www .aeg vzw .be

Het GRATIS digitale magazine van de Astro Event Group vzw - [email protected] - www.aegvzw.be - Jaargang 8 - Maart 2013
Editoriaal
Guidestar | 03-2013
Patrick Jaecques
Is it a bird, a plane ?
002
Info - Patrick Jaecques is,
naast grafisch vormgever
en hoofdredacteur van dit
magazine, ook oprichter
en voorzitter van de Astro Event
Group vzw uit Oostende. Een door
passie gedreven levensgenieter die
al meer dan een kwart eeuw lang
het brede publiek informeert over de
diverse hemelse wonderen...
Voorpagina - Op de voorpagina kan
men het indrukwekkende M 106 sterrenstelsel bewonderen. Het betreft
een compositie van een Hubble
beeld samengevoegd met beeldmateriaal aangeleverd door amateur
astronomen Robert Gendler en Jay
Gabany. M 106 is een relatief
nabijgelegen sterrenstelsel op zo'n
20 miljoen lichtjaar. Bron: ESA /
NASA / STScI..
doorgaans nooit doe daar je tegenwoordig
alle nieuws gewoon via het internet kan
terugvinden. Thuis, in de zetel met een tas
thee en een veel te grote en onhandelbare
krant kwam ik al snel een pagina groot artikel
tegen over het grote Russische mysterie.
Alhoewel de fraaie kleurenfoto me meteen
overtuigde dat het wellicht inderdaad om een
meteoor ging besloot ik het artikel toch
nauwgezet door te nemen. En al snel begreep
waarom de man in de supermakt van streek
was. Want blijkbaar nemen auteurs van
kranten tegenwoordig elke roddel en / of
hersenspinsel aan als mogelijke waarheid in
Natuurlijk kon ik het niet laten en mengde me
plaats van concreet onderzoek te verrichten
in het gesprek met de repliek "Zou een
naar de mogelijke oorzaak van het fenomeen.
meteoor niet de meest voor de hand liggende
Even bellen naar het KMI, het luchtmacht of
verklaring kunnen zijn ?". "Een wat ? Neen, het
desnoods naar een sterrenwacht - allemaal
was zeker militair want ze hebben er ook op
partijen die regelmatig de lucht in kijken - zou
geschoten." . "Echt, met wat dan ?". "Ech, met
wellicht een toch meer gefundeerd antwoord
machinegeweren zeker. Of bazooka's.". "Of
moeten kunnen leveren dan een half bevrozen
misschien met laserstralen." kwam een derde
en misschien wel volledig
klant tussenbeide. "Denk niet
beschonken Russische boer die
dat een geheim vliegtuig, of
als eerste de luchtafweer
laat staan een raket, zo
gezien zou hebben. Wat niet
gemakkelijk uit de lucht wordt
“Man must rise above
weg neemt dat een overijvegeschoten. Want is het meesthe Earth - to the top
rige,
misschien
al
even
tal niet de bedoeling van die
of the atmosphere and
beschonken, soldaat misschien
geheime tuigen dat ze net
beyond - for only thus
inderdaad was overgegaan tot
onzichtbaar zijn voor radar ?".
will he fully underdeze daad.
"Misschien was het wel een
stand the world in
vijandige UFO !" reageerde de
which he lives.
Feit is dat het een spectacukassiere. Waarna het gesprek
laire gebeurtenis moet zijn
totaal uit de hand liep. En ik
geweest. En ware het hier
uiteindelijk de opgehitste meute
boven ons kleine landje gevertelde dat ik een amateurSocrates
beurd dan waren de reacties
sterrenkundige ben en weet
wellicht zeer gelijklopend. Wat
heb dat zeer regelmatig
alleen maar aan toont dat wij
meteoren, echter meestal met
amateursterrenkundigen nog een hoop werk
een veel kleinere omvang, door de atmosfeer
voor de boeg hebben. Maar komen we wel op
klieven. Waarna de kassiere tussenbeide kwam
tijd ?
en me vol overtuiging vroeg : "En waarom heb
je deze dan niet kunnen voorspellen !".
Want het enige huidige verschil tussen ons
Waarna ik me het liefst uit de voeten maakte.
amateursterrenkundigen en de man in de
En wellicht op zoek moest naar een andere
straat is dat, wanneer we getroffen zouden
supermarkt voor m'n toekomstige aankopen.
worden door een overmaatse asteroïde, we
het ding bij naam zouden kunnen noemen.
Onderweg naar huis besloot ik om te rijden
Maar wel samen ten onder zouden gaan...
om de krant te gaan kopen. Iets wat ik
Ongeïnteresseerd, en ietwat verdwaasd van
het ontiegelijke vroege uur, stond ik aan de
kassa van de plaatselijke supermarkt aan te
schuiven met brood en beleg. Toen het
gesprek tussen de kassiere en de oudere man,
zwaar beladen met enkele flessen Westmalle
en wat hesp, plots m'n aandacht trok. "Zeg,
heb je dat gehoord van die vuurbal die in
Rusland is neergestort ? Zeker weer een
geheim militair experiment dat is mislukt en
waar we niets van mochten weten !" Tja, de
toon van de dag was gezet...
Inhoudelijk
04 - Bezoek aan de weerradar in Jabbeke.
07 - Meteoriet stort neer in Rusland.
09 - Kortnieuws - Sterrenkunde.
10 - Europese commissie zoekt groene projecten.
11 - Het maken van astronomische apps.
12 - Rubriek - European Southern Observatory (ESO).
14 - Geo-Engineering komt er aan.
15 - Rubriek - Nieuw in de boekenkast - Lemaître.
16 - Rubriek - Astrofoto van de maand.
19 - Kortnieuws - Sterrenkunde.
20 - Rubriek - Lancering in de kijker - Nieuwe Landsat satelliet.
22 - Wordt de Europese Maanbasis in 3D uitgeprint ?
24 - Serie - Inleiding in de astronomie (deel 1).
29 - Kortnieuws - Ruimtevaart.
30 - Rubriek - Gadget(s) v/d maand.
31 - Rubriek - Lanceeroverzicht van de maand.
32 - The Golden Spike company.
34 - Rubriek - Woord van de maand - Jacques François Jean Gérard Cox.
39 - Kortnieuws - Klimatologie.
40 - Rubriek - Space History - Vanguard I.
42 - Space robotics wedstrijd.
43 - Capella: een bescheiden nova aan het VVS uitspansel.
44 - Rubriek - European Space Agency (ESA).
47 - VVS Algemene ledenvergadering.
49 - Kortnieuws - Sterrenkunde.
50 - India brengt zeven satellieten in de ruimte.
53 - Bouwen van een kijker via internet ? Hte kan !
56 - Rubriek - Het AEG nieuws.
59 - Kortnieuws - Sterrenkunde.
60 - Rubriek - Hemelkalender.
65 - Zal komeet Lemmon in onze streken zichtbaar zijn ?
66 - Rubriek - APOD - Saturnus' hexagon en ringen.
69 - Kortnieuws - Ruimtevaart.
70 - Rubriek - Sateria onder de sterren.
Dirk Devlies
Kris Christiaens
Div. / Redactioneel
Redactioneel
Norbert Schmidt
ESO / Rodrigo Alvarez
Redactioneel
Redactioneel
Filip Feys
Div. /Redactioneel
Kris Christiaens
Foster + Partners
André van der Hoeven
Div. /Redactioneel
Patrick Jaecques
Kris Christiaens
Kris Christiaens
Dirk Devlies
Div. /Redactioneel
Redactioneel
Redactioneel
Hubert Hautecler
ESA
Redactioneel
Div. /Redactioneel
Kris Christiaens
Jean-Pierre Grootaerd
Redactioneel
Marc van der Sluys
Redactioneel
Joeri De Ro
Rolf Jansen
Div. / Redactioneel
Filip Feys
Informatief
Dit digitale magazine, beschikbaar als PDF en Flash
bestand, is een non-profit product van de Astro Event
Group vzw uit Oostende en heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten bij een
zo breed mogelijk publiek.
De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofdredacteur en grafisch vormgever), Hendrik De Rycke,
Kris Christiaens, Sander Vancanneyt en Joeri De Ro. De
vaste rubrieken worden onderhouden door Dirk
Devlies, Kris Christiaens, Marc van der Sluys, Filip Feys
en Rolf Jansen. Zin om ook een artikel te schrijven en /
of rubriek te onderhouden. Contacteer ons dan via
[email protected].
Er is een samenwerkingsverband met diverse websites.
Dankzij de steun van de diverse auteurs, de leden en
natuurlijk de diverse sponsoren kunnen we deze
digitale publicatie gratis verspreiden.
Deze digitale publicatie is volledig ontworpen met
gratis open-source en / of freeware software zijnde
Scribus, Gimp, Foxit Reader, Ink-scape en Paint.net.
De 'deadline' ligt steeds vast op de 25e van de maand !
De Astro Event Group vzw, kortweg AEG, is een non-profit sterrenkundige vereniging voor
volwassenen uit Oostende die geïnteresseerd zijn in sterrenkunde, klimatologie en / of
ruimtevaart. Iedereen met passie voor deze boeiende wetenschappelijke takken is er van harte
welkom. Van absolute beginner tot ervaren amateursterrenkundige en dit voor een boeiende,
leerrijke en vooral gezellige beleving van z'n hobby.
Ook wie niet in de ruime omgeving van Oostende woont heeft baat om lid te worden. Want de
vereniging staat ook in voor een resem andere realisaties. Van de diverse boeiende websites,
tentoonstellingen, voordrachten, uitstappen, de jaarlijkse StarNights en Space Night evenementen tot dit uitvoerige magazine. Kortom, steun onze vereniging en stort vandaag nog 15,00
euro (of meer) op rekening nummer IBAN: BE84 9730 0675 3759 / BIC: ARSPBE22 met vermelding
van "lidgeld" alsook uw naam, adres en e-mail. Wij danken u alvast voor uw steun !
Guidestar | 03-2013
De Astro Event Group vzw, noch enige andere persoon
die in zijn naam optreedt, is verantwoordelijk voor het
gebruik dat zou kunnen worden gemaakt van de
informatie in deze digitale publicatie of voor eventuele
fouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevens
heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te
voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteursrechten en om contact op te nemen met de rechthebbenden. Elke persoon die benadeeld meent te zijn en
zijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zich
bekend te maken. De redactie heeft het recht ingezonden artikels en / of rubrieken te weigeren die niet
relevant en / of discriminerend zijn tegen een individu,
groep of organisatie. Ook zaken die indruisen tegen de
doelstellingen van de vereniging kunnen verwijderd
worden. De redactie, onder leiding van de hoofdredacteur, heeft hierbij steeds het laatste woord !
Foto - Deze foto toont de
ingewikkelde structuur van een
gedeelte van de Zeemeeuwnevel dat
officieel IC 2177 heet. Deze slierten
gas en stof staan bekend as
Sharpless 2-296 (officieel Sh-2-296)
en maken deel uit van de ‘vleugels’
van de hemelse vogel. Dit hemelgebied is een fascinerende wirwar
van intrigerende hemelobjecten –
een mengsel van donkere en roodgloeiende wolken die tussen heldere
sterren door kronkelen. Bron: ESO.
003
Hoofdartikel
Dirk Devlies
Bezoek aan de
weerradar in Jabbeke
Foto - Nachtelijk zicht van de E-40
autosnelweg vanop de KMI weertoren in Jabbeke. De lichthinder aan
de horizon is duidelijk op te merken.
Bron: Marc T.
Op de dag dat een aardscheerder (2012 DA14)
passeerde, trokken dertien leden van de Astro
Event Group naar Jabbeke. Inderdaad, op 15
februari 2013, de dag ook dat in Rusland
brokstukken van een meteoor neerploften (zie
elders in deze Guidestar), was het verzamelen
geblazen voor een uitstap die al twee maanden eerder in het vooruitzicht was gesteld.
Marc Trypsteen, stichtend lid van de AEG, had
het geregeld dat we de weertoren in Jabbeke
konden bezoeken. Afspraak was om 19.30
uur.
Jaren stond hij er al, die toren in Jabbeke, op
de splitsing van de A10 naar Oostende en de
E40 naar Veurne. Een weertoren voor het
Koninklijk Meteorologisch Instituut, bleek na
kort onderzoek. Maar wanneer zou hij
operationeel worden? Fondsen lieten wat op
zich wachten en de installatie van de
parabolische radar, het voetstuk en de radome
(de koepel) kon op 13 juni 2012 worden
uitgevoerd en in augustus 2012 startte het
proefdraaien. De radar is dus operationeel,
maar draagt nog niet bij tot de beelden die we
allemaal kennen als de Buienradar. De radar
zal ingeschakeld worden in het Europees
netwerk Eumetnet/Opera, waarin meer dan
200 weerradars operationeel zijn.
Guidestar | 03-2013
België telt momenteel drie weerradars: de
oudste staat in Zaventem op de gebouwen
van Brucargo. Het is geen eigendom van het
KMI, maar van Belgocontrol. De tweede en tot
nu toe hoogste toren (een stalen toren van 50
meter met spankabels) staat in Wideumont
(provincie Luxemburg). De hoogte was
noodzakelijk om over de hoogste boomtopen
in de omgeving te kunnen kijken. De hoogte
boven zeeniveau van de radar is 585 meter. De
nieuwste en modernste staat in Jabbeke. Er is
een bouwvergunning voor nog een weerradar
in Houthalen.
004
In een informatiekrant van de gemeente
Jabbeke stond een artikel met uitnodiging
waardoor geïnteresseerden zich konden
inschrijven voor een bezoek. Dit was de
officiële inhuldiging, waaraan inwoners van
Jabbeke konden deelnemen, en werd op 19
september 2012 gehouden in aanwezigheid
van onder andere minister van Overheidsbedrijven, Ontwikkelingssamenwerking en
Wetenschapsbeleid Paul Magnette, staatssecretaris voor de Regie der Gebouwen Servais
Verherstraeten
en
staatsecretaris
voor
Ambtenarenzaken. Toen deze opening bij de
auteur bekend raakte, was het al ruimschoots
te laat: al zowat 300 mensen stonden op de
wachtlijst. Herkansing voor een bezoek kwam
er dus een vijftal maanden later.
In de gebouwen onderaan de toren zijn wat
zaaltjes en werkruimten te vinden. In zo’n
vergaderzaaltje ontving gastheer Geert De
Sadelaer (ingenieur bij het KMI) ons. Hij was
projectverantwoordelijke bij de bouw en is de
technisch
verantwoordelijke
voor
de
radartoren te Jabbeke.
Hij gaf gedurende anderhalf uur uitleg over de
werking van de radar, het unieke type, enkele
mogelijke waarnemingen (van andere radars –
zoals de ramp van Pukkelpop op de
buienradar) en enkele bijproducten. Boven in
de toren kregen we dan nog eens uitvoerig
uitleg over de verschillende apparaten en hun
bijdrage aan het geheel. Een eerste ‘live’ blik
op de radar kregen we via de webcam in deze
technische ruimte. Heel even mocht de radar
uit (hij bleef wel draaien) om met het hoofd,
staande op een ladder, in de radome te
kunnen turen. Gretig werden foto’s gemaakt...
Hoewel via de lichten van de wegen en
dorpskernen tot ver in de omgeving kon
gekeken worden, is het ongetwijfeld toch een
heel ander zicht dan overdag. Een simpele
berekening leert dat de afstand tot de horizon
ongeveer 26 km is. De hoogte van het terras is
immers 46 meter en de afstand tot de horizon
in kilometer krijgt men door 3,85 keer de
vierkantswortel van de hoogte (in meter) te
nemen. Bij de bepaling van deze formule is
rekening gehouden met de atmosferische
refractie. Boven het terras bevinden zich nog
het transmissielokaal en de koepel.
De data gaat direct naar Ukkel voor opslag en
analyse – de weerradar in Jabbeke is
onbemand. In tegenstelling tot wat men zou
denken
is
hiervoor
geen
supersnelle
dataverbinding nodig. De gegevens worden in
pakketten verstuurd en terwijl een nieuw
pakket aan gegevens wordt verzameld, wordt
het vorige nog verzonden.
De locatie van deze radar is niet alleen
gekozen om met de andere radars in België
een volledige dekking van het land te
bereiken, maar ook om de hydrologische
toestand van de kanalen en rivieren (in WestVlaanderen) beter in het oog te kunnen
houden. De neerslaggegevens worden immers
meegenomen in de systemen die instaan voor
de voorspelling van hoge waterstanden en
overstromingen. Verder worden de Noordzee
en de kuststreek van nauwkeuriger informatie
over neerslag voorzien en dit op korte termijn
van 1 tot 2 uur vooraf.
De toren
De betonnen toren heeft een hoogte van 46
meter, een diameter van 3,7 meter en een
kostenplaatje van 1,3 miljoen euro. De Regie
der Gebouwen heeft de toren voor het KMI
gebouwd
met
een
dienstlokaal
met
aansluitingen van de nutsvoorzieningen.
De toren wordt zo goed als volledig gevuld
door een stalen wenteltrap met maar liefst
Guidestar | 03-2013
005
236 treden. Er is geen plaats voor een lift.
Langs de binnenwand lopen leidingen. De
metalen structuur bovenop de toren herbergt
het zend- en ontvangstsysteem en daar
bovenop de koepel.
De koepel
Op de toren is een koepel of radome (radar
dome) met een diameter van 6,5 m geplaatst.
Het is de witte bol die van ver in de omgeving
kan worden gezien. De panelen die samen de
koepel vormen zijn aan elkaar gezet,
vergelijkbaar met de onderdelen van een
lederen voetbal. Er is echter een pseudorandom structuur, om de waarnemingen niet
(of op een willekeurige manier) te
beïnvloeden. De radome heeft als enige doel
de radar te beschermen tegen ... het weer.
Wist je dat de toren wiebelt bij hevige wind?
De radar
Het sluitstuk van de hele installatie is de radar.
Het KMI zorgde zelf voor de aankoop en de
installatie ervan. De fabrikant is het Duitse
SELEX-Gematronik. De radarinstallatie kostte
1,05 miljoen euro.
Een radar zendt elektromagnetische pulsen uit
die zich voortplanten in de atmosfeer.
Wanneer zo’n puls op zijn weg neerslag
tegenkomt, wordt hij gedeeltelijk weerkaatst
en teruggestuurd naar de radar. Uit het
tijdsverschil tussen het uitzenden en het weer
ontvangen leidt de radar de afstand tot de
neerslag af. De intensiteit van het ontvangen
signaal geeft een schatting van de intensiteit
van de neerslag. Belangrijk is om op te merken
dat een weerradar een pluviometer niet kan
vervangen. Een radar meet immers de neerslag
in de hoogte, en dat is niet gelijk aan de
hoeveelheid dat op de grond valt (door onder
andere verdamping).
de vijf minuten een driedimensionaal beeld
van de neerslag in de atmosfeer. Er zijn zestien
elevatiehoeken, gelegen tussen 0,3° en 25° die
de ene na de andere doorlopen worden in 16
rotaties. Sommige radars gaan eerst de
hoogtes op bijvoorbeeld 5°, 10°, 15°, 20° en
25° scannen en dan de tussenliggende
hoogtes op 22,5°; 17,5°; 12,5°; 7,5; 2,5° en 0°
scannen om aan het einde van een scanreeks
te eindigen met een recente scan van de
meest nabije neerslag.
Wat we allemaal wel weten, maar niet direct
aan denken bij weerradars, is dat de
kromming van de Aarde een belangrijke rol
speelt in de werking van de radar en de
interpretatie van de gegevens. Een radar kan
tot 300 km ver de neerslag peilen, maar op
zo’n afstand ziet de radar alleen de hoogste
toppen van (onweers)wolken en wordt een
belangrijk deel van de neerslag eronder niet
opgemerkt, omdat het onder het blikveld van
de radar zit. Een kwantitatief gebruik van
radargegevens is mogelijk in een straal van 80
tot 100 km rond de radar. Een radarpuls dat
horizontaal wordt uitgezonden heeft op een
afstand van 80 km een hoogte boven het
aardoppervlak van 845 meter. Op een afstand
van 160 km is dat al 2.393 meter hoogte en
op 240 km afstand is die 4,694 km.
Dubbele polarisatieradar
De radar in Jabbeke is een dubbele
polarisatieradar. Het is de eerste in zijn soort in
de Benelux. Wat betekent dat en wat is het
nut ervan? Een radar met enkelvoudige
polarisatie (de uitgezonden golven liggen in
één vlak) kan alleen informatie opleveren over
de intensiteit en snelheid van de neerslag.
Door dubbele polarisatie (er worden twee
golven verstuurd, in een horizontaal en een
verticaal vlak) kan daarnaast ook informatie
verkregen worden over de vorm van de
neerslag. Ook de vraag ‘Is het regen, sneeuw
of hagel?’ kan nu beantwoord worden, maar
hoe gebeurt het?
Door de vorm van de neerslag te bekijken kan
men het type neerslag achterhalen. Die
informatie haalt men uit de wijze waarop de
radarsignalen in de twee polarisatierichtingen
worden weerkaatst. Kleine druppels zijn
ronder dan grotere druppels, die meer
afgeplat zijn. Hagel is ook ongeveer
bolvormig. Bij lichte of matige neerslag zal een
ontvangen signaal even sterk (of zwak) zijn in
beide polarisatierichtingen. Is het weerkaatste
radarsignaal sterk en groter in de horizontale
polarisatierichting, dan hebben we met
intense regen te doen. Is het weerkaatste
signaal zeer sterk en even groot in beide
polarisatierichtingen, dan is het aan het
hagelen.
Foto - Gastheer Geert De Sadelaer
(KMI ingenieur) ontving hartelijk de
AEG leden die achteraf vol lof waren
over z'n voordracht en rondleiding.
Bron: Marc T.
Guidestar | 03-2013
Meer informatie :
www.meteo.be
006
Een radar kan werken op verschillende
banden, maar de meest courante hier zijn de
S-band bij 2 GHz, de C-band bij 5 GHz zoals in
Jabbeke en de X-band bij 10 GHz.
De parabolische antenne heeft een diameter
van 4,2 meter en een openingshoek van 1°. Hij
kan drie tot zes omwentelingen per minuut
maken. De snelste rotatie is echter niet
noodzakelijk de beste: een niet al te hoge
snelheid stelt de radar in staat om
verschillende pulsen op quasi hetzelfde
ogenblik in zo goed as dezelfde richting te
sturen. Men wil immers meerdere reflecties
ontvangen om meer zekerheid te krijgen over
neerslag en ruis weg te kunnen filteren. Een
puls duurt 0,8 tot 2 microseconden en er
worden 600 tot 1.200 pulsen per seconde
verstuurd.
Door dopplermetingen aan de regendruppels
of stofdeeltjes in de lucht wordt ook
informatie gewonnen over de windrichting en
windsnelheid. Dankzij het stof dus niet alleen
als er neerslag is.
De antenne scant de atmosfeer in alle
richtingen en onder verschillende elevatiehoeken. De radar genereert op die manier om
Als bijproducten vermeld ik graag enkele
voorbeelden: 1) een hevig onweer (hevige
neerslag) kan op een radarkaart een ‘schaduw’
werpen op de neerslag erachter, alsof er
achter de onweersbui (vanuit het standpunt
van de radar) geen neerslag valt. Een radar
met dubbele polarisatie heeft een groter
doordringend vermogen en heeft van dit
effect minder last. 2) De trek van vogels kan
op radarkaarten plots een zwerm van stippen
doen verschijnen. Deze detecties helpen de
luchtvaart veiliger te maken. 3) In de
landbouw kan de radar helpen bij de
voorspelling van plantenziektes.
Bronnen
Voor het opstellen van dit artikel werd ook
gebruik gemaakt van de uitgebreide persmap
die ter beschikking is gesteld door het KMI op
http://radar.meteo.be
Het persbericht over de opening op de
website van het persagentschap Belga:
http://www.belgamediasupport.be/pressreleas
e/detail.do?pressId=28161&type=opensearch
&pageIndex=1&searchKey=6da2d8ce-24dc11e2-9c89-c120be3c9265&languageId=NL
De
installatie
van
de
radar:
http://www.meteo.be/meteo/view/nl/8628625NEW!+Radar+Jabbeke%3A+De+video+van+
de+installatie.html
Artikel
Meteoriet
stort neer in Rusland
De meteoriet, die aan de basis lag van deze
ramp, brandde op vrijdagochtend 15 februari
2013 deels op in de atmosfeer van de Aarde
maar fragmenten ervan wisten alsnog het
aardoppervlak te bereiken. De neergekomen
brokstukken vielen neer in de regio
Chelyabinsk, zo'n 1500 kilometer ten oosten
van Moskou. Hoeveel brokstukken er
uiteindelijk er op Aarde zijn terechtkwamen is
nog onduidelijk. Volgens de nieuwszender RT
zijn er brokstukken en sporen van de impact
van de meteoriet gevonden verspreid over
meer dan 200 kilometer. Meteen na de inslag
viel het internetverkeer en het mobiele
telefoonnetwerk in de regio Chelyabinsk uit.
zouden ook zwaargewond zijn weggevoerd
naar een ziekenhuis. Alles samen zouden er
bijna 3000 gebouwen in Chelyabinsk schade
hebben opgelopen. In de binnenstad alleen
zijn is zeker aan 100 000 vierkante meter aan
ramen gesneuveld. Onder de beschadigde
infrastructuur zouden 361 scholen zijn en ook
34 medische faciliteiten. De Russische
president Vladimir Poetin heeft enkele
deskundigen van het Ministerie voor
Noodsituaties naar het getroffen gebied
gestuurd en vliegtuigen proberen de
impactkraters en getroffen gebieden in kaart
te brengen.
Volgens de eerste schattingen zou de
meteoriet ongeveer 10 ton hebben gewogen.
De ruimterots zou de atmosfeer van de Aarde
zijn binnengedrongen met een snelheid van
zeker 54 000 kilometer per uur waarna de
meteoriet op een hoogte van 30 tot 50
kilometer boven de grond uit elkaar gespat is.
Aan de oevers van het Chebarkul-meer is een
inslagkrater gevonden met een diameter van
ongeveer zes meter. In de buurt van deze
krater
zijn
inmiddels
al
verschillende
fragmenten gevonden van de meteoriet met
een diameter die varieert van 0,5 tot 1
centimeter.
Op het internet circuleren ook tal van filmpjes
en foto's waarop een spectaculaire vuurbal te
zien is die met hoge snelheid langs de horizon
scheert. De meeste slachtoffers zouden
gewond zijn door rondvliegende glasscherven
en ander puin en enkele tientallen personen
Volgens de eerste berichten zou het grote
nucleaire complex in Mayak geen schade
hebben opgelopen. Dit complex behoort tot
één van de grootste nucleaire sites ter wereld
en heeft verschillende reactoren, plutoniumverwerkingsunits en een MOX-opwerkingsfabriek. Het complex bevindt zich op slechts
72 kilometer van Chelyabinsk.
Meer informatie :
http://werkgroepmeteoren.nl
Guidestar | 03-2013
Astronomen zeggen ook dat er helemaal geen
verband is tussen de meteoriet die
neergekomen is in Rusland en de asteroïde
2012 DA14 die later die dag langs de Aarde
scheerde. Dat beide incidenten op minder dan
één dag tijd hebben plaatsgevonden, is puur
toeval! Zo kwam de Russische meteoriet uit
het oosten terwijl asteroïde 2012 DA14 een
zuid-noord richting volgt.
Foto - Een meteoriet is het deel van
een meteoroïde dat op de aarde
inslaat na vanuit de ruimte door de
atmosfeer te zijn gevallen. Tijdens
de tocht door de dampkring wordt
het materiaal sterk afgeremd en zeer
heet; dit kan als een meteoor te zien
zijn. In wezen is een meteoriet puin
uit de ruimte. Veel puin dat in
contact komt met de dampkring
bereikt de aarde niet, maar
verbrandt door de weerstand van de
atmosfeer. De brokstukken die
verbranden zijn in de nacht
zichtbaar als meteoren, ook wel
sterrenregen of vallende ster
genoemd.
Kris Christiaens
In enkele Russische steden in de regio
Chelbayinsk hebben vrijdagochtend zware
explosies plaatsgevonden als gevolg van
inslagen van brokstukken afkomstig van een
meteoriet. Eén van de brokstukken zou zelfs
een zinkfabriek hebben verwoest. De
meteoriet zorgde voor heel wat paniek bij de
plaatselijke bevolking en zorgde ook voor heel
wat schade. Volgens het Russische ministerie
van Binnenlandse Zaken is er sprake van zeker
1 000 gewonden (Update 16u00).
007
Kortnieuws
Afgelopen 30 januari heeft het robotje Curiosity iets
vreemds gefotografeerd op Mars. Uit de bodem lijkt
een glinsterend object van metaal te steken. Dat is een
tweede ontdekking dat Mars wellicht metaal of
kristallen bevat. Anderhalve maand geleden werd een
bloemvormig object van metaal of kristal
gefotografeerd. Een van de grote ontdekkingen van de
huidige Marsmissie is het aantal glinsterende objecten
dat op de bodem van de planeet aanwezig is. Curiosity
vond kort na de landing al een paar glinsterende
stenen, waarvan aanvankelijk werd gedacht dat het
onderdelen van het robotkarretje zelf waren. Er werden
echter geen stukken vermist. Ook latere ontdekkingen
duiden op glinsterende stenen. Dat zou kunnen
betekenen dat Mars recent nog geologisch actief is. De
huidige opnames zijn gemaakt door de MastCam, een
hoge-resolutie camera die op een paal bovenop het
karretje is bevestigd. Bron: M. Echters / 08-02-2013.
Volgens precisiemetingen vonden de inslag van een
komeet of planetoïde voor de kust van Mexico en het
uitsterven van de dinosauriërs 66.038.000 jaar geleden
plaats. De gangbare theorie dat de dinosauriërs door
de inslag van een komeet of planetoïde zijn
uitgestorven is eindelijk bevestigd. Paul Renne en zijn
groep van het Berkeley Geochronology Center hebben
met Jan Smit en Klaudia Kuiper in Amsterdam, Frits
Hilgen in Utrecht en Schotse collega’s nu de meest
precieze datering uitgevoerd. Daaruit blijkt dat de
inslag gelijktijdig was met het uitsterven van de
dinosauriërs. De metingen, met een foutenmarge van
11.000 jaar, komen op een leeftijd van 66.038.000
jaar. De grens tussen Krijt en Tertiair ligt daarmee op 66
miljoen jaar geleden, in plaats van 65 miljoen jaar.
Sinds de ontdekking van de Chicxulubkrater in 1980
door Luis en Walter Alvarez gaat men ervan uit dat de
inslag daar van een planetoïde het einde van de
dinosauriërs betekende. Niettemin laaiden regelmatig
discussies op of die samenhang er wel was. De
dateringen van de inslag en het uitsterven van de
dino’s waren niet nauwkeurig genoeg om uitsluitsel te
geven. In een driejarig onderzoek heeft Renne de
datum van de inslag bepaald door een analyse van
tektieten, korreltjes verglaasd steen die tijdens de
inslag op het eiland Haïti waren beland. Daarnaast
onderzocht hij vulkanische as in Montana, een laagje
bovenop bodemlagen waarin dinosaurusfossielen
voorkomen. Door de leeftijd van de vulkanische as te
bepalen kon Renne de uitsterfdatum van de
dinosauriërs vaststellen. De inslag hoeft niet de enige
oorzaak te zijn van het uitsterven van de dinosauriërs.
Klimaatveranderingen hebben mogelijk ook een rol
gespeeld. Renne wil graag vulkanische gesteenten in
India, van de zogenaamde Deccan Traps, onderzoeken.
Mogelijk hadden langdurige vulkanische uitbarstingen
daar een effect op het wereldklimaat en was het
ecosysteem daardoor aan het eind van het Krijt in een
wankele positie beland. In dat geval was de inslag van
een komeet of planetoïde de genadeslag voor de
dinosauriërs en vele andere dieren en planten. De
resultaten van het onderzoek zijn vandaag in Science
gepubliceerd. Bron: Y. Fritschy / 08-02-2013.
De Marsrover Curiosity heeft voor het eerst een echt
gat geboord in een stuk Marsrots. De boorstof
analyseert de rover in zijn ingebouwde laboratorium.
Wetenschappers zijn verheugd. Eerder boorde de
Curiosity al een proefgat, maar zaterdag ging het om
'het echie'. Op naar de aarde teruggestuurde beelden is
het verse boorgat duidelijk zichtbaar naast de
testversie. Vorige Marsrovers hakten in het gesteente,
maar de Curiosity is de eerste die ook in de rotslaag
kan boren om monsters te verkrijgen. Dit soort
operaties is echter dusdanig ingewikkeld dat
wetenschappers de rover dagenlang instructies gaven
om eerst een proefboring te verrichten. De verkregen
boorstof wordt overgebracht naar het laboratorium,
waar de Curiosity analyses zal verrichten om de
chemische samenstelling te achterhalen. De Curiosity is
op Mars op zoek naar mogelijke aanwijzingen dat het
Marsmilieu ooit de ontwikkeling van microbieel leven
mogelijk maakte. Na zijn boortaak zal de Curiosity de
komende negen maanden naar een berg rijden. Bron:
Novum / 09-02-2013.
In de toekomst hoeven we niet meer de ruimte in om
op zoek te gaan naar buitenaards leven. Dat denkt een
groep astronomen. Ze werken aan plannen voor een
telescoop die vanaf de aarde kan speuren naar leven
elders in de Melkweg. ''Als je vanuit de ruimte naar de
aarde kijkt, kan je zien dat er leven is. Dat komt
doordat je zuurstof kan waarnemen. Die zuurstof wordt
aangemaakt door planten, leven dus. Omgekeerd moet
dat ook zo werken: een rotsachtige planeet met
zuurstof in de atmosfeer duidt op leven'', legde
professor Sterrenkunde van de Universiteit Leiden
Ignas Snellen vrijdag uit. Het idee om naar zuurstof te
speuren in de zoektocht naar buitenaards leven, is al
oud. Maar dat dit ook vanaf de aarde kan, is nieuw.
Snellen en zijn collega's denken dat dit over een jaar of
25 mogelijk moet kunnen zijn, met een hele grote
telescoop. ''Het idee was altijd dat de zuurstof op aarde
de waarnemingen zou belemmeren. Maar dat hoeft
niet zo te zijn'', vertelt Snellen De astronomen hebben
een model voor een telescoop ontwikkeld die
goedkoper is dan de huidige generatie telescopen. Dat
komt volgens Snellen omdat het beeld niet zo scherp
hoeft te zijn zijn. De spiegels in de telescoop moeten
wel heel groot zijn, omdat zo veel mogelijk licht moet
worden opgevangen. Mogelijk moet zo'n telescoop
zelfs zo groot zijn als een voetbalveld. ''De afgelopen
jaren is veel energie gestoken in het ontwikkelen van
telescopen die vanuit de ruimte kunnen speuren naar
buitenaards leven. Dat is extreem duur. Een telescoop
die vanaf de aarde ingezet wordt, is goedkoper in de
ontwikkeling. Ook omdat je meteen en uitgebreid kan
testen'', voert Snellen op. Astronomen van de Universiteit Leiden en het Netherlands Institute for Space
Research hebben een artikel geschreven over dit
onderwerp dat verschijnt in het vakblad The
Astrophysical Journal. Bron: ANP / 15-02-2013.
Meer up-to-date nieuws :
www.spacepage.be
We weten dat het leven hier op Aarde ooit begon in de Oceanen. Van de eerste meercellige
wezens, weekdieren tot uiterst complexe vissen in alle maten en kleuren. Tot het leven onlangs,
historisch gezien, ook evolueerde op het land en uiteindelijk zelfs in de lucht. Met ons mensen als
huidig evolutionair hoogtepunt. En we op het punt staan om op zoek te gaan naar andere
oceanen, ver weg buiten de vertrouwde Aarde, op zoek naar andere mogelijke bronnen van
leven. Op vreemde afgelegen manen en zelfs tot ver buiten het ons bekende zonnestelsel. Want
net zoals men vroeger dacht geen leven te vinden in uitgestrekte woestijnen, op en onder de
poolkappen of diep in onderaardse grotten beginnen we traag maar zeker ervan overtuigd te
geraken dat leven wellicht op heel wat meer plaatsen voorkomt dan we kunnen vermoeden...
Datum - Vrijdag 01 maart 2013. 20.30 uur t/m 22.30 uur. Toegang: GRATIS.
Locatie - Forum zaal in de Openbare Bibliotheek Kris Lambert. Wellingtonstraat 7 te 8400 Oostende.
Guidestar | 03-2013
Voordracht : Oceanen, op Aarde en andere planeten door Patrick Jaecques (AEG)
009
Artikel
Redactioneel
Europese commissie
z o e k t g r o e n e p r o je c t e n
Foto - De prijsvraag start op 6
februari 2013 en loopt gedurende
drie maanden. U kunt uw project
indienen met behup van het
onlineformulier op onze website en
teksten, foto's en video's toevoegen.
Meer informatie :
http://world-you-like.europa.eu
In heel Europa zijn er allerlei bezielende
initiatieven waardoor we allemaal kunnen
meebouwen aan onze wereld en ons klimaat
door de uitstoot van broeikasgassen te
verminderen. Dat verdient erkenning. In de
"Jouw Wereld" prijsvraag kunnen creatieve en
scherpzinnige geesten uit de hele EU hun
klimaatinitiatieven met elkaar meten en
anderen tot navolging inspireren.
"De "Jouw Wereld" prijsvraag is een goede
gelegenheid om verder te gaan dan alleen
maar praten over klimaatbescherming. Dien
een project in en laat zien dat het haalbaar en
betaalbaar is om onze wereld en ons klimaat
te redden. En dat zonder ons leven saai en
grauw te maken." (Connie Hedegaard, EUcommissaris voor klimaatbescherming)
Wie kan deelnemen?
U kunt ieder project, hoe klein of groot ook,
indienen als het helpt om de uitstoot van CO2
te verminderen of te voorkomen en de levenskwaliteit te verhogen. We zoeken de meest
originele en gedurfde projecten, zowel individuele initiatieven, als projecten van ondernemingen of organisaties, openbaar of privé.
Wat zijn de criteria?
Guidestar | 03-2013
We zoeken originele en vernieuwende
projecten die concrete resultaten opleveren.
Belangrijk is dat het project bijdraagt tot het
voorkomen, verminderen of opvangen van de
CO2-uitstoot. Het kan zowel om technische
oplossingen gaan als om gedragsbeïnvloeding. Uw project moet beproefd zijn en als
rolmodel kunnen dienen voor andere mensen
of organisaties. Ideaal is dat het gevolgen
heeft voor ons dagelijk sleven, want dat is wat
we zoeken! U kunt uw project indienen in een
van de volgende categorieën:
010
1)
2)
3)
4)
5)
Bouwen en wonen
Winkelen en eten
Hergebruik en recycling
Reizen en vervoer
Innovatieve productie
Panier Malin - Een Belgische inzending
Wat als je kraakverse seizoensproducten online kon kopen
van een boer uit de buurt? Panier Malin brengt boeren en
lokale gemeenschappen met elkaar in contact.
Panier Malin is een innovatieve online markt waar
Belgische boeren hun producten aan lokale consumenten
aanbieden. Hierdoor blijft de afstand van boer tot bord zo
klein mogelijk. Boeren maken meer winst, consumenten
krijgen versere producten en er is minder CO2-uitstoot.
Wat wil je nog meer?
Meer informatie :
www.paniermalin.be
We zoeken in de eerste plaats projecten die
duidelijk maken hoe we iets voor onze wereld
en ons klimaat kunnen doen en die mensen
kunnen motiveren om een CO2-arme
levensstijl te kiezen.
Waar en wanneer kan ik een project
indienen en wat gebeurt daarna?
De prijsvraag start op 6 februari 2013 en loopt
gedurende drie maanden. U kunt uw project
indienen met behup van het onlineformulier
op onze website en teksten, foto's en video's
toevoegen. Nadat we het gecheckt hebben,
wordt uw project op de website van de
campagne gezet en wordt het een deel van de
virtuele "jouw wereld". U krijgt bericht zodra
uw project online staat. Een kaart op de
website laat zien van waar projecten zijn
ingediend. Ieder project wordt op een eigen
webpagina gepresenteerd.
Hoe en wat kan ik winnen?
Drie maanden lang kunnen projecten worden
ingediend. Daarna mogen alle bezoekers van
de website stemmen voor het meest creatieve
en inspirerende initiatief.
Uit de tien best scorende projecten kiest een
jury de drie winnaars. Die worden in het
najaar uitgenodigd voor de prijsuitreiking in
Kopenhagen. Daarvoor werken we samen met
onze partner Sustainia, een verband van
internationale organisaties en ondernemingen,
die ieder jaar prijzen uitreikt voor duurzame
projecten in de hele wereld.
De campagne is speciaal gericht op vijf landen
– Bulgarije, Italië, Litouwen, Polen en Portugal,
in elk van deze klanten landen kiezen we nog
eens vijf winnaars. Deze winnaars zullen hun
projecten in de herfst van 2013 tegenkomen
op een nationale campagne met reclameborden. Vertel uw vrienden en bekenden over
uw project en vraag hun op u te stemmen.
Zo wordt u misschien een van de 8 winnaars.
U kunt ons ook volgen op Facebook en Twitter.
Artikel
Het maken van
astronomische apps
Na Mijn Hemel ben ik eens verder gaan
denken. Zo'n smartphone heeft idioot veel
sensoren. Zo is er een G-meter, een kompas en
een gyroscoop aanwezig. Daar zou je dus
mooie dingen mee kunnen doen!
Zo is het idee geboren om een Push To
(iPushto in de appstore) appje te ontwikkelen.
Het werkt zo: je plaatst je smartphone op de
rockerbox van je telescoop, kiest een object uit
de lijst (of voert er zelf een in) en door middel
van pijlen word je de goede richting
opgedreven. De app is niet zo nauwkeurig als
een fysieke encoder, maar je kunt een heel
eind komen. Binnen de graad is zeker
haalbaar.
Met behulp van zoveel gebruikers, de GPS,
een boel rekenwerk zou je uit alle metingen de
afstand Aarde-Zon kunnen berekenen. Het
idee is gebaseerd op een oude parrallaxmeting
die gebruikt werd tijdens de Venusovergang
om 1 AU te berekenen. Maar dan in een nieuw
jasje. Met de app (helaas niet meer
beschikbaar omdat we geen Venusovergang
Dankzij het succes van de Venusovergang ben
ik nu voor de Leids euniversiteit (sterrenkundefaculteit) bezig met de ontwikkeling van
de iSpex app. Dat is eigenlijk gebaseerd op het
Transit of Venus principe: een (wetenschappelijk)
experiment
uitvoeren
met
duizenden gebruikers. iSpex is afgeleid van
Spex, een spectrograaf die in de ruimte
atmosferische metingen gaat doen van
planeten. Het is een app, aangevuld met een
optisch hulpstuk (spectrometer). Met de app
kun je fijnstof meten. Dat gebeurt door de
verstrooiing en polarisatie van de stofdeeltjes
in de atmosfeer te meten. In het voorjaar gaat
de meting (vooralsnog in Nederland) van start.
Kijk op www.ispex.nl voor meer informatie.
Foto - Een mobiele applicatie of
kortweg app is een kleine applicatie
die draait op een smartphone of een
tablet. Met behulp van een app is
het mogelijk om eenvoudig extra
functies aan een mobiel apparaat
toe te voegen. Een mobiele telefoon
was in eerste instantie vooral bedoeld
om mee te bellen en sms'en, maar
smartphones en tablets zijn met
behulp van applicaties uit te breiden
tot multifunctionele communicatieapparatuur. Bron: Wikipedia.
Meer informatie :
www.ddq.nl
Recentelijk heb ik de Triatlas C (een
schitterende en diepgaande atlas van Jose
Torres) beschikbaar gemaakt in een app
(Triatlas). Je kunt de kaarten bekijken, een
rood scherm aanzetten en de kaarten
spiegelen en roteren. Het is daarmee de meest
geavanceerde
sterrenkaart
voor
Apple
smartphones en tablets. En de app is gratis te
downloaden! Mijn huidige hobbyproject is een
SQM app voor iPhone. We zijn al druk aan het
testen en zijn hoopvol voor de resultaten.
Alle bovenstaande programma's zijn gratis te
verkrijgen via de Apple App store. Van de 'Mijn
hemel' app bestaat er ook een Android versie
die u terug kan vinden in de Google Play store.
Guidestar | 03-2013
Naar aanleiding van deze appjes werd ik
benaderd door Astronomers Without Borders,
een grote Amerikaanse club, in Nederland
vertegenwoordigd door leraar Steven van
Roode. Hij vroeg of ik de Transit of Venus app
wilde maken. Daar heb ik natuurlijk volmondig
ja op geantwoord! Het was een leuke, maar
pittige klus. De bedoeling was dat wereldwijd
duizenden mensen de overgang van Venus in
hun smartphone konden invoeren en de
gegevens centraal beschikbaar kwamen.
meer gaan meemaken) kon je oefenen op de
overgangsmomenten (timen) en zo voorbereid
zijn om de meting. Bij het uitkomen van de
app in Mei liep het al storm: er zijn meer dan
130.000 stuks gedownload.
Tijdens de
Venusovergang (waar ik helaas helemaal niets
van gezien heb) zijn er ongeveer 35.000
metingen geweest, en daarvan zijn er een paar
duizend nauwkeurig genoeg geweest om de
berekening uit te voeren: en die was
overtuigend!
Norbert Schmidt
Al heel lang zie ik het nut in van een compact
computertje bij het waarnemen. Ik deed veel
met de Palm, dat was een echte zakcomputer.
En daar waren destijds redelijk goede
programma's voor. Met het uitkomen van de
iPhone besloot ik redelijk snel een eigen
programmaatje te schrijven: Mijn Hemel. Het
is een 'appje' (programma voor de smartphone). Het laat de hemelkalender zien (van
hemel.waarnemen.com), en toont radarbeelden en de Clear Sky Clock op basis van
jouw GPS locatie. Gewoon een handig
dingetje voor het waarnemen of het voorbereiden ervan.
011
Rubriek - European Southern Observatory
Rodrigo Alvarez
Het afstoffen van ee
Info - De Europese Zuidelijke Sterrenwacht is een
Europese organisatie die
zich bezighoudt met astronomisch onderzoek. Het hoofdkantoor is gevestigd in Garching, nabij
München. De ESO beheert twee
sterrenwachten in Chili, een op La
Silla, ten oosten van La Serena, de
ander op Paranal, ten zuiden van
Antofagasta. Op Paranal bevindt
zich de Very Large Telescope (VLT).
Op dit moment wordt een derde
faciliteit gebouwd op de hoogvlakte
van Chajnantor, op 5000 m hoogte,
in de buurt van San Pedro de
Atacama, waar de Atacama Large
Millimeter Array (ALMA) zal verrijzen.
Meer informatie :
Guidestar | 03-2013
[email protected]
012
Een nieuwe opname van ESO’s VISTAtelescoop toont een hemels landschap van
gloeiende gaswolken en slierten stof rond hete
jonge sterren. De infraroodfoto plaatst de
stellaire kraamkamer NGC 6357 in een
verrassend nieuw licht. Hij maakt deel uit van
een nog lopende VISTA-survey die de Melkweg
in kaart brengt om meer inzicht te krijgen in
de structuur van ons sterrenstelsel.
telescoop die ooit is gebouwd en is bedoeld
om de hemel op infrarode golflengten in
beeld te brengen. De VVV-survey brengt de
kern en een deel van het vlak van onze
Melkweg in kaart. Op die manier hopen
astronomen meer te weten te komen over het
ontstaan, de jeugd en de structuur van ons
sterrenstelsel.
NGC 6357, die vanwege zijn vorm op
opnamen in zichtbaar licht ook wel de
Kreeftnevel wordt genoemd [1], is een
complex van grote wolken gas en slierten van
donker stof in het sterrenbeeld Schorpioen. In
deze 8000 lichtjaar verre wolken ontstaan
nieuwe sterren, waaronder ook zware, hete
exemplaren die felblauw licht uitstralen.
De hier getoonde foto is gebaseerd op
infraroodgegevens van de Visible and Infrared
Survey Telescope for Astronomy (VISTA) van de
ESO-sterrenwacht op Paranal in het noorden
van Chili. Het betreft slechts een klein stukje
van een enorme survey – VISTA Variables in
the Vía Láctea (VVV) – waarbij het centrale
deel van de Melkweg in kaart wordt gebracht
(eso1242). De nieuwe opname geeft een
compleet ander beeld van de Kreeftnevel dan
foto’s in zichtbaar licht, zoals deze opname
van de 1,5-meter Deense telescoop op La Silla.
Dat komt doordat infraroodstraling veel
minder sterk wordt geabsorbeerd door de
stofwolken waarin het object is gehuld [2].
Een van de heldere jonge sterren in NGC 6357,
die Pismis 24-1 wordt genoemd, werd lang
aangezien voor de zwaarste ster die we
kennen. Later bleek echter dat hij bestaat uit
minstens drie afzonderlijke sterren die elk
minder dan honderd zonsmassa’s zwaar zijn.
Daarmee behoren ze overigens toch nog tot
de zwaargewichten van onze Melkweg. Pismis
24-1 is het helderste object in de sterrenhoop
Pismis 24, een verzameling sterren die
waarschijnlijk gelijktijdig zijn ontstaan.
VISTA is de grootste en krachtigste survey-
Delen van NGC 6357 zijn ook waargenomen
door de Hubble-ruimtetelescoop van NASA en
ESA (heic0619a) en de Very Large Telescope
van ESO (eso1226a). Met deze telescopen zijn
verschillende delen van dit gebied op
zichtbare golflengten vastgelegd. De verschillen met de hier gepresenteerde infraroodopname zijn frappant: in het infrarood zijn de
uitgestrekte pluimen van rood getint materiaal
veel minder opvallend, en zijn op verschillende
plekken lange slierten van lichtpaars gas te
zien.
en kosmische kreeft
Noten
[1] Dezelfde bijnaam wordt ook wel gebruikt
voor het spectaculaire stervormingsgebied
Messier 17 (eso0925), al is dat object beter
bekend als de Omeganevel.
[2] Infraroodwaarnemingen kunnen structuren
zichtbaar maken die op zichtbare golflengten
niet te zien zijn, bijvoorbeeld omdat een
object te koud is, door veel stof is omgeven of
heel ver weg staat. (Dat laatste heeft tot
gevolg dat zijn licht door de uitdijing van het
heelal naar de rode kant van het spectrum
verschuift.)
ESO is de belangrijkste intergouvernementele
astronomische organisatie in Europa en de
meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij
wordt ondersteund door vijftien landen:
België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk,
Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd
Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert
een ambitieus programma uit, gericht op het
ontwerpen, bouwen en beheren van grote
sterrenwachten die astronomen in staat stellen
om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende
rol bij het bevorderen en organiseren van
samenwerking op astronomisch gebied. ESO
beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor.
Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope
(VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen:
VISTA werkt in het infrarood en is de grootste
surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey
Telescope is de grootste telescoop die
uitsluitend is ontworpen om de hemel in
zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO is ook
de Europese partner van de revolutionaire
telescoop ALMA, het grootste astronomische
project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO
momenteel de bouw voor van de 39-meter
Europese Extremely Large optical/near-infrared
Telescope (E-ELT), die ‘het grootste oog op de
hemel’ ter wereld zal worden.
Foto - Deze opname van ESO’s
VISTA-telescoop toont een hemels
landschap van gloeiende gaswolken
en slierten stof rond hete jonge
sterren. De infraroodfoto plaatst de
stellaire kraamkamer NGC 6357 in
een verrassend nieuw licht. Hij
maakt deel uit van de VISTA
Variables in the Vía Láctea-survey
(VVV), die de Melkweg in kaart
brengt om meer inzicht te krijgen in
de structuur van ons sterrenstelsel.
Bron: ESO.
Guidestar | 03-2013
Foto - De foto links, gebaseerd op
opnamen van de Digitized Sky
Survey 2, toont de Kreeftnevel (NGC
6357) in zichtbaar licht. De infraroodfoto (rechts) is een nieuwe
opname die met de VISTA-telescoop
van de ESO-sterrenwacht op Paranal
is gemaakt. In het infrarood is het
stof dat veel sterren aan het zicht
onttrekt vrijwel transparant, waardoor veel meer sterren te zien zijn.
013
Artikel
Redactioneel
Geo-engineering komt er aan
'Geo-engineering', het bewust en grootschalig
ingrijpen op het functioneren van de aarde, is
geen taboe meer als het gaat over het
tegengaan van de opwarming van de aarde. In
die context komen wetenschappers geregeld
met nieuwe ideeën op de proppen. Buzzfeed
verzamelde acht straffe concepten die
onderzoekers al echt onder de loep genomen
hebben.
1. Boots eens vulkaanuitbarsting na.
Het plan: Zwavel in de atmosfeer pompen,
zoals gebeurt bij grote vulkaanuitbarstingen,
zou ervoor zorgen dat er minder zonlicht op
aarde zou vallen - het zou als het ware 'gedimd'
worden - waardoor de aarde gedurende 20 jaar
niet meer verder zou opwarmen. Die zwavel
zou via ballonnen, raketten of vliegtuigen tot in
de atmosfeer kunnen gebracht worden
De risico's: De gevolgen zijn erg onvoorspelbaar
en moeilijk in de hand te houden naderhand.
Zo zouden wolken en regen, en dus het weer,
aangetast kunnen worden. Ook zou de lucht
kunnen verkleuren, zou de stratosfeer kunnen
opwarmen en zouden ecosystemen aangetast
kunnen worden. Om nog niet te spreken over
het nadelige effect op het huidige gebruik van
zonne-energie en kans om de techniek als
wapen te gaan gebruiken.
2. Bedek gletsjers met een deken.
Het plan: Om het smelten van gletsjers tegen te
gaan, kan je er een zonnewerend deken over
leggen. Het deken absorbeert of weerkaatst de
warmte, waardoor het ijs eronder niet smelt.
Het risico: Vooral de dieren die daar leven,
zouden er enorme hinder van ondervinden. En
los daarvan is het ook bijzonder onhandig. Hier
en daar wordt het idee nochtans al toegepast.
Guidestar | 03-2013
3. Stuur zonneschermen de ruimte in.
014
Het plan: Een paar biljoen goedgeplaatste
ruimteschermen tussen de zon en de aarde
zouden het zonlicht op onze planeet wat
kunnen inperken.
Risico's: Bankroet en afval. Biljoenen speciaal
ontwikkelde schermen, dat zou tot 20 miljoen
ton aan materiaal vragen. Dat is niet alleen
duur, dat is ook een gigantische en moeilijk te
controleren hoop ruimteafval die daar zou
rondcirkelen.
4. Bouw zelf bomen.
Het plan: Enorme artificiële bomen creëren die
koolstofdioxide uit de lucht opnemen,
verwerken en naar opslagruimtes sturen.
Het risico: Eigenlijk vooral de kostprijs.
Technisch gezien kan het allemaal, maar het
moet allemaal goedkoop en op grote schaal
kunnen. Bovendien is niet duidelijk hoeveel van
die dingen er zouden moeten staan om enige
impact te sorteren.
5. Boer verticaal.
Het plan: Landbouwers en groene jongens
staan
vaak
tegenover
elkaar,
want
voedselproductie ligt aan de basis van heel wat
CO2-uitstoot en ontbossing. Een middenweg
zou zijn om boerderijen gewoon in de plaats
van horizontaal, verticaal - naar boven toe dus te laten uitbreiden. Dat bespaart ruimte,
bomen en energie
Risico's: Weinig, behalve de vraag waar
dergelijke 'landbouwwolkenkrabbers' neergepoot zouden moeten worden. Onder meer in
Singapore wordt het idee al uitgetest. Het is
daar al duidelijk dat er ietwat andere landbouwtechnieken mee gepaard gaan, onder
meer omdat planten wat trager groeien in dit
model.
6. Zaai zelf wolken.
Het plan: Zelf wolken creëren door zout water
in de atmosfeer te spuiten. Daardoor zou het
zonlicht voldoende weerkaatst worden om elke
toekomstige uitstoot van CO2 te compenseren.
De risico's: Het is vooral duur en zal veel tijd en
energie vergen. De NASA en Bill Gates zijn al
sinds 2008 met het idee bezig. Er zouden
zowat 1.900 speciaal ontwikkelde sproeiboten
op zee nodig zijn om succesvol te zijn.
7. Laat gebouwen begroeien met algen.
Het plan: Gesloten containers vol algen
inbouwen in gevels van gebouwen. De algen
nemen CO2 op.
Het risico: De kostprijs. Er zijn nu eenmaal
enorm veel algen nodig om er enig effect uit te
puren. Bovendien moeten ze actief geoogst en
onderhouden worden.
8. Bemest oceanen.
Het plan: Grote hoeveelheden ijzer in de
oceanen dumpen, geeft de aanmaak van
fytoplankton - plankton dat voor de energievoorziening afhankelijk is van fotosynthese een duw in de rug. Fytoplankton is de grootste
producent van zuurstof op aarde. Om dat te
kunnen doen, nemen die organismen zonlicht
op en CO2. Als ze sterven, zinken ze naar de
bodem van de oceaan.
Risico's: Oceaanbemesting op grote schaal zou
schadelijk zijn voor zeedieren en mensen. Niet
echt het middel waarmee je de opwarming van
de aarde wilt bestrijden dus.
Rubriek
Nieuw in de boekenkast...
Elke maand stellen wij u een digitaal of traditioneel klassiek papieren boek voor dat beslist
uw aandacht verdiend zoals...
Door Dominique Lambert
Weerom een parel in de reeks van wetenschappelijke biografieën, waar we op een
opmerkelijke wijze kennis kunnen maken met
prominente figuren uit de wereld van het
wetenschappelijk onderzoek, en de ware
verhalen achter de kennis die we vandaag
hebben kunnen ontdekken. En bij deze toch
wel een bijzonder nummer, want we maken er
kennis met een meer dan uitzonderlijk man,
een priester die niet enkel passie had voor de
wetenschappen, er onderzoek in deed, maar
tevens aan de basis staat van een leer dat per
definitie niet echt te stroken was met zijn
geestelijke ingesteldheid, nl. de theorie van de
Big Bang. Vandaag mag deze theorie wel
evident lijken, aanvaard zijn door de meeste
wetenschappers, maar in de tijd dat deze
geestelijk dit naar voor bracht, was dit
uiteraard ver van evident.
Taal / pagina's : ..................... Nederlands / 160
ISBN / prijs : ...... 9789085713203 / 34,50 euro
Waarom ballonen stijgen
en appels vallen
Door Jeff Stewart
Waarom vallen, zweven, draaien, versnellen of
vertragen dingen? Hoe kan een vaste stof
veranderen in een luchtig gas? Wat is het
dopplereffect? Waarvoor staat E=mc2? Van
energie, beweging, geluid en licht tot
elektriciteit en materie, dit boek vertelt u alles
Het geheim van de
kosmologie ontrafeld
Meer informatie :
[email protected]
Door Gustaaf Cornelis
In het jaar 1610 brengt Galileo Galileï zijn
boodschap van de sterren. Met zijn publicatie
Sidereus Nuncius (Sterrenbericht) markeert hij
het begin van de moderne astronomie. Zowat
400 jaar later geeft Gustaaf C. Cornelis de
moderne lezer een stand van zaken. Deze
historische ontdekkingsreis naar verleden en
heden van de kosmologie is geen traditioneel
handboek of encyclopedisch naslagwerk. Het
is een associatief gegroeid relaas waarin de
auteur met uiterste precisie scherpstelt op
sleutelpassages van het kosmologische verhaal, waarin hij populaire misvattingen
rechtzet en de rol van de wiskunde aantoont
zonder te vervallen in een specialistisch
formularium.
Heel wat (vaak gestelde) vragen passeren de
revue: Hoe komen sterren tot ontwikkeling?
Waar komen de elementen vandaan? Waarom
is de Aarde rond? Waarom werd Galileï door
het Vaticaan veroordeeld? Was Einstein nu
echt religieus of niet? Waarom weten we
zoveel en toch zo weinig? Wat is wetenschap?
Wat is filosofie? Het resultaat is een
wetenschapshistorische pageturner, waarin
gaandeweg de rode draad zichtbaar wordt: de
beslissende rol die de sterrenkunde gespeeld
heeft in de totstandkoming van het huidige
kosmologische wereldbeeld.
Het geheim van de kosmologie ontrafeld is
een wetenschappelijk onderbouwd verhaal
over sterren kunde en sterrenkundigen. Een
eigenzinnig verhaal, verrassend, intens en
wijd. Een cyclisch, associatief en idiosyncratisch verhaal van een gepassioneerd
wetenschapsfilosoof. Een levensverhaal, ten
dienste van een waarheid, zijn waarheid.
Taal / pagina's : ..................... Nederlands / 415
ISBN / prijs : ...... 9789057181566 / 29,95 euro
Guidestar | 03-2013
In dit boek, zoals in elk deel van deze rijke
reeks, krijgen we een perfecte mengeling van
een stevige en vlot leesbare biografie,
menselijk en professioneel, aangevuld met een
overzicht van het werk en de invloed van dit
werk op de wetenschappelijke wereld en
ontwikkeling. Want natuurlijk ontdek je snel in
dit boek dat de kennis en het werk van deze
man veel verder reikt dan waarvoor men hem
vaak kent... Het is zoals vele wetenschappelijke
genieën een man met meer facetten en een
vorser op meer niveaus dan je zou denken.
Helder verhaal, een toegankelijk boek dat je
even meeneemt in de wondere wereld van de
man die ons de oorsprong van het bestaan
wist te duiden...
Taal / pagina's : ..................... Nederlands / 192
ISBN / prijs : ...... 9789044734560 / 14,95 euro
Info - Zin om een door ons aangeleverd sterrenkundig en / of ruimtevaartgericht boek te lezen en kort te
bespreken ? Neem dan contact op
met onze reactie...
Redactioneel
Lemaître
wat u moet weten over de natuurwetten die
onze wereld bepalen. Het is geschreven in een
toegankelijke, humoristische stijl en geeft aan
de hand van concrete voorbeelden een
overzicht van de belangrijkste fysische wetten,
theorieën en fenomenen. Laat u verrassen
door de magische wereld van de natuurkunde!
015
Rubriek
Astrofoto van de maand
Guidestar | 03-2013
Foto van de krater Copernicus en omgeving
werd genomen op 21 02 2013.
016
De Celestron C11 F/10 werd gebruikt met in
het brandpunt de Canon D40.
Info - Reeds meer dan 30
jaar is astronomie een
ver doorgedreven hobby
voor mij. Gestart met een
50 mm kijkertje en lid van de VVS en
later van de werkgroep Deep-Sky en
zonwaarneming is mijn hobby
veranderd in dagelijkse bezigheid. Ik
ben één van de gelukkigen die van
mijn hobby een beroep heb kunnen
maken.
Meer informatie :
www.sasteria.com
De Celestron werd voorzien van een 2” IR/UV
filter en de Canon body werd ingesteld op
users programma 2.
Dit zijn voorop
ingestelde waarden van digitale filters om
bepaalde kleuren als filter te gaan gebruiken.
Om deze foto te maken werd groen als
hoofdfilter ingesteld. Dit bevorderd gunstig
het contrast van oppervlakte details op de
maan. Het softwarepaket “eos movie rec”
werd gebruikt om de beelden vast te leggen
met 5x digitale zoom. Uit de 135 opnames
werden de beste afbeeldingen gestackt.
Ingestelde Gevoeligheid ISO 350 en 1/5
seconde als sluitersnelheid. De kleinste visuele
kraterjes bezitten een diameter rond de 2km.
Wat is Copernicus ?
Copernicus heeft een diameter van 93 km en
een diepte van 3700 meter. Het centrale
bergcomplex bestaat uit meerdere bergen en
is 700 meter hoog. Bij volle maan valt de
krater op door zijn helder stralenstelsel dat
zelfs met het blote oog te zien is. De heldere
stralen lopen tot een afstand van 400 km.
Copernicus is, geologisch gezien, een redelijk
recente inslagkrater. Op materiaal verzameld
tijdens de Apollo 12-missie werd de ouderdom
bepaald op 0,8 tot 1 miljoen jaar.
Copernicus is bekend geworden door zijn
heliocentrische theorie over het zonne-stelsel,
zoals gepubliceerd in zijn De revolutionibus
orbium coelestium. Deze gedachten betekenden 60 jaar na zijn dood een omwenteling in
het wetenschappelijk denken en in ons
wereldbeeld (de copernicaanse revolutie).
Copernicus was niet de eerste die een
heliocentrisch model presenteerde; in de
Oudheid was Aristarchos van Samos tot
dezelfde speculatie gekomen.
Het in 1996 ontdekte chemisch element
copernicium werd naar hem genoemd.
Guidestar | 03-2013
Copernicus is één van de bekendste inslagkraters op de Maan genoemd naar Nicolaus
Copernicus. De krater is gelegen op de
coördinaten 10°N, 20°W aan de zuidrand van
Mare Imbrium.
Nicolaas Copernicus was een Poolse, etnisch
Duitse kanunnik en een belangrijk wiskundige,
arts, jurist en sterrenkundige uit het Koninkrijk
Polen.
017
Kortnieuws
Een groot rotsblok uit de ruimte is vrijdag langs de
aarde gevlogen. Iets voor half negen 's avonds
(Nederlandse tijd) kwam het rotsblok, 2012 DA14
genaamd, het dichtst in de buurt van onze planeet. De
afstand was toen bijna 28.000 kilometer. In die
omstreken zijn satellieten, maar het is nog niet bekend
of die zijn geraakt door de asteroïde. Eerder vrijdag
sloeg een meteoriet onverwacht in in Rusland. Een
verband met 2012 DA14 is er niet, aldus de NASA. Er
zijn vermoedelijk ongeveer 500.000 brokstukken zoals
2012 DA14 in de omgeving van de aarde. Minder dan
1 procent daarvan is ontdekt. Asteroïdes komen vaker
in de buurt van de aarde, maar het is uitzonderlijk dat
zo'n groot rotsblok zo dichtbij komt. 2012 DA14 is
ongeveer 50 meter in doorsnee. Zo'n asteroïde kan bij
een inslag een wereldstad verwoesten. Dat de
asteroïde zo dichtbij komt, geeft wetenschappers een
zeldzame kans om te weten te komen uit welke
materialen zo’n rotsblok bestaat. Ook kunnen ze zijn
baan voor de komende eeuwen uitrekenen, om te
kijken of hij ooit weer dicht bij de aarde komt. Er zijn
vermoedelijk ongeveer 500.000 brokstukken zoals
2012 DA14 in de omgeving van de aarde. Minder dan
1 procent daarvan is ontdekt. Eerder vrijdag sloeg een
meteoriet onverwacht in in Rusland. Door de klap
sprongen veel ruiten. Ongeveer 1200 mensen in het
Oeral-gebied raakten gewond. Een verband met 2012
DA14 is er niet, aldus de NASA. De grootste inslag in
de moderne tijd was in 1908, ook in Rusland. Toen
kwam een komeet neer in Siberië. In een gebied zo
groot als Limburg werden meer dan 80 miljoen bomen
omvergeblazen. Er vielen geen gewonden, omdat het
gebied vrijwel onbevolkt was. Bron: ANP / 15-02-2013.
De meteorietinslag in het Russische Oeral-gebied is een
zegen voor wetenschappers die zich bezighouden met
de zoektocht naar asteroïden. Dat schrijft de New York
Times. De zoektocht naar objecten die de aarde
bedreigen kreeg volgens de krant tientallen jaren lang
weinig aandacht. Inmiddels staat de telefoon
roodgloeiend bij de astroïdenjagers van de stichting
B612. ''Iedereen belt'', vertelde een woordvoerster van
de Amerikaanse stichting. De zoektocht naar objecten
die de aarde bedreigen kreeg volgens de krant
tientallen jaren lang weinig aandacht. Inmiddels staat
de telefoon roodgloeiend bij de astroïdenjagers van de
stichting B612. ''Iedereen belt'', vertelde een woordvoerster van de Amerikaanse stichting. B612 werkt aan
een ruimtetelescoop om de aarde te bewaken. De
groep verwacht dat het project zo'n 450 miljoen dollar
kost, maar denken daarmee 90 procent van de grotere
ruimte-objecten te kunnen vinden. Volgens de
onderzoekers is dat hard nodig: de Amerikaanse
ruimtevaartorganisatie NASA becijferde dat slechts 10
procent van de objecten die een grote bedreiging zijn,
is ontdekt. ''Zou het niet raar zijn als we worden
uitgeroeid omdat we niet kijken?'', zei B612onderzoeker en ex-astronaut Edward Lu. Bron: ANP /
17-02-2013.
Russische wetenschappers hebben fragmenten van de
meteoriet teruggevonden, die vrijdag boven de regio
Tsjeljabinsk ontplofte. Dat hebben ze vandaag zelf
bekendgemaakt. De schokgolf maakte in het
Oeralgebied meer dan duizend gewonden. Het
Russische ministerie van Noodsituaties deelde gisteren
mee de zoektocht stop te zetten. Duikers hadden de
hele dag tevergeefs in het Tsjebarkoel-meer gezocht.
Daar kwam vermoedelijk een deel van de meteoriet
neer. Wetenschappers van de federale universiteit van
de Oeral, die ter plaatse waren gestuurd, zeggen
echter een vijftigtal kleine fragmenten gevonden te
hebben nabij het meer. Zij stuurden hun vondsten naar
de stad Jekaterinenburg, aldus een persbericht van de
universiteit. Volgens de leider van de expeditie, Viktor
Grochovskij, behoort de meteoriet tot de klasse van
chondrieten. De gevonden fragmenten bestaan voor 10
procent uit ijzer, vertelt de universiteit. Aangezien het
om kleine restanten van de meteoriet gaat, stelt
Grochovskij aan het Russische persbureau Interfax dat
het grootste fragment in het meer moet liggen. Bron:
De Morgen / 18-02-2013.
Bewoonbare planeten bevinden zich mogelijk dichter
bij de aarde dan tot nu toe werd aangenomen, zo blijkt
uit nieuw astronomisch onderzoek. Rond ongeveer zes
procent van alle rode dwergen in ons heelal bevinden
zich planeten die qua leefomstandigheden vergelijkbaar zijn met de aarde. Dat betekent dat de
dichtstbijzijnde bewoonbare planeet waarschijnlijk
ongeveer 13 lichtjaar van ons verwijderd is. Dat
hebben astronomen van het Harvard Smithsonian
Center for Astrophysics berekend. De resultaten van het
onderzoek zullen worden gepubliceerd in het
wetenschappelijk tijdschrift The Astrophysical Journal.
De wetenschappers baseren zich op voor iedereen
openbare gegevens van het Kepler Space Observatory,
een satelliettelescoop die door de NASA is ontwikkeld
om bewoonbare planeten op te sporen. Ze bestudeerden 158.000 sterren om alle bekende rode
dwergen in kaart te brengen. Dat zijn sterren met een
massa van 0,08 tot 0,5 maal die van de zon. Rondom
rode dwergen zijn bewoonbare planeten relatief
eenvoudig te observeren, omdat de sterren kleine zijn
en weinig licht uitstralen. Door die eigenschappen
kunnen de planeten er omheen gemakkelijker worden
waargenomen. De wetenschappers kozen 90 kandidaatplaneten om aan een nader onderzoek te
onderwerpen. Uit die voorselectie kwamen uiteindelijk
drie planeten naar voren, die wat betreft grootte en
temperatuur enigszins met de aarde vergelijkbaar zijn.
Alle drie de planeten liggen op 300 tot 600 lichtjaar
afstand van de aarde. Nog lang niet alle rode dwergen
zijn echter in kaart gebracht. Uit een analyse die de
wetenschappers uitvoerden, blijkt dat er in ons
sterrenstelsel zeker 4,5 miljard te vinden moeten zijn.
Statistisch gezien moet de dichtstbijzijnde bewoonbare
planeet zich daarom op ongeveer 13 lichtjaar van de
aarde bevinden. Bron: NU / 08-02-2013.
Een Europese sonde naar de planeet Jupiter zal elf
instrumenten meevoeren, zo heeft het Europese
Ruimtevaartbureau ESA meegedeeld. Het is de
bedoeling de JUICE ('JUpiter ICy Moons Explorer') in
2022 te lanceren om in 2030 aan te komen bij de
reuzenplaneet. Daar zal de sonde minstens drie jaar
lang de gasgigant zelf gedetailleerd observeren
alsmede drie van zijn grootste manen: Ganymedes,
Callisto en Europa. Die drie manen hebben wellicht
oceanen onder hun ijskorst, waarbij het de vraag is of
daar leven zou mogelijk zijn. De 'JUICE' zal elf
instrumenten meevoeren, ontwikkeld door wetenschappelijke teams uit vijftien Europese landen, de VS
en Japan. Bron: ESA / 22-02-2013.
Meer up-to-date nieuws :
www.spacepage.be
Er zijn weinig onderwerpen die ons meer bezighouden dan het weer: het is mooi weer, het is
snertweer, we voelen ons somber door de grauwe luchten of onze goeie luim heeft te maken met
het heerlijke zonnetje. In het journaal zien we met ontzetting het weer verwoestend uithalen als
er zich ergens op onze planeet reusachtige overstromingen voordoen of wanneer orkanen over
het continent razen. Iedereen weet dat de bliksem gevaarlijk is, en we leven allen met het idee
dat het bij ons vaak regent. Over het weer heeft iedereen een mening en is er veel interessants te
vertellen. Frank Deboosere is de ideale persoon om ons daarover een boeiend multimediaal
programma te presenteren met allerhande weetjes over het weer van voreger en nu.
Datum - Vrijdag 29 maart 2013. 19.30 uur t/m 22.30 uur. Toegang: 6 euro.
Locatie - Abdijstraat 22 te 1850 Grimbergen (B). Tel. : 02/269.12.80. E-mail : [email protected].
Guidestar | 03-2013
Voordracht : Weerweetjes van vroeger en nu door Frank Deboosere
019
Rubriek - Lancering in de kijker
Guidestar | 03-2013
Kris Christiaens
Nieuwe Landsat satelliet
g a a t d e r u im t e in
020
Info - Kris Christiaens is
al sinds jeugdige leeftijd
gepassioneerd door ruimtevaart. Door zijn gedrevenheid en kennis over ruimtevaart
werd hij enkele jaren terug medebeheerder van de populaire websites Spacepage en Belgium In
Space. Daarnaast schrijft Kris
Christiaens ook artikelen voor het
maandblad van de Vereniging Voor
Sterrenkunde en werd hij in 2010
secretaris van de Astro Event Group
vzw.
Foto - Landsat is het tot dusver
langst lopende satellietfotografieprogramma en is een gemeenschappelijk project van de Amerikaanse
Geologische dienst (USGS) en de
NASA. De eerste satelliet werd
gelanceerd in 1972, de laatste in
1999, die nog steeds werkt. Bron:
ULA / USGC / NASA / VAFB.
Meer informatie :
http://landsat.usgs.gov
De Verenigde Staten hebben op dinsdag 11
februari 2013 een nieuwe Landsat aardobservatiesatelliet succesvol in de ruimte gebracht.
De Landsat Data Continuity Mission (LDCM) is
de achtste satelliet uit het Amerikaanse
Landsat programma. Deze nieuwe kunstmaan
moet ervoor zorgen dat wetenschappers de
volgende jaren de veranderingen op Aarde
kunnen blijven observeren en is volgens het
projecthoofd “de beste satelliet ooit gelanceerd in termen van kwaliteit en kwantiteit
van data”.
In 16 dagen het volledige
Aardoppervlak fotograferen
De 2,6 ton zware LDCM satelliet vertrok op 11
februari 2013 om 19u02 Belgische tijd vanop
de Vandenberg Air Force Base lanceerbasis in
Californië en werd door middel van een Atlas
5 raket een uur en achttien minuten later
uitgezet in een lage polaire baan om de
Aarde. Dit was de 36ste maal dat de
Verenigde Staten een Atlas 5 raket lanceerden
sinds deze raket in 2002 voor het eerst werd
gelanceerd. De 58 meter lange draagraket
heeft bij de lancering een gewicht van 334
ton. Elke Atlas 5 draagraket bestaat uit een
door Rusland ontwikkelde RD-180 raketmotor
die zich in de onderste rakettrap bevindt met
daarbovenop een Centaur 'upper stage'.
Eenmaal de Landsat Data Continuity Mission
satelliet operationeel zal zijn, zal deze enkele
maanden na de lancering overhandigd
worden aan de Amerikaanse geologische
dienst (United States Geological Survey). De
Landsat Data Continuity Mission satelliet, die
na de lancering wordt omgedoopt tot 'Landsat
8', werd gebouwd door het Amerikaanse
ruimtevaartbedrijf
Orbital
Sciences
Corporation. De aardobservatiesatelliet werd
uitgerust met de Operational Land Imager
(OLI) en Thermal Infrared Sensor (TIRS)
instrumenten waarmee wetenschappers de
volgende jaren ondermeer tropische gebieden
op
Aarde,
natuurrampen,
bewoonbare
gebieden en gletsjers kunnen observeren en
fotograferen vanuit een lage baan om de
Aarde. Zo komt één pixel op een Landsat-foto
overeen
met
dertig
meter
waardoor
wetenschappers zeer gedetailleerd onze
planeet kunnen observeren op vlak van
veranderingen op het Aardoppervlak, milieuvervuiling, natuurrampen, stedenbouw of het
klimaat. Deze achtste Landsat kunstmaan zal,
net als zijn voorgangers, om de 90 minuten
één omwenteling om de Aarde maken en kan
tot 400 opnamen per dag maken. Om de 16
dagen zal deze achtste Landsat satelliet het
hele Aardoppervlak gefotografeerd hebben.
Wanneer de Landsat 7 en Landsat 8 kunstmanen samenwerken, zullen wetenschappers
om de acht dagen veranderingen op Aarde
kunnen observeren en in kaart brengen. De
minimale levensduur van Landsat 8 is vijf jaar,
maar dat kan evengoed het dubbel worden.
Meer dan 3 miljoen foto’s per jaar
Landsat is vandaag de dag het langst lopende
satellietfotografieprogramma. Oorspronkelijk
heette dit programma eind de jaren ’60 Earth
Resources Technology Satellites Program maar
in 1970 kreeg het programma uiteindelijk
groen licht onder de naam ‘Landsat’. De eerste
Landsat aardobservatiesatelliet ging op 23 juli
1972 in de ruimte en de laatste, die nog
steeds operationeel is, werd in 1999
gelanceerd. De Landsat 6 satelliet, die in
oktober 1993 werd gelanceerd, raakte echter
niet in de juiste baan om de Aarde waardoor
deze missie al gauw ten einde liep. Hierdoor
heeft men veel langer dan voorzien beroep
moeten doen op de Landsat 4 en Landsat 5
kunstmanen om de continuïteit van het
programma te verzekeren. Landsat 5 is
inmiddels ook de langst werkende aardobservatiesatelliet.
De inmiddels miljoenen satellietfoto’s die
afkomstig zijn van de Landsat satellieten zijn
gearchiveerd in de Verenigde Staten en
hebben een zeer belangrijke bijdrage geleverd
in het onderzoek naar veranderende omstandigheden op Aarde. Zo hebben wetenschappers dankzij Landsat foto’s ondermeer
kunnen aantonen dat het poolijs steeds verder
smelt en heeft men meer inzicht gekregen in
het herstel van natuurgebieden en planten na
bosbranden. Daarnaast wordt Landsat-data
ook gebruikt voor de studie van natuurlijke
grondstoffen en door overheden en het
onderwijs voor het maken van kaarten,
plannen en atlassen. In 2008 werd alle data,
afkomstig van het Landsat programma,
beschikbaar gemaakt via het internet voor het
grote publiek (http://landsat.usgs.gov). Terwijl
in het verleden ongeveer 15 000 Landsat
foto’s per jaar werden gedownload door
betaalde gebruikers, werden sinds 2008 al
meer dan 3 miljoen foto’s per jaar
gedownload. Zo zijn de beelden die we zien
op Google Earth vaak afkomstig van Landsatdata. Hierdoor was de vraag naar een nieuwe
Landsat kunstmaan dan ook zeer groot
aangezien de continuïteit van het programma
gegarandeerd moet blijven.
Guidestar | 03-2013
021
Artikel
ESA / Foster + partners
Wordt de Europese Maan
Het bouwen van een toekomstige ruimtebasis
op de maan is een logistiek lastige klus. Want
hoe krijg je nou bouwmaterialen als beton en
steen de ruimte in? 3D-printers zouden
misschien wel eens de oplossing kunnen gaan
bieden.
Samen met industriële partners - waaronder
het beroemde architectenbureau Foster +
Partners - onderzocht de Europese ruimtevaartorganisatie ESA de mogelijkheden van
3D-printen met maanstof. “Met 3D-printers
die zand als grondstof gebruiken zijn al hele
gebouwen
gemaakt”,
aldus
Laurent
Pambaguian, hoofd van het onderzoeksproject
bij ESA. “Ons industriële team onderzocht of
dezelfde technieken gebruikt kunnen worden
om een maanbasis te construeren.”
Guidestar | 03-2013
“3D-printen biedt de mogelijkheid om met
een
verminderde
hoeveelheid
logistiek
nederzettingen op de maan te realiseren”,
weet Scott Hoyland van ESA. “De nieuwe
mogelijkheden die dit werk laten zien kunnen
door internationale ruimteorganisaties gezien
worden als onderdeel van de huidige
ontwikkelingen, waarbij we een gezamenlijke
ontdekkingsstrategie uiteenzetten.”
022
Een van de belangrijkste partners in het
samenwerkingsverband met ESA is Foster +
Partners. Het architectenbureau ontwierp een
dragende koepel met een uit cellen opgebouwde wand die bescherming moet bieden
tegen micrometeorieten en ruimtestraling.
Onder de koepel zou een onder druk staand
opblaasbaar onderdak voor de astronauten
geplaatst kunnen worden.
Het ontwerp is helemaal gebaseerd op de
mogelijkheden van 3D-printen met maanstof.
Bij wijze van demonstratie werd op die manier
al een 1,5 ton zware bouwsteen geproduceerd. “We zijn gewend om ontwerpen te
maken voor de meest extreme klimaten op
aarde. Daarbij benutten we de voordelen van
lokale, duurzame materialen”, merkt Xavier De
Kestelier van Foster + Partners' Specialist
Modelling Group op. “Onze maanbasis volgt
een vergelijkbare logica.”
Uiteindelijk kwam Foster + Partners op de
proppen met een hol gebouw met een
gesloten cellstructuur. Die structuur lijkt op
dezelfde structuur als je aantreft inde botten
van een vogel en moet een ideale combinatie
tussen gewicht en kracht vormen.
Voor de tests leverde het Britse Monolite een
D-ShapeTM-printer met een reeks mondstukken op een frame van zes meter. De
printer werd gebruikt om een bindende stof
op een zand-achtig bouwmateriaal te spuiten.
De 3D-afdrukken werden laag voor laag
opgebouwd. Monolite gebruikt zijn printer
doorgaans voor het maken van sculpturen en
werkt momenteel aan de vervaardiging van
kunstmatige koraalriffen. Daarmee kunnen
stranden beschermd worden tegen grote
golven die vanuit de zee het strand op rollen.
“Het gesimuleerde maanstof moest eerst
gemengd worden met magnesiumoxide. Dit
verandert het in 'papier' waarop we kunnen
printen”, legt Monolite-oprichter Enrico Dini
uit. “Vervolgens voegen we daar onze 'inkt'
aan toe. We gebruiken een verbindend zou
dat ons grondstofmateriaal verandert in een
steenachtige, vaste stof. Onze huidige printers
kunnen zo ongeveer 2 meter aan materiaal per
uur bouwen. Machines van een toekomstige
generatie zouden 3,5 meter per uur moeten
halen. Daarmee kunnen we een compleet
gebouw in een week printen.”
Het maken van bouwmateriaal met een 3Dprinter werkt in de ruimte wel wat anders dan
op aarde. “Het printproces is gebaseerd op het
toevoegen van vloeistoffen aan een grondstof.
Maar in het vacuüm van de ruimte koken
onbeschermde vloeistoffen natuurlijk weg”,
aldus Giovanni Cesaretti van Alta SpA. Het
Italiaanse
ruimteonderzoeksbureau
werkt
samen met de Scuola Superiore Sant'Annauniversiteit in Pisa aan het toepassen van 3Dprinttechnieken aan een maanmissie.
nbasis in 3D uitgeprint ?
“Als mogelijke oplossing hebben we een
mondstuk van een 3D-printer onder een laag
regoliet (los materiaal uit de bodem, red.)
geplaatst. We zagen vervolgens dat kleine
druppels die we door het mondstuk spoten
een stukje omhoog kwamen in het materiaal.
Dat betekent dat 3D-printen inderdaad kan
werken in een vacuüm.”
Nagebootst maanregoliet wordt al vaker
gemaakt en gebruikt bij tests. Het wordt
doorgaans geproduceerd per kilogram. “Maar
het team dat de tests naar 3D-printen in de
ruimte uitvoerde vond een bron waar we op
grote schaal nagebootst maanregoliet konden
vinden”, verklaart Enrico Dini van Monolith.
“Het basalt uit een vulkaan in centraal-Italië
bleek voor 99,8 procent gelijk te zijn aan
maansteen.”
“Dit project kon plaatsvinden dankzij ESA's
General Studies Programma, dat gebruikt
wordt om onderzoek uit te voeren naar
nieuwe onderwerpen”, becommentarieert
projecthoofd Laurent Pambaguian. “We
hebben de basis van het concept vastgelegd
en een capabel team voor het vervolgwerk
samengesteld.”
Factoren zoals het beheersen van maanstof
-dat gevaarlijk is om in te ademen- en
warmtefactoren zullen verder onderzocht
moeten worden. 3D-printen werkt namelijk
het best op kamertemperatuur, terwijl er op
de maan in twee weken tijd enorme
temperatuursverschillen ontstaan. Voor het
3D-bouwen van een potentiële nederzetting
lijken de polen van de maand de beste
temperaturen te bieden.
Foto - Deze illustratie toont de twee
toestanden waartussen de pulsar
PSR B0943+10 kan schakelen. De
pulsar staat erom bekend dat hij in
de uitstoot van radiostraling
schakelt tussen een 'heldere' en een
'rustige' toestand. Gecombineerde
waarnemingen met XXM-Newton en
een aantal grondtelescopen (waaronder LOFAR) hebben nu aangetoond dat dat de pulsar ook gelijktijdig schakelt tussen twee versnellingen in de uitstoot van röntgenstraling, qua helderheid omgekeerd
evenredig aan de uitstoot van
radiostraling. De bestaande theorie
kan dit niet verklaren; het duidt op
een snelle verandering van de hele
magnetosfeer. Bron: ESA / ATG medialab.
Guidestar | 03-2013
Meer informatie :
www.astron.nl
023
Serie - Inleiding in de astronomie
Wat zien we aan de hemel ?
André van der Hoeven
Inleiding
Info - André van der
Hoeven is docent Natuurkunde aan het Emmauscollege te Rotterdam.
Naast zijn werkzaamheden op
school is hij ook actief op het gebied
van de amateurastronomie en astrofotografie. Hierbij maakt hij gebruik
van een 30 cm spiegeltelescoop om
de diepten van het heelal op de foto
vast te leggen.
Meer informatie :
www.astro-photo.nl
Guidestar | 03-2013
Foto - lichtvervuiling = licht van
steden e.d. dat ervoor zorgt dat de
hemel niet helemaal donker meer is.
Bron: NASA.
024
Info - Deze reeks is al eerder
uitgegeven, in boekvorm, door de
Nederlandse Onderzoeksschool voor
Astronomie. Het boek, dat 126
pagina's telt, kan verkregen worden
via www.lulu.com.
In deze serie kijken we naar de levensloop van
sterren. De doelgroep is leerlingen op 6-VWO
niveau met natuurkunde in hun pakket of voor
hobbyisten die zich verder willen verdiepen in
de sterrenkunde. Hierbij is te denken aan
gebruik op bijvoorbeeld sterrenwachten.
In het eerste hoofdstuk ontdekken we wat we
met het blote oog aan de hemel kunnen zien.
Tegenwoordig hebben we een hele andere kijk
op de hemel als dat vroegere beschavingen
hadden toen zij de hemel en de aarde nog als
een perfect geheel zagen. In hoofdstuk 2 zien
we hoe deze waarnemingen van de hemel
geleid hebben tot het huidige beeld van het
zonnestelsel. In hoofdstuk 3 maken we kennis
met o.a. Isaac Newton en Johannes Kepler die
met deze waarnemingen een beter natuurkundig model maakten van de bewegingen
van sterren en planeten. In hoofdstuk 4 zien
wat we kunnen meten aan sterren. We
ontleden het licht van sterren om meer over
hun eigenschappen te leren. Gelijk zien we
hoe we hiermee de afstanden in het heelal
kunnen bepalen. In hoofdstuk 5 leren we hoe
sterren in elkaar zitten, waar ze uit bestaan en
waar ze de energie vandaan halen om zo
helder te stralen. In hoofdstuk 6 gaan we
kijken hoe deze waarnemingen ons meer
vertellen over de levensloop van sterren. Hoe
ontstaan sterren, wat gebeurt er tijdens hun
leven en hoe komen ze aan hun eind?
We gaan kijken wat we zoal kunnen zien aan
de hemel zonder bijzondere hulpmiddelen als
telescopen, camera’s etc. Dit is namelijk ook
wat de oude Grieken deden, en zij hebben
met alleen deze waarnemingen al een
behoorlijk reëel beeld kunnen krijgen van hoe
ons zonnestelsel in elkaar zit. Laat je meevoeren en verbaas jezelf over wat er allemaal
te ontdekken valt. Alvast een goede reis
gewenst!
Hoofdstuk 1
Wat zien we aan de hemel ?
In dit hoofdstuk maken we een reis langs de
hemel om een aantal verschijnselen te
bekijken die we met het blote oog waar
kunnen nemen. We bekijken wat we kunnen
zien aan de hemel, belangrijke vragen hierbij
zijn:
• Wat voor informatie levert wat we zien ons
over onze plaats in het heelal?
• Waarom bewegen sommige sterren op een
bijzondere manier langs de hemel?
• Verandert de sterrenhemel in de tijd?
• Wat zijn sterren? Hoe ontstaan ze en wat
gebeurt er verder met ze?
Voordat we deze vragen in de volgende hoofdstukken kunnen beantwoorden moeten we er
eerst achter komen wat we nu eigenlijk zien.
1.1 De sterrenhemel
In onze moderne wereld zijn er maar weinig
mensen die kunnen ontsnappen aan het licht
van de stad en onder een heldere hemel
kunnen genieten van een onverstoorde
sterrenhemel. In Europa is het vrijwel onmogelijk om nog plaatsen te vinden waar er geen
sprake is van lichtvervuiling door o.a. steden
en industrie (zie hieronder).
Gelukkig hadden onze voorouders wel de tijd
en de mogelijkheden omdit te doen. De hemel
op een heldere, onbewolkte nacht is een
fantastisch gezicht, en dit was in vroeger
tijden dan ook een populaire tijdsbesteding.
Wanneer onze ogen zich aanpassen aan het
duister, dan zien we een overvloed aan
twinkelende sterren, van zwak tot sterk, van
eenzame sterren tot grote groepen van sterren
die bij elkaar lijken te horen. Wat verbazend is,
is dat ieder stipje een ster is als onze zon,
aangedreven door dezelfde processen. De samenstelling van de zon en hoe zijn gigantische
energieproductie werkt is eeuwenlang een
mysterie geweest, maar nu denken we dat de
zon een bol is die vooral bestaat uit waterstof
en helium, en dat zijn energie komt van
kernreacties in het hart van de zon. Als je nu ’s
avonds naar de hemel kijkt, probeer je dan
eens voor te stellen dat ieder stipje een zon is,
en bedenk dan eens hoever deze sterren
moeten staan om ze zo zwak te zien.
Hoeveel sterren zijn er in het heelal?
Ongeveer 5000 sterren kunnen we zien met
het blote oog. Met telescopen zijn er meer
dan 100.000.000.000 (100 miljard) sterren te
zien alleen al in de grote schijf die we zien
langs de hemel, de melkweg. Met de Hubble
Space telescoop (zie volgende pagina) zijn
foto’s gemaakt van kleine stukjes hemel
waarop enkele duizenden sterrenstelsels,
vergelijkbaar met onze eigen melkweg,
zichtbaar zijn. Er zijn waarschijnlijk 1010-1012
van deze sterrenstelsels. De huidige schatting
van het aantal sterren in het heelal ligt ergens
tussen de 1022 en 1024 sterren. (Om een idee
te hebben dat zijn er meer dan dat er
zandkorrels op aarde zijn).
Foto - De melkweg zoals je die op
een donkere plaats aan de hemel
kunt zien. Bron: Golden State starparty (USA).
Foto - Een schematische voorstelling
van de melkweg. Onze zon bevindt
zich aan de buitenrand. Als we in de
richting van de schijf kijken zien we
de band langs de hemel. Kijken we
uit de schijf dan zien we veel minder
sterren. Bron: NASA
Guidestar | 03-3013
025
De Hubble-ruimtetelescoop
De Hubble-ruimtetelescoop werd op 26 april
1990 door het ruimteveer ‘Discovery’ in een
baan om de aarde gebracht — 67 jaar nadat
de Duitse ruimtevaartpionier Hermann Oberth
op de mogelijke voordelen van sterrenkundig
onderzoek vanuit de ruimte had gewezen.
Reeds begin jaren zestig werden bij NASA
serieuze voorstellen ingediend voor de
realisatie van een ruimtetelescoop. Maar het
project kreeg pas na een lange reeks
haalbaarheidsonderzoeken in 1977 groen licht
— het werd een gezamenlijke onderneming
van NASA en ESA.
Wat beeldscherpte betreft levert de Hubbletelescoop nog steeds betere prestaties dan de
telescopen op aarde. En dat terwijl hij met zijn
hoofdspiegel van 2,4 meter bij lange na niet
de grootste is. De telescopen op aarde hebben
allemaal last van de twinkelingen die ontstaan
als sterlicht door de turbulente lagen van de
aardatmosfeer gaat. Dit vertroebelende effect
heeft tot gevolg dat het oplossende vermogen
van een telescoop — van welke grootte dan
ook — nooit beter kan zijn dan ongeveer een
halve boogseconde (1 boogseconde is 1/3600
graad).
De beeldscherpte van een ruimtetelescoop
wordt uitsluitend bepaald door de grootte en
kwaliteit van zijn optiek en de nauwkeurigheid
waarmee het instrument tijdens een opname
op een object gericht kan blijven. Hierdoor zijn
Hubble-opnamen vijf keer zo detailrijk als
soortgelijke opnamen met telescopen op
Guidestar | 03-2013
Foto - De doorlating van straling
door de aardatmosfeer. Hemelobjecten zenden licht en straling van
allerlei golflengten uit, maar lang
niet al deze golflengten kunnen de
aardatmosfeer passeren: de betreffende straling wordt geabsorbeerd
of verstrooid door atomen en
moleculen in de lucht. De grafiek
laat zien welke golflengten er wél
worden doorgelaten: ultraviolet licht
en een groot deel van het infrarood
worden vrijwel geheel geabsorbeerd
of verstrooid.
026
aarde. Vanaf het aardoppervlak kunnen we
met onze telescopen krantenkoppen op een
afstand van een kilometer lezen, met ‘Hubble’
ook de rest van de tekst!
Het is voornamelijk deze veel betere beeldkwaliteit die de ruimtetelescoop zo bijzonder
maakt. Het instrument stelt astronomen
echter niet alleen in staat om reeds bekende
hemelobjecten veel gedetailleerder waar te
nemen, maar ook om objecten te ontdekken
die veel lichtzwakker zijn dan de objecten die
vanaf de aarde zijn waargenomen. Aldus heeft
‘Hubble’ het astronomische gezichtsveld
enorm vergroot.
Ruimtetelescopen zijn ook in staat om straling
in andere delen van het elektromagnetische
spectrum te detecteren. Het golflengtebereik
van telescopen op aarde is beperkt door de
absorberende werking van de aardatmosfeer.
Dat betekent dat ‘Hubble’ objecten niet alleen
op zichtbare golflengten kan waarnemen,
maar ook op ultraviolette en infrarode. Het
ultraviolette deel van het spectrum is van
groot belang voor astronomen, omdat hier de
zogeheten ‘atomaire overgangen’ van veelvoorkomende elementen zichtbaar zijn.
Alle scheikundige elementen hebben karakteristieke eigenschappen die ertoe leiden dat ze
licht op bepaalde golflengten absorberen of
juist uitzenden. Door in het spectrum van een
object naar tekenen van emissie of absorptie
van licht op deze golflengten te kijken, kunnen
samenstelling, temperatuur en andere fysische
eigenschappen ervan worden bepaald.
1.1.1 De hemelbol
De zon komt op in het oosten, en gaat onder
in het westen. Ook de sterren komen op in het
oosten en gaan onder in het westen. Dat kun
je met eigen ogen zien! Kijk maar eens aan de
hemel waar bepaalde sterren staan en kijk een
half uur later weer. Je zult zien dat de sterren
verplaatst zijn. Het lijkt wel of de sterren aan
een hemelbol vastzitten, die in één etmaal (24
uur) om zijn as draait. Eén ster, de poolster,
lijkt wel op zijn plaats te blijven staan. Dit
komt omdat deze ster zich recht boven de
rotatie-as van de aarde bevindt. Deze ster wijst
je dus altijd het noorden aan!
Net als de sterren lijken ook de zon en de
maan om de aarde te bewegen. Als we een
paar dagen naar de zon kijken, dan kunnen
we concluderen dat de zon gelijk op beweegt
met de sterren. Maar als we goed kijken,
direct na zonsondergang, dan zien we dat de
sterren in de loop van de weken langzaam van
positie lijken te veranderen ten opzichte van
de zon. We kunnen dit laten zien door de
sterren op een kaart te zetten, en te kijken
welke sterren we net na zonsondergang en
net voor zonsopgang zien. De zon bevindt
zich dan tussen deze twee groepen sterren in.
Als we dit doen zien we dat de zon naar het
oosten lijkt te bewegen ten opzicht van de
sterren. Dus het lijkt of de zon om de aarde
beweegt maar niet zo snel als de sterren.
Hoe lang duurt het tot de zon weer
op dezelfde plek staat?
Dit zou je kunnen bepalen door te kijken
wanneer dezelfde sterren weer zichtbaar zijn
na zonsondergang. Je zou na een aantal cycli
concluderen dat deze periode 365,25 dagen is
en dat dit exact overeenkomt met de loop van
de seizoenen. Zo zijn we aan ons jaar
gekomen. Omdat het 365,25 dagen en niet
365 dagen is hebben we elke 4 jaar een
schrikkeljaar om toch weer op hele dagen uit
te komen. In de vroege geschiedenis zagen
mensen al dat dezelfde sterpatronen
terugkwamen bij bepaalde seizoenen. Zo kon
men al, zonder kalender, seizoenen voorspellen en hier bijvoorbeeld de oogsten op
afstemmen.
Dus voor een waarnemer op aarde lijkt de zon
ieder jaar weer hetzelfde pad te volgen. De
figuur laat een band zien van 30 ˚ aan beide
zijden van de hemelequator. Dit is de lijn die
recht boven de evenaar van de aarde ligt. Het
pad dat de zon volgt lijkt op en neer te
bewegen langs de equator. Dit pad noemen
we de ecliptica. (Deze naam komt van het feit
dat zon- en maansverduisteringen (eclipsen)
alleen optreden wanneer de maan zich op of
rond deze lijn bevindt). De sterrenbeelden
waardoor de zon beweegt noemen we de
tekens van de dierenriem.
Foto - Beweging van de zon door
het jaar heen langs de sterrenhemel.
Je ziet dat de zon schijnbaar niet recht over de
evenaar beweegt, maar er soms boven en
soms beneden zit. Dit komt doordat de
rotatie-as van de aarde niet loodrecht staat op
het baanvlak van de aarde, maar er een hoek
mee maakt van ongeveer 67 ˚ . Ten opzichte
van de sterren blijft de rotatie-as tijdens de
omwenteling om de zon dezelfde kant op
staan (fig. 1.6). Het gevolg is dat wij seizoenen
kennen.
Op 20 juni komt de zon op zijn hoogste punt
ten noorden van de evenaar. De zon staat dan
loodrecht boven de zogenaamde kreeftskeerkring (1). De dag op het noordelijk halfrond
duurt het langst, en het is zomerzonnewende.
Op de winterzonnewende (21 december) staat
de zon het verst naar het zuiden en is de dag
op het noordelijk halfrond het kortst, het is nu
dus zomer op het zuidelijk halfrond.
De zon staat dan boven de steenbokskeerkring (2). Daar tussenin, rond 20maart en
22 september, staat de zon precies recht
boven de evenaar. Dan duren dag en nacht
precies even lang: dat noemen we de equinox.
(Equinox is Latijn voor: gelijke nacht.)
Foto - De gekantelde rotatie-as van
de aarde zorgt voor de seizoenen.
Vergelijk de zomer / winterzonnewende met de figuur hiernaast.
1 - De lijn op 23,5 ˚ NB waar de zon
op de midzomer recht boven staat.
2 - De lijn op 23,5 ˚ ZB waar de zon
op de midwinter recht boven staat.
Foto - In Zuid-Afrika kun je over de
steenbokskeerkring rijden. Bron: A.
vd Hoeven.
Guidestar | 03-2013
027
Kortnieuws
NASA wil in 2014 het grootste zonnezeil tot nu toe
lanceren met een Falcon-9 raket van SpaceX. De
flinterdunne Sunjammer heeft een oppervlakte van
circa 1.200 m2. Eenmaal in de ruimte vouwt het zeil uit
en moet dan door stralingsdruk van de zon (de impuls
van fotonen die op het zonnezeil vallen) tot een
afstand van drie miljoen kilometer van de aarde
komen. De Sunjammer (hieronder een voorloper van
400 m2 uit 2005) is gemaakt van Kapton, een
polyimide (een polymeer bestand tegen hoge
temperaturen) en niet dikker dan 5 µm om het zeil zo
licht mogelijk te maken. Toch weegt het zonnezeil nog
32 kg. Bron: M. Brendel / 10-02-2013.
Oostenrijkse onderzoekers zijn in de Sahara begonnen
met een gesimuleerde marsmissie. De landing van de
missie is maandag nagespeeld in de buurt van de
Marokkaanse plaats Erfoud, in het noorden van de
Sahara. De bemanningsleden zullen de komende
weken apparatuur testen die mogelijk kan worden
gebruikt bij toekomstige missies op de rode planeet.
Dat meldt het Oostenrijks Ruimtevaartforum OWF, dat
de gesimuleerde Marsmissie organiseert. De bemanning van het project bestaat uit vrijwilligers en is
ondergebracht in een opblaasbare tent in de woestijn.
Wanneer de ‘Marsreizigers’ zich naar buiten begeven,
dragen ze een zogenaamde ruimtepaksimulator. Dit
pak is aangesloten op een computer en simuleert de
omstandigheden die astronauten op Mars zouden
ervaren. De onderzoekers zullen ook een nieuwe
Marsrover testen in het gebied. Het gebied rondom
Erfoud vertoont volgens wetenschappers geologische
overeenkomsten met de planeet Mars. Ook vanwege
de afgelegen ligging is het gebied erg geschikt voor
het uitvoeren van een gesimuleerde ruimtemissie. De
bemanningsleden hebben tijdens de missie contact met
een controlecentrum in Innsbruck. Bron: NU / 11-022013.
Onderzoekers in Spanje hebben een systeem
ontwikkeld waarbij de nauwkeurigheid van de
satellietnavigatie aanzienlijk wordt verbeterd. Dankzij
de combinatie van een conventioneel global positioning system (GPS) signaal met dat van andere sensoren
zoals versnellingsmeters en gyroscopen kan de positie
van een auto met de nauwkeurigheid van 2m (6ft 6in)
worden bepaald. Het systeem kan goedkoop in iedere
auto worden geïnstalleerd en kan uiteindelijk ook
werken met smartphones, zeggen de onderzoekers.
Spanje mag dan een land in crisis zijn, men is er
bepaald de weg nog niet kwijt. "We zijn erin geslaagd
om de positie van een voertuig in kritische gevallen
met percentages tussen 50 en 90% te verbeteren",
aldus onderzoeker David Martin die is verbonden aan
de Carlos III Universiteit in Madrid. Volgens de
wetenschappers, is de huidige foutmarge van de
gebruikelijke commerciële GPS apparatuur in auto's
ongeveer 15m in een open veld, waar de ontvanger
een contact heeft met de satellieten. In dichtbebouwde
omgeving, zoals in grote steden, waar het signaal
weerkaatst op gebouwen en bomen, kan de
berekening van de positie van een voertuig wel eens
meer dan 50m afwijken. Daarbij komt dat in bepaalde
gevallen, zoals in tunnels en ondergrondse parkeergarages en dergelijke, de communicatie volledig
verloren gaat. Op dat moment, komt het systeem niet
veel verder dan raden naar de positie. Het nieuwe
systeem zoals dat in Spanje wordt ontwikkeld leent
zich eventueel door zijn nauwkeurigheid dan ook veel
meer voor eventuele onbemande auto's. "Er wordt veel
onderzoek gedaan naar onbemande auto's, en
daarvoor is navigatie-apparatuur nodig die zo
nauwkeurig mogelijk is," zegt professor David Bailey
van de Universiteit van Coventry in Groot-Brittannië.
Het systeem zoals dat is ontwikkeld in Madrid maakt
gebruik van een eenheid bestaande uit drie
versnellingsmeters en drie gyroscopen die de snelheid
en richting van het voertuig te allen tijde controleren
en bijhouden. De gegevens van deze eenheid worden
vervolgens gecombineerd met die van een
conventionele GPS eenheid. De volgende stap voor de
Spaanse onderzoekers is het ontwikkelen van een
systeem dat kan werken met smartphones. De meeste
daarvan zijn namelijk uitgerust met een aantal
sensoren, waaronder een versnellingsmeter, een
gyroscoop, een magnetometer, GPS en camera's, en dat
gekoppeld aan GSM-communicatie en vaak Wi-Fi en
Bluetooth. Bron: AA / 13-02-2013.
André Kuipers gaat voorlopig niet meer aan de slag bij
European Space Agency (ESA). Hij heeft twee jaar
onbetaald verlof genomen om zich te richten op het
promoten van ruimtevaart, wetenschap en technologie.
Dit doet hij in samenwerking met het Netherlands
Space Office (NSO) en de Nederlandse overheid, meldt
ESA dinsdag. "Ik heb het altijd een grote eer gevonden
om voor ESA als projectwetenschapper en als astronaut
te mogen werken", reageert Kuipers in een verklaring.
"Ik ben veel dank verschuldigd aan de ruimtevaartorganisatie en aan de Nederlandse overheid omdat ze
me de kans gaven twee keer naar de ruimte te vliegen.
Nu wil ik alles wat ik bij deze unieke ervaringen
geleerd heb delen." Het verlof van de 54-jarige Kuipers
ging in op 1 januari. Hij is ook actief als ambassadeur
voor het Wereld Natuur Fonds en enkele goede doelen
voor ernstig zieke kinderen. Kuipers ging twee keer de
ruimte in voor de ESA. Vorig jaar juli keerde hij terug
van zijn tweede reis naar het internationaal
ruimtestation ISS, waar hij bijna tweehonderd dagen
verbleef. Kuipers maakte in 2004 al eens een elfdaagse
reis naar het ISS. Bron: Novum / 12-02-2013.
De Nederlandse ruimtevaarder André Kuipers krijgt een
vriendschapsmedaille van de Russische president
Vladimir Poetin. Dat blijkt uit een decreet dat maandag
verscheen op de website van het bureau van de
president. Kuipers' Italiaanse collega Roberto Vittori
wordt ook erkend als vriend. De ruimtevaarders krijgen
hun onderscheidingen voor hun verdiensten in de
ruimtevaart namens de ruimtevaartorganisatie ESA.
Kuipers is twee keer in het internationale ruimtestation
ISS geweest, in 2004 en 2011. Beide keren met een
Russische collega; Gennadi Padalka en Oleg
Kononenko. Vladimir Poetin schreef een 'oekaze' waarin
hij beide heren de onderscheiding gaf. Een oekaze is
een bevel van de hoogste leider van het land en geldt
als wet, vergelijkbaar met een decreet. Kuipers is sinds
1999 werkzaam bij ESA. Hij heeft in totaal 204 dagen
in de ruimte doorgebracht. Zijn laatste reis duurde 193
dagen. Geen Europeaan is ooit zo lang in een baan
rond de aarde geweest. Bron: ANP / 11-02-2013.
Meer up-to-date nieuws :
www.spacepage.be
Op 4 april 2012 kunnen alle kids deelnemen aan een leuk interactief atelier in ruimtethema. Om
14u begin je met het knutselen van je eigen waterraket. En daarna... lanceren natuurlijk!
Tussendoor geniet je van een lekker hapje en drankje. Inschrijven is verplicht (via website) !
Guidestar | 03-2013
Datum - Woensdag 4 april 2013. Van 14.00 uur tot 16.00 uur. Toegang: 5,00 euro.
Locatie - Cosmodrome, Planetariumweg 18-19 te 3600 Genk. www.cosmodrome.be. [email protected].
029
Workshop : Ruimterakkers
Rubriek - Gadget v/d maand
Patrick Jaecques
Info - Het woord ‘gadget’ is terug te
herleiden naar de 19e eeuw. Het
woord wordt in dit geval gebruikt
als een vervanging voor de naam
van een apparaat die men niet meer
heeft kunnen onthouden. In dit
geval komt het woord ‘gadget’ terug
in het door Robert Browns geschreven boek 'Spunyarn and Spindrift: A
sailor boy’s log of a voyage out and
home in a China tea-clipper'. Dit is
de eerste keer dat het woord
voorkomt op papier. Een ander
verhaal is dat Gaget, Gauthier & Cie
(het bedrijf achter de decoratietechniek in plaatmetaal voor het Vrijheidsbeeld in New York) een klein
schaalmodel van het Vrijheidsbeeld
uitbracht en het naar het bedrijf
vernoemde (Gaget – gadget). Dit
was in 1886. Dit zou echter het
verhaal tegenspreken dat de term
daarvoor al in de volksmond
gebruikt werd. Feit is en blijft dat
iedereen wel wild is van een leuk
gadget, niet ?
Tegenwoordig heeft zowat elk sterrenkundig
magazine een rubriek waarin men telescopen
en accessoires bespreekt. Dus waarom zouden
we hen na doen, zeker wanneer er daarnaast
tal van boeiende en leuke sterrenkundige en
ruimtevaartgerichte gadgets bestaan...
Planisphere watch
3D International Space Station
Geboeid door ruimtevaart en liefhebber van
het betere knutselwerk ? Waarom ga je dan de
uitdaging niet aan met dit drie-dimensionele
internationale ruimtestation bouwpakket ?
De praktijk leert me dat niet elke amateursterrenkundige al even verzot is van gadgets. Toch
duiken er zo nu en dan gadgets op die
iedereen wel weet te appreciëren. En vooral
ook het ideale verjaardaggeschenk blijken te
zijn. We hebben het dan ook over de populaire Amerikaanse 'planisphere watch'.
Montage gebeurd door middel van een uniek
klik-systeem waarmee je de vele voorbedrukte
kunststoffen onderdelen feilloos aan elkaar
vast maakt. Het geheel meet uiteindelijk 240 x
410 x 540 cm. Ideaal om op uw bureau te
plaatsen of, door middel van een doorzichtig
koord, aan het plafond. Prijs: 24,50 euro /
Eurekashop.
Meer informatie :
www.eurekashop.be
Among the stars
Guidestar | 03-2013
Het uurwerk ziet er niet alleen indrukwekkend
uit, waardoor meteen ook een absolute blikvanger, maar is tevens uitgerust met een echt
werkende planisfeer. Het uurwerkt toont dan
ook alle zichtbare sterrenbeelden van het
noordelijk halfrond. De kast bestaat uit stevig
messing (43 mm) met kristallen beschermglas
en rubberen armband. De Zwitserse 'super
luminescent' wijzers blijven tot drie uur in de
duisternis oplichten waardoor het uurwerk,
buiten tijdens het wandelen of waarnemen,
zeker tot z'n recht komt. Prijs: 79,50 euro /
Eurekashop.
030
Veel waarnemers vervloeken het grijze natte
weer dat blijkbaar van geen ophouden weet.
Dus waarom niet eens wegdromen van verre
mysterieuze werelden via een... bordspel.
Sony Xperia tablet Z
Wie aan astrofotografie doet en hiervoor een
laptop gebruikt kent het probleem: zodra het
wat vochtig of koud wordt begeeft deze het.
Dus waarom niet overstappen op de stof- en
waterdichte Sony Xperia tablet Z. Een 10 inch
1,5 Ghz quad-core 4.1 Android tablet die
slechts 495 gram weegt en 6,9 mm dik blijkt.
Wat dunner is dan een Ipad. Met de
Snapdragon S4 Pro processor van Qualcomm
met 2 Gb RAM (uitbreidbaar tot 32 Gb) heb je
alvast voldoende kracht onder de motorkap.
En de 8 megapixel camera is ook al niet
onaardig. Het geluid wordt geproduceerd
door middel van een S-Force 3D surround
processor. En de prijs zal rond de 500 euro
liggen. Nu alleen nog de nodige software...
In 'Among the stars' werd net een interstellaire
oorlog uitgevochten en is de tijd gekomen
voor vrede en welvaart. Daarom worden gigantische ruimtestations gebouwd om zowel
de diplomatieke als commerciële banden tussen de diverse rassen te versterken. 'Among
the stars' is een een mengeling tussen borden kaartspel waar het de bedoeling is om elk
een ruimtetstation te bouwen. Elk spel duurt
slechts vier rondes die samen gemiddeld zo'n
half uur duren. Ideaal tussen een regenbui
door. Voor twee tot vier spelers. Engelstalig.
Prijs: 36,50 euro.
Rubriek - Lanceeroverzicht van de maand
J a n u a ri 2 0 1 3
Uur (GMT)
Raket
Lanceerbasis
Vracht
Gewicht
Land
Baan
Doel
01-02-2013
06.56 uur
Zenit-3SL
Sea Launch
Intelsat 27
6241 Kg
USA
-
Communicatie
06-02-2013
16.04 uur
Sojoez-2-1a Fregat
Bajkonoer
Globalstar 78
700 Kg
USA
1410 x 1410
Communicatie
Globalstar 93
700 Kg
USA
1410 x 1410
Communicatie
Globalstar 87
Globalstar 94
Globalstar 95
Globalstar 96
700 Kg
700 Kg
700 Kg
700 Kg
USA
USA
USA
USA
1410 x 1410
1410 x 1410
1410 x 1410
1410 x 1410
Communicatie
Communicatie
Communicatie
Communicatie
07-02-2013
21.36 uur
Ariane 5 ECA
Kourou
Amazonas 3
6265 Kg
3275 Kg
Azerbeijan
Spanje
GEO
Communicatie
11-02-2013
14.41 uur
Sojoez-U
Bajkonoer
Progress-M 18M
7250 Kg
Rusland
LEO
ISS Bevoorading
11-02-2013
18.02 uur
Atlas V (401)
Vandenberg
Landsat 8
2623 Kg
USA
LEO
Aardobservatie
25-02-2013
12.31 uur
PSLV
Sriharikota
SARAL
346 Kg
India / Frank.
LEO
NEOSSAT
65 Kg
Canada
LEO
Azerspace
Sapphire
UniBRITE
STRaND 1
AAUSAT 3
Verkl aren d e woord en l i j s t
GEO
LE O
M i l . Com .
G e osta ti on a ry E a rth O rb i t
Low E a rth O rb i t
M i l i ta i re Com m u n i ca ti e sa te l l i e t
Canada
10 Kg
Oost. / Can.
3 Kg
UK
10 Kg
1 Kg
Oost. / Can.
Denemarken
Communicatie
Aardobservatie
LEO
Ruimtepuin opsporen
LEO
Astronomie
LEO
LEO
LEO
Astronomie
Astronomie
Technologie
Technologie
■ M i sl u kte l a n ce ri n g
Guidestar | 03-2013
TUGSAT 1
150 Kg
GEO
Kris Christiaens
Datum
031
Artikel
Guidestar | 03-2013
Kris Christiaens
The golden spike company
032
Foto - In mei van verleden jaar werd
de 'Golden spike company' voor het
eeerst voorgesteld tijdens een conferentie in Hawaii. Bron: Golden
spike company.
Meer informatie :
http://goldenspikecompany.com
Het Amerikaanse Golden Spike Company
kreeg in december 2012 internationale
aandacht nadat het bedrijf zijn ambitieuze
ruimtevaartplannen bekend maakte tijdens
een persconferentie in Washington D.C. Dit
bedrijf, dat geleid en gesteund wordt door
enkele belangrijke en invloedrijke personen uit
de ruimtevaart, wil vanaf 2020 commerciële
ruimtevluchten verzorgen naar de Maan.
Symboliek van een spoorlijn
De eerste maal dat de plannen van dit bedrijf
opdoken, was in mei 2012 tijdens een
conferentie in Hawaii. Tijdens deze conferentie
werd een voorstel naar voor gebracht onder
de naam ‘Golden Spike’ dat gesteund werd
door enkele belangrijke personen uit de
wetenschappelijke wereld en de ruimtevaart.
Dit voorstel beschreef een zogenaamde
‘Cislunar
Superhighway'
waarmee
men
mensen tegen betaling naar de Maan zou
kunnen brengen. Met de naam ‘Golden Spike’
verwijst men naar de laatste spoorspijker die
werd geslagen toen in 1869 de Central Pacific
en Union Pacific spoorlijnen in de Verenigde
Staten elkaar kruisten. Door deze naam te
gebruiken verwijst men naar de symboliek die
schuilt achter het verbinden van twee
werelden. Uiteindelijk was het wachten tot 6
december 2012 toen de details over het
bedrijf
en
zijn
plannen
werden
bekendgemaakt aan de pers en andere
geïnteresseerden tijdens een persconferentie
in de National Press Club in Washington D.C.
Belangrijke personen
Eén van de belangrijkste zaken die opvielen
tijdens de persconferentie in Washington D.C.
waren de personen achter het bedrijf. Zo is
Chairman of the Board van de Golden Spike
Company een gewezen NASA-directeur Gerry
Griffin die tijdens het Amerikaanse ApolloMaanprogramma vluchtdirecteur was van de
Apollo 12, 15 en 17 missies. Daarnaast was
Gerry Griffin ook technisch adviseur voor de
Hollywoodfilms Apollo 13, Contact, Deep
Impact en Apollo 18. Maar de meest
opvallende persoon achter de Golden Spike
Company is ongetwijfeld Alan Stern die CEO &
President is van het bedrijf is. Deze
Amerikaanse wetenschapper is de ‘principal
investigator’ (PI) van NASA’s New Horizons
ruimtemissie naar de dwergplaneet Pluto en
was in 2007 ook directeur van NASA’s Science
Mission Directorate waardoor hij volgens het
magazine Time één van de 100 meest
invloedrijke mensen ter wereld werd. Een
ander icoon uit de Amerikaanse ruimtevaart
die een directeursfunctie heeft binnen Golden
Spike Company is James R. French. Deze luchten ruimtevaartingenieur werkte in de jaren ’60
mee aan het ontwerp van de raketmotoren
van de Saturn V Maanraket en van de Apollo
Lunar
Module.
Na
het
Apollo-Maanprogramma werkte French in NASA’s Jet
Propulsion Laboratory waar hij meewerkte aan
de Mariner, Viking en Voyager ruimtesondes.
Naast de bestuursleden kan de Golden Spike
Company ook rekenen op heel wat steun en
advies afkomstig van een raad van adviseurs.
In deze raad bevinden zich invloedrijke
personen uit de politiek, journalistiek,
ruimtevaart en zakenwereld zoals Newt
Gingrich (republikeins politicus), Andrew
Chaikin (journalist en auteur) en Wayne Hale
(gewezen NASA-vluchtdirecteur van 41 Space
Shuttle missies).
Routinevluchten naar de Maan
Het bedrijf Golden Spike Company bestudeert
al sinds 2010 hoe je mensen tegen betaling
tot op de Maan kan krijgen en hen vervolgens
terug naar de Aarde kan brengen. Sinds het
bedrijf hiermee begon, bouwde het zijn
business-plan op en ging het ook op zoek naar
investeerders. Volgens de Golden Spike
Company moet het uiteindelijk mogelijk zijn
om met een bedrag van 7 tot 8 miljard dollar
te slagen in hun plan. Daarnaast zal het
ambitieuze bedrijf ook tickets verkopen aan
1,5 miljard dollar voor twee personen per
missie naar de Maan. Elke missie zal dus
bestaan uit twee betalende passagiers. Op het
eerste zicht lijkt 750 miljoen dollar per
persoon zeer veel geld maar voor een
bemande ruimtevlucht naar de Maan is dit
goedkoop. Het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA spendeerde in de jaren ’60
en ’70 gemiddeld 18 miljard dollar per
bemande Maanlanding.
continent van de Aarde’ waar men in de
toekomst naartoe zal kunnen vliegen.
‘Fly me to the Moon’
Veel details over hoe een betalende
ruimtevlucht naar de Maan met Golden Spike
Company er uitziet, zijn nog niet echt gekend
maar wel is geweten dat elke missie zal
starten met twee lanceringen. Zo wil men de
Maanlander, bevestigd aan een Lunar
Transport Vehicle (een rakettrap), en de
bemanning aan boord van een commercieel
ruimtetuig met eveneens een Lunar Transport
Vehicle apart in de ruimte brengen. Beiden
zullen vervolgens in een baan om de Maan
aan elkaar gekoppeld worden. Vervolgens zal
de Maanlander afdalen tot op het
Maanoppervlak waar de twee passagiers een
korte tijd kunnen doorbrengen. Uiteindelijk
moet de Maanlander de twee passagiers
opnieuw naar het commerciële ruimtetuig
brengen zodat men kan starten met de
terugreis naar de Aarde. De taak van de twee
Lunar Transport Vehicles is van cruciaal belang
tijdens een missie naar de Maan aangezien
deze zowel de Maanlander alsook de
ruimtecapsule op weg moeten brengen naar
de Maan zoals een rakettrap van de Saturn V
Maanraket
deed
tijdens
het
Apollo
Maanprogramma. Ondanks het feit dat de
exacte lanceermiddelen of ruimtetuigen nog
niet werden geselecteerd, zou Golden Spike
Company bijvoorbeeld beroep kunnen doen
op de Falcon 9 raket en bijhorende Dragon
ruimtecapsule
van
het
Amerikaanse
ruimtevaartbedrijf SpaceX.
Om de kosten zoveel mogelijk te drukken zal
de Golden Spike Company dan ook zoveel
mogelijk
samenwerken
met
bestaande
commerciële ruimtevaartondernemingen zoals
United Launch Alliance, Armadillo Aerospace
en Masten Space Systems in de ontwikkeling
van een transportsysteem dat mensen naar en
van de Maan kan brengen. Zo wil het bedrijf
gebruik maken van bestaande raketten en wil
men enkel investeren in de ontwikkeling van
een nieuwe Maanlander en ruimtepakken. In
januari 2013 maakte de Golden Spike
Company dan ook bekend dat het een
belangrijk contract had afgesloten met het
Amerikaanse lucht- en ruimtevaartbedrijf
Northrop Grumman voor het ontwerp van de
toekomstige Maanlander.
Haalbaar of niet?
Hoe haalbaar de plannen van de Golden Spike
Company wel zijn, is heel moeilijk te
voorspellen aangezien dit afhangt van tal van
factoren. Volgens velen lijkt de tijdspanne zeer
kort en is een eerste commerciële vlucht naar
de Maan tegen 2020 niet mogelijk. Anderen
zijn dan weer sceptisch over het feit of het
bedrijf zijn plannen in de praktijk zal kunnen
omzetten aangezien er nog heel wat moet
ontwikkeld en getest worden. Maar wellicht is
de belangrijkste factor die er voor zal zorgen
of het bedrijf slaagt of niet geld. Ondanks het
feit dat het bedrijf gesteund en geadviseerd
wordt door een team van experts is het nu
zeer moeilijk te voorspellen hoeveel het totale
plaatje zal kosten. Daarnaast is er ook de
vraag of personen, bedrijven of overheden
binnen een tiental jaar nog bereid zullen zijn
om te betalen voor een reis naar de Maan.
Ondanks de vele vragen weten we wel zeker
dat Golden Spike Company een onderneming
is waar we in de nabije toekomst nog veel van
zullen horen.
Foto - Apollo 17 was, op 11 december 1972, de laatste bemande missie naar de Maan. Sindsdien hebben
uitsluitend sondes de Maan bezocht.
Kortom, we zijn er al 40 jaar niet
meer geweest...
Guidestar | 03-2013
In de jaren ’60 en ’70 bouwde Northrop
Grumman ook al de Apollo Maanlanders. Ook
alle andere onderdelen die het bedrijf nodig
heeft voor zijn ambitieuze missies naar de
Maan zullen ontwikkeld en gebouwd worden
door Amerikaanse bedrijven. Volgens Alan
Stern moet het mogelijk zijn dat vijftien tot
twintig bedrijven, ruimtevaartagentschappen
of overheden zich inschrijven voor een
commerciële vlucht naar de Maan. Dit kunnen
bedrijven,
ruimtevaartagentschappen
of
landen zijn die zelf de middelen niet hebben
om te investeren in een eigen transportsysteem maar wel interesse hebben in
wetenschappelijk onderzoek naar onze trouwe
buur. Het feit dat men de hand uitreikt naar
bedrijven en overheden is een slimme zet
aangezien er niet heel veel miljardairs op de
wereld rondlopen die zin hebben om naar de
Maan te gaan. Stern is er dan ook van
overtuigd dat zijn bedrijf tegen 2020 kan
starten met de eerste vluchten en dat men in
de eerste tien jaar die hierop volgen een
vijftiental Maanexpedities kan uitvoeren.
Tijdens de persconferentie in december 2012
sprak het bedrijf over de Maan als het ‘achtste
033
Rubriek - Woord van de maand
Dirk Devlies
Jacques François
Jean Gérard Cox
Zijn naam deelt hij met enkele hedendaagse
sterrenkundigen, zoals de Brit Brian Cox. Met
zoveel Belgische sterrenkundigen deelt hij het
onderzoek van planetoïden en kometen.
Info - Dirk Devlies is,
naast lid van de Astro
Event Group vzw, ook
actief in de Vereniging
Voor Sterrenkunde waar hij zetelt in
de raad van bestuur. Zowat elk vrij
moment steekt hij in z'n zelfgemaakt
sterrenkundig en ruimtevaartgericht
woordenboek. Een buitengewoon omvangrijk werk dat al enkele duizenden pagina's telt.
Personalia
Belgisch sterrenkundige en wiskundige. Hij is
in Antwerpen geboren op 16 augustus 1898.
Hij overleed in Brussel op 20 oktober 1972.
Zijn ouders wilden dat hij de familiezaak
overnam, maar daar had hij geen oren naar.
Door volharding en zijn kwaliteiten kon hij
zelfs de terughoudendheid van zijn familie
overwinnen.
Opleiding
De Eerste Wereldoorlog stelde hem in staat
om te werken en zich voor te bereiden op het
ingangsexamen van de Polytechnische School
van de Universiteit van Brussel. Hij slaagde en
studeerde
er
natuurwetenschappen
en
wiskunde. Op 19 juli 1924 werd hij doctor in
de natuurkunde en de wiskunde.
Met een publicatie over de planetoïdengordel
voltooide hij zijn studies om de graad van
geaggregeerde voor het hoger onderwijs te
behalen, dat was op 12 mei 1932.
Werk en leven
Guidestar | 03-2013
Van 1924 tot 1940 deed hij voornamelijk
onderzoek aan planetoïden en de oorsprong
van kometen. Planetoïden onderzocht hij door
toedoen van zijn leermeester Paul Stroobant
(Guidestar november 2012). Hij onderzocht
hun
bewegingen,
voerde
fotometrisch
onderzoek uit en deed statistische analyses.
Met Stroobant bouwde hij aan de ULB de
wetenschappelijke
reputatie
van
het
Departement voor Sterrenkundig Onderzoek
uit. Hij onderzocht ook dubbelsterren.
034
Hij werd in 1930 voorzitter van de
Administratieve Raad van de École de
Navigation aérienne. Met anderen ontwikkelde
hij er in 1937 een instrument dat tijdens een
trans-Atlantische overtocht de magnetische
inclinatie weergaf met een nauwkeurigheid
van 20 km. In 1943 bracht hij verbeteringen
aan die de nauwkeurigheid verhoogden.
Als assistent aan de universiteit begeleidde hij,
en nam deel aan, onderzoeken van studenten,
waaronder L. Dufour, J. Liénard en vooral P.
Bourgeois. Met laatstgenoemde onderzocht
hij in 1933 en 1934 de oorsprong van
kometen, bestudeerde hij de spreiding in hen
periheliumafstanden en analyseerde hij de
kans op hun ontdekking. Van dan af krijgt zijn
carrière een wending: hij wordt hoofd van de
cursus wiskundige geografie en bedenkt een
nieuwe projectiemethode. Zijn eerste les was
op 27 oktober 1933.
Op 10 oktober 1936 werd hij benoemd tot
gewoon hoogleraar sterrenkunde en geodesie
aan de Universiteit van Brussel.
In 1936 liet hij zijn student Melle De Nockere
het profiel van het maanreliëf berekenen.
In 1936 demonstreerde hij de kracht van
waarnemingen met een snelle camera, dat 8
beelden per seconde maakte van de
zonsverduistering die in Ukkel zichtbaar was.
De verduistering deed zich voor op 19 juni
1936 en was een totale zonsverduistering in
het Midden-Oosten, de Sovjet-Unie en Japan.
In Ukkel viel het maximum rond 4.13 uur UT,
op een hoogte van 5°. Dan was ongeveer 60%
van de zonnediameter bedekt.
Na de oorlog bestudeerde hij de bewegingen
van de Aarde, zoals de beweging van de
rotatiepool van de Aarde en de verschillen in
de hoeksnelheid bij de rotatie van de Aarde.
Van 1948 tot 1956 bestudeerde hij de variatie
van het traagheidsmoment, onderzocht hij de
poolbeweging en de herverdeling van
luchtmassa’s boven de oceanen. In 1949 was
hij coauteur van een publicatie over de
kwantitatieve uitwisseling van bewegingen
tussen de atmosfeer en de lithosfeer en stelde
dat deze een belangrijke rol spelen bij de
jaarlijkse fluctuaties in de rotatiesnelheid van
de aarde.
Hij werd op 2 juni 1945 corresponderend lid
van de Académie royale des Sciences, des
Lettres et des Beaux-Arts de Belgique (ASLB),
effectief lid op 3 juni 1950 en directeur van de
Klasse Wetenschappen in 1961. Van 1953 tot
1956 was hij secretaris van de Academie, maar
zijn gezondheid dwong hem de functie op te
geven. Aan de Academie was hij ook
voorzitter van de Nationaal Comité voor
Geodesie en Geofysica en van het Nationaal
Comité voor Sterrenkunde (1959 tot 1962).
Aan de Academie werd onder impuls van de
internationale organisatie Committee On
Space Research (COSPAR), en in samenwerking
met Marcel Florkin en Polidor Swings, het
Nationaal Comité voor Ruimteonderzoek
opgericht in juni 1959. Hij was voorzitter van
dit comité. Hij was ook voorzitter van de
Société belge de Statistique (1946). Hij was
corresponderend lid van de Instituto de
Coïmbra en fellow van het Institute of
Navigation of London. Hij was corresponderend astronoom aan de Koninklijke
Sterrenwacht en lid van de Wetenschappelijke
Raad ervan.
Hij was voorstander van een tijdsysteem met
atoomklokken, geuit in 1951.
In 1959 stond hij mee aan de wieg van het
Guidestar | 03-2013
035
Centre National de Recherche de l’Espace, hij
was er voorzitter van.
bij schemering. In 1944 werd hij toegevoegd
aan het Bomber Command.
Omwille van gezondheidsredenen werd hij in
1960 toegelaten tot het emeritaat.
Prijzen, eerbewijzen en naamdragers
Hij stelde een draaibare sterrenkaart op, met
een conforme projectie van het gehele
oppervlak van de bol of ellipsoïde in een
gelijkzijdige driehoek.
In 1944 werd hij benoemd tot rector van de
ULB (zie onderaan) en bleef dat tot in 1947.
Hij was nauw betrokken bij de oprichting van
de sociale dienst van de Universiteit en was
promotor van het postgraduaat.
Naar hem is de planetoïde (of asteroïde) 1476
Cox genoemd, ontdekt te Ukkel door Eugène
J. Delporte op 10 september 1936.
Hij ontving eredoctoraten van de universiteiten van Caen, Rijsel en Besançon.
Cox kreeg verschillende prijzen: in 1932 de De
Keyn Prijs, in 1935 de Vijfjaarlijkse Heuschling
prijs en in 1940 Agathon De Potterprijs.
Literatuur en bronnen
Foto - Bezoek van de Belgische
Universitaire rectoren aan Amerika
in 1946. Van links naar rechts: J.
Cox, H. Van Waeyenbergh, E.
Blancquaert en J. Duesberg. Bron:
BAEF.
Meer informatie :
www.observatoire.be
Uitgelicht: zijn oorlogsjaren.
Cox zetelde als vice-voorzitter van de Faculteit
Toegepaste
Wetenschappen
in
de
Administratieve Raad die de beslissing tot de
sluiting van de ULB nam. Hij onderschreef
deze beslissing en organiseerde mee het
clandestiene onderwijs.
Zijn heroïsche daden voor de bevrijding van de
universiteit tijdens de Tweede Wereldoorlog
werden in de hoogste academische kringen
geprezen, maar tijdens de viering van de
vijftigste verjaardag van die bevrijding werd
van hem echter geen melding meer gemaakt.
Banc Public heeft deze episode in zijn leven
uitgebreid beschreven op www.bancpublic.be/
article.php?id=5349 (in het Frans).
Guidestar | 03-2013
Hij vertrok op 16 juli 1942 naar Engeland en
arriveerde in Londen in november 1942. Hij
werd opgenomen in de R.A.F als senior
wetenschapsofficier. Hij gaf les aan jonge
piloten aan de Empire Central Navigation
School. Hij hield zich ook bezig met de
observatie van de omtrekken van vliegtuigen
036
Volgens het Astrophysics Data System (ADS)
van de SAO/NASA geen artikelen van hem
bekend, maar toch publiceerde hij. Zijn eerste
artikel
behandelde
het
gebruik
van
fotografische technieken voor het berekenen
van banen en efemeriden. Tussen 1925 en
1928 volgden geschriften over schijnbare
banen en de bepaling van elliptische banen. In
1928 stelde hij een methode voor om de vijf
baanelementen grafisch weer te geven: een
stereografische projectie gezien vanaf de
zuidpool van de ecliptica. Het stelde hem in
staat om statistisch onderzoek te doen op de
banen van de 1072 planetoïden die in 1928
bekend waren. Het vormde de kern van zijn
thesis in 1932. De thesis vatte in drie
hoofdstukken zijn werk samen: schijnbare
bewegingen, een fotometrische studie en
statistisch onderzoek. Een lijst van zijn
publicaties is opgenomen in het jaarboek van
de ARB in 1985. Hij schreef onder andere
Elements d'Astronomie et de Geodesie (1948).
Met P. Bourgeois schreef hij over de helderheid
van planetoïden en over variabele sterren met
A. Dermul. Hij schreef ook over de
schommelende helderheid van Eros.
Hij schreef verschillende biografieën voor de
Biographie Nationale, zoals van EugèneGodfroid Bijl (1861 - 1924), Edouard
Goedseels (1857 – 1928), Amédée A. A.
Dermul (1887 – 1967), Charles M. V. Montigny
(1819 – 1890) en Paul Stroobant. Hij schreef
ook over Raoul J. Hublet (1904 - 1940) in Ciel
et Terre in 1940.
P. Melchior schreef over hem een uitgebreid
overlijdensbericht in Ciel et Terre in 1973.
Dawinka Laureys Dawinka vernoemde hem in
‘Belgium’s participation in the European space
adventure’ in 2003 (ESA publicatie HSR-29).
Jan Vandenbruaene schreef over hem in de
‘Astronomische Gids voor België’.
Guidestar | 03-3013
037
Kortnieuws
De makers van de film 'Chasing Ice' hebben het
afbreken een enorm stuk ijs van de Groenlandse
Jakobshavn-ijsberg kunnen filmen. Dat fenomeen
duurde meer dan een uur en toen alles opnieuw
gestabiliseerd was bleek dat de ijsberg over een
breedte van ongeveer vijf kilometer zo'n 1,6 kilometer
ijs van zich afgegooid had. Bekijk de spectaculaire
beelden hieronder. Bron: Treehugger / 12-02-2013.
Hoewel het hier in België met al die sneeuw niet
duidelijk is, hebben we globaal gezien een van de
warmste januarimaanden achter de rug. Januari 2013
was zelfs de tweede warmste van de laatste 35 jaar,
met enkel die uit 2010 die nog warmer was. "Vorige
maand was het globaal gezien 0,51 graden warmer
dan het gemiddelde van de laatste dertig jaar", aldus
John Christy, directeur van het Earth System Science
Center aan de Universiteit van Alabama. Enkel januari
2010 was nog warmer, die uit 1998 neemt nu plaats
drie in. De grootste afwijking van de normale
temperatuur was te vinden op de eilandenarchipel van
Svalbard, ten noorden van Noorwegen. Daar was het
vorige maand 4,1 graden warmer dan een gemiddelde
januarimaand. Nyagan, een dorp in Rusland, zorgde
dan weer voor de tegenpool. Daar was het 2,51
graden kouder dan normaal. Bron: Livescience / 11-022013.
Han Vandevyvere, onderzoeker aan de KU Leuven,
heeft een wetenschappelijk rapport voorgesteld met
scenario's om Leuven tegen 2030 klimaatneutraal te
maken. Het was het resultaat van een jaar werken van
thematische cellen en experts onder leiding van een
Leuvense G20. Milieuschepen Mohamed Ridouani nam
het rapport in ontvangst en beloofde een actieplan uit
te werken. Uit een nulmeting die het stadsbestuur
eerder liet uitvoeren, bleek dat de CO2-uitstoot in
Leuven geraamd wordt op 808 kTon of 8 ton per
inwoner. Het grootste deel hiervan - 85 procent - is
afkomstig van gebouwen en verkeer. Industrie en
landbouw zijn goed voor 11 en 4 procent. Hieruit werd
al eerder geconcludeerd dat er vooral maatregelen
moeten komen op vlak van gebouwen en verkeer. Om
residentiële gebouwen tegen 2030 te isoleren, moet er
volgens Vandevijvere jaarlijks 7 procent gerenoveerd
worden, wat 50 miljoen euro per jaar kost. De kost van
het huidig energieverbruik beloopt echter 250 miljoen
euro per jaar, waarvan 100 miljoen euro voor
gezinnen. Door maatregelen die in verschillende
sectoren voorgesteld worden is een totale CO2-reductie
mogelijk van 55 procent tegen 2030 en 67 procent
tegen 2050. Als men industrie buiten beschouwing
laat, stijgen deze percentages tot 67 en 81. Ridouani
reageerde positief op het rapport en stelde dat het
stadsbestuur vastbesloten is om op die manier van
Leuven tevens een betere, gezondere en weerbaardere
stad te maken. Hij kondigde aan dat het stadsbestuur
het goede voorbeeld zal geven door tegen 2030 al de
eigen gebouwen volledig CO2-neutraal te maken.
Momenteel lopen hiervoor al de nodige audits. Ook het
wagenpark wordt vergroend. Bron: AA / 21-02-2013.
In 2012 is in China voor het eerst meer energie
geproduceerd
door
windmolens
dan
door
kerncentrales.
Windenergie
groeit
met
een
duizelingwekkende 80 procent per jaar in het land,
terwijl er steeds minder nieuwe kerncentrales worden
gebouwd. Begin 2011 had China in totaal voor 10.200
megawatt aan geïnstalleerde capaciteit, en de Chinese
overheid zette volop in op nieuwe kerncentrales. Er
waren 29 nieuwe reactoren gepland of in aanbouw,
goed voor nog eens 28.000 megawatt, en de overheid
droomde van 40.000 megawatt tegen 2015. Maar in
maart 2011 gebeurde de kernramp in het Japanse
Fukushima, en de Chinese overheid besloot nieuwe
goedkeuringen op te schorten en bestaande projecten
grondig te controleren. Pas in oktober 2012 werd het
moratorium op nieuwe vergunningen opgeheven, maar
meteen ook besloten dat enkel meer geavanceerde
centrales van de derde generatie een goedkeuring
konden krijgen. In 2011 en 2012 werden in het hele
land daardoor maar vier reactoren aangesloten, met
een gecombineerde capaciteit van 2.600 megawatt,
waardoor de totale capaciteit afklokt op 12.800
megawatt. Het officiële doel van 40.000 megawatt
tegen 2015 blijft gehandhaafd, maar het lijkt steeds
minder waarschijnlijk dat dat doel gehaald wordt. De
vooruitzichten voor windenergie zijn een stuk
veelbelovender. Tijdens 2011 en 2012 werd voor meer
dan 19.000 megawatt aan nieuwe windmolenparken
aangesloten op het net. Naar verwachting zal er dit
jaar nog eens 19.000 megawatt aangesloten worden.
De officiële Chinese doelstelling van 100.000
megawatt aan windenergie tegen 2015 lijkt daarmee
een makkelijk haalbare kaart. De Chinese Associatie
voor Hernieuwbare Energie (CREIA) ziet de capaciteit
zelfs groeien tot meer dan 200.000 megawatt tegen
2020. Nu al zijn er zes megaprojecten opgestart, die
samen 138.000 megawatt voor hun rekening nemen.
Bron: IPS / 20-02-2013.
Een team van wetenschappers gebruikt radiometrische
dateertechnieken op rotsformaties in Rusland om
historische smelttijden te meten. Volgens de
onderzoekers zou een globale temperatuursstijging van
1,5 graden Celsius voldoende zijn om de permafrost in
Siberië te doen smelten. De onderzoekers onder leiding
van experts van Oxford University bestuderen
stalagmieten en stalactieten in Siberische grotten die
zich gedurende honderdduizenden jaren gevormd
hebben. Deze rotsformaties kregen vorm wanneer
smeltwater de grotten insijpelde en stopten met
groeien wanneer de permafrost terug bevroor. De
wetenschappers kunnen het starten en stoppen van de
groei van stalagmieten en stalactieten meten door er
op verschillende punten doorheen te zagen. De
onderzoekers hebben stalactieten gevonden in een van
de noordelijkste grotten die gedurende 400.000
aangroeiden. Dit gebeurde tijdens een periode
wanneer de temperatuur 1,5°C hoger was dat in preindustriële tijden. Op dit moment liggen de gemiddelde
globale temperaturen 0,6°C - 0,7°C boven die in het
pre-industriële tijdperk. Volgens Anton Vaks van het
departement Aardwetenschappen in Oxford betekent
dit dat men de mogelijkheid van het smelten van de
permafrost moet opnemen in klimaatvoorspellingsmodellen. Bron: The Guardian / 22-03-2013.
Meer up-to-date nieuws :
www.spacepage.be
Op donderdag 14 februari start bij Sonnenborgh, museum & sterrenwacht de cursus ‘Inleiding in
de sterrenkunde’. De cursus is voor iedereen bedoeld, die meer wil weten over de onmetelijke
wereld die we het heelal noemen. Onderwerpen zoals sterrenstelsels, (reuzen)planeten en witte
dwerg sterren worden op een boeiende manier besproken. Daarnaast speuren de cursisten ook
zelf de hemel af met de telescopen van de sterrenwacht. De cursus ‘Inleiding in de sterrenkunde’
start op donderdag 14 februari en bestaat uit 10 lessen, die worden gehouden op elke
donderdagavond van 19.30 - 21.30 uur. Met uitzondering van 21 februari i.v.m. de
voorjaarsvakantie. Deze cursus is geschikt voor iedereen boven de 15 jaar. Kennis van wiskunde
op middelbaar schoolniveau is voldoende voor het volgen van deze cursus. Het cursusgeld
bedraagt € 130,- incl. cursusbrochure en sterrenschijf.
Datum - Vanaf 14 februari 2013. 19.30 uur t/m 21.30 uur. Toegang: 130 euro.
Locatie - Volkssterrenwacht Sonnenborgh. Zonnenburg 2 te 3512 Utrecht (NL). www.sonnenborgh.nl.
Guidestar | 03-2013
Cursus : Inleiding in de sterrenkunde
039
Rubriek
S p a c e h i st o r y / 1 7 - 0 3 - 1 9 5 8
Guidestar | 03-2013
Lancering van de Vanguard I
040
Deze in 1958 gelanceerde satelliet is, na 55
jaar, nog steeds de oudste die om de Aarde
draait. En is overigens de vierde satelliet ooit
gelanceerd.
Een jaar eerder mislukte de poging om de
Vanguard I te lanceren, maar na de Explorer I,
lukte het de Amerikanen ook om deze
kunstsatelliet alsnog te lanceren. De Vanguard
I woog slechts 1470 gram en de diameter van
de kunstsatelliet was 152 millimeter. De
Vanguard I was de eerste satelliet die door
zonne-energie aangedreven werd. Naar
verwachting zou de Vanguard I meer dan
2000 jaar in de ruimte kunnen verblijven
voordat het helemaal vergaan zou zijn.
De laatste communicatie met de Vanguard I
was in mei 1964 in Quito, Ecuador. De data
die men verzameld had ging met name over
de exacte vorm van de aarde. De verwachting
van de houdbaarheid van de Vanguard I werd
later bijgesteld naar ongeveer 240 jaar.
Een tweede versie van de Vanguard I kan men
nog steeds bewonderen in de Cosmosphere
and Space Center in Hutchinson (Kansas /
USA).
Enkele gegevens van z'n baan: Eccentriciteit:
0.1909. Inclinatie: 34.25°. Apofocus: 3,969
km. Perifocus: 654 km.
Wat is een satelliet ?
Een satelliet kan in een geostationaire of niet
geostationaire baan om de aarde worden
gebracht.
Een
geostationair
geplaatste
satelliet hangt op een hoogte van ongeveer
36.000 km op een vast punt boven de
evenaar. Op die hoogte is de omlooptijd van
de satelliet namelijk exact gelijk aan de
rotatiesnelheid van de aarde om haar eigen as.
Een niet-geostationair geplaatste satelliet
beweegt met een bepaalde snelheid ten
opzichte van het aardoppervlak. Dit komt
doordat de hoeksnelheid van de kunstmaan
groter (op lage hoogte) of kleiner (op grote
hoogte) is dan de hoeksnelheid van de
aardrotatie.
Guidestar | 03-2013
Een satelliet of kunstmaan is een door mensen
gemaakt object in een baan om een hemellichaam. Kunstmanen zijn onbemande toestellen die door de mens in een baan zijn
gebracht. Natuurlijke manen zijn meestal
objecten met de structuur van een kleine
planeet of planetoïde die door de zwaartekracht van de planeet in hun baan worden
gehouden.
Het idee van geostationaire kunstmanen werd
oorspronkelijk door de sciencefictionschrijver
Arthur C. Clarke geopperd. Geostationaire
satellieten zijn bij uitstek geschikt voor
observatie en telefoon- en andere communicatieverbindingen, omdat antennes op aarde
naar een vast punt gericht kunnen blijven. Wel
is de vertraging in de communicatie iets groter
(ongeveer 0,25 seconde) dan voor een satelliet
in een lagere baan. Ook staat op zeer hoge
breedtegraden (dicht bij de polen) de satelliet
nauwelijks boven de horizon.
041
Artikel
Space robotics wedstrijd
Redactioneel
Wil je meedenken over de toekomst van
ruimterobotica en ben je tussen de 11 en 19
jaar oud? Schrijf je dan in voor de allereerste
editie van de Space Robotics-wedstrijd van de
Europese ruimtevaartorganisatie ESA.
Foto - Wil je meer weten over de
wedstrijd, bezoek dan de onderstaande website. De deadline voor
aanmelding is 15 maart. De selectie
van de finalisten ligt vast begin mei.
In oktober is er dan het wedstrijdevenement.
Guidestar | 03-2013
Meer informatie :
www.esa.int/volare/education
042
De ruimtevaart heeft altijd gebruik gemaakt
van robots. Ook aan boord van het
internationale ruimtestation ISS is dat niet
anders. Een van de meest belangrijke robots
van dit moment is het Automated Transfer
Vehicle (ATV). Een robot die gebruikt wordt
om geheel automatisch vracht te vervoeren
naar het ISS. Maar nadat ATV zichzelf aan het
ruimtestation heeft gekoppeld, moeten de
astronauten de vracht er vooralsnog wel zelf
met de hand uithalen en hem opbergen. En
dat kost astronauten veel tijd.
binnen een tijdsbestek van vijf minuten een
model van het Automated Transfer Vehicle
uitladen en de verschillende vrachtstukken
veilig
opbergen
in
het
Columbuslaboratorium. Net als in elk ander spel kunnen
deelnemers bonuspunten verdienen en
strafpunten oplopen. Hoewel de robots vooral
functioneel moeten zijn kunnen deelnemers
ook extra punten verdienen door hun robots
een kleurrijk en bijzonder uiterlijk te geven.
Voorzichtigheid is dus geboden tijdens het
uitvoeren van de opdrachten. Zo zweven er
tijdens de wedstrijd 'astronauten' aan boord
rond die ontweken moeten worden. Ook
mogen de robots niet beschadigd raken. Om
de wedstrijd nog uitdagender te maken
hebben de bestuurders van de robots tijdens
het uitvoeren van hun opdracht geen direct
zicht op het ISS-model. In plaats daarvan
moeten ze vertrouwen op videobeelden die
afkomstig zijn van vier camera's op het
speelveld en eventuele sensoren op de robots.
Deelnemers krijgen tijdens de wedstrijd ook te
maken met wegvallende videosignalen, iets
wat tijdens een echte missie aan boord van de
ruimte ook kan gebeuren.
De Space Robotics-wedstrijd heeft als doel
deelnemende scholieren te leren hoe ze
problemen oplossen en hoe ze moeten
samenwerken in teams. De wedstrijd is
ontworpen om vaardigheden rondom ondernemersschap, softwaredesign, management,
artistiek design, techniek, marketing en
vindingrijkheid te stimuleren en te testen.
En daar komt de internationale Space
Robotics-wedstrijd om de hoek kijken. Tijdens
de wedstrijd gaan jongeren uit de
verschillende lidstaten van de ESA de strijd
met elkaar aan. Ieder deelnemend team
ontwerpt en bouwt een eigen robot die in
staat moet zijn de vracht die met de ATV de
ruimte in gebracht wordt op te bergen. De
finale van de wedstrijd vindt plaats bij ESTEC,
aan boord van een schaalmodel van het
internationale ruimtestation ISS.
De Space Robotics-wedstrijd combineert
bouwvaardigheden samen met gaming tot
een spannende wedstrijd. De deelnemers
worden naar leeftijd opgesplitst in drie
groepen en krijgen alle vrijheid bij het maken
van hun robots. Ze mogen hun robots precies
zo bouwen als ze willen, zolang er maar
rekening
gehouden
wordt
met
de
veiligheidseisen. Voordat de robots aan de
slag mogen in het model van het ISS worden
ze eerst gekeurd. Alleen de beste robots
nemen het in de finale tegen elkaar op.
Alle deelnemende robots moeten draadloos
bestuurd worden. Tijdens de finale moeten ze
De eerste editie van Space Robotics wordt
vanuit het internationale ruimtestation ISS
begeleid door ESA-astronaut Luca Parmitano.
Tijdens de finale in oktober van dit jaar zal hij
in het kader van zijn Volare-missie aan boord
zijn van het ISS. Parmitano zal in juli de
finalisten
bekend
maken
vanuit
het
ruimtestation. Hij begeleid vanuit de ruimte
ook de finale die in oktober plaatsvindt in
ESTEC.
Artikel
Capella: Een bescheiden
nova aan het VVS uitspansel
Sinds jaren zijn in de regio Hoegaarden –
Boutersem amateurs actief, als individu of
aangesloten uiteraard bij de VVS of Mira. In de
omgeving vinden we de jongerenafdeling
Wega te Leuven, en iets verder weg AVOB als
erkende vereniging te Zoutleeuw. Door in
Boutersem en later Hoegaarden de VVS
Sterrenkijkdag op te zetten groeide het
enthousiasme en kwam het idee naar boven
om buiten de sterrenkijkdagen zelf, ook nog
activiteiten te organiseren. Dat resulteerde in
de bekende Starparty’s aan de Marollenkapel
te Hoegaarden. Als locatie is deze kapel vrij
ideaal: niet alleen een bekend punt in het
landschap en een prachtige omgeving, maar
ook 360° panoramisch zicht met kimduiking
en daar bovenop (sinds dankzij Crevits de E40
wordt gedoofd) ook nog vrij donker naar
Vlaamse maatstaven (gem. SQM 20,30).
Weer op diezelfde Sterrenkijkdagen (waarvan
de opkomst steeds redelijk hoog ligt bvb. in
2012 hadden wij 100 bezoekers ondanks het
regenweer) was er de steeds weerkerende
vraag of er in de buurt een vereniging was om
bij aan te sluiten.
waar ook onze jaarlijkse sterrenkijkdagen
doorgaan en thuisbasis van de vereniging.
Zowel de Hoegaardse schepen van Milieu,
Marleen Lefevre, kwam een woordje spreken,
als de Eerste schepen van Boutersem, Chris
Vervliet. Het mag tevens gezegd worden dat
Chris Vervliet ook een fervent waarnemer is en
lid van de VVS.
De voorzitter van de VVS, Marnik van Impe,
mocht ook niet ontbreken en wenste ons alle
succes. Als hoofdschotel hadden we het geluk
om professor Waelkens te mogen ontvangen,
waarbij hij een - naar gewoonte - geanimeerde voordracht gaf over de rol van de
sterrenkundige amateur en de vereniging in de
samenleving. Amateurs moeten niet alleen
maar naar de hemel kijken maar ook hun
hobby uitdragen naar het grote publiek.
Professor Waelkens eindigde ook nog met
woorden van Vergilius (uit de 'Bucolica') om de
mensen aan te sporen: ite, ite, capellae.
Letterlijk vertaald: vooruit met de geit !
Ondertussen is de eerste maandelijkse
vergadering (telkens op volle maan) achter de
rug en groeide de vereniging tot een tiental
amateurs. Wij zijn op allerlei vlakken actief,
met zowel Deep Sky, Astrofotografie,
Radiowaarnemingen, Cosmologie als Variable
Sterren. Samen met alle andere afdelingen
hopen we op veel heldere nachten en
enthousiaste activiteiten!
Meer over de Marollenkapel en de starparty’s
kan men lezen op onze webstek “Capella
Hoegaarden “ op de site van de VVS of op
www.drogenberg.be. Tevens nog een dankwoord voor de VVS, die de bubbels voor haar
rekening nam op de receptie.
Guidestar | 03-2013
De aftrap werd gehouden in de ridderzaal van
het Sint Janscollege te Meldert (Hoegaarden)
Meer informatie :
[email protected]
Capella is zoals bekend de hoofdster van
Auriga en op onze breedte circumpolair.
Capella is dus gedurende het ganse jaar zichtbaar, daarnaast is er de fonetische associatie
met de ‘kapel’ of de Marollenkapel als onze
waarneemplaats in Hoegaarden. Met zovele
andere sterren aan de VVS hemel was deze
gelukkig nog niet in beslag genomen!
Vanaf nu dus wel: als feitelijke vereniging bied
je een meerwaarde met de bedoeling de
sterrenkunde te kunnen profileren naar
geïnteresseerden. Je hebt ook wat meer te
zeggen in de strijd tegen lichtvervuiling: het
heeft meer effect als afdeling van een
sterrenkundige vereniging naar de politiek
stappen dan als individu. Draagvlak hiervoor
creëren als onderdeel van het gemeentelijk
socio-cultureel leven is essentieel.
Op 27 januari 2013 zag de afdeling VVS
Capella Hoegaarden dan officieel het licht. Er
was veel belangstelling met een volle zaal, een
veertigtal aanwezigen, en nogal wat locale
pers.
Info - Capella Hoegaarden is een
afdeling van de Vereniging voor
Sterrenkunde met als uitvalsbasis
het donkere Hoegaarden.
Wij
bestaan uit een aantal enthousiaste
waarnemers die een mix in de verschillende waarneemdisciplines vertegenwoordigen. Onze leden bestaan
uit zowel visuele waarnemers en
astrofotografen.
Hubert Hautecler
Capella, één van de helderste circumpolaire
sterren op onze breedtegraad. En sinds kort
dus ook een VVS Afdeling, te HoegaardenBoutersem.
043
Rubriek - European Space Agency
ESA
Onbekende asteroïde vli
Info - De Europese Ruimtevaartorganisatie (European Space Agency, ESA)
houdt zich in Europees
verband bezig met projecten op het
gebied van ruimtevaart, onderzoek
van de Aarde, ruimteonderzoek,
ontwikkeling van op satellietsystemen gebaseerde technologieën en
de bevordering van de Europese
economie. De ESA is onder andere
verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de Arianeraketten waarmee kunstmanen in de ruimte
worden gebracht.
De details rondom planetoïde 2012 DA14 zijn
nog tamelijk vaag. Zo zijn er bijvoorbeeld nog
geen rechtstreekse metingen van de omvang
van het stuk steen beschikbaar. Wetenschappers kunnen dus niet anders dan de
omvang schatten. Dat doen ze aan de hand
van de helderheid van de planetoïde. De
schattingen lopen uiteen van een doorsnede
van 50 tot 80 meter. Ook het gewicht kan
alleen nog maar geschat worden. Wetenschappers schatten de massa van 2012 DA14
op zo'n 130.000 ton. Waaruit het stuk steen
bestaat is ook nog onbekend.
044
Hij is bij het Space Situational Awareness
Office - een onderdeel van de Europese
ruimtevaartorganisatie ESA - verantwoordelijk
voor het in de gaten van objecten die dicht in
de buurt van de aarde komen. “Onze
computerberekeningen laat zien dat deze
asteroïde deze eeuw zeker niet op aarde zal
inslaan.”
Nog niet eerder kwam planetoïde 2012 DA14
zo dicht bij onze planeet als hij op 15 februari
deed. Op die dag vloog het brok ruimtesteen
met een snelheid van 7,8 kilometer per
seconde op nog net geen 28.000 kilometer
aan ons voorbij.
“Dat is ruim binnen de geostationaire baan,
waar veel van onze communicatiesatellieten
hangen”, weet Koschny. “Maar net als de
planeet lopen ook de satellieten geen gevaar.
De planetoïde komt 'van onderen' en zal de
geostationaire baan niet doorkruisen.”
Het stuk ruimtesteen kwam avonds om 20.40
uur Nederlandse tijd het dichtst bij onze
planeet in de buurt. Hoewel hij in het niets
valt vergeleken met de grootsheid van het
zonnestelsel, was 2012 DA14 zichtbaar voor
alle Europeanen met een goede verrekijker.
2012 DA14 werd voor het eerst op 22 februari
2012 ontdekt door La Sagra Sky Survey, een
door ESA gesteund Space Situational
Awareness-programma. Het observatorium in
zuidoost Spanje - naast Granada - ligt op een
hoogte van 1700 meter: op een van de
donkerste, minst door licht vervuilde locaties
van het Europese vasteland.
Guidestar | 03-2013
Meer informatie :
www.esa.int
Een vrij onbekende planetoïde vloog op 15
februari rakelings langs de aarde. Het stuk
ruimterots had een doorsnede van 50 meter
en werd vorig jaar ontdekt door Spaanse
amateurastronomen die door ESA gesteund
worden.
Wat al wel bekend is, is dat de planetoïde bij
zijn reis langs de aarde niet op onze planeet
zal inslaan. “We kunnen zijn baan berekenen
met behulp van de Europese NEODyS
planetoïde database”, aldus Detlef Koschny.
De kleine omvang en voorheen onbekende
baan van 2012 DA14 zorgen ervoor dat de
planetoïde vorig jaar pas gespot werd nadat
hij de aarde gepasseerd was. “Als dit object
van ijzer was gemaakt en het onze planeet
zou raken, dan zou er een krater kunnen
ontstaan van 1,5 kilometer doorsnede. Precies
zoals de krater bij Flagstaff in de Amerikaanse
staat Arizona”, aldus Koschny. “Maar we
hoeven ons nergens zorgen over te maken. De
iegt vlak langs de Aarde
planetoïde slaat niet in.”
Het vinden van objecten die onze aarde van
vlakbij passeren én die groot genoeg zijn om
schade aan te richten is een belangrijk doel
van ESA's Space Situational Awarenessprogramma (SSA).
In dat programma biedt ESA ondersteuning
aan een aantal groepen Europese amateurastronomen. Dat doet ESA onder andere door
lokaal onderzoek te ondersteunen en door
astronomen gebruik te laten maken van ESA's
eigen telescoop op het Spaanse eiland
Tenerife. Het SSA-programma geeft daarnaast
via zijn website http://neo.ssa.esa.int ook
toegang tot baanvoorspellingen en informatie
over dichtbij passerende objecten.
De ontdekking van 2012 DA14 was vooral
belangrijk voor het SSA-programma omdat
het een uitstekend voorbeeld is van die half
miljoen nog niet ontdekte stukken ruimtesteen
van minstens 30 meter die nog niet in de
gaten gehouden worden.
“Ons SSA-programma is bezig met de
ontwikkeling van een systeem van volledig
geautomatiseerde optische telescopen die
planetoïden zoals deze kunnen detecteren”,
aldus Nicolas Bobrinsky, manager van het SSAprogramma. “Ons doel is om samen met
partners van over de hele wereld objecten met
een doorsnede van 40 meter of meer al drie
weken voordat ze bij de aarde zijn te
detecteren.”
Om dit doel te bereiken werkt ESA samen met
bedrijven uit de Europese industrie. Het
volledig geautomatiseerde systeem bevat
talloze telescopen met een doorsnede van 1
meter. Deze telescopen moeten samen de
complete lucht in één nacht kunnen
vastleggen.
Foto - Een foto van asteroïde 2012
DA14 zeven uur voor z'n dichtste
nadering. Genomen door amateur
astronoom Dave Herald uit Murrumbateman (Australië). De belichting
duurde drie minuten. Bron: ESA /
Dave Herald.
Guidestar | 03-2013
045
Artikel
V V S A lg e m e n e
le d e n v e r g a d e r in g
De VVS nodigd haar leden vriendelijk uit op
haar jaarlijkse algemene ledenvergadering.
Deze gaat door op zaterdag 20 april 2013.
De bijeenkomst gaat door in de Universiteit
Gent, Campus De Sterre, gebouw S9, Krijgslaan 281 (auditorium A0 gelijkvloers). De
hoofdingang van de campus bevindt zich op
de hoek met de Galglaan.
De algemene vergadering zelf vangt aan om
14.15 h met een administratief gedeelte.
Daarin komen het activiteitenverslag en het
financieel verslag van het afgelopen jaar aan
bod, alsook de geplande activiteiten en de
begroting voor 2013. In verband met de
verkiezing van enkele leden van het bestuur,
vermelden we dat het mandaat van Wouter
Krznaric ten einde loopt; hij stelt zich wel
herkiesbaar. Daarnaast wenst Dirk Devlies zijn
mandaat als bestuurder voortijdig ter
beschikking te stellen. Het bestuur stelt voor
om ook Eric Broens en Maarten Vanleenhove
op te nemen in de raad van bestuur. Ook het
mandaat van de commissaris Felix Verbelen is
ten einde. Overeenkomstig de statuten is hij
niet herkiesbaar. Er wordt voorgesteld om Luc
Gobin te benoemen tot commissaris. Andere
effectieve leden van de vereniging kunnen zich
kandidaat
stellen
voor
bovenstaande
vacatures, overeenkomstig de bepalingen van
de statuten en het huishoudelijk reglement.
Voor de vlotte gang van zaken zal aan de
leden bij het betreden van de vergaderzaal,
onmiddellijk een stem-formulier worden
overhandigd en later worden opgehaald.
Voordracht
Hoofdbrok van de namiddag is de voordracht
van Prof. Dr. Maarten Baes met als titel 'De
donkere zijde van melkwegstelsels'.
Meer informatie :
www.vvs.be
Prof. Dr. Maarten Baes is verbonden aan de
vakgroep Fysica en Sterrenkunde van de
Universiteit Gent. Zijn onderzoek spitst zich
toe op observationele studies van stof in
sterrenstelsels, 3D radiatieve transfer, de
evolutie van galaxieën en dynamica van
sterrenstelsels.
Galileiprijzen en receptie
Zoals elk jaar worden op de algemene
vergadering ook de Galileiprijzen uitgereikt.
Na afloop van het officiële gedeelte van de
algemene vergadering wordt een receptie
aangeboden.
Voormiddag
Vóór de aanvang van de vergadering hebben
onze leden de gelegenheid om een presentatie
bij te wonen van de werkgroep kijkerbouw
van de UGent Volkssterrenwacht Armand Pien,
en om een bezoek te brengen aan hun
kijkerbouwateliers en aan de koepels op de S9.
Dit kan naar keuze om 11.30 h of om 12.45 h.
Guidestar | 03-2013
Melkwegstelsels zijn de bouwstenen van het
universum en tonen zich aan ons als eilanduniversa met miljarden sterren, vaak geordend
in prachtige spiraalpatronen. Melkwegstelsels
Foto - De Vereniging voor Sterrenkunde (VVS) is een Vlaamse vereniging die geïnteresseerden in de astronomie, meteorologie en geofysica
groepeert. Zij heet voluit Vereniging
voor Sterrenkunde, Meteorologie,
Geofysica en Aanverwante Wetenschappen.
Redactioneel
Plaats
bevatten echter heel wat meer dan enkel
sterren; het grootste deel van hun massa is
onzichtbaar voor het menselijk oog of de
optische telescoop. In deze voordracht belicht
Prof. Baes de donkere zijde van melkwegstelsels die voor sterrenkundigen steeds
zichtbaarder wordt: het complexe interstellaire
medium van gas en stof, de massieve halo's
van donkere materie en de supermassieve
zwarte gaten.
047
Kortnieuws
Over de jaren heen sloegen duizenden meteorieten op
aarde in. Al die gebeurtenissen zijn nu in een
oogopslag te zien met behulp van een interactieve
kaart. De meteoriet die op 15 februari Rusland trof,
sloeg (letterlijk en figuurlijk) in als een bom. Toch was
de inslag allesbehalve een unieke gebeurtenis. In de
afgelopen vier millennia boorden duizenden
ruimterotsen zich in het aardoppervlak. Javier de la
Torre, medeoprichter van kaartbedrijf CartoDB, heeft
alle voorvallen sinds 2300 v. Chr. in kaart gebracht.
Ook zijn enkele bekende inslagen van ver voor die tijd
op de kaart terug te vinden. De interactieve kaart toont
34.513 treffers, inclusief informatie over locatie,
grootte en chemische samenstelling van de meteoriet.
Omdat De la Torre de meetgegevens van de
internationale Meteoritical Society gebruikte, kampt de
kaart met een onvermijdbare vertekening. Niet elke
regio op aarde is immers even uitgebreid onderzocht.
De Amerikaanse staat Texas lijkt bijvoorbeeld zwaar
getroffen in vergelijk met de polen, maar in Texas is
logischerwijs ook veel meer veldwerk verricht. Een
oplettende kijker zal ook ontdekken dat de schaal van
de gekleurde cirkels niet altijd overeenkomt met de
grootte van de inslag. De Chicxulub-meteoriet, die zo’n
65 miljoen jaar geleden insloeg op het Mexicaanse
schiereiland Yucatán, is een speldenprikje op de kaart.
Toch leidde deze meteoriet waarschijnlijk tot het
massaal uitsterven van de dinosauriërs. De Yucatáninslag was dan ook zeker een gigantische klap – maar
door een gebrek aan meetgegevens is de fameuze
inslag tot een kleine stip gedegradeerd. De
standaardstip laat alleen zien dat er een inslag was,
maar biedt verder geen informatie. Een wat kritische
blik is dus geboden, maar dat maakt de kaart niet
minder interessant. Bron: A. Hekkenberg / 21-02-2013.
borstkanker. Dat hebben onderzoekers van de
University of Cambridge dinsdag bekendgemaakt in het
British Journal of Cancer. Naast het vinden van sterren
kan het automatische systeem verrassend genoeg ook
snel bepalen of een tumor agressief is of niet. Dokters
hoeven daardoor niet meer met een microscoop op
zoek te gaan naar subtiele weefselverschillen. Hoewel
astronomen in Cambridge het systeem al jaren met
veel succes gebruiken, was er niet eerder aan gedacht
om het ook te gebruiken voor biomedische doelen.
''Het toont aan dat we niet zoveel communiceren als
we zouden moeten'', aldus hoofdonderzoeker Raza Ali,
patholoog aan het Cancer Research UK's Cambidge
Institute. Ali en zijn collega's konden dankzij het het
sterrenprogramma in één dag zo'n 2000 tumoren
analyseren. Normaal gesproken zou dat een week
duren. Voordat ziekenhuizen het systeem kunnen gaan
gebruiken, is nog nog wel extra onderzoek naar
20.000 borstkankerpatiënten nodig. Bron: ANP / 20-022013.
De software die astronomen gebruiken om sterren te
ontdekken, blijkt ook nuttig bij het analyseren van
Meer up-to-date nieuws :
www.spacepage.be
Wetenschappers hebben de tot nu kleinste planeet
buiten ons zonnestelsel ontdekt. De planeet is kleiner
dan Mercurius, bestaat zeer waarschijnlijk uit gesteente
en heeft geen atmosfeer of water, aldus de
onderzoekers in het tijdschrift Nature. Deze nieuwe
planeet, genaamd Kepler-37b, is ongeveer zo groot als
onze maan. Het hemellichaam is de binnenste van drie
planeten rond de ster Kepler-37 die een iets koeler
zusje is van onze zon. Ontdekkingen van dergelijk
kleine planeten waren tot dusver moeilijk door de
beperkingen van wetenschappelijke instrumenten.
Kepler-37-b is ontdekt met de speciaal ontworpen
Kepler-satelliet die continu de helderheid van 150.000
sterren meet. ''Op het moment dat een planeet voor
zijn ster langs beweegt neemt de helderheid van de
ster iets af. De vorm en tijdsduur van het dipje in de
helderheid geven informatie over de planeet'', zegt
Saskia Hekker van de Universiteit van Amsterdam die
aan het onderzoek meewerkte. Sinds de ontdekking
van de eerste planeten buiten ons zonnestelsel is
duidelijk dat planeetstelsels heel verschillend kunnen
zijn: er is zelfs nog geen enkel stelsel gevonden dat op
ons eigen zonnestelsel lijkt. Tot voor kort werden
vooral grote planeten ontdekt, de meeste met het
formaat van de grootste planeet van ons zonnestelsel,
Jupiter. De planeet rond Kepler-37 is de eerste die
astronomen hebben gevonden die kleiner is dan een
van de planeten in ons zonnestelsel. De ontdekking
laat zien dat planeetstelsels zowel veel kleinere als veel
grotere planeten kunnen bevatten dan ons eigen
zonnestelsel, aldus Hekker. Bron: ANP / 20-02-2013.
De ontdekking van het Higgs-Bosondeeltje vorig jaar
was een mijlpaal in ons begrip van de natuur.
Wetenschappers zijn nog volop bezig met het
analyseren van het bijzondere puzzelstukje waarnaar
meer dan vijftig jaar gezocht is. Maar indien de huidige
berekeningen kloppen, ziet het er niet goed uit. Ons
heelal zoals we het nu kennen, is gedoemd om te
verdwijnen. Een nieuw universum zal ons namelijk
vernietigen. Het bestaan van het elementaire deeltje,
dat alle andere deeltjes massa geeft, werd in juli
vrijwel zeker aangetoond door het Europees Centrum
voor Kernonderzoek (CERN). Higgs-bosonen bepalen
dus uiteindelijk wat wij om ons heen zien, van de
kleinste levende wezens tot de grootste sterrenstelsels.
Het zogenaamde God-deeltje kan ons niet alleen
inzicht verschaffen over hoe ons heelal is ontstaan
maar misschien ook hoe het zal verdwijnen.
Natuurkundige Joseph Lykken, tevens tewerkgesteld in
het Europees Centrum voor kernonderzoek (CERN),
presenteert eerstdaags zijn bevindingen op basis van
nieuwe calculaties tijdens een meeting van de
American Association for the Advancement of Science
in Boston maar licht nu al een tipje van de sluier op.
"Het is goed mogelijk dat het universum waarin we
leven inherent onstabiel van aard is, waardoor we op
een gegeven moment zullen vernietigd worden", aldus
Lykken. Iedereen die het einde van ons heelal vreest,
mag al meteen een zucht van verlichting slaken want
dit onheil zou pas over tien miljard jaar geschieden.
Lykken ziet in de data aanwijzingen dat er in het
universum uiteindelijk een nieuw universum zal
ontstaan. Dat alternatieve universum blijft zich verder
ontwikkelen en zal ons heelal inclusief alle sterren en
planeten vernietigen met de snelheid van het licht. Om
precies te weten hoe we gaan eindigen, moeten de
wetenschappers precies de massa van het God-deeltje
achterhalen. Zit men er maar 1 procent naast, dan
vergaat ons universum nog steeds, maar op een totaal
andere manier. Van onze Aarde zal trouwens al lang
geen sprake meer zijn op het moment van de
rampspoed. Wetenschappers vermoeden namelijk dat
de zon binnen 4,5 miljard jaar opzwelt tot een rode
reuzenster en de Aarde verzwelgt tijdens dat proces.
Maar zoals gezegd, we krijgen nog 'even' respijt en
voorlopig kan u op beide oren slapen. Bron: K. Eyken /
20-02-2013.
Met behulp van de onovertroffen tool Google Earth neemt de spreker de toehoorders mee op een
ontdekkingsreis langs bekende en onbekende astronomische plaatsen op Aarde. Naast locaties
die een belangrijke rol hebben gespeeld in de geschiedenis van de sterrenkunde, worden ook
recente sterrenkundige sites van bovenaf bekeken.
Guidestar | 03-2013
Datum - Zaterdag 23 maart 2013. 15.00 uur t/m 17.30 uur. Toegang: 3 euro.
Locatie - Abdijstraat 22 te 1850 Grimbergen (B). Tel. : 02/269.12.80. E-mail : [email protected].
049
Voordracht : Over bekende en onbekende astronomische plaatsen door Jan Vandenbruane
Jan Vandenbruaene is voorzitter van de Volkssterrenwacht Beisbroek te Brugge en bestuurder van
de Vereniging voor Sterrenkunde (VVS). Hij was vroeger voorzitter van de Jongerenvereniging
voor Sterrenkunde, de jongerenafdeling van de VVS. Zijn interesse gaat vooral uit naar
astrotoerisme en naar de geschiedenis van de sterrenkunde.
Artikel
I n d ia b r e n g t z e v e n
satellieten in de ruimte
Kris Christiaens
Vanop het Satish Dhawan Space Centre in
India is op maandag 25 februari 2013 de
23ste PSLV draagraket gelanceerd. Tijdens
deze PSLV C20 missie werden zeven satellieten
succesvol uitgezet in de ruimte waaronder 's
werelds kleinste ruimtetelescoop. Het is de
eerste ruimtetelescoop die zal ingezet worden
om op zoek te gaan naar asteroïden en
ruimtepuin. Daarnaast werd ook een kleine
satelliet gelanceerd die voor het eerst werd
uitgerust met een smartphone. De 44 meter
lange en 235 ton zware PSLV draagraket
vertrok om 13u31 Belgische tijd vanop het
Satish Dhawan Space Center dat zich op het
Indiase Sriharikota eiland bevindt.
Tijdens deze lancering werd een zogenaamde
‘Core Alone’ configuratie van de PSLV-raket
gebruikt waarbij de raket niet werd uitgerust
met extra boosterraketten. Dit was de 23ste
maal dat India een Polar Satellite Launch
Vehicle (PSLV) lanceerde sinds deze raket in
1993 voor het eerst werd gebruikt. De raket,
die uitgerust is met vier trappen, zette de
zeven satellieten iets minder dan 22 minuten
na de start van de lancering uit in een lage
polaire baan om de Aarde op een hoogte van
ongeveer 790 kilometer. De lancering werd
bijgewoond door de Indiase president Pranab
Mukherjee.
satelliet, die in oktober 2001 werd gelanceerd
door eveneens een Indiase PSLV raket, is
SARAL het tweede Frans-Indiase ruimteproject.
Canada gaat op zoek naar
asteroïden en ruimtepuin
Tijdens deze 23ste missie van een Indiase PSLV
raket werden ook twee satellieten voor
Canada in de ruimte gebracht. De 150
kilogram zware Sapphire maakt deel uit van
het militaire Canadian Space Surveillance
System en moet informatie verschaffen aan
het US Space Surveillance Network dat de
omgeving rondom de Aarde in de gaten
houdt. Sapphire, dat gebouwd werd door het
Britse ruimtevaartbedrijf Surrey Satellite
Technology Limited (SSTL) met een prijskaartje
van 65 miljoen dollar, moet de volgende jaren
door de mens gemaakte objecten, die zich op
een hoogte tussen 6 000 en 40 000 kilometer
bevinden, in de gaten houden met behulp van
een telescoop met een diameter van vijftien
centimeter.
Guidestar | 03-2013
De zeespiegel bestuderen
vanuit de ruimte
050
Foto - De belangrijkste vracht aan
boord van de PSLV raket was de
Frans-Indiase SARALL kunstmaan.
Speciaal ontwikkeld voor het bestuderen van de oceanen.
Meer informatie :
http://smsc.cnes.fr/SARAL/
De belangrijkste vracht aan boord van de PSLV
raket was de Frans-Indiase Satellite with
ARgos and ALtika (SARAL) kunstmaan die
ontwikkeld werd om de oceanen te
bestuderen vanuit een lage baan om de
Aarde. Het Franse ruimtevaartagentschap
CNES leverde voor deze missie de 126 miljoen
dollar dure AltiKa hoogtemeter en het Indiase
ruimtevaartagentschap ISRO ontwikkelde voor
SARAL het ARGOS-3 dataverwerkingssysteem.
Met de Frans-Indiase satelliet hopen wetenschappers meer informatie te verzamelen over
de stijging van de globale zeespiegel. Deze
informatie kan dan gebruikt worden voor het
samenstellen
van
weermodellen,
voor
onderzoek naar klimaatsveranderingen of voor
de studie van het leven in de oceanen. De 400
kilogram zware SARAL satelliet moet de
volgende jaren vooral de leegte opvullen op
vlak van wetenschappelijke data over
oceanografisch onderzoek die is ontstaan na
het wegvallen van de succesvolle Europese
Envisat aardobservatiesatelliet. De resultaten
afkomstig van de SARAL-satelliet zullen
eveneens complementair zijn met de
wetenschappelijke data afkomstig van de
Amerikaanse Ocean Surface Topography
Mission. Het Indiase ARGOS-3 instrument zal
gebruikt worden voor het verzamelen en
doorsturen van data afkomstig van afgelegen
meteorologische meetstations en boeien op
zee. Na de Megha-Tropique aardobservatie-
De tweede Canadese satelliet aan boord van
de Indiase PSLV raket was de Near Earth
Object Surveillance Satellite (NEOSSAT). Deze
kunstmaan, die werd gebouwd door het
Canadese bedrijf Microsatellite Systems, werd
ontwikkeld om grote stukken ruimtepuin en
grote asteroïden nauwkeurig in kaart te
brengen. De 25 miljoen dollar dure satelliet is
niet veel groter dan een boekentas en zal
éénmaal om de 100 minuten om de Aarde
cirkelen op een hoogte van ongeveer 790
kilometer. Om asteroïden en ruimtepuin te
kunnen observeren werd NEOSSAT uitgerust
met een Maksutov-telescoop met een
diameter van vijftien centimeter. Om de kosten
van dit project zoveel mogelijk te drukken,
werd het ontwerp van het optisch instrument
gebaseerd op dat van een instrument aan
boord van de Canadese MOST-ruimtetelescoop
die in 2003 gelanceerd werd. Elke dag zal
NEOSSAT meer dan 280 foto's van de
sterrenhemel maken
en elke foto zal
gedurende 100 seconden belicht worden.
Door de vele foto's na een tijd met elkaar te
vergelijken, hoopt men op deze manier
ongekende asteroïden en stukken ruimtepuin
te identificeren en hun baan nauwkeurig in
kaart te kunnen brengen. NEOSSAT's
hoofddoel is dan ook om zoveel mogelijk
asteroïden te ontdekken die de baan van de
Aarde doorkruisen. Volgens de Canadese
ruimtevaartorganisatie CSA is NEOSSAT 's
werelds eerste ruimtetelescoop die enkel en
alleen gebruikt wordt voor het opsporen van
asteroïden en ruimtepuin.
Kleinste ruimtetelescoop
Een andere belangrijke en opmerkelijke
satelliet die tijdens deze lancering werd
uitgezet in de ruimte was 's werelds kleinste
ruimtetelescoop.
De
BRight-star
Target
Explorer (BRITE) bestaat uit twee zogenaamde
nanosatellieten (UniBRITE en TUGSAT-1), die
elk 20 bij 20 centimeter groot zijn, en een
gewicht hebben van 14 kilogram. Het BRITEproject is een samenwerking tussen Canada,
Oostenrijk en Polen en is een project waar heel
hard naar werd uitgekeken.
Info - Het gebruik van E-waste zal
volgens Angelo noodzakelijk zijn in de
toekomstige ruimtevaart. Bron: Angelo
Vermeulen.
Guidestar | 03-2013
Meer informatie :
www.biomodd.net
052
Info - In de Europese Columbus
module in ESTEC te Noordwijk. Samen
met ESA nadenken over de toekomst
van Life Support in ruimtevaart. Bron:
Angelo Vermeulen.
Meer informatie :
www.esa.int
Zoals de naam het al zegt, moeten de BRITEsatellieten zich richten naar de helderste
sterren.
Hiervan
zullen
de
kleine
nanosatellieten de helderheid nauwlettend in
de gaten houden. Variaties in de helderheid
van sterren kunnen wijzen op het voorkomen
van vlekken op deze sterren of kunnen ook
wijzen op de aanwezigheid van planeten
rondom deze sterren. Zowel voor de
projectleiders achter het BRITE-project alsook
voor wetenschappers is het verdere verloop
van dit project van zeer groot belang. Zo
kunnen
deze
kleine
ruimtetelescopen
aantonen dat wetenschappelijk sterrenkundig
onderzoek niet altijd moet worden uitgevoerd
door dure, grote ruimtetuigen. Later zullen
nog eens twee Canadese BRITE-satellieten en
ook nog eens twee Poolse BRITE-satellieten in
de ruimte gebracht worden die allemaal deel
gaan uitmaken van hetzelfde programma.
De allereerste smartphone-satelliet
Tijdens deze lancering werden ook de Deense
AAUSAT 3 en Britse STRaND 1 satellieten in de
ruimte gebracht. AAUSAT 3 werd ontwikkeld
door studenten van de universiteit van
Aalborg in Denemarken en is een CubeSat met
een gewicht van 1 kilogram die zal gebruikt
worden voor het testen en demonstreren van
nieuwe technologieën. AAUSAT 3 werd ook
uitgerust met AIS-ontvangers waarmee men
schepen op zee kan volgen dankzij het
Automatic Identification System (AIS). Het AIS
is een systeem gebaseerd op transpondertechnologie waarmee de veiligheid van
scheepvaart op zeeën en het binnenwater
verhoogd wordt. STRaND 1 is eveneens een
CubeSat met een gewicht van 3,5 kilogram die
werd uitgerust met een Google Nexus One
smartphone. De telefoon, die draait op het
Android-besturingssysteem, vormt letterlijk
het hart van de satelliet en werd voorzien van
allerlei apps waarmee men de volgende
maanden experimenten in de ruimte kan
uitvoeren.
Eén van de apps is het experiment Scream in
Space waarbij men zal testen of geluid, dat in
ruimte wordt afgespeeld, hoorbaar is.
Aangezien de geluidsdrager 'lucht' niet
aanwezig is in de ruimte vermoedt men dat
geluid dan ook niet hoorbaar is in de ruimte.
Tot op heden werd dit echter nog nooit
bewezen met behulp van een experiment. Met
twee andere apps, Postcards from Space en
360, zal men foto’s van de Aarde nemen door
middel van de smartphone-camera. STRaND 1,
's werelds eerste satelliet die gecontroleerd
wordt door een smartphone, is een samenwerkingsproject tussen het Surrey Space
Centre en het Britse bedrijf Surrey Satellite
Technology Limited (SSTL) dat wereldleider is
in het ontwikkelen van kleine ruimtetuigen.
Artikel
Bouwen van een kijker
via internet ? Het kan !
Profielwerkstuk van Staring College in Lochem.
Het aftasten
Op Astroforum.nl kwam de vraag van twee
16-jarige studenten Casper Van Donk en
Sjoerd Idema. Beiden leerlingen in het Staring
College in het Nederlandse Lochem. De vraag :
opdracht profielwerkstuk (bij ons beter gekend
als “eindwerk”) : ‘wij maken onze eigen
telescoop’. En tja : wat doe je dan in mijn
geval als assistent leider van de werkgroep
Kijkerbouw VSRUG ! Dan neem je per kerende
contact op met die mannen, toch ?
De start
Er werd heel wat over en weer gemaild en
zoals altijd met scholen het geval is : er werd
een afspraak gemaakt op de ‘S9’, thuishaven
van de vakgroep Fysica en Sterrenkunde van
de UGent Campus Sterre. 25 juli schrijven we
dan: midden de zomervakantie. Casper kwam
op bezoek om één en ander te bespreken.
Sjoerd was met vakantie. Er werd besloten een
15 cm spiegel te slijpen. Brandpuntsafstand
om en bij de 1 meter. Behuizing zou een
kofferdobson worden. Makkelijk zou die
opdracht niet worden…
Een hit !
Eind augustus zouden die jongens dan
effectief starten met hun project. En ze zetten
Meer informatie :
www.kijkerbouw.be
Eindresultaat
De optiek: daar brachten die jongens die
totaal geen ervaring hadden met spiegelslijpen, het toch schitterend van af. Vanop
afstand ‘dirigeren’ niet makkelijk. Maar met de
hulp van foto’s, filmpjes en de hulp van
andere forumleden leverden Casper en Sjoerd
enkele maanden later een fraai stukje optiek
af.
Normaal is het zo dat ik de uiteindelijke
afwerking van de optiek voor mijn rekening
neem. In dit geval had ik er amper een uurtje
werk aan. En dan kwam de behuizing. Wij
zorgden voor de bouwtekeningen van een 25
cm kofferdobson. De twee jongens hebben die
tekeningen aangepast naar hun wensen en
noden en volledig zelfstandig de telescoop
afgewerkt met eigen toets. Op bijgaande
foto’s kan je zien dat het project meer dan
geslaagd is !
Guidestar | 03-2013
Lochem ligt een eind van Gent verwijderd. Een
regelmatig bezoek aan onze lokalen zat er niet
echt in. Dan maar met de moderne manier van
werken. Een zalig medium, dat internet ! Er
werd overeengekomen de begeleiding te doen
via het astroforum. Kan goed zijn voor andere
geïnteresseerden ook ! Dat was toch de
bedoeling.
Foto - Zin om zelf een hoogwaardige Dobson telescoop te bouwen ?
Neem dan als de bliksem contact op
met de werkgroep kijkerbouw. Ze
begeleiden u graag gedurende het
gehele traject. Doen !
Jean-Pierre Grootaerd
Actief zijn op een forum kan zo zijn voordelen
hebben, voor verschillende partijen zelfs ! Als
moderator op dat forum heb je alles net iets
sneller in de gaten. We schrijven medio juni
2012.
er meteen de beuk in. Een topic werd
opgestart, een draadje die intussen bij het
afsluiten van het project maar liefst 50
pagina’s telt en meer dan 15.000 keer werd
gelezen. Een hit ? Dat kan je zeker stellen !
Het leuke aan het hele verhaal is dat die
jongens ook spontaan hulp aangeboden
kregen van
andere
zeer gerespecteerde
kijkerbouwers op het Nederlandse forum. Jan
Vangastel was daarbij en mensen met een
forumnaam als ‘reflector’. Die laatste hadden
ze erg nodig !! Het bleek dat ze (begrijpelijk)
niet echt overweg konden met de foucaulttester die ik hen meegaf. ”Reflector” had bij
hem thuis een vaste opstelling staan, EN: hij
bleek ook niet veraf te wonen van die
jongens! Het spreekt vanzelf dat er dankbaar
gebruik werd gemaakt van dit aanbod.
053
Rubriek - Het AEG nieuws
Redactioneel
Uitkijkend naar de nieuw
Foto - Sfeerbeeld van de Eureka
shop stand tijdens de pauze van
Space Night II (201)2).
Meer informatie :
www.aegvzw.be
Kortnieuws
De uitstap naar de KMI weertoren in Jabbeke
(zie hoofdartikel) was opnieuw een voltreffer.
Beelden van deze boeiende uitstap kan men
terugvinden in het fotoboek op onze webite.
Op donderdag 21 februari was er de eerste
samenkomst van de werkgroep Astropolis. Die
tot doel heeft alle nodige voorbereidingen te
treffen voor de bouw van onze eigen sterrenwacht. Een verslag van deze vergadering verschijnt binnenkort.
Op zaterdag 16 maart is er opnieuw ons
'Space Night' evenement. Iedereen die af komt
krijgt opnieuw een leuk geschenk aangeboden. Zeg het alvast door... want de drie
gastsprekers zijn opnieuw meer dan de moeite
waard. Daarnaast zal er ook een schaalmodel
op ware grootte van de Proba V kunstmaan te
bezichtigen zijn. De toegang is overigens gratis !
Guidestar | 03-2013
Tijdens 'Space Night' zal Kris Christiaens z'n
gloednieuwe boek voorstellen. Dat een cronologisch ruimtevaartgericht overzicht heeft van
het afgelopen jaar. Overigens ook een gratis
uitgave van onze vereniging !
056
Op zaterdag 23 maart is er opnieuw een
bestuursvergadering / algemene ledenvergadering. Hierop zijn, zoals steeds, alle leden op
uitgenodigd. Heb je voorstellen, opmerkingen,
ideeën, ... stuur deze dan spoedig door naar
het bestuur. Alleen zo kunnen we rekening
houden met jullie wensen en noden !
Tijdens het hemelvaartweekend, van donderdag 9 t/m zondag 12 mei, zijn er de eerste
'AEG Nights'. Een variant op 'StarNights' maar
dan uitsluitend voor de eigen leden met als
doel om optimaal waar te kunnen nemen.
Hiervoor hebben we de gehele volkssterrenwacht AstroLAB Iris afgehuurd. Kortom, de
ideale gelegenheid om met professioneel
materiaal de hemel af te turen. Interesse ?
Schrijf u dan spoedig in. Deelname kost
slechts 10 euro voor gans het lange weekend.
Inclusief ontbijt en overnachtig. Doen !
Tevens in mei, traditioneel op de laatste zondag, is er het 'Dag van het park' evenement.
Ook dit jaar doen we opnieuw hieraan mee en
dat met een reuze stand in het Maria Hendrikapark te Oostende. Met begeleid bezoek aan
het planetenpad, zonnewaarnemingen, enz...
Ondanks de recente technische als visuele
upgrade van al onze websites zijn we volop
bezig na te zien welke onderdelen nog beter
kunnen. Want stilstand, is achteruitgang. U
hoort er beslist binnenkort meer van ...
Gezien het grote aantal nieuwe leden die onze
vereniging de laatste maanden vervoegd hebben is het voor het bestuur bijzonder moeilijk
om na te gaan of deze ook aanwezig zijn op
onze gratis publieke activiteiten. Kortom, bent
u sinds kort lid van onze vereniging. Laat u
dan opmerken. Altijd leuk voor een gezellige
babbel en kennismaking !
Vanaf deze zomer kan men in de Jaarbeurs
van Utrecht terecht voor de 'Nasa - A human
adventure' tentoonstelling. Wellicht zal Eureka
hieromtrent een daguitstap samenstellen.
Wil je wat kwijt of heb je een specifieke vraag
rond sterrenkunde of ruimtevaart ? Maak dan
gebruik van ons uitgebreide forum. Eenvoudig
te bezoeken via www.aegvzw.be. Probeer het
eens uit. Zeker de moeite waard !
Kom eens af naar één van onze vele
activiteiten en neem uw officiële AEG patch in
ontvangst (uitsluitend voor leden die hun lidgeld betaald hebben). Reeds velen hebben het
u voor gedaan !
Eureka, als hoofdsponsor, heeft bij de lancering van hun de website, alle leden een unieke
kortingscode aangeboden. Die gelding is
zolang men lid blijft. En dat ongeacht het
aantal aankopen en / of andere promoties.
Een bijkomende reden om AEG lid te worden,
en blijven !
w e S p a c e N ig h t e d it ie . . .
Activiteitenkalender
Vr. 01-03 - Voordracht - " Oceanen, op Aarde
en andere planeten " door Patrick Jaecques.
Info : We weten dat het leven hier op Aarde
ooit begon in de Oceanen. Van de eerste
meercellige wezens, weekdieren tot uiterst
complexe vissen in alle maten en kleuren. Tot
het leven onlangs, historisch gezien, ook
evolueerde op het land en uiteindelijk zelfs in
de lucht. Met ons mensen als huidig evolutionair hoogtepunt. En we op het punt staan
om op zoek te gaan naar andere oceanen, ver
weg buiten de vertrouwde Aarde, op zoek
naar andere mogelijke bronnen van leven.
Locatie : Forum zaal in de Openbare
bibliotheek Kris Lambert, Wellingtonstraat 7 te
8400 Oostende (B). Van 20.30 uur t/m 22.30
uur (of later). Gratis toegang !
Do. 14-03 - Elke maand komen we, op een
donderdagavond van 19.00 uur t/m 21.30 uur,
bijeen in het lokaal om concreet te werken
rond het Astropolis project. Daarnaast voorzien we ook, bij gelegenheid, tussentijdse
(online) Skype vergaderingen. Alle leden zijn
van harte welkom, maar alleen om actief mee
te werken aan dit project !
Vr. 15-03 - Géén specifieke activiteit !
Za. 16-03 - Na het succes van het eerste twee
edities van het Space Night evenement
organiseert de Astro Event Group vzw, in
samenwerking met het Stad Oostende, op
Info - Wilt u meer te weten komen
over onze boeiende vereniging ?
Raadpleeg dan onze website waar u
eveneens, in beknopte vorm, alle
informatie kan terugvinden in onze
downloadbare PDF kleurenfolder.
Meer informatie :
www.aegvzw.be
Vr. 22-03 - Géén specifieke activiteit !
Za. 23-03 - Bestuursvergadering - De driemaandelijkse bestuursvergadering waarop,
zoals steeds, alle leden op uitgenodigd zijn.
Deze vergaderingen vinden afwisselend plaats
tussen Oostende en Gent. Deze editie vindt
plaats te Oostende (lokaal). Van 14.00 tot
18.00 uur.
Vr. 29-03 - Voordracht - " Optica - Hoe goed is
mijn telescoop " door Steven Cuylle. Info : ...
Locatie: Astro Event Group vzw, Ooststraat 29
te 8400 Oostende (B). Van 20.30 uur tot 22.30
uur (of later). Gratis toegang !
Zie onze website voor alle activiteiten !
Guidestar | 03-2013
Vr. 08-03 - Project & practica - Tijdens deze
maandelijkse
thema-avond
werken
we
gezamenlijk aan een specifiek project ter
ondersteuning van de werking zijnde : de
software database. Het vervolg van onze
omvangrijke sterrenkundige en ruimtevaartgerichte software database. Waarvan de
vorige versie maar liefst meer dan 500 unieke
programma's bevatte. Locatie: Astro Event
Group vzw, Ooststraat 29 te 8400 Oostende
(B). Van 20.30 uur tot 22.30 uur (of later).
Gratis toegang !
zaterdag 16 maart Space Night 2013. In
tegenstelling tot de vorige editie, die helemaal
in het teken stond van sterrenkunde, kiezen de
organisatoren ditmaal voor België en
ruimtevaart als centraal thema. Bedoeling is
om
met
dit
evenement
ruimtevaart,
aardobservatie en ruimte-onderzoek dichter
bij het grote publiek te brengen aan de hand
van enkele bijzondere gastsprekers. Tijdens het
Space Night 2013 evenement zullen de
bezoekers ook kennis kunnen maken met een
maquette op ware grootte van de Proba-V
aardobservatiesatelliet die in België gebouwd
werd en in april moet gelanceerd worden.
Locatie: Conferentiezaal van het stadhuis te
Oostende. Vindictievelaan 1 te 8400 Oostende. Inkom onder het uurwerk! Datum &
uur: zaterdag 16 maart 2013 – Van 18u00 tot
23u00. Toegang: Gratis!
057
Kortnieuws
De eerste fragmenten van de meteoriet die boven de
Russische stad Chelyabinsk ontplofte werden gisteren
teruggevonden. Ondertussen kan je online al hier en
daar stukken meteoriet kopen. Experts waarschuwen
voor vervalsingen. Wetenschappers van de federale
universiteit van de Oeral vonden een vijftigtal kleine
fragmenten van de meteoriet nabij het Tsjerbakoelmeer, die werden naar de stad Jekaterinenburg
gestuurd. Ondertussen worden er al op verschillende
Russische websites fragmenten van de meteoriet te
koop aangeboden. De prijzen die gevraagd worden
voor de artefacten lopen op tot 7.500 euro. Experts
waarschuwen potentiële kopers voor mogelijke
vervalsingen. Maar hoe zie je nu het verschil tussen
een stuk meteoriet en een vervalsing? The Guardian
sprak met cosmochemicus Dr Natalie Starkey die
vertelde dat men moet kijken naar de korst van de
meteoriet. De hitte die ontstaat bij het binnentreden in
onze atmosfeer zorgt ervoor dat de buitenkant van de
steen smelt en glad en glanzend wordt. Maar om 100
procent zeker te zijn dat het om een authentiek stuk
meteoriet gaat is volgens Starkey forensisch onderzoek
nodig. Bron: The Guardian / 19-02-2013.
Wetenschappers hebben een krater met een diameter
van 200 kilometer teruggevonden in de Australische
Outback. Volgens onderzoeker Andrew Glikson moet
de meteoriet die deze impactzone heeft gecreëerd een
reus geweest zijn in vergelijking met de Russische
meteoriet van vorige week. Glikson vertelt AFP over
deze nieuwe ontdekking. Volgens hem "is de omvang
van het terrein verbazingwekkend. Het heeft minstens
een diameter van 200 kilometer wat deze krater de
derde grootste ter wereld maakt." De schokgolf als
gevolg van het ontploffen van de meteoriet boven
Rusland vorige week vrijdag veroorzaakte heel wat
schade, maar volgens Glikson zou de inslag van deze
asteroïde "globale gevolgen gehad hebben." De
wetenschappers vermoeden dat de asteroïde een
omvang van minstens 10 kilometer had. "We schatten
dat deze asteroïde deel uitmaakte van een cluster. De
inslag zou zo een 360 miljoen jaar geleden gebeurd
zijn. Een asteroïde van die grootte die valt is erg
zeldzaam en komt maar eens in tientallen miljoenen
jaren voor", vertelt Glikson nog. Bron: The telegraph /
20-02-2013.
Astronomen hebben met behulp van NASA's Keplertelescoop de kleinste exoplaneet tot nu toe ontdekt. De
kleine planeet, genaamd Kepler-37b, draait samen met
twee andere exoplaneten dichterbij hun moederster
dan Mercurius rond de Zon. Het planetenstelsel zelf
bevindt zich op een afstand van ongeveer 215 lichtjaar
van de Aarde in het sterrenbeeld Lier. Exoplaneet
Kepler-37b is volgens de onderzoekers kleiner dan de
Maan en wellicht gaat het om een wereld van
gesteente, zonder water of lucht. De kleine exoplaneet
werd samen met de andere exoplaneten ontdekt met
behulp van de Amerikaanse Kepler ruimtetelescoop.
Kepler-37b draait éénmaal om de dertien dagen om
zijn moederster (de ster Kepler-37) en heeft een
oppervlaktetemperatuur van ongeveer 427° Celsius.
Door de hoge oppervlaktetemperatuur is enige vorm
van leven dan ook uitgesloten en gaat men er vanuit
dat het een wereld van gesteente is die lijkt op
Mercurius. Van de twee andere exoplaneten, die deel
uitmaken van het Kepler-37 planetenstelsel, is ook
Kepler-37c kleiner dan de Aarde. Deze exoplaneet zou
volgens de onderzoekers wel een atmosfeer kunnen
hebben maar bevindt zich dan weer ver buiten de
zogenaamde 'bewoonbare zone' waardoor vloeibaar
water hier niet kan op voorkomen. Kepler-37c draait
éénmaal om de 21 dagen om zijn moederster en is iets
kleiner dan Venus. Enkel Kepler-37d is groter dan de
Aarde (ongeveer tweemaal zo groot als onze planeet)
en doet er veertig dagen over om éénmaal om zijn
moederster te draaien. Volgens de astronomen zou
Kepler-37d wel eens een zogenaamde 'gasreus' kunnen
zijn. NASA's Kepler ruimtetelescoop meet continu de
helderheden van 150 000 sterren. Op het moment dat
een exoplaneet voor zijn moederster langs beweegt,
gezien vanaf de Aarde, zal de helderheid van de ster
iets afnemen. Uit de vorm en de tijdsduur van het dipje
in de helderheid kunnen astronomen vervolgens veel
informatie afleiden over de exoplaneet. Om de grootte
van een exoplaneet uiteindelijk te kunnen bepalen,
moet Kepler eerst vaststellen hoe groot de bijhorende
moederster is. Kepler-37b is de eerste exoplaneet die
astronomen hebben ontdekt die kleiner is dan
Mercurius. Uit deze ontdekking blijkt nog maar eens
dat planetenstelsels bij andere sterren allerlei soorten
planeten kunnen bevatten. Zo is er tot op heden nog
geen enkel planetenstelsel gevonden dat op ons
zonnestelsel lijkt. Bron: Spacepage / 21-02-2013.
De meteoriet die twee weken geleden Rusland
opschrikte, kwam niet ver uit het heelal, maar draaide
al heel lang rond de aarde. Het object kwam uit de
zogenoemde Apollogordel, een groep meteoren die
rond de zon draait. Dat is de uitkomst van
berekeningen gemaakt door de Universidad de
Antioquia uit Colombia, beschikbaar via onderzoeksplatform Arxiv. Aan de hand van getuigenverklaringen, video en andere gegevens, zijn de
Colombianen aan het rekenen geslagen. Ze kwamen er
achter dat de Chelyabinsk meteoriet een elliptische
baan had die wijd om de zon heen draaide. Binnen die
baan kwam de meteoor geregeld de aarde en Mars
tegen. Op 15 februari kwam de meteoor door de baan
van de aarde heen, werd aangetrokken door de
zwaartekracht en drong de dampkring binnen. Bij dat
binnendringen van de atmosfeer had de 10.000 ton
zware meteoriet een snelheid van 54.000 kilometer per
uur. Door de weerstand van de gassen in de dampkring
remde het object zeer snel af, waarbij grote
hoeveelheden wrijvingsenergie vrij kwamen. Daardoor
warmde de meteoor snel op; de temperatuur werd zo
hoog dat hij op 32 tot 47 kilometer hoogteuit elkaar
spatte. Volgens de Colombianen is het gat in het ijs op
een nabijgelegen meer vrijwel zeker veroorzaakt door
een fragment van de meteoriet. Maar ze betwijfelen of
delen die elders zijn gevonden wel van het
hemellichaam afkomstig zijn. Bron: M. Echters / 26-022013.
Meer up-to-date nieuws :
www.spacepage.be
Deze voorstelling neemt je mee op reis door ons zonnestelsel in 3 dimensies. Je waant je werkelijk
in de ruimte als één van de manen van Mars je bijna letterlijk om de oren vliegt. Na het zien van
deze voorstelling heeft het zonnestelsel geen geheimen meer voor jou.
Guidestar | 03-2013
Datum - Woensdag 13 februari 2013. 15.00 uur t/m 17.30 uur. Toegang: 4,00 euro.
Locatie - Volkssterrenwacht Armand Pien. Rozier 44 te 9000 Gent. www.rug-a-pien.be - [email protected].
059
Voordracht : Galilei's bril
Wie wil kan na de voorstelling nog even een bezoek brengen aan de sterrenwacht en bij helder
weer naar de Zon kijken met onze speciaal daarvoor uitgeruste telescopen.
Rubriek -Hemelkalender
Marc van der Sluys
D e z e m a a n d t e z ie n . . .
Vandaag begint de weerkundige lente. De
meteorologische lente omvat per definitie de
maanden
maart,
april
en
mei.
De
astronomische lente begint op 20 maart.
Info - Marc van der Sluys
is postdoctoraal onderzoeker aan de Radboud
Universiteit in Nijmegen.
Zijn werk richt zich op de evolutie
van compacte dubbelsterren en het
waarnemen van gravitatiegolven van
witte dwergen, neutronensterren en
zwarte gaten met LIGO / Virgo en
LISA. Hij geeft regel-matig populaire
lezingen en maakt daarnaast de
populair wetenschappelijke website.
Guidestar | 03-2013
Meer informatie :
http://hemel.waarnemen.com
060
Foto - De Galileïsche manen zijn de
vier grootste manen van Jupiter. Ze
zijn ontdekt door Galileo Galilei op 7
januari 1610. Deze manen zijn
zichtbaar zonder een krachtige
telescoop.
Onder
perfecte
omstandigheden is het zelfs
mogelijk om Callisto met het blote
oog te zien.
Vr. 01 maa. (08.53 uur) - De Maan staat 1,0°
ten zuiden van Spica, de helderste ster van het
sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste
nadering gebeurt bij ons 4° onder de horizon
en bovendien bij daglicht. Bekijk de
samenstand rond 7 uur. Het tweetal staat dan
in het zuidwesten, op een hoogte van
ongeveer 12°, 1,4° van elkaar vandaan. De Zon
staat slechts 5° onder de horizon. De Maan is
voor 87% verlicht.
Za. 02 maa. (15.18 uur) - De Maan staat 3,8°
ten zuiden van Saturnus (+0,6m). De dichtste
nadering gebeurt voor een waarnemer in onze
streken onder de horizon en bovendien bij
daglicht. De samenstand is te zien rond 7 uur,
of op 3 maart rond 1:30 uur. Het tweetal staat
in het eerste geval in het zuidwesten, op een
hoogte van ongeveer 16°, 6,3° van elkaar
vandaan. In het tweede geval staan de twee
hemellichamen op een hoogte van ongeveer
10° in het zuidoosten, 8,0° van elkaar
verwijderd. De Zon staat slechts 4° onder de
horizon. De Maan is voor ongeveer 75%
verlicht.
Zo. 03 maa. (22.28 uur) - In de nacht van 3
op 4 maart is een bedekking door de
Jupiterschijf en een verduistering door de
Jupiterschaduw van Europa voor een groot
deel te zien. Om 22:28 uur zien we het begin
van de bedekking op het moment dat Europa
achter de schijf van Jupiter verdwijnt, en duurt
tot 1:10 uur, wanneer Europa in de schaduw
van Jupiter verdwijnt. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Europa van achter
Jupiter verschijnt (00:57 uur). Voor het
bekijken van een bedekking is een (kleine)
telescoop nodig, voor het volgen van een
verduistering is een verrekijker op statief
genoeg.
Ma. 04 maa. (01.20 uur) - Totdat Jupiter laag
boven de horizon staat (rond 01:50) zijn van
de grote Jupitermanen alleen Ganymedes en
Callisto zichtbaar.
Ma. 04 maa. (03.35 uur) - De Maan bedekt
Kow Kin (ω 1 Scorpii), een ster met een
helderheid van +3,9m in het sterrenbeeld
Schorpioen. De ster wordt bedekt door de
verlichte rand van de Maan om 03:35 uur. Om
04:21 uur wordt deze weer zichtbaar aan de
onverlichte maanrand. Een waarnemer in
Utrecht ziet de Maan aan het begin op een
hoogte van 11° staan, aan het einde van de
bedekking op 14°. De Maan is voor 59%
verlicht.
Ma. 04 maa. (13.58 uur) - Mercurius is in
benedenconjunctie en beweegt tussen de
Aarde en de Zon door. De binnenplaneet
bevindt zich op dit moment dicht bij de Zon
aan de hemel en is hierdoor korte tijd
onzichtbaar. De planeet beweegt 3,7° ten
noorden langs de Zon, en er vindt hierdoor
geen overgang plaats. In deze positie staan de
Zon, Mercurius en de Aarde op één lijn; voor
een denkbeeldige waarnemer op Mercurius
staat de Aarde in oppositie. Dit is een moment
waarop een binnenplaneet zeer dicht (0,629
AE, ofwel 94,2 miljoen km) bij de Aarde staat
en een grote (10,7”) schijnbare diameter
heeft.
Mercurius
verruilt
hiermee
de
avondhemel voor de ochtendhemel.
Ma. 04 maa. (22.53 uur) - De Maan is in de
fase van Laatste Kwartier. De linker helft van
de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in
de late nacht en vroege ochtend zichtbaar.
Rond, en vooral na Laatste Kwartier is een
goed moment om het maanoppervlak waar te
nemen; Op de grens tussen het verlichte en
het donkere deel van de Maan gaat de Zon
net onder. De lange schaduwen van de bergen
en kraterranden brengen een extra diepteeffect met zich mee en het oppervlak van de
Maan krijgt daarmee een driedimensionaal
karakter, gezien door een kijker.
Di. 05 maa. (19.49 uur) - Tot 19:59 zijn van
de grote Jupitermanen alleen Europa en
Callisto zichtbaar.
Wo. 06 maa. (00.20 uur) - De Maan is in het
punt van zijn baan dat het dichtst bij de Aarde
ligt: het perigeum. De afstand tot de Maan
bedraagt op dit moment 369957 km. De
schijnbare diameter van de Maan is groter dan
gemiddeld (32’18,0”), door de kleinere
afstand. De Maan is op dit moment
afnemend, voor 44% verlicht en is met name
in de late nacht en vroeg in de ochtend goed
te zien, in het (zuid)oosten, respectievelijk
zuiden. Het kaartje toont de Maan om 06:42
uur in het sterrenbeeld Slangendrager, op een
hoogte van 16° boven de horizon, in het
zuiden. Al met een verrekijker op een statief
zijn kraters te zien, met name op de grens
tussen het verlichte en het donkere deel van
de Maan.
Do. 07 maa. (08.48 uur) - Mercurius staat
4.8° ten noordwesten van Venus (-3.4m). De
dichtste nadering gebeurt in onze streken op
een hoogte van 15°, maar bij daglicht. Bij ons
is de samenstand niet of nauwelijks zichtbaar.
De helderheid van Mercurius is nu +2,5m.
Do. 07 maa. (19.06 uur) - Tussen 19:06 en
21:11 uur staan alle Galileïsche manen ten
oosten van Jupiter. Vanaf Jupiter gezien zijn
dat Callisto, Io, Europa en Ganymedes. Jupiter
staat op een hoogte van 51° boven de
zuidwestelijke horizon en de planeet is
gemakkelijk te vinden. De Zon staat 16° onder
de horizon en het is goed donker. Om de
Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is
een stabiele verrekijker voldoende.
Do. 07 maa. (21.10 uur) - Callisto is in
benedenconjunctie met Jupiter. De satelliet
beweegt tussen de Aarde en Jupiter door,
maar er vindt geen overgang over Jupiter
plaats. We zien Callisto 3,8” ten zuiden van
Jupiter's zuidpool staan.
Zo. 10 maa. (19.11 uur) - Tussen 19:11 en
1:09 uur (11 maart) staan alle Galileïsche
manen ten westen van Jupiter. In toenemende
afstand van de planeet staan Europa, Io,
Ganymedes en Callisto. Jupiter staat in het
westen op een hoogte van 32° boven de
horizon. De Zon staat 31° onder de horizon en
het is goed donker. Voor het waarnemen van
de manen van Jupiter is een verrekijker op
statief al genoeg.
tot een helderheid van +10,0m.
Do. 14 maa. (19.18 uur) - Tot 19:37 zijn van
de Galileïsche manen van Jupiter alleen
Ganymedes en Callisto zichtbaar.
Do. 17 maa. (03.21 uur) - De planetoïde 15
Eunomia is in oppositie. De planetoïde, die in
het sterrenbeeld Beker staat, heeft tijdens de
oppositie een magnitude van slechts +9,6m
en kan alleen met een behoorlijke telescoop
worden waargenomen. Eunomia bereikt een
maximale hoogte boven de horizon van circa
25°. Dit gebeurt rond 00:23 uur, en geldt strikt
genomen voor een waarnemer in Utrecht. Klik
op het kaartje hiernaast voor een grotere
kaart, met de positie van de planetoïde en
sterren tot magnitude +10,6m.
Zo. 10 maa. (22.31 uur) - De Maan staat 1,4°
ten noorden van Mercurius (+1,9m). De
dichtste
nadering
gebeurt
voor
een
waarnemer in onze streken onder de horizon.
De samenstand is alleen met veel moeite
zichtbaar op 11 maart rond 6:45 uur. De twee
objecten staan dan boven de oostelijke
horizon, op een hoogte van ongeveer 2°, op
een onderlinge afstand van 5,8°. Kies een
waarneemplaats met vrije blik op de horizon.
De Zon staat slechts 4° onder de horizon. De
Maan is voor 1% verlicht.
Ma. 11 maa. (12.02 uur) - De Maan staat 5.2°
ten noordwesten van Venus (-3.4m). De
dichtste nadering vindt in de Lage Landen
plaats op een hoogte van 33°, maar bij
daglicht. De samenstand is vanuit de Benelux
niet of nauwelijks zichtbaar.
Ma. 11 maa. (20.51 uur) - Het is Nieuwe
Maan. Vanaf de Aarde gezien staat de Maan
in dezelfde richting als de Zon, zodat de verre
kant van de Maan wordt verlicht en de
donkere kant van de Maan naar de Aarde
gekeerd is. Bovendien is de Nieuwe Maan
alleen overdag boven de horizon. Vanwege
deze twee oorzaken kunnen we de Maan op
dit moment niet waarnemen. Doordat de
Maan zowel minimaal verlicht is, als 's nachts
onder de horizon staat, zijn de dagen rond
Nieuwe Maan een goed moment voor het
waarnemen van deepsky-objecten. Er vindt in
onze streken geen zonsverduistering plaats,
doordat de Maan 3,8° ten noorden langs de
Zon beweegt.
Di. 12 maa. (12.21 uur) - De Maan staat 3,9°
ten noordwesten van Mars (+1,4m). De
dichtste nadering vindt bij ons plaats op een
hoogte van 38°, maar bij daglicht. De
samenstand is met veel moeite te zien rond 19
uur. De twee objecten staan dan boven de
westelijke horizon, op een hoogte van
ongeveer 5°, 4,6° van elkaar verwijderd. De
Zon staat slechts 4° onder de horizon. De
Maan is voor 1% verlicht.
Di. 12 maa. (21.46 uur) - Tot 0:02 zijn van de
grote Jupitermanen alleen Europa en Callisto
zichtbaar.
Di. 12 maa. (23.58 uur) - De planetoïde 29
Amphitrite is in oppositie. De planetoïde, die
in het sterrenbeeld Leeuw staat, heeft tijdens
de oppositie een helderheid van slechts
+9,0m en kan alleen met een behoorlijke
telescoop worden waargenomen. Amphitrite
bereikt een maximale hoogte boven de
horizon van circa 41°. Dit gebeurt rond 00:55
uur, en geldt strikt genomen voor een
waarnemer in Utrecht. De kaart (zie hiernaast)
toont de positie van de planetoïde en sterren
Zo 17 maa. (21.03 uur) - Mercurius is
stationair in ecliptische lengte. De planeet
keert zijn bewegingsrichting langs de ecliptica
om en gaat weer in de gangbare richting
bewegen. Voor een binnenplaneet gebeurt dit
tussen de benedenconjunctie en grootste
ochtendelongatie.
Zo. 17 maa. (23.49 uur) - De Maan bedekt
SAO 93918, een ster van magnitude +6,0 in
het sterrenbeeld Stier. Om 23:49 uur verdwijnt
de ster achter de onverlichte rand van de
Maan en om 00:34 komt deze weer
tevoorschijn, nu aan de verlichte maanrand.
De Maan staat bij de intrede 11° boven de
horizon, bij de uittrede is dat 5°, voor een
waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 34%
verlicht.
Foto - Planetoïden (of asteroïden,
zie verderop) zijn stukken materie
die zich evenals planeten en
dwergplaneten in een baan om de
Zon bewegen. Er zijn er inmiddels
ruim 300.000 bekend. Verreweg de
meeste hebben banen tussen de
planeten Mars en Jupiter. De
grootste zijn bijna 1000 km groot,
maar de overgrote meerderheid is zo
klein als stof. Die laatsten zijn met
een telescoop niet waarneembaar,
maar ze komen veelvuldig als
vallende sterren op aarde. Het
materiaal is soms ijs en soms
steenachtig, ijzer- of nikkelhoudend.
In 2010 maakte de Verenigde Staten
bekend ernaar te streven een
bemande vlucht met terugkeer naar
de Aarde te maken naar een
planetoïde in 2025.
Ma. 18 maa. (3.03 uur) - De Maan staat 2,3°
ten zuiden van Jupiter (-1,8m). De dichtste
nadering vindt onder de horizon plaats voor
een waarnemer in de Benelux. De samenstand
is te zien rond 0:30 uur. De twee objecten
staan dan zo'n 7° boven de westnoordwestelijke horizon, 2,7° van elkaar vandaan.
De Maan is voor 34% verlicht.
Ma. 18 maa. (04.28 uur) - De Maan staat 2,7°
ten noorden van Aldebaran, de helderste ster
van het sterrenbeeld Stier (+0,9m). De
dichtste nadering vindt bij ons onder de
horizon plaats. Bekijk de samenstand rond
0:30 uur. Het tweetal staat dan zo'n 5° boven
de westnoordwestelijke horizon, 3,6° van
elkaar verwijderd. De Maan is voor 34%
verlicht.
Di. 19 maa. (04.13 uur) - De Maan staat in
het apogeum; het punt van zijn baan om de
Aarde dat het verst van de Aarde ligt. De
afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt
404261 km. Door de grotere afstand lijkt de
Maan nu kleiner aan de hemel te staan dan
gemiddeld: 29’33,5”. De Maan is wassend,
voor 44% verlicht en is met name 's avonds (in
Guidestar | 03-2013
Di. 12 maa. (19.59 uur) - Volledige overgang
van EuropaIn de nacht van 12 op 13 maart is
een overgang van de Jupitermaan Europa en
van Europa's schaduw over de planeetschijf
van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. De
overgang begint om 19:59 uur, wanneer
Europa voor de Jupiterschijf verschijnt, en
duurt tot 0:59 uur, wanneer Europa's schaduw
de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de
tussentijd is te zien hoe Europa de schijf van
Jupiter verlaat (om 22:26 uur) en Europa's
schaduw voor de schijf van Jupiter verschijnt
(22:32 uur).
Zo. 17 maa. (19.47 uur) - De Galileïsche
maan Io staat op 6,4” ten zuiden van Europa.
Om de manen van Jupiter te bekijken is een
goede, stabiele verrekijker genoeg.
061
het zuiden) en in de vroege nacht (in het
westen) goed te zien. Het kaartje toont de
Maan om 19:25 uur in het sterrenbeeld Orion,
op 57° boven de horizon, in het
zuidzuidwesten. Met een verrekijker, het liefst
op statief, zijn kraters te zien, met name op de
grens tussen het verlichte en het donkere deel
van de Maan.
Di. 19 maa. (18.27 uur) - De Maan is in de
fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van
de Maan is nu verlicht en de Maan is met
name 's avonds zichtbaar. Rond, en vooral
voor Eerste Kwartier is een goed moment om
het maanoppervlak waar te nemen; Op de
grens tussen het verlichte en het donkere deel
van de Maan komt de Zon net op. De lange
schaduwen van de bergen en kraterranden
brengen een extra diepte-effect met zich mee
en de Maan is daarmee duidelijk meer dan een
gladde schijf, gezien door een verrekijker of
telescoop.
Wo. 20 maa. (12.02 uur) - Vandaag begint de
lente: lente-equinox. De Zon trekt van het
zuidelijk naar het noordelijk halfrond en staat
recht boven de evenaar van de Aarde.
Vandaag duurt de dag (ongeveer) even lang
als de nacht (Latijn: equi = gelijk, nox =
nacht), na vandaag duren de dagen langer
dan de nachten. De winter duurde 88,99
dagen, de lente zal 92,75 dagen lang zijn. Het
feit dat de seizoenen niet even lang zijn,
wordt veroorzaakt door de elliptische baan
van de Aarde om de Zon; wanneer de Aarde
dichter bij de Zon staat (op dit moment is dat
in de winter), beweegt zij sneller en duurt dat
seizoen korter. Voor meer gegevens, zie de
tabel
de
seizoenen.
Dit
wordt
de
astronomische
lente
genoemd,
de
weerkundige lente is op 1 maart begonnen.
Op het zuidelijk halfrond zijn de seizoenen
tegengesteld aan die op het noordelijk
halfrond en daar begint nu de herfst.
Wo. 20 maa. (20.57 uur) - In de nacht van 20
op 21 maart is een overgang van de
Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de
planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om
20:57 uur zien we het begin van de overgang
wanneer Io voor de Jupiterschijf verschijnt, en
duurt tot 0:25 uur, wanneer Io's schaduw de
Jupiterschijf weer achter zich laat. In de
tussentijd is te zien hoe Io's schaduw de schijf
van Jupiter betreedt (om 22:12 uur) en Io de
schijf van Jupiter weer verlaat (23:09 uur).
Do. 21 maa. (19.31 uur) - Tot 19:43 zijn van
de Galileïsche manen van Jupiter alleen
Ganymedes en Callisto zichtbaar.
Guidestar | 03-2013
Do. 21 maa. (19.43 uur) - Vanavond zijn een
verduistering in de Jupiterschaduw en een
bedekking van Europa bijna helemaal waar te
nemen. De verschijnselen beginnen om 19:43
uur met het einde van de bedekking, wanneer
Europa van achter Jupiter verschijnt, en
062
eindigt om 22:15 uur, wanneer Europa weer
uit Jupiter's schaduw verschijnt. Tussen beide
gebeurtenissen in is waar te nemen hoe
Europa in de schaduw van Jupiter verdwijnt
(19:47 uur).
Do. 21 maa. (19.47 uur) - Tot 21:38 zijn van
de grote Jupitermanen alleen Ganymedes en
Callisto zichtbaar.
Do. 21 maa. (22.15 uur) - Van 22:15 tot 0:50
uur (22 maart) staan alle Galileïsche manen
ten oosten van Jupiter. In toenemende afstand
van de planeet staan Europa, Io, Ganymedes
en
Callisto.
Jupiter
staat
in
het
westnoordwesten op een hoogte van 14°
boven de horizon, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon
staat 35° onder de horizon en het is goed
donker.
Do. 21 maa. (22.40 uur) - Jupiter's satelliet Io
staat 4,5” ten zuiden van Europa.
Vr. 22 maa. (04.49 uur) - De planetoïde 14
Irene (zie hieronder) is in oppositie. De
planetoïde, die in het sterrenbeeld Haar van
Berenice staat, heeft tijdens de oppositie een
schijnbare helderheid van +8,9m en moet met
een telescoop worden waargenomen. Voor
een waarnemer in Utrecht staat Irene rond
01:14 uur in het zuiden, op circa 53° boven de
horizon. De kaart (zie hiernaast) toont de
positie van de planetoïde en sterren tot een
helderheid van +9,9m.
Zo. 24 maa. (19.36 uur) - Tussen 19:36 en
0:41 uur (25 maart) nemen we alle grote
Jupitermanen ten westen van de planeetschijf
waar. In toenemende afstand van de planeet
staan Callisto, Io, Europa en Ganymedes.
Jupiter staat in het westen op een hoogte van
26° boven de horizon. De Zon staat 27° onder
de horizon en het is goed donker. Voor het
waarnemen van de manen van Jupiter is een
stabiele verrekijker voldoende.
Zo. 24 maa. (22.38 uur) - De Galileïsche
maan Io staat op 5,7” ten zuiden van Europa.
Voor het waarnemen van de Galileïsche manen
is een goede, stabiele verrekijker genoeg.
Ma. 25 maa. - Dit is een goed moment in het
jaar om het sterrenstelsel M99, bekend als de
Pin-wheel-nevel, op te zoeken. M99 staat in
het sterrenbeeld Haar van Berenice, heeft een
helderheid van 9,8m en zijn schijnbare
afmeting bedraagt 5,4’. De opkomst van dit
object is om 17:32 uur, de ondergang om
08:08 uur en het bereikt zijn grootste hoogte
om 00:52 uur, op 52° boven de horizon. Zoek
een donkere waarneemplaats en kijk rond
Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de dagen rond
10 april.
Wo. 27 maa. - Dit is een goed moment in het
jaar om het sterrenstelsel M100 waar te
nemen. M100 is te vinden in het sterrenbeeld
Haar van Berenice, heeft een helderheid van
9,4m en zijn schijnbare afmeting bedraagt
6,9’. Het object komt om 17:20 uur op, gaat
om 08:12 uur onder en staat om 00:48 uur in
het hoogste punt aan de hemel, op 54° boven
de horizon. Helder weer en een donkere,
maanloze hemel zijn belangrijker voor het
waarnemen van deepsky-objecten dan de
precieze
datum.
Zoek
een
donkere
waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan,
bijvoorbeeld in de week rond 10 april. Om een
donker moment zonder Maan te vinden
kunnen de schemerdiagrammen in het
hoofdstuk De Zon van pas komen. Om detail
te kunnen zien in een zwakker en contrastarm
hemellichaam als dit sterrenstelsel is een
Do. 28 maa. (02.01 uur) - De Maan bedekt ψ
Virginis, een ster met een helderheid van
+4,8m in het sterrenbeeld Maagd. Om 02:01
uur verdwijnt de ster achter de verlichte rand
van de Maan en om 03:07 komt deze weer
tevoorschijn, nu aan de zeer dunne onverlichte
maanrand. In Utrecht staat de Maan dan 27°,
respectievelijk 23° boven de horizon. De Maan
is voor 99% verlicht, wat het waarnemen van
de bedekking erg lastig maakt.
redelijke telescoop nodig.
of op 28 maart rond 21:45 uur. Het tweetal
staat in het eerste geval boven de westzuidwestelijke horizon, op een hoogte van
ongeveer 5°, 6,1° van elkaar verwijderd. In het
andere geval is de samenstand te zien in het
oostzuidoosten, op zo'n 7° boven de horizon,
zo'n 4,3° van elkaar vandaan. De Zon staat
slechts 4° onder de horizon. De Maan is voor
ongeveer 98% verlicht.
Do. 28 maa. (18.05 uur) - Venus is in
bovenconjunctie en beweegt achter de Zon
langs. De binnenplaneet is nu onzichtbaar,
doordat deze zich te dicht bij de Zon bevindt.
In deze positie staan Venus, de Zon en de
Aarde op één lijn. De planeet beweegt vanaf
de Aarde gezien niet exact achter de Zon
langs, maar 1,3° ten zuiden ervan, en wordt
niet bedekt door de Zon. In bovenconjunctie
Foto - De bovenstaande hemelkaart
toont de sterrenhemel, met planeten,
voor de huidige maand. Met dank
aan Orion Optics voor het gebruik
van deze kaart. Bron: Orion.
Guidestar | 03-2013
Wo. 27 maa. (10.27 uur) - Het is Volle Maan.
De Maan staat vrijwel precies tegenover de
Zon aan de hemel. Hierdoor is de Maan vrijwel
de hele nacht zichtbaar. De verlichte kant van
de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de
Maan als geheel op dit moment erg goed te
zien is, zijn er weinig details op de Maan
zichtbaar. Voor een waarnemer in het midden
van het deel van de Maan dat naar de Aarde
toe gekeerd is staat de Zon in het zenit, en
doordat het zonlicht vanuit de richting van de
Aarde komt zien we vanaf de Aarde geen
schaduwen, zodat er nauwelijks contrast is.
Daarnaast is de Volle Maan een stoorzender
bij het waarnemen van zwakkere objecten aan
de sterrenhemel.
Do. 28 maa. (15.09 uur) - De Maan staat 33'
ten zuiden van Spica, de helderste ster van het
sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste
nadering vindt onder de horizon plaats voor
een waarnemer in de Benelux en bovendien bij
daglicht. De samenstand is te zien rond 6 uur,
063
staat een binnenplaneet op maximale afstand
(1,724 AE, ofwel 257,9 miljoen km) van de
Aarde en heeft een minimale schijnbare
diameter (9,8”). Voor de conjunctie bevond
Venus zich aan de ochtendhemel, erna staat
de planeet aan de avondhemel.
Do. 28 maa. (20.11 uur) - Tot 23:33 zijn van
de Galileïsche manen van Jupiter alleen
Ganymedes en Callisto zichtbaar.
Vr. 29 maa. (01.38 uur) - Uranus is in
conjunctie met de Zon en beweegt er vanaf de
Aarde gezien achterlangs. De planeet is
hierdoor op dit moment onzichtbaar. Uranus,
de Zon en de Aarde staan nu op één lijn. De
planeet wordt niet bedekt door de
zonneschijf, maar beweegt er vanaf de Aarde
gezien langs, 0,7° ten zuiden ervan. Dit is een
moment waarop een buitenplaneet ver (21,1
AE, ofwel 3149 miljoen km) van de Aarde
staat en een kleine schijnbare diameter heeft
(3,3”).
Vr. 29 maa. (18.29 uur) - De Maan staat 3,8°
ten zuidwesten van Saturnus (+0,5m). De
dichtste nadering gebeurt onder de horizon
voor een waarnemer in de Lage Landen en
bovendien bij daglicht. Bekijk de samenstand
rond 23 uur. De twee objecten staan dan in
het zuidoosten, op een hoogte van ongeveer
7°, 4,8° van elkaar vandaan. De Maan is voor
92% verlicht.
Vr. 29 maa. (22.36 uur) - De Galileïsche maan
Europa staat 8,3” ten noorden van
Ganymedes.
Za. 30 maa. (23.50 uur) - De Maan bedekt κ
Librae, een ster van magnitude +4,8 in het
sterrenbeeld Weegschaal. Vanuit Utrecht is
alleen het einde van de bedekking zichtbaar;
om 23:50 komt de ster van achter de
onverlichte maanrand tevoorschijn, 2° boven
de horizon. De Maan is voor 84% verlicht.
Zo. 31 maa. (02.00 uur) - Begin van de
zomertijd. Om 2 uur Midden-Europese
(winter)tijd (MET) wordt de klok een uur
vooruit gezet en is het 3 uur zomertijd (MEZT).
Guidestar | 03-2013
Zo. 31 maa. (05.51 uur MEZT) - De Maan
staat in het perigeum; het punt van zijn baan
om de Aarde dat het dichtst bij de Aarde ligt.
De afstand tot de Maan bedraagt op dit
moment 367504 km. Door de geringere
afstand lijkt de Maan nu groter aan de hemel
te staan dan gemiddeld: 32’30,9”. De Maan is
krimpend, voor 81% verlicht en is met name in
de late nacht en vroeg in de ochtend goed te
zien, in het (zuid)oosten, respectievelijk
zuiden. Het kaartje toont de Maan om 04:56
uur in het sterrenbeeld Weegschaal, op een
hoogte van 18° boven de zuidelijke horizon.
Met een verrekijker op een statief zijn, vooral
op de grens tussen licht en donker op de
Maan, de maankraters goed te zien.
064
Zo. 31 maa. (05.52 uur MEZT) - De ster λ
Librae, een ster met een helderheid van
+5,0m in het sterrenbeeld Weegschaal, wordt
bedekt door de Maan. Vanuit Utrecht is alleen
het begin van de bedekking zichtbaar; de ster
verdwijnt om 05:52 achter de verlichte
maanrand, 17° boven de horizon. De Maan is
voor 82% verlicht.
Zo. 31 maa. (10.58 uur MEZT) - De
planetoïde 40 Harmonia is in oppositie (zie
hieronder). De planetoïde, die in het sterrenbeeld Maagd staat, heeft tijdens de oppositie
een magnitude van slechts +9,9m en kan
alleen met een behoorlijke telescoop worden
waargenomen.
Harmonia
bereikt
een
maximale hoogte boven de horizon van circa
40°. Dit gebeurt rond 01:57 uur, en geldt strikt
genomen voor een waarnemer in Utrecht. De
kaart (zie hiernaast) toont de positie van de
planetoïde en sterren tot een helderheid van
+10,6m.
Zo 31 maa. (20.48 uur MEZT) - Tussen 20:48
en 1:22 uur (01/04) staan alle Galileïsche
manen ten westen van Jupiter. In toenemende
afstand van de planeet staan Io, Europa,
Callisto en Ganymedes. Jupiter staat in het
westen op een hoogte van 23° boven de
horizon. De Zon staat 24° onder de horizon en
het is goed donker. Om de Galileïsche manen
van Jupiter te bekijken is een verrekijker op
statief al genoeg.
Zo 31 maa. (23.50 uur MEZT) - Mercurius is
in grootste westelijke elongatie en te vinden
aan de ochtendhemel. Mercurius staat op een
afstand van 27°50’ ten westen van de Zon,
beweegt voor de Zon uit en komt 's ochtends
voor de Zon op. De helderheid van de
binnenplaneet is +0,5m, hij is voor 50%
verlicht en zijn schijnbare diameter is 7,6”. De
planeet komt om 06:42 uur op, 00:34 uur
voor de Zon. Wanneer 's ochtends de
burgerlijke schemering begint (om 06:42 uur)
is Mercurius 1° onder de oostzuidoostelijke
horizon te vinden. Dit is dus een zeer
ongunstige ochtendverschijning (voor meer
uitleg over de wisselende zichtbaarheid van de
binnenplaneten, zie Waardoor zijn Mercurius
en Venus soms ver van de Zon slecht
zichtbaar? in de veelgestelde vragen). Zie ook
de horizonkaart voor deze ochtendverschijning. De grootte van het stipje op de
kaart geeft de helderheid weer. Mercurius is
helderder na de grootste ochtendelongatie
dan ervoor. Om Mercurius waar te nemen kan
het gebruik van een verrekijker van pas
komen.
Op zoek naar meer efemiriden, sterrenkaarten,
baangegevens, deep-sky objecten, enz... Raadpleeg dan de uitgebreide Deep-sky interactief
rubriek op de welbekende Spacepage website.
Artikel
Zal komeet Lemmon in
onze streken zichtbaar zijn ?
De komeet werd ontdekt op 23 maart 2012
door A.R. Gibbs van het Mount Lemmon
Survey in Arizona met behulp van een
reflectortelescoop met een spiegelgrootte die
1,5 meter bedraagt. Bij haar ontdekking had
de komeet slechts een magnitude van 20,7.
Later werd de komeet de naam C/2012 F6
(Lemmon) toegekend. Komeet Lemmon is een
lang-periodieke komeet die een zeer
langgerekte ellipsvormige baan rondom de
Zon beschrijft waarop de komeet elke 10 750
jaar een omloop voltooit. Momenteel bevindt
de komeet zich in het voor ons onzichtbare
zuidelijke sterrenbeeld Tucana en heeft de
komeet een magnitude van 5,5. Dit wil zeggen
dat de komeet daar met het blote oog
zichtbaar is vanaf een donkere plaats. De
komeet vertoont een zwakke staart en een
heldere groenachtige coma, die de resultante
is van het di-atomair gas C2 dat fluoresceert in
het zonlicht.
Op 24 maart 2013 zal de komeet een tocht
om de zon maken waarbij de komeet juist
binnenin de baan van Mercurius rond de zon
draait. Normaalgezien zou de komeet dan 's
ochtends voor zonsopkomst vanaf begin mei
moeten zichtbaar zijn in een asterisme dat
bekend staat als 'het Herfstvierkant'. Dit is een
groot, relatief makkelijk herkenbaar vierkant
dat het sterrenbeeld Pegasus aan de hemel
markeert. De magnitude van de komeet zal
tijdens deze ochtendverschijning hoogstwaarschijnlijk rond de 6 liggen, en dit houdt
dan ook in dat het gebruik van een verrekijker
onontbeerlijk is. Na de verschijning van de
komeet in het sterrenbeeld Pegasus vervolgt
de komeet een noordwaartse beweging aan
de hemel waarbij ze rond 5 juni in het
sterrenbeeld Andromeda zal zichtbaar zijn. De
komeet haar magnitude zal tegen dan echter
al drastisch zijn afgenomen.
Foto - Komeet Lemmon, die op dit
moment door de zuidelijke hemel
trekt, werd genoemd naar zijn
ontdekking vorig jaar tijdens de
Mt.Lemmon Survey. Helderder dan
verwacht, maar nog steeds te zwak
om met het blote oog te ontwaren,
toont komeet Lemmon een opvallend limoengroene coma en zwakke,
gespleten staart in deze op 4
februari gemaakte telescoopafbeelding. Bron: Peter J. Ward.
Joeri De Ro
Naast komeet PANSTARRS die volgende maand
met het blote oog zou moeten zichtbaar zijn
en komeet ISON, die met wat geluk helderder
zal worden dan de volle Maan, zou nog een
relatief heldere komeet in het noordelijk
halfrond kunnen zichtbaar worden. Het gaat
om komeet C/2012 F6 Lemmon, die intussen
helderder is geworden dan gedacht en samen
met komeet PANSTARRS waarnemers van het
zuidelijk halfrond een prachtige hemelshow
bezorgt.
Guidestar | 03-2013
065
Rubriek
APOD - Saturnus'
H e x a g o n e n r in g e n
Guidestar | 03-2013
APOD - Astronomy Picture Of the Day
066
Info - Rolf Jansen werkt
aan de School of Earth and
Space Exploration van de
Arizona State University
(College of Liberal Arts & Sciences)
waar hij werkt aan hoge-resolutie Halpha en UV-R beeldmateriaal van
nabijgelegen sterrenstelsels verkregen door GALEX, HST en Spitzer. Hij
is tevens, sinds 2005, de vertaler
van de Nederlandse APOD editie.
Meer informatie :
www.apod.nl
Waarom vormen wolken een hexagonaal
patroon op Saturnus? Niemand weet het
zeker. Want niemand heeft elders in het
Zonnestelsel ook maar iets gezien dat te
vergelijken valt met dit patroon, dat werd
ontdekt tijdens de passages langs Saturnus
van de Voyagers in de jaren '80.
Alsof de zuidpool van Saturnus niet vreemd
genoeg is, met zijn roterende wervelwind, lijkt
Satunus' noordpool nog vreemder te zijn. Het
bizarre wolkenpatroon is hierboven afgebeeld
in groot detail in een recente opname, die
werd gemaakt door de in een baan rondom
Saturnus draaiende Cassini ruimtesonde. Deze
en andere vergelijkbare opnamen tonen hoe
stabiel de zeshoek is, zelfs meer dan 20 jaar na
Voyager. Filmpjes van de noordpool van
Saturnus tonen dat de wolkenstructuur zijn
hexagonale patroon behoudt terwijl het
roteert. In tegenstelling tot individuele wolken
op Aarde die soms een zeskantig uiterlijk
vertonen, lijkt het wolkenpatroon op Saturnus
zes duidelijk gedefinieerde zijden van vrijwel
gelijke lengte te hebben.
Overigens zouden er vier Aardes in deze
hexagon passen. Hier van opzij bezien, werpt
de Joviaanse planeet (gasreus) zijn donkere
schaduw over een deel van zijn grootse
ringensysteem, dat rechts-boven gedeeltelijk
zichtbaar is. Bron: NASA / JPL / Space Science
Institute.
Wat is Saturnus ?
De samenstelling van Saturnus lijkt veel op die
van Jupiter. In het centrum bevindt zich een
rotsachtige kern, daaromheen een mantel van
vloeibaar metallisch waterstof, gevolgd door
een laag van moleculair waterstof. De
temperatuur in de kern bedraagt 12 000 K. Als
gevolg van het Kelvin-Helmholtz mechanisme
straalt Saturnus meer energie uit dan hij van
de zon ontvangt. Deze energie-uitstraling
wordt versterkt door de wrijvingswarmte die
vrijkomt wanneer helium in de mantel tegen
Guidestar | 03-2013
Saturnus is van de zon af gerekend de zesde
planeet in ons zonnestelsel en op Jupiter na de
grootste. Beide gasreuzen zijn zogenaamde
'buitenplaneten'. Saturnus is vernoemd naar
de Romeinse god van de landbouw, Saturnus.
Saturnus is al sinds de prehistorie bekend.
waterstof botst. Als gevolg van zijn snelle
rotatie (10h 14m aan de evenaar, 10h 41m op
hogere breedtegraden) is Saturnus naar de
polen toe behoorlijk afgeplat en het verschil
tussen diameter tussen de polen en de
evenaar bedraagt bijna 10% (120 536 km vs.
108 728 km). Bij andere (gasvormige)
planeten doet dit verschijnsel zich ook voor,
maar nergens zo sterk als bij Saturnus. Een
ander opmerkelijk feit over Saturnus is dat de
gemiddelde dichtheid slechts 0,687 kg/L
bedraagt: als enige planeet in ons zonnestelsel
is dit kleiner dan de dichtheid van water. Als je
een bak met water zou hebben waar Saturnus
in zou passen, zou de planeet blijven drijven.
Saturnus is met het blote oog zichtbaar als
een heldere heldergele "ster" die niet flikkert.
De ringen zijn niet met het blote oog te zien,
met een verrekijker is wel te zien dat Saturnus
niet cirkelvormig is.
067
Kortnieuws
Darpa hoopt in 2016 een eerste proef te doen met
project Phoenix; een ambitieuze onderneming om een
soort wegenwacht in de ruimte te organiseren. De
Phoenix-satellieten
moeten
reparaties
kunnen
uitvoeren, ruimtepuin opruimen en dure onderdelen,
zoals antennes, van afgedankte satellieten ophalen
voor hergebruik. Er moet ook iets aan de overige
kunstmanen veranderen, zegt Dave Barnhart, de
projectmanager van Phoenix. ‘Satellieten worden nu
niet zo gemaakt dat ze gemakkelijk zijn te repareren of
te recyclen.’ Nasa werkt ook aan een ruimteschip dat
satellieten van nieuwe brandstof kan voorzien. Bron:
AA / 21-02-2013.
Het internationale ruimtestation ISS is dinsdag enkele
uren het contact kwijt geweest met de controlekamer
op aarde. Dat heeft de NASA bekendgemaakt. Volgens
de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie was de
vluchtleiding in Houston de software aan boord van
het ISS aan het bijwerken, toen het contact wegviel.
Houston kon toen alleen nog met het ISS
communiceren als het boven Russische grondstations
vloog. Na enkele uren was het contact hersteld,
meldden Amerikaanse media. Volgens de NASA is alles
goed met het ISS en zijn bemanning. Ironisch genoeg
had ISS-astronaut Chris Hadfield 's ochtends nog een
optimistisch bericht op Twitter geplaatst over de
software-update. ''Goedemorgen, aarde! Vandaag laten
we de hoofdcomputers van het ruimtestation over
gaan op nieuwe software. Er kan onmogelijk iets fout
gaan''. Bron: ANP / 20-02-2013.
Een 32-jarige Belg heeft zich officieel kandidaat gesteld
om als één van de eerste astronauten ooit voet te
zetten op Mars. Dat schrijft Het Laatste Nieuws.
"Sommigen vinden vast dat ik gek ben. Maar ooit gaan
er tóch mensen op Mars wonen. Waarom dan niet ik?
", zegt Henri Jacquemain, vader van twee kinderen. Hij
meldde zich onlangs bij de Nederlandse organisatie
Mars One. Die stuurt in september 2022 twee mannen
en twee vrouwen de ruimte in om zich na zeven
maanden vliegen te vestigen op de rode planeet.
Daarna gaan om de twee jaar nog twee emigranten
hen achterna. De vrouw van Jacquemain heeft het er
moeilijk mee gehad. "Maar uiteindelijk ging ze
overstag. Ik zal met haar en met mijn kinderen wel
contact houden via internet. 'Henri Jacquemain, de
eerste die op Mars ging wonen.' Dat is voer
voorgeschiedenisboeken." Bron: HLN / 20-02-2013.
Tijdens zijn missie van meer dan zes maanden in het
Internationaal Ruimtestation ISS zal de Italiaanse
astronaut Luca Parmitano de eerste lasagne in de
ruimte eten, zo heeft het Europese Ruimtevaartbureau
ESA meegedeeld. Goed eten is belangrijk voor de
gemoedstoestand van een astronaut, want ruimtevaarders leven ver van het huis, met een hoge
werkdruk en in een nieuwe omgeving, legt ESA uit.
"Zoals elke Italiaan weet, is de beste remedie voor
heimwee goed eten uit eigen land", maar voedsel
voorbereiden voor een ruimtevlucht is geen
gemakkelijke taak. Voor Parmitano, die voor het
Italiaanse ruimtevaartbureau ASI zijn vlucht zal maken,
heeft vijfsterrenchef David Scabin enkele klassieke
recepten klaargemaakt die 'ruimtevluchtwaardig' zijn
gemaakt door het Turijnse bedrijf Argotec. Het eten is
gedehydrateerd via een speciaal proces om zijn smaak
te behouden. Het wordt dan verpakt in aluminiumzakken om de vibraties bij de lancering te kunnen
doorstaan. Een maaltijd kan tot 36 maanden worden
bewaard en is vrij van zout. Het is gebleken dat zout
niet goed is voor het beendergestel van astronauten in
de ruimte, legt ESA uit. In de ruimte zelf moet de
Italiaan enkel kokend water op 70 graden toevoegen
om van de ingrediënten een lekkere maaltijd te maken.
Het voedsel van Parminato zal eerder in het ISS
aankomen dan de astronaut zelf. Bron: Belga / 22-022013.
India lanceert nog dit jaar een missie naar Mars. Dat
zei president Pranab Mukherjee. Het land wil meedoen
met de 'ruimterace' waar de Verenigde Staten, Rusland
en China al in zijn verwikkeld. De Indiase president
ontvouwde de ambitieuze ruimteplannen vandaag in
het parlement. In oktober moet een onbemand
ruimteschip naar de rode planeet vertrekken en na zo'n
9 maanden in een baan om Mars worden gebracht. De
missie gaat naar schatting 83 miljoen dollar (ruim 62
miljoen euro) kosten. Critici van het ruimteprogramma
wijzen op de grote armoede in het land. Bron: AA / 2302-2013.
Europese en Amerikaanse wetenschappers hebben de
kleine dubbelplanetoïde Didymos uitgekozen als
reisdoel voor het prestigieuze AIDA-project. AIDA staat
voor 'Asteroid Impact Deflection Assessment' en moet
wetenschappers meer inzicht geven over het doen
afbuigen van banen van planetoïden. Dergelijke
technieken zijn één van de meest bestudeerde
aangezien deze in de toekomst ooit kan gebruikt
worden om de Aarde te beschermen tegen inslagen
van planetoïden. Het AIDA-project zal bestaan uit twee
ruimtetuigen. De Amerikaanse Double Asteroid
Redirection Test (DART) ontwikkeld door het Johns
Hopkins’ Applied Physics Laboratory en de Europese
Asteroid Impact Monitor (AIM). Terwijl DART eigenlijk
een zwaar projectiel is dat met een snelheid van 6,25
kilometer per seconde op de kleinste van de twee
planetoïden zal worden afgeschoten, moet AIM
metingen verrichten over het effect en de gevolgen van
de botsing. Wetenschappers vermoeden dat de impact
gevolgen zal hebben op de twee ruimterotsen en op
hun baan om de Zon. Aangezien de kracht van de
impact van DART op de planetoïde te vergelijken is met
dat van een botsing tussen twee grote ruimtetuigen
hopen onderzoekers en ingenieurs ook hierover meer
te leren zodat men in de toekomst nauwkeurige
computermodellen kan opstellen. De twee planetoïden
die werden uitgekozen voor het AIDA-project hebben
elk een afmeting van ongeveer 800 meter en 150
meter en bestaan vermoedelijk uit zeer poreus
materiaal. De kleinste van de twee planetoïden draait
om de 11,9 uur om de grootste. Indien alles verloopt
volgens schema moet de AIDA-missie doorgaan in
2022. In dat jaar nadert Didymos de Aarde tot op een
afstand van 'slechts' elf miljoen kilometer. Bron:
Spacepage / 22-02-2013.
Meer up-to-date nieuws :
www.spacepage.be
In deze voordracht wordt op een wetenschappelijke manier enkele fundamentele vragen over de
huidige klimaatverandering beantwoord; warmt de Aarde echt op? Is dit te wijten aan een
stijgende CO2 concentratie? Stijgt de concentratie CO2 door toedoen van de mens?
Er wordt eveneens een overzicht gegeven van de fysische feedbackmechanismen, met aandacht
voor de zekerheden en onzekerheden. Daarbij rijst een nieuwe vraag: zal de klimaatverandering
zich beperken tot een stijging in de temperatuur?
Guidestar | 03-2013
Datum - Zaterdag 9 maart 2013. Vanaf 14.30 uur. Toegang: gratis.
Locatie - Volkssterrenwacht Armand Pien, Rozier 44 te 9000 Gent. www.armandpien.be.
069
Voordracht : Klimaatverandering
Rubriek -Sasteria onder de sterren
Minder gekende
objecten in Cassiopeia
Filip Feys
Een tijdje terug in het september nummer van
2010 omschreef ik 2 supernova's in het
sterrenbeeld Cassiopeia.
Info - Geboren in het jaar
1961 te Tielt en opgegroeid in Meulebeke ben
ik een West Vlamink in
hart en ziel. Mijn schoolperiode heb
ik dan ook doorgebracht in omstreken en later ook mijn beroep als
hooggeschoold houtbewerker en
later als leerkracht aan het VTI te
Izegem. Ik ben getrouwd in 1981
met Chantal en samen hebben we
een dochter. Sharon is afgestudeerd
als Bachelor in Elektro-Mechanica en
Chantal is professioneel kunstenares. Reeds meer dan 30 jaar is
astronomie een ver doorgedreven
hobby voor mij. Gestart met een 50
mm kijkertje en lid van de VVS en
later van de werkgroep Deep-Sky en
zonwaarneming is mijn hobby
veranderd in dagelijkse bezigheid.
Bepaalde dromen om iets op te
starten en mensen een kans te
geven om de sterrenhemel te
bewonderen heb ik al tijd in mij
gehad. Griekenland lag ons beiden
nauw aan het hart en de keuze was
vlug gemaakt voor een locatie waar
sterren kijken vele nachten verzekerd was. Nu voel ik mij thuis hier
op Kreta en ben ik één van de
gelukkigen die van mijn hobby een
beroep heb kunnen maken.
Guidestar | 03-2013
Meer informatie :
www.sasteria.com
070
Beiden zijn het moeilijke objecten om waar te
nemen. Om die trend verder te zetten heb ik
nog zo een object voor jullie. Nu dat
Cassiopeia terug in het zenit vertoeft, is het
moment daar om het zwakste lichtdeeltje
opgevangen door de spiegel te ontleden. We
starten met de minder moeilijke reflectie nevel
de VDB1. Je kunt dit neveltje vinden op circa
25' ten ZZO van de heldere ster Beta-Caph. Ga
op zoek naar 3 sterren met een magnitude die
schommelt tussen 8,3 en 8,7. Dus tamelijk
helder en dicht bij elkaar in een gebied van 2'.
De 3 sterren vormen een soort pijlpunt die
NNO gericht is. Wanneer je de sterren in het
vizier hebt al naargelang de kijker opening zou
je een vormloos neveltje moeten zien rond de
sterren. Vanaf een 30 cm objectief, moet er
wat detail beginnen opduiken in de vorm. En
vanaf 40cm moet het mogelijk zijn om
helderheid nuances waar te nemen. Met de
20” Newton is het nevelcomplex heel
gemakkelijk haalbaar. De rond overkomende
nevel bezit een inkeping ten NW en maakt zo
plaats voor 2 hoofddelen. Een deel die de tip
van de pijlpunt omspant en een tweede deel
die de basis van de pijlpunt omspant. De
helderheidstoename van de nevel rond de
sterren valt heel goed op en vertoont een
zwakke aanzet tot sliert vorming. De randen
van de reflectie nevel zijn tamelijk uitgelijnd
om dan plots heel zwak uit te waaieren in de
achtergrond. Waarneming verricht met LPR en
188x vergroting met een beeldveld van circa
26'. Geschatte grote van het helderste deel
circa 4'.
En nu gaan we voor iets heel zwak, in de
zelfde moeilijkheidsgraad zoals de twee super
nova waarnemingen gemaakt in september.
Dus zet jullie maar schrap en schroef de UHC
of OIII filter nu maar op het oculair. Zonder
deze filters en een heel donkere transparante
hemel is er niets te bespeuren. Een 40cm
telescoop is een minimum liefst met een kleine
F-verhouding onder de F/5! Het gaat om de
SH2-188 of Simeis 22. Een L-vormig planetaire
nevel op 1°.4' van de NGC 457. Na het
invoeren van de nodige coördinaten komt er
op aan om eerst een bepaald sterren patroon
op te zoeken. Dit met of zonder LPR en liefst
een groot beeldveld, 1° is oké. Het eerste
obstakel dat je moet verwerken, is de
hoeveelheid aan sterren in het beeldveld.
Meestal ga ik dan via de sterrenkaart op de pc
de grensmagnitude instellen op een lagere
waarde. Dit rond magnitude 12 a 12.4. Dit
verminderd sterk het aantal sterren en
verbeterd zo het algemeen overzicht. Door dit
toe te passen breng ik de helderste
sterpatronen naar de voorgrond. Vergeet niet
dat het beeldveld op je pc, best dezelfde grote
bezit of dicht in de buurt komt met het
beeldveld van het gebruikte oculair. Zoek nu
voor herkenbare sterpatronen tussen kijker en
pc-scherm. Als je montering goed is uitgelijnd
zou je via GoTo heel dicht bij het object
moeten uitkomen. Zonder GoTo, is het
starhoppen tot aan de opvallende NGC 457 en
dan 1°.4 oostwaarts bewegen tussen de
sterren. Eens de locatie met zekerheid herkend
wordt, centreer je nu het gebied in het
beeldveld. Verwissel van oculair liefst met OIII
en ga onmiddellijk naar een beeldveld van
circa 45'(113x met de 20”Newton).
Geef je ogen even de tijd en er zou een zwak
licht balkje, zichtbaar moeten worden. Dit
diffuse nevelbalkje is oost-west gericht en
circa 2.5' lang. Visueel is dit voor mij het
helderste deel van de L-vormige nevel. Ga nu
opzoek om de afbuiging richting noord te
vinden. Dat is waar perifeer waarnemen een
nood wordt. Met toepassen van deze techniek
kon ik een extreem zwak vormloos vlekje
ontwaren. De twee delen waren niet met
elkaar verbonden maar de locatie tussen de
sterren was perfect zoals op de sterrenkaarten.
Nu de nieuwsgierigheid aangewakkerd is en
het object met zekerheid haalbaar is, moet er
meer uit te halen zijn. Dus 188x was de
logische stap om de geheimen van deze
planetaire nevel verder te ontrafelen.
Onmiddellijk viel het eerste licht op van het
helderste balkje. Dit neveltje bezit een
korrelachtige structuur met enkele fijne
fonkelende sterretjes ingebed. Het nevelbalkje
toont nu iets langer, circa 3.5' en waaiert
randloos uit in de ruimte. Het noordelijk
gericht deel is waarneembaar zonder perifeer
kijken maar blijft een moeilijk nevelstrookje.
De grote schat ik op 2', de twee delen sluiten
nog steeds niet aan elkaar. Een heel zwakke
achtergrond nevel is waarneembaar bij
perifeer waarnemen, deze volgt wel de L-vorm
die de planetaire nevel bezit op foto's. Na
verder uitvergroten kwamen er geen nieuwe
details vrij.
Vergeet niet terwijl je in de buurt bent van de
open cluster “de NGC 457” deze eens nader te
bekijken. Er is iets moois te zien in het
sterrenpatroon. Dit groepje sterren is altijd
geliefd onder de toeschouwers. Eens ze te
horen krijgen dat ze ofwel een Uil of beter
nog het kleine ruimtewezentje E.T. kunnen
zien tussen de sterren. Wordt het drummen
om als eerst aan het oculair te geraken. Dus
zeker eens doen en je verbeelding de vrije loop
laten gaan. Het groepje is in bereik van de
kleinste kijkers en bezit een magnitude van 6.4
en een radius van 13'.
Nu eens een object dat geschikt is voor de wat
kleinere kijkers. Een tijdje terug in het nummer
“GuideStar”10 van 2012 had ik jullie beloofd
dat ik het gebied “Ina Caldera” nog eens zou
bezoeken. Wel op 18 februari was het zover,
de 15cm Maksutov werd buiten geplaatst om
af te koelen en de plaats waar Ina zich bevond
werd nog eens grondig bestudeerd. Dit door
gebruik te maken van de 20” Newton. De
maan stond in het zenit en de seeing was
perfect. Oppervlakte details lagen zo voor het
rapen rond het gebied van de krater Yangel.
Ina was gemakkelijk haalbaar met de 20”
kijker, dus hopen maar dat dit ook het geval is
met de 15 cm Maksutov F/12. Eerst vlug de
collimatie controleren van de Maksutov, het
secundaire spiegeltje wat bij regelen. Viola,
perfecte buigingsringen waren te zien in het
7mm Nagler oculair.
Wel ik ga jullie niet langer laten wachten, met
een vergroting van 120x met een 15mm
oculair kon ik een lichte verheldering zien op
de plaats waar Ina zou moeten liggen. Alle
andere nodige kratertjes beschreven in het
vorige nummer om “Ina” te lokaliseren waren
goed haalbaar. Een vergroting van 257x is wel
een must met deze kijker om het gebied “Ina
Caldera” met zekerheid te zien. De twee dicht
bijgelegen bergpieken waren gescheiden te
zien. Zoals reeds beschreven in het vorige
nummer, gebruik je deze bergpieken als basis
zijde van een gelijkbenige driehoek. De punt
van de driehoek wijst naar de plaats waar de
kleine D-vorm ligt. Waarneming werd verricht
met de 7mm Nagler zonder filter gebruik. Ina
kwam over als een klein afgebakend helderder
gebiedje die doorgaans de D-vorm prijs gaf.
Goed nieuws voor degene die enkel kunnen
beschikken over een 15cm telescoop. Er is wel
een vereiste aan verbonden, de lengte van het
brandpunt zal minimum 1500mm moeten
zijn. Ik denk dat anders de afbeelding te klein
zal zijn om “Ina” te zien. De vergroting
opvoeren is niet altijd de oplossing, dit zal
leiden tot onscherpe beelden. Een vuistregel
bij maximaal uitvergroten is, het getal gelijk
aan het objectief diameter in mm. Dus 150mm
is hier 150x uitvergroten. Maar mijn
ondervinding is, bij een goed gecollimeerde
kijker en natuurlijk gebruik van degelijke
optiek is het dubbel zeker mogelijk.
Het is nu aan jullie, wacht tot de maan hoog
staat aan de hemel en de seeing perfect is.
Neem een foto of de laptop mee met de
locatie van “Ina” en ga op zoek. Wie weet
wordt “Ina” waargenomen met nog een
kleinere kijker!
Groeten, en wie weet ontmoeten we
elkaar hier op het mooie Kreta !
Guidestar | 03-2013
071