Patiëntenparticipatie in de GGZ

Patiëntenparticipatie in de GGZ
Workshop Congres
lectoraat GGZ-verpleegkunde
26 mei 2008
B. Stringer,
verplegingswetenschapper
Even voorstellen
• Verpleegkundige bij
Stichting Buitenamstel Geestgronden
• HBOV (2000)
• Verplegingswetenschappen (2007)
• Onderzoeksafdeling (2004)
• Projectleider Dwang en drang
• Werkzaam in psychiatrie sinds 1998
Wat gaan we doen?
• Resultaten van wetenschappelijk onderzoek
naar patiëntenparticipatie
• Relevantie van resultaten in de praktijk
Literatuurstudie
• Gezocht in Cochrane, Cinahl, Pubmed in periode
1990-2005
• Trefwoorden: patient participation, consumer
participation, user involvement, mental health,
nurs*, shared decision making, empowerment,
autonomy, instrument, intervention, tool, method,
implementation, need, recovery
• Aanvullend in Nederlandstalige databases
Definitie
• Brinkman (2001):
– de actieve deelname van patiënten aan de
totstandkoming, de voortgang en de afronding
van de hulpverlening.
• patiëntenparticipatie beweegt zich op
continuüm (Hickey & Kipping,1998):
– Van klantbenadering naar
burgerschapsbenadering
Effecten van patiëntenparticipatie
• Gesteld wordt dat patiëntenparticipatie leidt
tot:
–
–
–
–
–
Hogere patiënttevredenheid
Hogere kwaliteit van zorg
Betere gezondheid
Grotere therapietrouw
Veiliger klimaat voor patiënten en
hulpverleners
Crawford (2002)
• Objectieve uitspraken zijn lastig te doen
• Weinig effectonderzoek
• Geen eenduidige definitie,
operationalisering, meetinstrument
• Crawford (2002), 42 studies beoordeeld (12
GGZ), maar uitkomsten niet eenduidig
Verpleegkundige bijdrage
1. Capaciteiten en behoeftes van de patiënt
2. Uitvoering van zorg en de participatie van
de patiënt
3. Evaluatie van de geboden zorg en
tevredenheidsonderzoek
Capaciteiten en behoeftes van de
patiënt
• Competenties van patiënten systematisch
beoordelen om beter zicht te krijgen op
vaardigheden en behoeften om actief in
behandeling te participeren
– Instrumenten Latvala
– Option-scale
– MACCAT-T
Uitvoering van zorg
• Systematisch in kaart brengen van zorgbehoeften
om beter aan te kunnen sluiten en meer
geljikwaardiger uitgangspositie bij opstellen van
begeleidingsplannen
–
–
–
–
–
–
CAN
SF-36
BASIS-32
ZAS/ZVS
Zorgbehoeftenlijst
2-com scale
• Verschillende instrumenten om regie voor
patiënten te vergroten
– Zelfbindingscontracten
– Crisiskaart
– Signaleringsplannen (voor allerlei vormen van
probleemgedrag)
Evaluatie van zorg
• Evaluaties krijgen steeds meer aandacht om
kwaliteit van zorg te meten (PI’s, HKZ)
– Vragenlijsten
– patiëntenpanels
– Spiegelbijeenkomsten
• Nadelen:
– Afhankelijkheid van zorgverlening
– Geanonimiseerde vorm van feedback
Ervaringsdeskundigheid
• Aandacht voor individuele herstel door
inzetten ervaringskennis
• ‘helende’ effect van patiëntenparticipatie
– Trainingen gegeven door ervaringsdeskundigen
aan hulpverleners en voor
ervaringsdeskundigen onderling
– Inzetten van ervaringsdeskundigen in directe
zorg
Discussie en conclusie
•
•
•
•
•
Tussen droom en daad: Ideaal en werkelijkheid
Methodologische tekortkomingen van veel studies
Ontbreken eenduidige definitie, meetinstrument
Attitudeverandering bij hulpverleners
Implementatie van veel van de beschreven
methodieken nog grote klus
• Instrumenten zijn voorhanden
• Lastig objectieve effecten aan te tonen, maar
belang voor patiënt is groot.
Vervolgonderzoek
Een methodologische zoektocht naar
een bruikbaar meetinstrument voor
patiëntenparticipatie
Onderzoek Latvala
• Meetinstrument ontwikkeld om mate van
samenwerking en participatie te meten tussen
hulpverleners in de GGZ en patiënten
• Verpleegkundige en patiëntenversie
• Verpleegkundige versie vertaald, bewerkt en
uitgetest in NL praktijk om methodologische
kwaliteit van meetinstrument te toetsen.
Theoretisch model
Drie typen
verpleegkundigen:
- Autoritaire
verpleegkundige
- Op instructie gerichte
verpleegkundige
- Patiëntgerichte
verpleegkundige
Drie typen patiënten:
- Passieve ontvanger
- Passieve
verantwoordelijke
- Actieve
verantwoordelijke
Voorbeelden van vragen:
1. Ik heb interesse in feedback van anderen op mijn
functioneren en ben bereid deze te accepteren.
2. De patiënt is voor zijn functioneren volledig
afhankelijk van de professionals en de
beslissingen die zij nemen.
3. Ik plan de zorg graag in samenwerking met de
patiënt en het verpleegkundig team.
4. Ik vind het frustrerend dat de resultaten zo gering
zijn en zo langzaam bereikt worden.
5. Ik heb geen vertrouwen in de mogelijkheden van
de patiënt om zich te redden en
verantwoordelijkheid te dragen voor zijn eigen
zorg.
6. De verpleegkundige moet de vertrouwensrelatie
met de patiënt en zijn autonomie bevorderen.
7. Professionals weten het beste hoe de zorg van de
patiënt vorm gegeven moet worden.
Stellingen refererend aan type verpleegkundigen:
1
2
3
De beslissingen die ik neem in mijn werk zijn
voornamelijk gebaseerd op duidelijke regels, normen
en aanwijzingen door leidinggevenden (type
autoritaire verpleegkundige).
% NL
onderzo
ek
%
Finse*
onderz
oek
1,9
12,3
De beslissingen die ik neem in mijn werk zijn
voornamelijk gebaseerd op professionele kennis en
expertise (type op instructie gerichte
verpleegkundige).
26,5
5,3
De beslissingen die ik neem in mijn werk zijn
voornamelijk gebaseerd op samenwerking met andere
professionals, patiënten en familie/naasten (type
patiënt gerichte verpleegkundige).
71,6
82,4
totaal
100,0
100,0
Resultaten
• Niet valide
• Beperkt betrouwbaar
• Weinig bruikbaar in oorspronkelijke vorm
Discussie
• (te) kleine steekproef in onderzoek Latvala
• Slechte documentatie van steekproeven
maakt interpretatie lastig
• Veel dubbele stellingen
• Sociale wenselijkheid in vragen is groot
Conclusie
• Inrichting van samenwerking tussen patiënten en
hulpverleners en de ruimte die ze daarbinnen
bieden aan patiëntenparticipatie is in praktijk
pluriform.
• Grote discrepantie wenselijkheid en feitelijkheid
van gedrag.
• Vragenlijst zou zich veel meer op concreet gedrag
moeten richten.
• Type-indeling loslaten, typen veranderen te
langzaam.
Relevantie voor de praktijk?
•
•
•
•
•
Wat doen jullie aan patiëntenparticipatie?
Hoe ziet dat er concreet uit?
Hoe zouden jullie het kunnen bevorderen?
Hoe zou je het objectief kunnen meten?
Wat zou helpen om cultuurverandering te
bewerkstelligen?