De echte vrouw bestaat niet

De echte vrouw bestaat niet
Over Caster Semenya, psychologische sekseteksten en statistische dwaasheid
kennislink.nl, oktober 2009
Ineens liep ze daar, sneller dan alle andere vrouwen: Caster Semenya. Maar haar plotselinge succes op de 800
meter en haar mannelijke bouw riepen vragen op. Is ze wel een echte vrouw? Om daar achter te komen
ondergaat ze deze weken een serie tests, waaronder psychologische. Die moeite had de atletiekbond zich
kunnen besparen: Semenya is geen echte vrouw. Die bestaat namelijk niet.
De Zuid-Afrikaanse hardloper Caster Semenya op het WK Atletiek 2009 in Berlijn – het toernooi waar ze de gewraakte 800
meter won. © Erki Pictures (Wikimedia Commons)
Mannen komen van Mars en vrouwen van Venus, luidt het cliché. Maar niets is minder waar. In werkelijkheid zijn – wat betreft
gedrag – de overeenkomsten tussen de seksen veel groter dan de verschillen. Zo veel groter, zo blijkt uit het enige grote metaonderzoek naar man-vrouwverschillen, dat het de vraag is of je wel echt van een onderscheid kunt spreken.
Toegegeven, er zijn een aantal zaken waarop mannen anders zijn dan vrouwen. Zo masturberen ze meer (of althans, dat zeggen
ze), ze gooien verder en ook harder met een bal en denken wat vrijer over zomaar seks. Maar op vrijwel elk ander gebied zijn de
verschillen minimaal. En een psychologische test om uit te wijzen of iemand wel een echte vrouw is – dat is dwaasheid.
De echte vrouw bestaat niet
Een typische vrouweneigenschap
Hoe zit dat? Laten we eens kijken naar een typische eigenschap waarop vrouwen ietsje hoger scoren dan mannen: empathie. We
laten duizend mannen en vrouwen een empathietest doen. Daarna kijken we naar de uitslag. We zien dat de gemiddelde score
van de dames als groep iets hoger ligt dan de gemiddelde uitslag van de groep heren. Hier hebben we dus ons manvrouwverschil – veel mars-en-venus-achtige boeken zijn nu klaar met nadenken.
De bell curve lijkt wel wat op een kerkklok
Maar wij niet. Want wat betekent dit kleine verschilletje nu voor de individuele man of vrouw? Het antwoord is: heel weinig. Zo
zijn we vergeten te kijken naar de verschillen binnen de groepen, bijvoorbeeld tussen vrouwen onderling. In zo’n groep is een
eigenschap als empathie vaak (ongeveer) normaal verdeeld. Dat is een statistische term die betekent dat er veel vrouwen zijn die
gemiddeld scoren, en veel minder die extreem empathisch zijn of juist helemaal niet. Maak je daar een grafiekje van, dan krijgt
die een typerende vorm die wat lijkt op een bel. Vandaar dat we hem in het Engels de bell curve noemen.
Ook bij mannen is de eigenschap empathie normaal verdeeld: de ene man is de andere niet.
Nu we weten dat mannen en vrouwen onder elkaar heel erg variëren, kunnen we hun gemiddelde empathieverschil wat beter
begrijpen. Dat doen we door de normaalverdelingen van de dames en de heren over elkaar te leggen. Hierdoor wordt duidelijk
hoe weinig die gemiddelden zeggen over de individuen in die bell curve. In het paarse gebied komen beide seksen namelijk
precies met elkaar overeen. Alleen aan de randjes vind je scores die eigenlijk alleen bij mannen voorkomen, of alleen bij
vrouwen.
Willekeurig individu
In de praktijk betekent dat het volgende. Stel, je neemt een willekeurige man en een willekeurige vrouw. De kans is dan
ontzettend groot dat ze allebei qua empathie in het paarse gebied zitten. Van een sekseverschil kun je dan eigenlijk niet spreken.
Het zou zelfs zomaar kunnen dat de man veel empathischer is dan de vrouw. Alleen wanneer je gaat kijken naar subgroepen zul
je onderscheid tegenkomen: zoek je een stel koude kikkers uit dan zijn daaronder waarschijnlijk meer mannen, en de
supervoelsprieten zijn vaak van de vrouwen.
© Erki Pictures (Wikimedia Commons)
Semenya moet niet alleen naar de psycholoog: ook haar genen, hormonen en voortplantingsorganen worden doorgelicht. Zo
zoeken artsen naar zeldzame afwijkingen die haar een ‘oneerlijk voordeel’ zouden geven. Maar zelfs voor een arts is het eenbijna
onmogelijke opgave om vast te stellen of Semenya wel een ‘echte vrouw’ is.
Maar wacht – wat nou als iemand als Caster Semenya enorm laag scoort op invoelendheid. En vreemd genoeg ook nog op
allerlei andere eigenschappen aan de extreem mannelijke kant zit. Is ze dan niet psychologisch een vent? Nou, nee. Om dat te
laten zien, duiken we nog een keer de statistiek in, terug naar het moment dat we duizend mannen en duizend vrouwen een
empathietest afnamen.
Uitschieters
Als wetenschappers de scores op zo’n test gaan vergelijken, komen daar allerlei ingewikkelde berekeningen aan te pas. Zo kun je
bijvoorbeeld – nog voordat je kijkt of mannen en vrouwen anders zijn – te weten komen of de eigenschap die je onderzoekt
(zoals empathie) inderdaad wel echt normaal verdeeld is. En hier zit hem de kneep: één van de berekeningen die
wetenschappers hier vaak gebruiken, verwijdert de uitschieters uit de lange lijst van tweeduizend testscores.
Zo’n uitschieter is bijvoorbeeld één enkele man die extreem invoelend was, of een vrouw die juist erg onderkoeld stond
tegenover andermans gevoelens. Als je simpelweg iets wilt weten over de gemiddelde score van een groep dames of heren, dan
maakt dat niet uit: zo’n uitschieter verandert namelijk weinig aan het totaalplaatje – je doet hem weg om het rekenen
gemakkelijker te maken. Maar als je iets wilt zeggen over een individu, dan is het juist heel belangrijk om je te realiseren dat die
uitschieters wel bestáán. Doe je dat niet, dan zul je heel af en toe een man of vrouw tegenkomen die eigenlijk niet ‘kan zijn’, en
dat gaat natuurlijk niet.
Uitschieters zijn zeldzaam, maar ze bestaan wel
Waarom er geen psychologische seksetest bestaat
Er zijn dus drie redenen waarom een je nooit een test kunt verzinnen die je vertelt of iemand psychologisch gezien een man of
een vrouw is. De overlap tussen de seksen is groter dan het verschil. De variatie binnen een groep mannen of vrouwen is groter
dan de variatie tussen de groepen. En dan zijn er nog de uitschieters. Groepsgemiddelden zeggen dus per definitie bijna niks
over individuen, en al dat gepraat over mars en venus, en typische vrouwen en mannen is dan ook meer vermaak dan
wetenschap. Het enige dat we kunnen zeggen over het psychologische geslacht van Semenya is het daarom dit: nee, ze is geen
echte vrouw. Dat kan ook moeilijk, want ‘de echte vrouw’ bestaat helemaal niet.