsverdubbeling. 3.8.VERSIERINGSTONEN.
3.8.1.Inleiding. 3.8.2.Devertraging.
3.8.3.Dedoorgangstoon.
3.8.4.Dewisseltoon.
3.8.5.DeanScipaSe.
3.8.6.Opmerkingen.
3.9.HETKWART-SEXTAKKOORD.
3.9.1.Hetvertragendkwart-sextakkoord. 3.9.2.Hetdoorgaandkwart-sextakkoord. 3.9.3.Hetwissel-kwart-sextakkoord.
3.9.4.Mindervaakvoorkomendekwart-sextakkoorden.
3.10.HETDOMINANT-SEPTIEM-AKKOORD(V7)
3.10.1.Grondligging.
3.10.2.Kwint-sextligging.
3.10.3.Terts-kwartligging.
3.10.4.Secundeligging 3.11.DENEVENDRIEKLANKENENHUNOMKERINGEN.
3.11.1.Detweedetrap. 3.11.2.Dederdetrap. 3.11.3.Dezesdetrap. 3.11.4.Dezevendetrap. 3.11.5.Hetkwart-sextakkoordvandenevendrieklanken.
3.12.HETDOMINANT-NONE-AKKOORD. 3.13.HETSEPTIEM-AKKOORDOPVII.
3.14.DEOVERIGESEPTIEM-AKKOORDEN. 3.15.DEONEIGENLIJKEOFDIATONISCHEDOMINANTENKETEN.
3.15.SEQUENSEN.
18
19
19
20
20
21
21
21
21
22
23
23
23
25
26
27
28
28
29
29
30
30
31
31
31
32
33
33
34
34
36
36
37
38
38
40
41
42
3
3.17.VERRUIMDEDIATONIEK(MOLL-DURENDUR-MOLL)
3.17.1.Begripsbepaling. 3.17.2.Moll-dur. 3.17.3.Dur-moll.
3.18.MODULATIES.
3.18.1.Overzicht.
3.18.2.DediatonischemodulaSe. 43
44
44
45
46
63
65
4. CHROMATIEK
4.1.INLEIDING. 49
4.2.CONCENTRISCHEENEXCENTRISCHEALTERATIES
4.2.1.ConcentrischealteraSes. 49
4.2.2.ExcentrischealteraSes.
49
4.2.3.Opmerkingen.
49
4.3.DEQUERSTAND.
49
4.4.TUSSENDOMINANTENENTUSSENSUBDOMINANTEN.
4.5.DEDOMINANTENKETEN.
50
4.6.DEOVERIGEGEALTEREERDEAKKOORDEN.
4.6.1.Inleiding 51
4.6.2."Bekende"akkoordtypes. 51
4.6.3."Nieuwe"akkoordtypes.
55
4.6.4.Aanvulling.60
4.7.DECHROMATISCHEMODULATIE.
61
4.8.DEENHARMONISCHEMODULATIE.
61
50
5. AANVULLINGEN
5.1.DEMELODISCHEVERBINDING.
5.1.1.Inleiding. 63
5.1.2.Enkeleaspectenvandemelodischeverbinding.
5.2.DEAKKOORDKEUZE. 4
1.INLEIDING.
Deharmonieleerbestudeertsamenklanken,verbindingenvansamenklankenendeverhoudingenvansamenklankentenopzichte
vanelkaarentenopzichtevaneentonaalcentruminhetbijzonder.
Detraditioneleharmonieleerishoofdzakelijkgebaseerdopdeharmonischeeigenschappenvandemuziekuitde18een19e
eeuw,omdatmenuitdezemuziekalgemeengeldendeprincipeskanafleiden.Dezeregelswordeninhetharmonieonderwijs
aanvankelijkstrenggehanteerdengeoefendviaschriftelijkeopgaven.
Daarwaarindemuziekvanderegelswordtafgeweken,gaatmenopzoeknaardemogelijkemotievenvandecomponist,wat
weerIeidttoteenbeterbegripvandemuziekinhetalgemeen.
Bijhetanalyserenvanmuziekwordendusnietalleendeharmonischeeigenschappenvaneenstukbestudeerd,maarerwordt
ookeenverbandgelegdtussendeharmonieenanderecomponentenvandemuziek,zoalsbijvoorbeeldmelodie,ritme,
spanningsverloopenstructuur.
Uiteindelijkwordenharmonischeverbindingen(alsdeSjdhettoelaat)aandepianogeoefend,watbijdraagttoteenbeterinzicht
indeharmonischeverbindingen,eneenverdereontwikkelingvanjegehoor.
Ditalleshoe=totdoel:
Passievekennis:bevorderingvanhetinzichtindehistorischeontwikkelingvandemuziek.
Actievekennisindienstvandepraktijk:
• Uitvoerendemusici:beterbegripvandegespeeldemuziek(bijv.solostuk),ofeenbeterinzichtindefunctievandeeigen
partijinhetgeheelvanbijvoorbeeldeenorkestcompositie(samenspel).
• Improviserendemusici,arrangeurs,componisten:inzichtindeharmonischeprincipestenbehoevevandedagelijkse
bezigheid.
• Componisten:eennogbeterbegripvanmuziekgeschrevenindezetijdendezeinzichtenkunnenmeenemennaareigen
gecomponeerdwerk.
Noot:
1.
2.
Dezeleergangbeperktzichtotdeharmonieleer;zakenalsanalyse,gehoortraininge.d.m.wordenhiernietbesproken.
Indezeleergangwordenweleenszakenbesprokendienietdirecttotdetraditioneleharmonieleerbehoren;ditwordt,
voorzovermogelijk,bijdedesbetreffendeonderwerpenvermeld.
5
2.ALGEMENEBEGRIPPEN.
2.1.INLEIDING.
Dezeleerganggaatuitvaneengedegenvoorkenniswatbetrejdealgemenemuziekleer.Hetisimmers
onmogelijkomallenodigeinformaSeteverstrekkenzonderdatdituitgroeittoteencompletecursus
algemenemuziekleer.
Tochiservoorgekozenomeenaantalelementairezakenzoalssamenklankentoonladdersalsnogte
behandelen,omdathetvoordestudentnukgisomdezeinformaSebijdehandtehebben.maarookom
duidelijktemakenwelketerminologieenopvakngenterzakeindezeleerganggehanteerdworden.
2.2.TWEEKLANKEN.
2.2.1.inleiding.
Deharmonieleerhoudtzichvooralbezigmetsamenklanken.Demeestelementairesamenklankisdie
waarbijtweetonentegelijkerSjdklinkendetweeklank.
Devolgendepuntenzijnbelangrijk:
• Hetonderscheidtussenmelodischenharmonischinterval:
Deafstandtussentweetonendienaelkaarklinkennoemtmeneenmelodischinterval:alstweetonentegelijkerSjdklinken
spreektmenvaneenharmonischinterval.(Determtwee/dankisdussynoniemvoor
harmonischinterval).
Inbeidegevallenisdeafstandtussenbeidetonen(hetinterval)gelijk.dusdebenamingishetzelfde.
(Inhetvoorbeeld:reinekwint).
•
Intervalbenaming:
Debenamingvaneenintervaldraagtinzichhetaantalopeenvolgendestamtonendathetintervalbevat,
begin-eneindtoonmeegerekend.Elkestamtoon(ofafgeleidedaarvan)komtslechtséénkeervoor.Bij
VhetbenoemenvanintervallengaatmendusalSjdindeeersteplaatsuitvanhetaantalstamtonen.pas
daarnaberekentmendeinhoud(=aantalheleenhalvetonen).(Zieook2.2.5..-werkwijzevoorhetbepalenvan
intervallen).Intervallenwordenmeestalafgekortdooreencijferdatstaatvoorhetaantalstam-
tonen:1(prime).2(secunde).3(terts),enzovoort.
lEengrootofreinintervalwordtovermaSgalsmenhetintervaleenhalvetoongrotermaakt;eenklein
ofreinintervalwordtverminderdalsmenhetintervaleenhalvetoonkleinermaakt.IndezeIeergangkomendevolgende
aoorSngenvoor:gr.(groot),kl.(klein).r.(rein).ov.(overmaSg)envm.(verminderd).
•
Enharmonie:
Tweetonendiedezelfdetoonhoogtehebbenmaarverschillendgenoteerdwordennoemtmenenharmonischgelijk.Men
spreektookwelvaneengelijkklank.
Alseentoonvervangenwordtdoor.eentoonmetdezelfdetoonhoogtemaaranderenotaSe.danspreekt
menvanenharmonischeverwisseling.
6
II.ALGEMENEBEGRIPPEN
2.2Tweeklanken
Toegepastopintervallen:alsmenbijeenintervalminstenséénvanbeidetonenenharmonischverwisselt,danverkrijgtmen
eenintervaldatenharmonischgelijkisaanheteerste.
•
HetonderscheidtussendiatonischeenchromaSschehalvetoon:
Dediatonischehalvetooniseenhalve-toonsafstandtussentweetonendieafgeleidzijnvantweeverschillendestamtonen.
DechromaSschehalvetooniseenhalve-toonsafstandtussentweetonendieafgeleidzijnvanéénendezelfdestamtoon.
Beidehalvetoonafstandenzijnenharmonischgelijk.
Bovenstaandeisvanbelangbijhetonderscheidenvanenharmonischgelijkeintervallen.(Zieook2.2.6.:Opmerkingen).
2.2.2.Overzichtvandeenkelvoudigeintervallen.
PRIME
SECUNDE
TERTS
KWART
KWINT
SEXT
SEPTIEM
7
OCTAAF
8
II.ALGEMENEBEGRIPPEN.
2.2Tweeklanken
2.2.3.Desamengesteldeintervallen.
intervallendiegroterzijndaneenoctaafnoemtmensamengesteldeintervallen.Eensamengesteld
intervalbestaatuitminstenséénoctaafpluseenenkelvoudigInterval.HetsamengesteldeIntervalheej
dezelfdeeigenschappenalsdatenkelvoudigeInterval.
Debelangrijkstezin:
None(9)
Decime(10)
Duodecime(12) Tredecime(13) Kwartdecime(14)
Quindecime(15)
:octaaf+secunde
:octaaf+terts
:octaaf+kwint
:octaaf+sext
:octaaf+sepSem
:tweeoctaven
2.2.4.Omkeringen
MenkaneenenkelvoudigIntervalomkerendoordeonderstetooneenoctaafhogerteplaatsen,of
omgekeerd:debovenstetooneenoctaaflagerteplaatsen.
DeomkeringvaneengrootIntervalisklein,enviceversa.Deomkeringvaneenreinintervalisrein.Deomkering
eenovermaSgintervalisverminderd,enviceversa.
9
II.ALGEMENEBEGRIPPEN.
2.2Tweeklanken
Eenintervalenzijnomkeringzijncomplementair,d.w.z.desomvanbeideintervalleniseenreinoctaaf.
Merkopdatdesomvanhetaantalstamtonenaltijdnegenis.
2.2.5.Werkwijzevoorhetbepalenvanintervallen
1.
2.
3.
Bepaalhetaantalstamtonenendeeindtoon.
Bepaaldeinhoud(=aantalheleenhalvetonen).
Pas(indiennodig)deeindtoonaan.
Voorbeeld:gevraagdisdekleinetertsopc.
1. hetaantalstamtonenisdrie:c-d–e
2. deinhoudisanderhalvetoon:c-d=1;d-es=1/2.
3. c–ewordtc-es
Aanwijzingen:
• Berekenbijovermatigaltijdeerstgrootofrein,bijverminderdkleinofrein.
• Veelbeterdanhetuithethoofdlerenvandeinhoudvanintervallenisdetonalebenadering:Ineenstijgendemajeurladderzijn
alleintervallenopdegrondtoongrootrein:ineendalendemajeurladderzijnalleintervallenonderdegrondtoonkleinofrein.(zie
ook2.7.Toonladders).
• Bijhetberekenenvangrotereintervallen(sext,septiem)ishetinhetbegin;makkelijkertedenkenviadeomkering.
2.2.6.Opmerkingen
1.
Deovermatigekwartnoemtmenookwel‘tritonus‘(inhoud=drieheletonen)of‘diabolusinmusica’(letterlijk:'deduivelinde
muziek).
2.
Vaakwordenenharmonischgelijkeintervallenverwardomdatmenverzuimtomeersthetaantalstamtonentetellen.
Hetintervalc-eisiseenovermatigeterts
• Deinhoudistweetonenpluseenchromatischehalvetoon.
• Hetaantalstamtonenisdrie.
Hetintervalc-fiseenreinekwart:
• DeinhoudIstweetonenpluseendiatonischehalvetoon.
• Hetaantalstamtonenisvier.
10