Dr.JHP Jonxis, kinderarts Opgeleid tot arts in

“Over Engelse ziekte in Rotterdam gedurende
de bezettingsjaren”.
Engelse ziekte
* Rickets
Dissertatie Leiden 1645
“Medisch inaugureele verhandeling over de kinderziekte der
Engelschen, welke de inwoners in hun inheemsche taal noemen
The Rickets.”
Engelse ziekte
* Rickets
* Rachitis
- rachis (Gr.) =
ruggengraat
1650 Francis Glisson / Georg Bate & Ahasvarus
Regemorter:
“Over de rachitis oftewel de kinderziekte die
gemeenlijk The Rickets genoemd wordt.”
Rachitis
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
“rozenkrans”
craniotabes
verbreding polsen en enkels
“duivenborst”
Harrisonse groeven
kyphose
versterkte lordose
bekkenvernauwing
verkromming lange pijpbeenderen
hypotonie
convulsies
verminderde afweer
Uit: B.Harrow:Textbook of
Biochemistry (1947)
Behandeling: 17e t/m 19e Eeuw
▪ Scarificatium aureum ( Glisson, 1650 )
▪ Licht , Lucht & Beweging
gematigd klimaat
grote steden
▪1832 Dr.S.J.Galama ( Sneek)
Prijs “Prov.Utrechtsch Genootschap
van Kunsten & Wetenschappen”.
▪1863 G.Ritter von Rittershain:
levertraan: vet, jodium, broom!
“De Levertraan is in Rachitis
een zeer vermogend middel het
welk vele andere middelen in
werkzaamheid overtreft.”
Behandeling mogelijkheden Rachitis 19e & 20e eeuw:
Levertraan.
Rotterdams Nieuwsblad 1935
Advertentie voor Halitran ®
Behandeling mogelijkheden Rachitis 20e eeuw:
Hoogtezon
K.Huldschinsky,
kinderarts 1919
“Höhensonne”
Ontwikkelingen Vitaminen / Rachitis 1900- 1940:
fysiologen
- C.A.Pekelharing
- E.M. Eijkman & G.Grijns
vitame B
- E.V.McCollum & M.Davis
vitamine D
- T.B.Osborn & L.B.Mendel
- J.C.Drummond
- E. Mellanby
Ontwikkelingen Vitaminen / Rachitis 1900- 1940:
chemici
- F.G.Hopkins
- C.Funk
- H.Steenbock
- A.Windaus
O.Rosenheim
A.F.Hess
- A.von Szent- Györgyi
- Nederland: E.H.Reerink & W.van Wijk
Ontwikkelingen Vitaminen / Rachitis 1900- 1940:
klinici
- K.Huldschinsky ( U.V.licht – “hoogtezon”)
- H.Chick
- A.F.Hess
- Nederland
J.H.P.Jonxis
E.H.Reerink , chemicus & A.van Wijk, fysicus
Nat.lab Philips.
Productie van Vitamine D2 ( 1931) door :
• U.V. bestraling van Ergosterol
Calciferol
• Productie van Vitamine D3 ( 1937) door:
• U.V.bestraling van cholesterol / 7-dehydro
cholesterol
Cholecalciferol
uit: -
Wolvet
Slachtafval ( cholesterol rijke weefsels)
Eierdooier
Mosselen !
E.H.Reerink , chemicus & A.van Wijk, fysicus
Philips- Van Houten 20 mei 1930.
E.H Reerink ontvangt Prins
Bernhard in Weesp.
E.H.Reerink , chemicus & A.van Wijk, fysicus
Mosselen uit Arnemuiden:
Grondstof voor de productie van
Vitamine D3 = cholecalciferol
DOHYFRAL ®
Marketing overleg 1930:
Hymans – Franken – Van
Marken in café Dorrius
Amsterdam
Dr.J.H.P. Jonxis, kinderarts
 Opgeleid tot arts in Groningen
 promotie onderzoek bij Prof.Brinkman, R.U.G.( 1935)
 Combinatie met opleiding Kindergeneeskunde ( Prof.Scheltema ,
Prof.van Lookeren Campagne, R.U.G)
 Rockefeller instituut: Fellowship Cambridge ( G.B.)
 1939 : aanstelling als kinderarts aan het Zuiderziekenhuis R’dam.
“De oorlogsjaren in Rotterdam , met al hun zorgen, gevaar en ellende,
hebben van mij een kinderarts gemaakt.”
( uit : 50 jaar Kindergeneeskunde
in een veelbewogen tijd.)
Preventie Rachitis Consultatie bureau R’dam Zuid
Beleid J.H.P.Jonxis: verstrekking vit.D “stootdosis”.
Vanaf 1941:
oktober & februari
2 x 250.000 I.E Vit.D / os
Preventie Rachitis Consultatie bureau R’dam Zuid
Beleid J.H.P.Jonxis: verstrekking vit.D “stootdosis”.
Vitamine D verstrekking Rotterdam
100
90
Aantallen verstrekkingen
80
70
1
60
2
3
50
4
5
40
6
30
20
10
0
1942
1943
Hillegersberg
1942
1943
1942
Overschie
1943
IJsselmonde
Deelw ijken
1942
1943
Kralingse Veer
Preventie Rachitis Consultatie bureau R’dam Zuid
Beleid J.H.P.Jonxis: verstrekking vit.D “stootdosis”.
• Beleid niet onomstreden in Nederland. Veel
discussie over mogelijke schadelijke gevolgen.
• Litt.beschikbaar: H.J.Hartenstein(D. 1940);
H.Vollmer( U.S.A. 1939); Rietschel( D.1940); Gorter
( 1940) ; van Ormondt ( 1939, 1942) ; etc.
• Belangrijk argument voor Jonxis :
de betrouwbaarheid van de profylaxe: d.w.z. de
gecontroleerde inname van Vit.D.
• Hoofdinspecteur Volksgezondheid ( C.Banning)
heeft zijn bedenkingen tegen beleid Jonxis / Feisser.
18 juli 1941: Brief Hoofdinspecteur aan de
directeur GG&GD Velzen:
“Het verdient geen aanbeveling,nu niet en ook
niet in het begin van den aanstaanden winter, om
de vitamine D-stootprofylaxe toe te passen.”
Brief Hoofdinspecteur aan Dr.J.J.van der Horst,
Zaandijk
“Die actie heeft helemaal niet de sympathie van
de Voedingsraad, maar daar is de zaak al te ver
om te achterhalen,Hoe dat zit zal ik je wel eens in
vertrouwen vertellen; de overleden directeur is
iets gederailleerd.”
Geneeskundige Hoofdinspectie der
Volksgezondheid
• Problemen met het onderkennen van toenemende
te kort aan levertraan. *
• Signalering van toename van rachitis 1941.
• Initiatieven van Kruisverenigingen en GG&GD om
zelf vitamine D te gaan verstrekken.
• Advies t.a.v. het vitamine D beleid wordt
ingewonnen bij:
1e. Prof.Julius ( Utrecht); Prof.Jansen ( A’dam) en
Prof.ten Bokkel Huinink (W.K.Z.Utrecht)
2e . Commissie voor de voorziening van Vit.D ( Raad
van advies N.I.P.G. (voorzitter Prof.Gorter) waarvoor
Jonxis niet wordt uitgenodigd.
1941: Te kort aan Levertraan
• “Het ligt natuurlijk niet aan ons, geachte Heer Banning, en
uw goede naam staat ons borg, maar als zulk een artikel over
dit belangrijke vraagstuk voor de volksgezondheid ons
bereikt en daarnaast de ervaring dat het wordt afgewezen
omdat het niet aanwezig is; toch wel iets in de keel ontstaat
wat naar een vloek dreigt uit te springen en dan uitroept:
“Voor den donder! Hoe zit het nu, aan wie de schuld?”
De moeders vragen en smeken genoeg, vele doctoren
schrijven voor: de apothekers geven alleen……. bij hoge
uitzondering, en dan heel weinig, want er is niet aanwezig.
Brief aan de Hoofdinspecteur V.G. C.Banning
21-12-1941
Geneeskundige Hoofdinspectie der
Volksgezondheid
• Problemen met het onderkennen van toenemende
te kort aan levertraan.
• Signalering van toename van rachitis vanaf 1941.
• Initiatieven van Kruisverenigingen en GG&GD om
zelf vitamine D te gaan verstrekken.
• Advies t.a.v. het vitamine D beleid wordt
ingewonnen bij:
1e. Prof.Julius ( Utrecht); Prof.Jansen ( A’dam) en
Prof.ten Bokkel Huinink (W.K.Z.Utrecht)
2e . Commissie voor de voorziening van Vit.D ( Raad
van advies N.I.P.G. (voorzitter Prof.Gorter) waarvoor
Jonxis niet wordt uitgenodigd.
Geneeskundige Hoofdinspectie der
Volksgezondheid
Besluiten:
• Vitamine D zal landelijk beschikbaar worden
gesteld.(1941)
• Opdracht wordt verleend aan Philips- van Houten
• Distributie op basis van gegevens van bevolkingsregister.
• Afleveringsvorm: zakje met 4 tabletten à 5000 I.E
Vit.D, maandelijks toe te zenden.
• Uitgifte door het consultatiebureau, later ook door
het distributiebureau.
Geneeskundige Hoofdinspectie der
Volksgezondheid
• waarschuwingen voor
bereikbaarheid van de
doelgroep.
• signalen die wijzen op
distributie problemen.
• signalen die wijzen op
gebrekkige inname van
de tabletten.
1942 – 1943:
Groeiende stroom brieven vanuit de
consultatiebureau’s en distributie kantoren om
geen nieuwe badge vit.D. toe te zenden omdat
men nog genoeg tabletten heeft.
Conclusie:
- Het distributiesysteem bereikt de doelgroep onvoldoende.
- Tabletten worden onvoldoende ingenomen.
- Het protocol Jonxis / Feisser is niet alleen
effectief gebleken maar ook zonder
bijwerkingen
Prof.Dr.J.H.P.Jonxis, hoogleraar
Kindergeneeskunde R.U.G.
“Over Engelse ziekte in Rotterdam gedurende
de bezettingsjaren”.
Met dank aan:
 Nationaal Archief
 Koninklijke Bibliotheek
 Gemeente Archief Rotterdam
 Groninger Archieven
 Archiefcommissie NVK
 Mevr. W.Jonxis- Reinking
 Familie Reerink
 Prof.Dr.M.van Lieburg
 Prof.Dr.H.K.A.Visser
 Archiefdienst Solvay Pharmaceuticals
 G.Ernst & T.de Oliveira Barbosa (studenten MFR)
 E.a.
N.T.v.G 86.IV.43: 24.10.1942; 2639 – 2645
RHACHITIS PROFYLAXE: Mej.Dr.A.van Ormondt e.a.
“Uit het voorgaande blijkt wel duidelijk dat de
practische uitvoering of liever onuitvoerbaarheid van
de rhachitisprofylaxis schuld is aan het groote aantal
patiënten met rhagitisch grava en die daar, ondanks
de snelle röntgenologische en chemische vastgestelde
genezing, toch nog maandenlang blijven, alvorens
ernstige verkrommingen van de ledematen en van de
wervelkolom respectievelijk chirurgisch en met
gipsbed zijn behandeld”.
Groot voorstander van de stootdosis profylaxe : i.m.!!
Onderzoek 20e Eeuw !!
• Prof.Dr.C.A.Pekelharing: 1905 onderzoek muizen
• C.Eijkman & G.Grijns : 1901 ontdekking oorzaak beri-beri
als een deficiëntie ziekte.
▪C.Funk : 1911 water oplosbare stof uit rijst die polyneuritis genas.
Invoering van het begrip VITAMINE. ( Vita & Amine)
•F.G.Hopkins (Cambridge): 1912:”Feeding experiments illustrating the
importance of accessory factors in normal
dietaries.”
1941: Te kort aan Levertraan
• Van verschillende kanten wordt
gewaarschuwd voor een dreigend kort aan
Levertraan
• Er wordt na de winter van 1940-1941 een
toename van rachitis geconstateerd
• 1941 : GG&GD en Kruisverenigingen gaan
initiatieven ontwikkelen voor het verstrekken
van vitamine D.
E.H.Reerink , chemicus & A.van Wijk, fysicus
Nat.lab Philips.
Onderzoek naar effect van U.V.bestraling van
ergosterol.(1929)
vorming van vitamine D2 (calciferol)
Maximaal effect bij 280 – 290 nanometer.
klinisch effect onderzocht door E.Gorter en
J.J.Soer. ( kinderkliniek Ac.ZH Leiden):
0,04 mg / d.d. gedurende 2 weken gaf volledige
genezing van rachitis.
Onderzoek 20e Eeuw !! Vervolg.
▪ Echtpaar Mellanby: 1918 : dieetproeven bij honden
▪ E.V.McCollum & M.Davis (Wisconsin)
Osborne & Mendel : 1913. In vet oplosbare stof A die
zowel
xerophtalmie als rachitis kon genezen.
▪E.V.McCollum e.a.(John Hopkins m.s.): 1922: dierproeven:
vaststelling van een anti-rachitische stof in levertraan:
stof D.
▪ J.C.Drummond: 1920 nomenclatuur Vitamin A / B / C/ D.
▪ A.Szent-Gyorgyi: 1928 Isolering van Vitamin C.