Kanker: klinisch beeld, epidemiologie biologie en epidemiologie

Kanker: klinisch beeld,
epidemiologie biologie en
epidemiologie,
pathofysiologie
Prof. Patrick Schöffski, M.D., M.P.H.
Dienst Algemene Medische Oncologie
Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg
Leuvens Kanker Instituut
Katholieke Universiteit Leuven
Programma
• Definitie
D fi i i
• Epidemiologie
E id i l i
• Natuurlijk
N
lijk verloop
l
• Kankerbiologie
K k bi l i en
pathofysiologie
th f i l i
02/03/2010
P. Schöffski
2
Programma
• Definitie
D fi i i
• Epidemiologie
E id i l i
• Natuurlijk
N
lijk verloop
l
• Kankerbiologie
K k bi l i en
pathofysiologie
th f i l i
02/03/2010
P. Schöffski
3
Wat is kanker ?
• H
Hett woord
d “kanker”
“k k ” omvatt een verscheidenheid
h id h id
aan pathologische omstandigheden die kunnen
optreden in elk orgaan
• Het wordt gekenmerkt door ongecontroleerde
proliferatie van atypische cellen
• Proliferatie kan snel of traag optreden
• Abnormale
Ab
l cellen
ll verschijnen,
hij
d
delen
l en een
tumor ontstaat
02/03/2010
P. Schöffski
4
Wat is het verschil tussen normale
cellen en kankercellen ?
• Kankercellen houden geen rekening met de
complexe
p
bouw en functie van weefsels en
organen, en ontsnappen aan de controle van de
normale cel proliferatie
p
02/03/2010
P. Schöffski
5
Wat is het verschil tussen kanker
cellen en normale cellen?
Frequent
mitoses
Normal
cell
Nucleus
Few
mitoses
Blood vessel
Abnormal
heterogeneous cells
Verlies van contact inhibitie
Expressie van oncogenen is zeldzaam
Toename van g
growth factor secretie
Gecoordineerde g
growth factor secretie
Toename van oncogeen expressie
Aanwezigheid van tumor suppressor
genen
Verlies van tumor suppressor genen
02/03/2010
P. Schöffski
6
Wat is het verschil tussen goedgoed en
kwaadaardige tumoren ?
• Goedaardige tumoren groeien en drukken op
aangrenzende weefsels
weefsels, maar tasten deze niet
aan of infiltreren deze niet
• Goedaardige tumoren metastaseren nooit
• Kwaadaardige tumoren negeren anatomische
grenzen van de basale membraan
• Maligne tumorcellen doorbreken natuurlijke
grenzen via chemische en fysische processen
• Kwaadaardige tumorcellen kunnen capillaire
vaten binnendringen en andere organen bereiken
02/03/2010
P. Schöffski
7
Kanker veronderstelt een aantal
wijzigingen in celgedrag
02/03/2010
P. Schöffski
8
Benigne tumoren zijn frequent maar
vormen meestal weinig risico
intacte basale membraan
02/03/2010
P. Schöffski
9
Maligne tumoren invaderen weefsel en
verspreiden over het hele lichaam
Levermetastasen bronchuscarcinoom
02/03/2010
P. Schöffski
10
Programma
• Definitie
• Epidemiologie
• Natuurlijk verloop
• Kankerbiologie en
pathofysiologie
02/03/2010
P. Schöffski
11
Welke zijn de belangrijkste
doodsoorzaken (USA 2001) ?
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10
10.
11.
12.
13
13.
Aantal
slachtoffers
%
700.142
553.768
163.538
123.013
101.537
71.372
62.034
53.852
39.480
32 238
32.238
30.618
27.035
19 250
19.250
29,0
22,9
6,8
5,1
4,2
3,0
2,6
,
2,2
1,6
13
1,3
1,3
1,1
08
0,8
Hartziekten
Kanker
Cerebrovasculaire aandoeningen
Chronische luchtwegaandoeningen
Ongevallen
Diabetes mellitus
Griep,
p, longontsteking
g
g
Ziekte van Alzheimer
Nefritis, nefrotisch syndroom
Sepsis
Zelfmoord
Chronische leveraandoeningen
Hypertensie
02/03/2010
P. Schöffski
(CA Cancer Journal 2004)
12
Wat zijn incidentie en mortaliteit?
• Incidentie
– Aantal nieuwe diagnosen/100.000/jaar
diagnosen/100 000/jaar
• Mortaliteit
– Aantal overlijden/100.000/jaar
overlijden/100 000/jaar
02/03/2010
P. Schöffski
13
Kankerincidentie en –mortaliteit
bij mannen (USA 2004)
Incidentie ((%))
Mortaliteit ((%))
Prostaat 33 %
32 % Longen
Longen 13 %
10 % Colon/rectum
Colon/rectum 11 %
10 % Prostaat
Urinewegen
9%
6 % Urinewegen
Melanoom
4%
5 % Leukemie
Lymfomen
4%
5 % Pancreas
H fd/h l
Hoofd/hals
3%
4 % Lymfomen
L f
Leukemie
3%
4 % Slokdarm
Pancreas
2%
3 % Lever
Andere 18 %
2 % Melanoom
2 % Hoofd/hals
02/03/2010
P. Schöffski
21 % Andere
(CA Cancer Journal 2004)
14
Kankerincidentie en –mortaliteit
bij vrouwen (USA 2004)
Incidentie (%)
Mortaliteit (%)
Borst 32 %
25 %
Longen
Longen
g
12 %
15 %
Borst
Colon/rectum 11 %
10 %
Colon/rectum
02/03/2010
Baarmoeder
6%
7%
Leukemie en lymfomen
Lymfomen
4%
6%
Eierstokken
Eierstokken
4%
6%
Pancreas
Melanoom
3%
3%
Baarmoeder
Schildklier
3%
2%
Multipele myelomen
Hoofd/hals
2%
2%
Hersentumoren
Pancreas
2%
24 %
Blaas
2%
Andere
20%
P. Schöffski
Andere
(CA Cancer Journal 2004)
15
Is er een verschil in kankerincidentie
binnen Europa?
Nederland
G
Groot
Groott-Brittanië
B itt ië
482.6
482 6
394.1
Denemarken
413.5
I l d
Ierland
284.6
Duitsland
België
433.7
433 7
293.8
Frankrijk
347.0
Portugal
231.1
231 1
02/03/2010
Spanië
Italië
298.2
414.4
414 4
P. Schöffski
(Cancer Registration in EC, WHO 1988)16
Kanker incidentie in België (2005)
België
- 57185 geregistreerde gevallen
- 31484 mannen
- 25701 vrouwen
Vlaanderen
- 34686 geregistreerde gevallen
Wallonie
- 17494 geregistreerde gevallen
Brussel
- 5005 geregistreerde gevallen
02/03/2010
P. Schöffski
(Belgian Cancer Registry)
17
Kanker is geen regionaal, maar
een nationaal en globaal probleem
Herkomst patiënten medische oncologie
250 to 650
(1)
150 to 250
(2)
100 to 150 (10)
50 to 100 (29)
25 to 50 (42)
1 to 25 (298)
02/03/2010
P. Schöffski
18
Dienst Algemene Medische
Oncologie: patiëntencontacten
11900
11850
11800
11750
11700
11650
11600
11550
11500
11450
11400
11350
Aantal
2001
2002
2003
2004
Jahr
02/03/2010
P. Schöffski
19
02/03/2010
P. Schöffski
20
Kankerincidentie in België 2005
(mannen)
• Prostaat
9510
• Long
5268
• Dikke
Dikk darm
d
4111
• Hoofd en hals
1806
• Blaas en urinewegen
1611
02/03/2010
P. Schöffski (Vlaams Kanker Registratie netwerk)
21
Kankerincidentie in België
(vrouwen)
• Borst
9405
• Dikke darm
3408
• Long
L
1540
• Baarmoederlichaam
1344
• Melanoma
939
• Eierstokken
908
02/03/2010
P. Schöffski (Vlaams Kanker Registratie netwerk)
22
5-jaarsoverleving van kankerpatiënten
(USA 1992-1999)
1. Prostaat
2. Testis
3. Schildklier
4. Melanomen
5 Borst
5.
B t
6. Hodgkin
7 Baarmoeder
7.
8. Blaas
9 Cervix
9.
10.Nier
02/03/2010
98 %
96 %
96 %
90 %
87 %
84 %
84 %
82 %
71 %
63 %
11.
12.
13.
14.
15
15.
16.
17
17.
18.
19
19.
20.
P. Schöffski
Colon/rectum
Mondholte
Non-Hodgkin
Leukemie
H
Hersenen
Myelom
Maag
Slokdarm
Lever
Pancreas
(CA Cancer Journal 2004)
62 %
57 %
56 %
46 %
33 %
32 %
23 %
14 %
7%
4%
23
Kanker mortaliteit (mannen)
België 2005
1. Long
2. Dikke darm
3. Prostaat
4. Pancreas
5 Hoofd
5.
H fd en h
hals
l
6. Blaas
7 CUP
7.
8. Maag
9 Slokdarm
9.
10.Leukemie
02/03/2010
P. Schöffski
4828
1453
1377
674
601
600
532
506
487
476
(CA Cancer Journal 2004)
24
Kanker mortaliteit (vrouwen)
België 2005
1. Borst
2. Dikke darm
3. Long
4. Eierstokken
5 Pancreas
5.
P
6. CUP
7 Leukemie
7.
8. Maag
9 NHL
9.
10.Lever
02/03/2010
P. Schöffski
2286
1388
1274
679
627
487
384
337
288
270
(CA Cancer Journal 2004)
25
Evolutie van de kanker incidentie bij
mannen (USA 1975 – 2001)
250
Rate Per 100,000
P
Prostate
t t
200
150
Lung & bronchus
100
Colon & rectum
50
Urinary bladder
P. Schöffski
2001
1999
1997
1995
1991
1989
1987
1985
1983
1981
1979
1977
1975
02/03/2010
1993
Non-Hodgkin
Non
Hodgkin lymphoma
0
(SEER/NCI 2004)
26
Effect van een nieuwe test op de
incidentie van prostaat kanker
02/03/2010
P. Schöffski
27
Evolutie van de kanker incidentie bij
vrouwen (USA 1975 – 2001)
250
Rate Per 100,000
200
150
Breast
100
Colon & rectum
50
Lung & bronchus
Uterine corpus
P. Schöffski
200 1
199 9
199 7
199 5
199 3
198 9
198 7
198 5
198 3
198 1
197 9
197 7
197 5
02/03/2010
199 1
Ovary
0
(SEER/NCI 2004)
28