Heelal in beweging

Heelal in beweging
Maarten Bergmans
Dat de planeten om de zon draaien zal je bekent zijn. Dat dat niet de enige beweging is die we maken,
zal misschien iets minder bekend zijn. Onze zon maakt deel uit van een sterrenstelsel; het
Melkwegstelsel ook wel"de melkweg" genoemd. Het heeft een doorsnede van 100.000 lichtjaar (ee
lichtjaar is zo'n 4 biljoen kilometer) en als je op een donkere avond omhoog kijkt kan je onze eigen
melkweg zien als een dichte band van sterren. Kijk maar eens bij de astranomische kalender, daar zie
je hem afgebeeld als een lichtblauwe band. Ons stelsel draait om zijn as met in het centrum dat in de
richting van het sterrenbeeld Boogschutter ligt. Dit is vermoedelijk een zwart gat, een ster met zo'
grote aantrekkingskracht dat zelfs licht er niet van kan ontsnappen. Onze zon bevindt zich in een rustig
buitengebied (30.000 lichtjaar vanaf het centrum). De dichtstbijzijnde zichtbare ster is Alpha Centauri
op een afstand van 4,3 lichtjaar.
Daarnaast beweegt ons melkwegstelsel ook nog eens door de ruimte, in een soort stroming same
met andere sterrenstelsels, vermoedelijk richting een grate aantrekkingsbran.
Door al die bewegingen is het moeilijk te bepalen
waar een eventueel middelpunt van het heelal
zou liggen, zeker als je bedenkt dat het alsmaar
uitdijt. Dit uitdijen is een bijzonder proces, het is
ongeveer te vergelijken met een ballon die je
opblaast, maar het vreemde is, is dat bij een
ballon die je opblaast voeg je lucht toe, waardoor
de ballon groter wordt. Het Heelal echter wordt
groter zonder dat er "stof" bij komt. Het lijkt
daarom meer op deeg dat aan het rijzen is (Een
stof in het deeg wordt omgezet in gas en
daardoor zet het uit) .
Neem nu bijvoorbeeld het deeg van de oliebollen
mix, met krenten erin. In het begin zitten de
krenten redelijk dicht bij elkaar, maar hoe langer
je het laat rijzen, hoe verder de krenten van
elkaar vandaan komen te zitten . Zo gaat het ook
op dit moment met het heelal, het zet uit.
Doordat men weet met welke snelheid het heelal
uitzet, probeert men hiermee te bepalen waar en
waneer al die krenten.. eh.. sterrenstelsels heel
dicht op elkaar hebben gezeten. Het moment dat
dit zo was heeft men aangeduid met de Oerknal,
ook wei "Big Bang@"genoemd.
Op dat moment was het heelal onvoorstelbaar
klein en moet het met een enorme kracht zijn
gaan uitzetten.
UniVersum 5 - 1999
Behalve dat de onderzoekers willen weter
wanneer de oerknal is geweest, willen ze 00
graag weten hoe het heelal verder zal gaa n,
hierover zijn een aantal theorieen waarvan ik er
een paar proberen uit te leggen.
Grater en grater
De eerste is het eenvoudigst, dat is namelijk dai
het heelal eeuwig zal uitdijen. Dat zou betekener
dat de onderlinge afstanden tussen de sterrenstelsels steeds groter en groter zouden worden. Je
zou het kunnen vergelijken met die oliebollenm ix
die niet meer wil stoppen met rijzen; de krente
gaan steeds verder van elkaar vandaan. Sommige
beweren zelfs dat op een gegeven moment di"'
heelal misschien tegen een ander heelal op bots"'
en dan in elkaar over gaan (Neem twee veel te
kleine bakken met oliebollenmix en zet die vlak bij
elkaar, ze zullen in elkaar overgaan) . Maar da
moet er natuurlijk wei een ander heelal buiten di
heelal zijn, dus dat is wei erg ver gezocht.
Stilstand
Een andere mogelijkheid is dat het uitdijen va n
het heelal tot stilstand komt. Dit zou dan komen
doordat er op dit moment zoveel materie in het
heelal zou zitten dat de aantrekkingskracht van al
die materie het uitdijen stopt. Oliebollenmix. De
krenten zijn zo zwaa r dat de mix niet meer ka n
uitzetten.
r=
Dit zou mogelijk zijn als er genoeg materie zou
zijn om het uitdijen te stoppen. Je kan dit
vergelijken met een proefje. Neem een sterke
magneet (de materie) en houd deze tegen de
onderkant van een tafel. Neem nu een paperclip
(het uitdijende heelal) en schuif deze over de tafel
over de magneet. Ais de magneet sterk genoeg is,
zal de paperclip stoppen boven de magneet, zo
niet, dan schuift de clip gewoon door.
Terug naar het begin ...
De derde mogelijkheid is dat het uitdijende heelal
langzaam tot stilstand komt en daarna weer
ineen zal krimpen. De oliebollenmix is zover
gerezendat er teveel gas in is gevormd en door
de krenten en het deeg zakt de hele boel weer in
elkaar. Helaas klopt ons voorbeeld met de mix niet
meer, want er ontsnapt lucht uit de mix, wat niet
gebeurt bij het inkrimpende heelal. Uiteindelijk zal
het heelal dan weer terugkomen zoals het ooit
begonnen was, namelijk zoals bij de oerknal.
Aileen noemen we het moment waarop alles
weer bij elkaar komt, de Eindkrak, de "Big
Crunch". Wat hierna met het heelal zou gebeuren
is ook niet bekend, omdat dat op hetzelfde zou
neerkomen op wat er was voor de oerknal.
Voor aile drie de theorieen is wei iets te vinden, er
is op dit moment te weinig materie bekent om
het heelal tot stilstand te brengen, dus zou het
blijven uitdijen. Maar er wordt ook aangenomen
dat nog lang niet aile materie in het heelal bekent
is, en dat er nog een enorme hoeveelheid "zwarte
materie" zou zijn. Om het heelal tot stilstand te
laten komen zou die hoeveelheid genoeg moeten
zijn. Omdat het vrijwel onmogelijk is om een
evenwicht te krijgen tussen de aanwezige materie
en het uitdijen, denken ze dat de snelheid
waarmee het heelal uitdijt langzaam afneemt, om
vervolgens heel langzaam tot stilstand te komen
waarna de hele boel weer langzaam op gang
komt om weer in te krimpen, zodat de theorie
over de eindkrak het meest waarschijnlijk is.
Althans, dat zegt de ene groep. Wetenschappers
zijn het echter ook nu weer lang niet allemaal
eens. Een andere groep heeft onlangs namelijk
met ingewikkelde berekeningen aangetoond dat
het heelal aileen nog maar groter zal worden ...
We zouden natuurlijk een weddenschap over
kunnen afsluiten, maar of er ook uitbetaald wordt
na de eventuele Eindkrak dat kunnen we niet
voorspellen. Het zou echter nog zo lang duren
voordat het heelal tot stilstand is gekomen dat
tegen die tijd onze eigen zon al lang is
opgebrand.
DE JWG ECLIPS EXPEDITIE
Roderick Huizing
Van 3 tim 13 augustus vond RoKa (Roemenie kamp) plaats. Het zijn 11
onvergetelijke dagen geworden in het plaatsje Targoviste, 80 km ten zuiden van Boekarest.
Op 3 augustus verzamelde een stelletje
ongeregelde zich op Schiphol voor de
incheckbalie van Tarom om ongeveer een uur later
richting Boekarest te vertreken. Op het vliegveld
werden we opgewacht door enkele leiders die
alvast vooruit waren gereisd met de telescopen en
andere spullen die nuttig konden zijn en terplekke
niet te verkrijgen waren.
Vanaf het vliegveld werd per bus verder gereisd
naar Targoviste. Hier verbleven we op een heuveltop in een door het leger ter gesteld tentenkamp.
Na hartelijk onthaald te zijn door de Roemenen
die al aanwezig waren zocht iedereen een plaats
voor zijn spullen in een van de tenten en hield
zichzelf bezig tot het avondeten.
UniVersum 5 - 1999
21