Directie Vocale muziek

Onderwijssecretariaat van Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap
Ravensteingalerij 3 bus 7 1000 Brussel tel. 02/506 41 50 fax 02/502 12 64 [email protected]
www.ovsg.be
Directie
Vocale muziek
Raamleerplan
Deeltijds Kunstonderwijs – studierichting muziek
mei 2010
Inhoudstafel
1. Inleiding
2. Doelstellingen
3. Gebruik van het leerplan
4. Leerplan
5. Evaluatie
6. Bibliografie
2
1. Inleiding
Uit een onderzoek, verricht door het „Centrum voor Andragogisch Onderzoek‟ in de provincie
Antwerpen, en uit het „Rapport over de Muziekcultuur in het Vlaamse Landsgedeelte‟ (1965), in
opdracht van het Ministerie van Nederlandse Cultuur, kwam men tot de volgende vaststellingen:
-
de meeste koren en verenigingen hafabra (harmonie-fanfare-brassband) klagen over
een tekort aan goede dirigenten;
de opleiding van jonge dirigenten is dringend nodig, daar de onderlegdheid van de
dirigent in hoofdzaak het niveau bepaalt;
er wordt aangedrongen op een dringende aanpak van het dirigentenprobleem. De
mogelijkheid tot betoelaging door de overheid van een degelijke dirigentenopleiding
dient te worden onderzocht.
In de schoot van een ministeriële commissie werd sinds oktober 1970 gewerkt aan ontwerpen voor
een dirigentenopleiding.
Aangezien meer en meer muzikanten uit de amateuristische muziekwereld meerdere jaren les volgen
aan onze academies, is de kwaliteit van de koren en de orkesten enorm toegenomen. De topklasse
kan wedijveren met de beste koren en orkesten uit het buitenland.
De kwaliteit van de dirigenten is echter niet altijd mee geëvolueerd. Daarom is het nodig dat een
dirigent zich kan bijscholen aangezien een te beperkte kennis van de dirigent nadelig is voor koor en
orkest.
Met het inrichten van een dirigentenopleiding in het DKO vullen we die behoefte in.
3
2. Doelstellingen
Hoofddoelstelling
Het opleiden van geschoolde dirigenten vocale muziek.
Algemene doelen
Tijdens de opleiding
 worden de muzikaal technische vaardigheden, nodig voor het dirigeren van een koor,
ontwikkeld;
 worden slag- en dirigeertechnieken aangeleerd;
 worden de cursisten geleerd hoe een goede koorklank kan worden bekomen;
 worden verschillende repetitietechnieken aangeleerd;
 worden tal van didactische wenken gegeven;
 worden er veel stages voorzien, waarbij de cursisten nauwgezet worden opgevolgd.
3. Gebruik en opbouw van het leerplan





Het leerplan is opgebouwd als raamleerplan. Het biedt een overzicht van de te kennen
stof over de drie jaren heen.
Het leerplan is onderverdeeld in drie kolommen:
o doelstellingen
o leerinhouden
o methodologische wenken
Het leerplan is ingedeeld in een aantal hoofdstukken.
Om de doelstellingen te bereiken, wordt het gebruik van ICT aangemoedigd.
We dringen erop aan dat de academie zoveel mogelijk zelf instaat voor didactisch
materiaal (CD, DVD, partituren, PC,…)
4
4. Leerplan
Directie vocale muziek
1. Slag- en dirigeertechnieken
Doelstellingen
Leerinhouden
Methodologische wenken
algemene inleiding in de koorkunde (soorten koren,
kooropstellingen), verschillende taken van de dirigent

interactief klassikaal gesprek

bewust zijn van een goede lichaamshouding, van de
positie en functie van armen en pols bij het dirigeren

klassikale inoefening (spiegel)


Alexandertechniek
toepassen van de juiste (spier)spanning en
(spier)ontspanning

ademhalingsoefeningen

permanente opvolging
aanleren van de slag (voorbereidende beweging van de
inzet, tikpunt of geldigheidspunt)

inoefenen aan de hand van éénstemmige
(volks-) liederen
1.1 Theoretische inleiding

De leerlingen hebben een goed
inzicht in de koorkunde en kennen de
verschillende taken van een dirigent.
1.2 Lichaamshouding
De leerlingen hebben geleerd een
goede lichaamshouding aan te
nemen bij het dirigeren.

1.3 Takteren
De leerlingen kennen de techniek van

het dirigeren in al zijn facetten.
1.4 Maatsoorten
De leerlingen kennen de begrippen
metrum, maat en ritme en kunnen
dirigeren in verschillende
maatsoorten.
aanleren van de techniek bij het dirigeren van een fermate
(op zwakke en sterke tellen)

verfijnen en uitbreiden van dirigeertechnieken zoals rubato,
cadenza‟s

onderscheiden van de begrippen metrum, ritme, tempo.
(zowel auditief als analystisch vanuit de partituur)

medestudenten zingen oefeningen, liederen
en meerstemmige koorliteratuur

dirigeren van wisselende maatsoorten in verschillende
tempi

luistervoorbeelden


hedendaagse volksliederen
gebruiken van hedendaagse notaties

popsongs
5
1.5 Tempobepaling
De leerlingen kunnen vanuit de
gestiek een tempo bepalen en
aangeven.

theoretische en praktische studie van de voorbereidende
beweging m.b.t. tempobepaling
leren omgaan met verschillende tempi binnen één
koorwerk

koorwerken uit de 20 eeuw
De leerlingen kunnen vanuit de
gestiek tempowijzigingen aangeven.

aanleren van de techniek bij het dirigeren van accelerando
en ritenuto

keuze maken van aangepast repertoire

aanleren van de techniek bij het dirigeren van rubato,
senza misura, het recitatief
De leerlingen kunnen vanuit de
gestiek een fermate dirigeren.

aanleren van de techniek bij het dirigeren van een fermate

de fermate in verschillende stijlperiodes
1.6 Dynamiek
De leerlingen kunnen vanuit de
gestiek dynamische verschillen
overbrengen.

inoefenen van de elementaire techniek (beide handen) bij
het dirigeren van f, p, crescendo, decrescendo

oefening met bekende liederen die met
verschillende dynamieken gezongen worden

leren beheersen van de functie van beide handen m.b.t.
dynamische verschillen en expressie
(onafhankelijkheid van de handen)


eenvoudige koralen en volksliederen
leren dirigeren van muzikale frasen (ademend dirigeren)

koorademhaling

dirigeren van legato, non legato, staccato
1.7 Frasering
De leerlingen kunnen vanuit de
gestiek muzikale zinnen duidelijk
maken.
1.8 Agogiek
De leerlingen kunnen vanuit de
gestiek agogische tekens
aanbrengen.

e
6
1.9 Maatveranderingen
De leerlingen kunnen vanuit de
gestiek maatveranderingen
aangeven.
1.10. Polyfonie
De leerlingen leren polyfone
koorcomposities dirigeren.

opbouwen van theoretische kennis van verschillende
soorten maatveranderingen

inoefenen aan de hand van volksliederen of
eenvoudige koorwerken

inoefenen van (eenvoudige) maatveranderingen (tel=tel,
bv. 2/4 –3/4, meerdere wisselingen binnen één werk)

éénstemmig

inoefenen van maatveranderingen waarbij de tactus wijzigt

inoefenen van maatveranderingen (meerdere wisselingen
binnen één werk)

inoefenen van tactuswisseling in barokliteratuur (van 2
naar 3)

dirigeren in een vrij metrum

dirigeren van hemiolen

kennen van het begrip van de dirigeerstem, elementaire
polyfonie

canons (ev. uitbreiding eenvoudige polyfonie)

leren dirigeren van eenvoudige polyfonie
2. (Koor)stemvorming/Uitspraakleer
Doelstellingen
2.1 Lichaamshouding
De leerlingen zijn zich bewust van de
relatie tussen een goede
lichaamshouding en een goede
toonvorming en kunnen dit
overbrengen aan hun koorleden.

Leerinhouden
Methodologische wenken
aanbrengen van een goede zanghouding, gecombineerd
met ontspanningstechniek

klassikaal inoefenen

ontspanningsoefeningen
7
2.2 Adem

De leerlingen kennen de
middenrifademhaling en kunnen deze
toepassen.
2.3 Resonantieruimtes
De leerlingen kennen de
resonantieruimtes en kunnen via een
goed gebruik van deze
resonantieruimtes de koorklank
verbeteren.

bewustmaken van resonans in de klinkervorming

klinkeregalisatie
2.4 Articulatie

De leerlingen kunnen juist articuleren. 
2.5 Uitspraak
De leerlingen kunnen teksten juist
uitspreken.
2.6. Gregoriaanse notatie
De leerlingen kennen de
gregoriaanse notatie.
aanleren van de middenrifademhaling via gerichte
oefeningen
aanleren van eenvoudige zang- en spreekoefeningen
klank- en woordverbindingen

leren kennen van (zang)uitspraakregels, ook van vreemde
talen

leren kennen van assimilatieregels

leren kennen van de verschillende uitspraken van Latijn
(Trente, Duitsland, Frankrijk)

vormen van de koorstem vanuit gregoriaans en
melismatische literatuur

aanleren van de gregoriaanse notatie

aanleren van de elementaire techniek van het handzingen
2.7. Stemtest

De leerlingen leren op welke manier
een stemtest kan worden afgenomen.

 ademhalingsoefeningen
voorbeelden:
 „Houding, adem en keel‟: Bram Balfoort
 „De Tao van het natuurlijk ademhalen‟:
Dennis Lewis
 „Ademen als bevrijdende levenskracht‟:
Elena Cardas
informatie over het afnemen van een stemtest en
stemcoaching (aanpak van een stemcultuur binnen een
koor)
 theorie en praktijk
tessituur en stemclassificatie
8
3. Repetitietechniek
Doelstellingen
Leerinhouden
3.1 Voorbereiding van de repetitie
De leerlingen kunnen een repetitie
concreet voorbereiden.

initiatie in de structurele analyse van een koorpartituur (stijl,
vorm, encyclopedisch opzoekwerk)

leren anticiperen op moeilijkheden en didactische
oplossingen voorzien
3.2 Repetitieopbouw
De leerlingen kunnen een repetitie
naar haar verschillende fases
herleiden en die fases bewust
plannen.

didactisch aanpakken van een repetitieproces
(aanleerfase, totaliteitsbeginsel, foutenanalyse, …)

plannen van een repetitie (binnen een repetitie, naar een
concert toe)

praktijkgerichte inoefening

verwerven van praktijkgerichte vaardigheden

verkennen van een koorrepertoire in relatie tot het niveau
van een koor
3.3 Repertoirekeuze
De leerlingen kunnen een bewuste
repertoirekeuze maken.
3.4 Communicatie

De leerlingen kunnen aangenaam en
efficiënt communiceren met hun koor. 
3.5 Steuninstrument
De leerlingen leren op een passende
manier een steuninstrument te
gebruiken.
3.6. Kooropwarming
De leerlingen zijn vertrouwd met
kooropwarming en leren op een
verantwoorde manier het koor te
doen inzingen.
Methodologische wenken

opdrachten met een graduele moeilijkheid

aan de hand van praktijkervaring van de
leerlingen

samenstellen van een programma

klassikale zangoefeningen
aanleren van communicatieve vaardigheden met
betrekking tot repetitie en interpretatie van koormuziek
verwerven van communicatieve en sociale vaardigheden

inzicht in gebruik (en misbruik) van bijvoorbeeld de piano
tijdens een repetitie

aanpakken en opbouwen van een inzingprogramma
(ontspanning, adem, intonatie,…)
9
4. Stages
Doelstellingen
Leerinhouden
Methodologische wenken
De leerlingen kunnen door middel
van stages hun verworven kennis
aan de praktijk toetsen.
4.1 Intra muros
De leerlingen doen praktijkervaring
op binnen de academie.
4.2 Extra muros
De leerling doet praktijkervaring op
buiten de academie (extra muros).

deelnemen aan de koorpraktijk in de academie (actieve
stage)

observeren van repetities met enkele gemengde koren uit
de regio (stage met voorbereiding en nabespreking)

repeteren met een koor tijdens de repetitie
van dit koor

repeteren met (gevorderde) koren uit de regio (actieve
stage met voorbereiding en nabespreking)

zelfstandig een repetitie of repetitiedeel
realiseren met nabespreking
10
Muziektechnische vorming
1.
Lees- en gehoortraining (met harmonische vorming)
Doelstellingen
1.1 Oefenen lees- en auditieve
vaardigheden
De leerlingen oefenen hun lees- en
auditieve vaardigheden.
1.2. Vlot lezen van een
koorpartituur
De leerlingen kunnen een
koorpartituur vlot lezen.
Leerinhouden
Methodologische wenken

opgeven van de toon

analyse van koorpartituren

herkennen en zingen van verschillende toonaarden en
modi

luistervoorbeelden

herkennen en zingen van verschillende tweeklanken (van
kleine secunde tot rein octaaf), drieklanken van
kwintakkoord tot kwart-sextakkoord, vierklanken
(septiemakkoorden) in verschillende liggingen

trainen van het zingen van één stem en het spelen (op
klavier) van andere stemmen

lezen van een koorpartituur, zowel horizontaal als verticaal
2. Analyse/harmonie
Doelstellingen
2. Muzikale basisvormen
De leerlingen kennen de muzikale
basisvormen en kunnen ze in de
partituur herkennen.

Leerinhouden
Methodologische wenken
instuderen van de muzikale bouwelementen zoals motief,
thema, muzikale zin, stemvoering, harmonie, …
starten met zeer duidelijk afgelijnde voorbeelden


instuderen van de meest voorkomende muzikale vormen in 
de (koor)muziek (lied, canon, motet, fuga, dansvormen, …)

instuderen van koorpartituren
daarna overgaan tot ingewikkeldere partituren
11
3. Muziek- en cultuurgeschiedenis
Doelstellingen
3. Koormuziek historisch en
cultureel kaderen
De leerlingen kunnen koormuziek
historisch en cultureel plaatsen.
Leerinhouden

Methodologische wenken
literatuurstudie (koormuziek) met verschillende
invalshoeken: stijlperiode, tekst en dichter, componist,
culturele en sociale achtergronden
4. Behandeling van specifieke thema’s
Doelstellingen
4. Specifieke thema’s
De leerlingen leren specifieke
thema‟s kennen, afhankelijk van
zijn/haar persoonlijke praktijk.
Leerinhouden

Methodologische wenken
mogelijke voorbeelden:
- dirigeren van recitatieven
- ontwikkelen van de koorklank: van kinder- tot
volwassenenkoor
- werken met verschillende (koor)klanken: van Russisch
Orthodox tot Kings College, van Bel Canto tot Emma
Kirkby
- werken met ensemble
- inoefenen van stijlen en stemplaatsing
- verder uitdiepen van verschillende stijlen
- interpreteren van volkslied – kunstlied
- uitvoeringspraktijken
- oude muziek en oude notaties
ste
- muziek van de 20 eeuw
12
5. Evaluatie
1. Praktijkexamen
De leerling leidt een repetitie met koor (gevolgd door een uitvoering van dit werk en een
uitvoering van een ingestudeerd werk).




de leerling werkt een half uur aan een voor het koor onbekend werk
daarna wordt dit werk doorgezongen
tenslotte dirigeert de leerling nog een werk dat tijdens de stage met het koor werd
voorbereid
de leerling doet 2 maal een stage van 1 uur bij dat koor
Beoordelingscriteria



slag- en dirigeertechniek
klankbalans
repetitietechniek
2. Theorie-examen
Analyse van een koorwerk
13
6. Bibliografie
REPERTOIRELIJST
Deze repertoirelijst is niet limitatief en kan naar eigen inzicht verder worden aangevuld.
Archer, Malcolm Favourite Anthem Book: Verschillende delen, Kevin Mayhew Ltd
Aloueëtte koorreeks, De Notenboom, CVM
Aloeëtte liedboek, De Notenboom, CVM
Ars Musica (alle delen), Möseler-Verlag
Bundels verplichte werken, Europees Muziekfestival voor de jeugd
Chor Aktuell + Junior, Bosse, G.
Con Amore, Musicerende jeugd
De Gulden Sporen, Oud-Nederlands koorliederen
De Monte koorreeks, De Notenboom, CVM
Een nieuwe lente, een nieuw geluid, CVM
Europa Cantat, De Garve
Europa Cantat (alle boekjes), Möseler-Verlag en andere
Jacques, R., Willcocks D., Carols for choirs: Verschillende delen,Oxford University Press
Koorpagina‟s, CVM
Kromolicki, Dr.J, Florigelium, Cantuum Sacrorum, Motetten, Verlag von Anton Böhm & Sohn in
Augsburg
Liedboek der kerken
Lied om lied, De Garve
Maierhofer Lorenz, Das Chorbuch, Edition Helbling, Innsbruck
Morris Christopher, The Oxford Book of Tudor Anthems, Oxford University Press
Musicerende Jeugdblaadjes, Musicerende jeugd
iOla Alo! Bewerkte volksliederen, Europees Muziekfestival voor de jeugd
Repertoirelijst provinciale koorwedstrijd, Cultuurdienst Oost-Vlaanderen, Antwerpen
Rutter John, European Sacred Music, Oxford University Press
The Oxford Book of English Madrigals, Oxford University Press
The Oxford Book of French Chansons, Oxford University Press
The Oxford Book of Italian Madrigals, Oxford University Press
Uitgaven Vlaamse Koormuziek, De Notenboom, CVM
Vlaams Romantisch Koorboek, CVM
Vlaanderen in Europa, Europa in Vlaanderen, CVM
Volksliederen uit Aloueëtte, De Notenboom, CVM
Vox Neerlandica, Harmonia
Zingt jubilate
Zingt jubilate-zettingen (bijlagen van “Koorkracht” en “Adem”), Het Madrigaal
LITERATUURLIJST
Deze literatuurlijst is niet limitatief en kan naar eigen inzicht verder worden aangevuld.
Balfoort, B., Houding, adem en keel, Baarn: Bosch en Keuning, 1984
Boogaerts, J., Inleiding tot het Gregoriaans en de liturgie, Muiderberg Countinho, 1986
Brouw, N.A.B.: Stem en lichaam, Alphen a/d/Rijn: Stafleu, 1983
Caruso, E., Tetrezzinni, L., On the art of singing, New York, Dover, 1975
Chor Aktuell (+ junior)
Damsté, P.H.: De Pathologische Stembandfunctie: Leiden: Stafleu, 1970
Ehmann, W., Haasemann, F., Handbuch der Chorischen Stimmbildung, Kassel: Bärenreiter, 1985
Eldar, A.M., Spreken en zingen, Assen: Van Gorcum, 1986
Ericson, Eric, Choral Conducting, Elm Tree Books, 1978
Fuchs, V., Die Kunst des Singens, Bärenreiter, 1967
Hartlieb, K., Der Umfang der Jugendstimme, In folia Phoniatrica, 1957
Hofbauer, K., Praxis der Chorischen Stimmbildung, Mainz: Schott, 1978
Kaplan, A., Choral Conducting, Norton & Company, 1985
14
Marafioti, P., Caruso‟s method of voice production, New York/Dover, 1981
Miller, R., English, French, German and Italian Techniques of Singing, New York, Scarecrow, 1977
Nitsche, P., Die Pflege der Kinder-und Jugendstimme, Mainz: Schott, 1970
Parow, J., Funktionelle Atmungstherapie, Stuttgart: Thieme, 1972
Reinders, A., Atlas van de Zangkunst
Rüdiger, A., Stimmbildung im Schulchor, Hamburg: Sikorski, 1982
Schouten, F., Handboek voor stembeheersing en koorzang, Wolters Noordhoff
Schouten, Fr., Koorvorming en koorscholing, Wolters Noordhof, 1989
Thomas, K., Lehrbuch der Chorleitung, Breitkopf, 1991 (3 delen)
Van der Vinne, K., In koor natuurlijk zingen
Vennard, W., Chest, head and Falsetto
Vox Neerlandica
Waar, C.H., Stem-,spraak- en taalstoornissen bij kinderen, Alphen a/d Rijn: Stafleu, 1980
Wierdsma Oane, Reader Repetitietechniek, SNK
Wormhoudt, P.S., Building the voice as an instrument, Oskaloosa: William Pen College, 1981
Wilmots, J., Scheck, M., Handboek voor koordirigenten, CVM
Wierdsma Oane, Reader Repetitietechniek, SNK
Witte, G., Grundriss einer chorischen Stimmbildung, Bärenreiter Verlag
WEBSITES
Deze lijst met websites is niet limitatief en kan naar eigen inzicht verder worden aangevuld.
www.koorenstem.be: algemene koorinformatie in Vlaanderen
www.cvm.be: centrum voor vocale muziek
www.cebedem.be: Belgisch centrum voor Hedendaagse Muziek
www.svm.be: studiecentrum voor Vlaamse muziek
www.muziekgroep.nl: info over componisten, concerten en CD‟s
www.musicanet.org: virtuele bibliotheek van koormuziek
www.lantromusic.be: uitgeverij
www.euprint.be: uitgeverij
15