2 geschiedenis voor de onderbouw geschiedenis voor

2 VWO
geschiedenis voor de onderbouw
Memo helpt je met het begrijpen van
de belangrijke ontwikkelingen in het
verleden. Door de heldere teksten,
treffende voorbeelden en goede
oefeningen, leer je nadenken over het
soms merkwaardige leven van mensen
vroeger, maar ook over het herkenbare.
Met Memo wordt geschiedenis tastbaar.
De duidelijke en gestructureerde
teksten van het handboek geven je een
overzicht van de verbanden en hoe
gebeurtenissen daarin passen. In het
werkboek ga je met je klasgenoten aan
de slag met gerichte opdrachten om
steeds meer inzicht te krijgen.
Digitaal kun je verder oefenen met of
je verdiepen in de stof. Door veel
bewegend beeld en prachtige
interactieve kijkplaten komt de stof
tot leven. Met Memo weet je altijd hoe
je ervoor staat en Memo biedt je de
helpende hand als je meer uitleg of
oefening nodig hebt.
2 VWO
552642
HANDBOEK
ISBN 978 90 345 8441 0
HANDBOEK
geschiedenis
geschiedenis
voor
voorde
deonderbouw
onderbouw
Inhoudsopgave
Introductie Van jagers en boeren ... naar ontdekkers en hervormers
1
De tijd van ontdekkers en hervormers • Een eeuw van grote veranderingen
• 1
Basis • 2
• 3
• 4
• 5
• 6
Oriëntatie
8
Een nieuw wereldbeeld
Problemen in de kerk
Problemen in de lage landen
Een langdurige strijd
Het einde van de Opstand
10
13
16
19
22
Verdieping • 7
Pamfletten uit de Opstand
Cultuur • 8 Schuttersstukken
25
27
• 9 Afsluiting
2
29
De tijd van regenten en vorsten • De Gouden Eeuw
• 1
Basis • 2
•
•
•
•
3
4
5
6
Oriëntatie
32
De handel in de Republiek groeit
Handel met gebieden overzee
De Gouden Eeuw
Burgers aan de macht
Vorsten met macht
34
37
40
43
46
Verdieping • 7
Heldenverering: Michiel de Ruyter
8
Een tuin als kunstwerk
Cultuur •
• 9 Afsluiting
3
4
49
51
53
De tijd van pruiken en revoluties • De Franse Revolutie
• 1 Oriëntatie
Basis • 2
• 3
• 4
• 5
• 6
56
Het ancien régime
De Verlichting
De revolutie begint
Napoleon neemt de macht over
De Bataafse Revolutie
58
61
64
67
70
Verdieping • 7
Vechten voor Napoleon
Cultuur • 8 Rousseau over de opvoeding
73
75
• 9 Afsluiting
77
2
4
De tijd van burgers en stoommachines • De industriële revolutie
• 1
Basis • 2
• 3
• 4
• 5
• 6
Oriëntatie
80
Van handwerk naar machine
De industriële samenleving
Nederland in 1848
De komst van het socialisme
Emancipatie en bevrijding
82
85
88
91
94
Verdieping • 7
Op weg naar de moderne geneeskunde
Cultuur • 8 Charles Dickens
• 9 Afsluiting
5
101
De tijd van burgers en stoommachines • Nationalisme en imperialisme
• 1
Basis • 2
•
•
•
•
3
4
5
6
Oriëntatie
104
Het Congres van Wenen
De oorzaken van het modern imperialisme
De wedloop om Afrika
Nederlanders in Indië
Spanningen in Europa
106
109
112
115
118
Verdieping • 7
Racisme
8
Giuseppe Verdi, opera en nationalisme
Cultuur •
• 9 Afsluiting
6
97
99
121
123
125
1600-1900 • De VS: verdeeld of toch één?
• 1 Oriëntatie
Basis • 2
• 3
• 4
• 5
• 6
Op zoek naar een beter leven
Vrij van het moederland
De VS breiden zich uit
Ruzie over slavernij
De Amerikaanse burgeroorlog
Verdieping • 7
Slavernij in Suriname
Cultuur • 8 Het Wilde Westen
• 9 Afsluiting
Overzicht historische vaardigheden
Het stappenplan voor onderzoek
3
Register
Colofon
128
130
133
136
139
142
145
147
149
152
153
154
156
6
De tijd van monniken en ridders
1600-1900
Monniken
en ridders
De
VS: verdeeld
of toch één?
1
Oriëntatie
President Barack Obama verleende tijdens Thanksgiving op 22 november 2012 gratie aan een kalkoen.
Zijn dochters Sasha en Malia waren erbij, toen het gelukkige dier aan de pers werd voorgesteld.
Bron 1
In Amerika wordt Thanksgiving al sinds 1621 gevierd. William Bradford, leider van een
groep Engelse kolonisten in Massachusetts, nodigde toen zijn indiaanse buren uit
om gezamenlijk een feestmaal te eten. Zo wilde hij de indianen bedanken voor hun
hulp. Dankzij deze hulp hadden de kolonisten namelijk een goede oogst en voldoende
te eten. Tegenwoordig wordt Thanksgiving op de vierde donderdag van november
gevierd. In het verkeer is het de drukste dag van het jaar, omdat iedereen op weg gaat
naar familie of vrienden. Tijdens het feestmaal eten miljoenen Amerikanen kalkoen
met veenbessensaus, zoete aardappelen en pompoentaart. Maar elk jaar verleent de
president gratie aan één kalkoen. In 2011 was ‘Courage’ de gelukkige kalkoen die de
feestdag overleefde. Courage leeft sindsdien in Disneyland in Californië.
Dit hoofdstuk gaat over de geschiedenis van de Verenigde Staten van Amerika en
beslaat ongeveer de periode 1600-1900. Het verhaal past bij de drie tijdvakken waarover
je in dit boek al hebt geleerd.
128
Kaart van de huidige Verenigde Staten, waarop je 48 van de 50 staten ziet. (Alaska en Hawaii staan niet op
de kaart.) De jaartallen geven aan wanneer een staat bij de Verenigde Staten ging horen.
Bron 2
Er wonen nu ongeveer 320 miljoen mensen in de
Verenigde Staten. Bijna al die mensen stammen af van mensen
die ergens anders vandaan komen. Op deze kaart zie je per
staat van welke voorouders de meeste mensen in die staat
afstammen.
Bron 3
129
Hoofdstuk
Hoofdstuk 2
1
6
Basis
1600-1900
De
tijd van de
• De
Grieken
VS: verdeeld of toch één?
2
Op zoek naar een beter leven
In september 1620 vertrok de Mayflower vanuit het zuiden van Engeland. Na een zware overtocht op een
overvol schip bereikten de Pilgrim Fathers Cape Cod aan de Amerikaanse kust. Ze waren God zeer dankbaar.
Bron 1
God zij dank; ze hadden de Amerikaanse kust bereikt. Twee maanden eerder waren de Pilgrim
Fathers met het vrachtschip de Mayflower aan de overtocht begonnen en nu stonden ze veilig
in de ‘Nieuwe Wereld’. En dat ondanks zwaar weer op zee en een groot vitaminegebrek bij de
opvarenden. En het leek wel een raadsel: hoewel één van de 102 passagiers onderweg was
overleden, kwamen er toch 102 passagiers aan. Helaas niet op de bedoelde plek in Virginia,
maar zo’n 800 kilometer noordelijker, in een gebied waar een strenge winter al vroeg was
ingevallen. Susanna White beviel kort na aankomst van haar zoon Peregrine. Hij wordt gezien
als het eerste Europese kind dat geboren werd in wat nu Massachusetts is. De Pilgrim Fathers
wisten dat ze in dit gebied eindelijk de vrijheid zouden vinden die ze zochten.
De vraag is: in hoeverre slaagden kolonisten erin om een beter leven op te bouwen in Amerika?
130
De eerste keer Thanksgiving in 1621 in
Massachusetts. (Schilderij van J. Ferris, 1912-1915.)
Bron 2
Bron 3
Indianen en kolonisten sluiten een verdrag.
(Schilderij van Benjamin West, 1772.)
In 1683 sloten William Penn en de indianenhoofdman
Tamanend een vredesverdrag. Kort daarvoor spraken de
hoofdrolspelers hun verwachtingen uit. William Penn
zei: ‘We zullen elkaar vol vertrouwen treffen en vol van
goede bedoelingen. We zullen geen voordeel ten koste
van elkaar proberen te behalen. Alle besprekingen zullen
vanuit openheid en liefde plaatsvinden. Wij zijn samen
één, alsof het lichaam van één man is verdeeld in twee delen. Wij zijn van hetzelfde vlees en hetzelfde bloed.’
Tamanend antwoordde als volgt: ‘Wij zullen liefderijk samenleven met William Penn en zijn kinderen, zolang het
water van de beken en de rivieren zal stromen en zolang de zon, de maan en de sterren zullen bestaan.’ William
Penn leerde zelfs de taal van de indianen.
New England
De puriteinen volgden de leer van Calvijn en vonden
dat je veel moest bidden, hard moest werken en
zuinig moest leven. De omstandigheden dwongen
hen daar ook toe. De grond in Massachusetts was
onvruchtbaar en rotsachtig. Bovendien heerste er
’s winters een streng klimaat. De boerenbedrijven die
er ontstonden, waren klein en vooral gericht op het
eigen levensonderhoud. De meeste mensen leefden
in kleine, Engels aandoende dorpjes en hielden
elkaar goed in de gaten. Wie zich niet volgens de
godsdienstige regels gedroeg, werd lastiggevallen
en beschuldigd van een zondig leven. Je liep dan
het risico uit de gemeenschap te worden gestoten.
Dat was een zware straf, omdat je zonder hulp van
medekolonisten nauwelijks kon overleven. Samen
met andere kolonies in het noordoosten vormde
Massachusetts New England. Uit die naam blijkt dat
er vooral Engelsen heen trokken.
In Frankrijk hadden de koningen in de 17e eeuw
absolute macht. In Engeland was het parlement veel
sterker. Toch probeerden ook Engelse koningen hun
macht te laten gelden. De Engelse koning was het
hoofd van de Engelse staatskerk. Deze kerk had zich
onder invloed van de Reformatie afgescheiden van de
kerk van Rome. Maar toch behield die kerk nog veel
katholieke gebruiken. Dat was voor veel protestanten
reden om zich van de staatskerk af te scheiden. Zij
streefden naar protestantisme in de meest pure vorm
en werden daarom puriteinen genoemd.
In 1603 werd Jacobus I koning van Engeland. Hij
streefde nog meer dan zijn voorgangers naar absolute
macht. Hij begon een klopjacht op de puriteinen.
Velen van hen besloten Engeland te ontvluchten. Een
grote groep vluchtte naar de tolerantere Nederlandse
Republiek. Een deel van die groep vertrok vervolgens
in 1620 met de Mayflower naar Amerika om daar
de echte vrijheid te vinden. Dit waren de Pilgrim
Fathers. Samen met anderen stichtten ze de streng
protestantse kolonie Massachusetts.
De kolonies in het midden
Ten zuiden van New England liggen New York, New
Jersey, Maryland en Pennsylvania. Ook katholieken
131
Contractarbeiders in Londen
voor hun overtocht naar Amerika. De
kolonies waren ook een plek waar
Engeland veroordeelde mensen naartoe
stuurde. Buiten New England was meer
dan de helft van de kolonisten in de 17e
eeuw contractarbeider, vrijwillig of niet.
Bron 4
(Afbeelding uit de 18e eeuw.)
De rug van de jonge Mary Fisher werd te midden
van een menigte ontbloot, waarna de mensen zagen dat ze
zeker een heks was. Ze had immers het teken van de duivel
op haar rug. (Schilderij van T.H. Matteson, 1853.)
Bron 5
hoopten dat ze het in Amerika beter zouden krijgen.
Het prettige klimaat en de vruchtbare grond maakten
het leven in de zuidelijke kolonies over het algemeen
gemakkelijker dan in New England. In Virginia en
Zuid-Carolina ontstonden grote plantages, waar
tabak, rijst en later katoen werden verbouwd. Die
producten konden worden geëxporteerd. De grond
werd eerst bewerkt door contractarbeiders. Dit
waren arbeiders die met de kapitein van een schip
een contract afsloten. Die kapitein verzorgde hun
overtocht en ‘verkocht’ de arbeiders daarna aan
eigenaars van plantages. Na zeven jaar werk waren de
arbeiders weer vrij en kregen ze een stukje grond.
Het werk op de plantages bleek voor veel Europese
arbeiders te zwaar, zodat de eigenaars naar andere
arbeiders zochten. In 1619 zette een Hollands
handelsschip de eerste twintig zwarte Afrikanen af in
Virginia. Pas vanaf het einde van de 17e eeuw groeide
het aantal slaven sterk.
Georgia was de laatste van de dertien kolonies die de
Britten in Amerika stichtten. Dit gebeurde in 1733. De
kolonie moest als een soort buffer tegen het Spaanse
Florida dienen.
konden in Engeland hun godsdienst niet in vrijheid
beoefenen. Zij stichtten in Amerika Maryland.
Pennsylvania werd in 1681 gesticht door Quakers
onder leiding van William Penn. Quakers vormden
een tolerante godsdienstige groep. Juist vanwege
die tolerantie werden ze vervolgd in Engeland,
maar ook in New England. In tegenstelling tot de
strenge puriteinen in New England waren quakers
voorstanders van godsdienstvrijheid. Dit betekende
dat iedereen in Pennsylvania volledig vrij was om een
godsdienst te kiezen of zelfs om niet godsdienstig te
zijn. Vluchtelingen uit allerlei verschillende Europese
landen voelden zich hier welkom.
De zuidelijke kolonies
De eerste Britse kolonie in Amerika heette overigens
Virginia en ontstond in 1607. Naar deze en andere
zuidelijke kolonies gingen kolonisten niet vanwege
hun geloof, maar om economische redenen. Er waren
aanvankelijk twee groepen die naar het zuiden
gingen. De eerste bestond uit rijke mensen uit
Engeland, die grote stukken land kregen of kochten.
De tweede groep bestond uit hele arme mensen, die
132
Hoofdstuk 6
Basis
Bron 1
1600-1900 • De VS: verdeeld of toch één?
3
Vrij van het moederland
Een vel Amerikaanse postzegels uit 1973.
De Engelse koning George III zei woedend: ‘De kolonisten moeten zich nu aan ons
onderwerpen, of ze moeten ons overwinnen.’ Hij was zo kwaad, omdat een groep kolonisten
op 16 december 1773 300 à 400 kisten Engelse thee in de haven van Boston had gegooid.
Verkleed als indianen waren vijftig opstandige kolonisten aan boord van drie Engelse schepen
gegaan. Binnen een uur was voor 15.000 Engelse ponden thee aan de vissen gevoerd. De
opstandelingen weigerden nog langer verplicht Engelse producten te kopen. Ook vonden ze het
niet terecht dat ze belasting aan Engeland moesten betalen, zonder dat ze hier zelf mee hadden
ingestemd. Dat moest veranderen! En als koning George dat niet wilde, dan was hij hun koning
niet meer.
De vraag is: hoe veranderden dertien Britse kolonies in dertien Amerikaanse staten?
133
Paul Revere werd een van de
bekendste gezichten van de Amerikaanse
Onafhankelijkheidsoorlog. Hij was een
zilversmid, die zeer welvarend was
geworden met zijn werk. In 1768 liet hij
dit portret van zichzelf maken door John
Copley.
Bron 2
In 1770 verscheen
deze prent van Paul
Revere. Hij wilde
ermee duidelijk
maken dat de
Britse soldaten
gericht schoten
op ongewapende
kolonisten.
Onder de prent
beschreef hij de
Britse soldaten als
barbaren, die een
bloedbad hadden
aangericht in Boston. In werkelijkheid ging het om een klein
aantal Britse soldaten, die steeds verder werden ingesloten
en werden bekogeld door een grote groep opstandige
kolonisten. Deze prent werkte goed als propaganda om
duidelijk te maken dat de Britten zich gedroegen als tirannen.
Bron 3
Vergroot zelfbewustzijn
Op weg naar onafhankelijkheid
Tussen 1756 en 1763 vochten Britse soldaten in
Amerika zij aan zij met bewapende kolonisten tegen
Franse kolonisten. Door de hoge kosten van die
oorlog was de Engelse schatkist in 1765 leeg. Militair
was de oorlog wel een groot succes. De Fransen
werden verdreven uit de Britse kolonies en het gebied
daaromheen.
Het succes van de strijd droeg ook bij aan een
groter zelfbewustzijn onder de kolonisten. De
bevolking van de dertien kolonies behoorde tot de
welvarendste van de wereld. Met name kolonisten in
New England voelden zich superieur aan de Engelse
soldaten. Zij beschouwden zichzelf steeds meer als
Amerikanen dan als Engelsen en voelden zich door
God uitverkoren. Ze wilden zich afscheiden van het
Britse moederland. Deze wens werd nog versterkt,
toen het Britse parlement zonder instemming van de
kolonisten besloot om nieuwe belastingen te heffen
in de kolonies, om zo weer geld in de schatkist te
krijgen. De kolonisten waren in principe niet tegen
belastingen, maar vonden wel dat het Britse bestuur
die niet zonder hun instemming kon invoeren.
In kranten, pamfletten en spotprenten werden
kolonisten opgeroepen om zich te verzetten tegen
belastingambtenaren en Britse soldaten. Zo werden
ze steeds eensgezinder in hun afkeer van het Britse
bestuur en de vanuit Londen opgelegde belastingen.
In 1770 doodden Britse soldaten bij een rel in Boston
vijf opstandelingen. De Amerikanen noemden deze
gebeurtenis het ‘Bloedbad van Boston’. De situatie
liep in 1773 verder uit de hand met de ‘Boston Tea
Party’. Daarbij gooiden opstandelingen uit protest
een grote voorraad Engelse thee in het water. Koning
George III en de Britse regering waren woedend
en sloten de haven van Boston af. Het recht op
zelfbestuur en rechtspraak werd afgenomen van
de kolonisten. Vertegenwoordigers uit de dertien
verschillende kolonies kwamen daarop samen in
New York. Ze spraken uit dat de kolonies helemaal
geen belasting meer zouden betalen, zolang ze geen
inspraak kregen.
In 1775 stuurde Groot-Brittannië 32.000 soldaten naar
Amerika, waarop in april van dat jaar de Amerikaanse
Onafhankelijkheidsoorlog begon. Vertegenwoordigers
134
George Washington leidt zijn troepen over
de rivier de Delaware om de Britten te verrassen op
27 december 1776. Dit schilderij is ruim 4 meter hoog
en 7 meter breed. (Schilderij van Emanuel Leutze, 1851.)
Bron 5
Nadat ze gehoord hadden van de
Onafhankelijkheidsverklaring, trokken bewoners
van New York op 9 juli 1776 het beeld van koning
George III omver. Het standbeeld (4.000 kilo) werd
omgesmolten en er werden kanonskogels van
gemaakt. (Schilderij van William Walcutt, 1857.)
Bron 4
de twaalf andere nieuwe staten. De stichters van
de Verenigde Staten, de Founding Fathers, wilden
dat wel. In hun ogen moesten de nieuwe staten
samenwerken om te kunnen overleven. In 1789 werd
een grondwet aangenomen, die een compromis
was. Aan de ene kant beschermde de grondwet de
vrijheden van de verschillende staten zoveel mogelijk:
elke staat kreeg zijn eigen bestuur. Daarnaast kwam
er ook een bestuur voor alle staten samen: het
federale bestuur. Aan het hoofd van de federatie
kwam een president te staan. Om te voorkomen
dat die te veel macht zou krijgen, kreeg hij alleen
uitvoerende macht. Het Congres kreeg wetgevende
macht. Dit Congres is ook nu nog het parlement
van de federatie en bestaat uit het Huis van
Afgevaardigden en de Senaat. Het hooggerechtshof
kreeg als hoogste Amerikaanse rechtbank de
bevoegdheid om te controleren of wetten kloppen
met wat in de grondwet staat. De eerste president
was de held van de oorlog tegen de Engelsen: George
Washington.
van de dertien kolonies kozen George Washington
tot hun opperbevelhebber. Zijn leger bestond uit
ruim 18.000, vaak slecht bewapende en getrainde
soldaten.
Dertien kolonies worden dertien staten
Op 4 juli 1776 tekenden vertegenwoordigers
van de kolonies in Philadelphia de
Onafhankelijkheidsverklaring. In de verklaring stond
dat de Britse regering niets meer te zeggen had in
Amerika. Wat de Amerikanen betrof, woonden ze
voortaan niet meer in dertien Britse kolonies, maar
in dertien staten. Amerikanen vieren de vierde juli
nog altijd als het begin van hun land: de Verenigde
Staten van Amerika. Het zou nog zeven jaar duren
en veel slachtoffers kosten, voordat Engeland die
onafhankelijkheid ook erkende. In 1783 versloegen
de kolonisten de Britten met steun van Frankrijk en
Spanje.
Dat dertien staten samen zouden gaan in één land,
stond op dat moment nog helemaal niet vast. Veel
inwoners wilden vrij zijn binnen hun eigen nieuwe
staat. Ze wilden niet samengaan in één land met
135
Hoofdstuk 6
Basis
1600-1900 • De VS: verdeeld of toch één?
4
De VS breiden zich uit
Vrouwe Columbia is het symbool van de Verenigde Staten. Hier begeleidt ze, met een schoolboek
in haar handen, de Amerikaanse pioniers naar het westen. (Schilderij van John Gast, 1872.)
Bron 1
‘Wij zijn door God uitverkoren!’ Veel Amerikanen waren hier na de Amerikaanse
Onafhankelijkheidsoorlog van overtuigd. Zij noemden de Verenigde Staten ‘het rijk van de
vrijheid’. Wat zou er mooier zijn dan dit rijk van de vrijheid naar het westen uit te breiden? Eerst
voorbij het gebergte van de Appalachen. Dan over de immens grote vlaktes en de hoge Rocky
Mountains om te eindigen bij de Grote Oceaan. In 1845 schreef iemand in een New Yorkse
krant dat ‘wij Amerikanen vanuit onze Manifest Destiny het recht, maar ook de plicht hebben
om het gehele continent te bezitten en te gebruiken om het grote experiment van de vrijheid
te ontwikkelen’. Veel Amerikanen werden geraakt door het idee van de Manifest Destiny: het
idee van een door God bepaalde opdracht om de Amerikaanse beschaving van de Atlantische
Oceaan tot de Grote Oceaan uit te breiden.
De vraag is: op welke manier kregen indianen, Engeland, Spanje, Frankrijk en Mexico te maken
met de Amerikaanse opmars naar het westen?
136
Tussen de Onafhankelijkheidsoorlog en het einde van de 19e eeuw groeide het gebied
van de Verenigde Staten uit tot wat het nu is. Bij Promontory Point werd in mei 1869 de eerste
verbinding gemaakt tussen een spoorweg vanuit het westen en één vanuit het oosten. Zo
ontstond de eerste spoorweg die helemaal van de oostkust naar de westkust liep. De Manifest
Destiny was voltooid.
Bron 2
Ruimtegebrek voor de immigranten
voor zijn oorlogen tegen onder andere Engeland en
Spanje. Andersom hadden ook die twee landen hun
handen te vol aan de oorlogen tegen Napoleon om
ook nog in Amerika strijd te kunnen leveren. Dit bood
de Amerikanen de mogelijkheid om nog veel verder
naar het westen te trekken.
De Britten hadden de Appalachen, een bergrug in
het oosten, altijd als een natuurlijke westgrens
gezien. Tussen 1783 en 1810 kwamen er veel nieuwe
immigranten naar de Verenigde Staten en groeide de
blanke bevolking van ongeveer vier miljoen tot bijna
tien miljoen mensen. Velen konden zich niet meer
vestigen in de smalle kuststrook. Daarom trokken ze
over de bergen verder het binnenland in. Omdat ze
naar onbekend gebied gingen, werden ze pioniers
genoemd. Ze trokken met huifkarren richting westen.
Zodra ze een goede plek vonden, stopten ze om er te
blijven. Daar probeerden ze dan een nieuw leven op
te bouwen. Nieuwe pioniers trokken nog weer verder.
Zo verschoof de grens van het woongebied van de
blanken steeds verder naar het westen. Die steeds
opschuivende grens heette de frontier.
De Amerikanen kregen er veel grondgebied bij, toen
Napoleon in 1803 het Franse Louisiana aan hen
verkocht. Dit deed hij omdat hij geld en tijd nodig had
Indianen
De indianen, de oorspronkelijke bewoners van NoordAmerika, waren het slachtoffer van de trek naar het
westen. Zij verloren steeds meer grond. De meeste
indianenstammen leefden van de jacht en hadden
geen vaste woonplaats, omdat ze meetrokken met
hun belangrijkste prooidieren, de bizons. Andere
stammen leefden van de landbouw of visserij en
hadden wel een vaste woonplaats.
Tot 1820 sloot de Amerikaanse regering verdragen
met afzonderlijke stammen. In die verdragen
stonden indianen hun grond af en trokken ze verder
naar het westen. Dit deden ze in ruil voor geweren,
137
Bron 3
De trek naar het westen. (Afbeelding van
Currier en Ives, 1868.)
Een in 1942 gemaakte afbeelding van de
Trail of Tears (Robert Lindneaux).
Bron 4
Manifest Destiny
gereedschappen, katoenen kleding of drank. De
regering beloofde hun dat ze die nieuwe grond niet
hoefden te verlaten. Soms werd zo’n verdrag met geweld
afgedwongen. De regering wilde ook graag dat de
stammen zich aanpasten aan de cultuur van de blanken.
Dit leidde ertoe dat sommige stammen zich bekeerden
tot het christendom en hun kinderen naar christelijke
scholen stuurden.
Rond 1820 woonden de meeste indianen in het
zuiden van de Verenigde Staten. Ze bezaten daar
vruchtbare landbouwgrond. Die grond was natuurlijk
ook aantrekkelijk voor blanke boeren. Toen op het
grondgebied van de Cherokees ook nog eens goud
werd gevonden, werd in 1830 de Indian Removal Act
aangenomen, die stammen kon dwingen hun grond
te verlaten. Eerder gesloten verdragen golden niet
meer. Veel Cherokees hadden zich bekeerd tot het
christendom, maar ook dat kon hen niet beschermen.
Bijna allemaal werden ze in 1838 onder dwang van
het leger weggevoerd naar een reservaat met zeer
onvruchtbare grond in de huidige staat Oklahoma.
Tijdens die tocht naar hun nieuwe gebied kwamen 4.000
van de 16.000 weggevoerde Cherokees om. De tocht
kreeg de naam de Trail of Tears (het pad van tranen).
De trek naar het westen werd versterkt door een sterk
Amerikaans nationaal bewustzijn dat in de loop van
de 19e eeuw ontstond: steeds meer Amerikanen
kregen het gevoel dat zij een speciale roeping
hadden. In 1845 noemde een journalist die roeping
Manifest Destiny: een door God gegeven opdracht
om de Amerikaanse beschaving van de Atlantische
Oceaan tot de Grote Oceaan uit te breiden. Veel
Amerikanen zagen de vaak slechte behandeling van
indianen als een onvermijdelijk gevolg van deze
opdracht.
Om de Manifest Destiny uit te kunnen voeren,
zouden Groot-Brittannië en Mexico grote stukken
land moeten afstaan. In 1845 annexeerden de VS het
voormalig Mexicaanse Texas. Na een conflict stond
Groot-Brittannië in 1846 het noordwesten van de
huidige Verenigde Staten af. Daarna verklaarden de
Amerikanen zelfs de oorlog aan Mexico en veroverden
ze in 1848 het zuidwesten van de huidige Verenigde
Staten. Dit laatste gebied werd extra interessant, toen
er in hetzelfde jaar goud werd gevonden. Dat leidde
tot een goldrush, waarbij 300.000 goudzoekers naar
Californië trokken.
138
Hoofdstuk 6
Basis
1600-1900 • De VS: verdeeld of toch één?
5
Ruzie over slavernij
Het aantal slaven in de zuidelijke staten groeide tot 1860. Tegelijkertijd groeide het verzet tegen
slavernij. Via vluchtroutes vluchtten ongeveer 100.000 slaven naar gebieden waar ze vrij waren.
Bron 1
In 1820 werd Harriet geboren als slavin in Maryland. Toen ze 5 jaar was, moest ze in het huis
van de eigenaar van de plantage aan het werk. Vanaf haar 7e moest ze, net als haar ouders, op
de plantage werken. Daar bracht ze veel zware jaren door. Op haar 29e wist ze te ontsnappen
naar Pennsylvania. Het mooie was dat ze terugkwam om ook familieleden te bevrijden en naar
het noorden te brengen. In totaal zou Harriet Tubman negentien, vooral nachtelijke tochten
maken om slaven te bevrijden. Zo bracht ze 300 slaven naar de vrijheid. De zuidelijke staten
zetten in 1856 een prijs van $ 40.000 op haar hoofd. Ze is echter nooit gepakt en leefde nog tot
1913.
De vraag is: hoe leidde slavernij tot steeds grotere spanningen tussen de zuidelijke en de
noordelijke staten?
139
Een katoenplantage. Vooraan de eigenaar en zijn
vrouw, die in een mooi huis op de plantage woonden.
Bron 3
Slaven bedienen de cotton gin,
die Eli Whitney in 1793 had uitgevonden.
Bron 2
(Tekening van William Sheppard, 1869.)
Het zuiden van de VS
Verenigde Staten was verboden. Die groei was dus
alleen mogelijk doordat de kinderen van slaven ook
weer slaven werden. Slaven bleven binnen de VS dus
wel degelijk handelswaar.
Vanaf het einde van de 17e eeuw werden er duizenden
Afrikaanse slaven aangevoerd om te werken op de
plantages in de zuidelijke staten. Aan het einde
van de 18e eeuw leek de slavernij echter vanzelf te
verdwijnen. De prijs van tabak daalde in die periode
sterk en slavernij leek niet meer winstgevend. Maar in
1793 werd een uitvinding gedaan waardoor een ander
plantageproduct zeer winstgevend werd: katoen. Juist
op dat moment had de opkomende textielindustrie
in Engeland grote behoefte aan katoen. Dankzij de
uitvinding van de cotton gin (de katoenmachine)
van Eli Whitney, konden de zaden gemakkelijker en
sneller uit de katoenpluizen worden gehaald en kon
de katoenproductie gigantisch worden opgevoerd.
Daarop ontstonden in de zuidelijke staten honderden
winstgevende katoenplantages. Omdat katoen met
de hand geplukt moest worden en niets goedkoper
was dan slavenarbeid, groeide het aantal slaven
in de VS in korte tijd van ongeveer één miljoen tot
bijna vier miljoen. Dit gebeurde grotendeels nadat
slavenhandel met het buitenland vanaf 1808 in de
Het noorden van de VS
Omdat de plantages in het zuiden vanaf de 17e
eeuw bewerkt werden door slaven, was daar weinig
behoefte aan arbeiders uit Europa. In de noordelijke
staten was die behoefte er wel. In die staten kwam
vanaf de vroege 19e eeuw steeds meer industrie.
Textielfabrieken in de noordelijke staten kochten
grote hoeveelheden katoen uit de zuidelijke staten. In
de textielfabrieken en in andere fabrieken was grote
behoefte aan arbeiders. Veel nieuwe immigranten
gingen hier aan het werk. Dit had tot gevolg dat de
blanke bevolking in de noordelijke staten veel sneller
groeide dan die in de zuidelijke staten.
Tussen 1777 en 1804 verboden de meeste noordelijke
staten slavernij. Er kwamen in het noorden steeds
meer abolitionisten, die voor algehele afschaffing
(abolition) van slavernij waren. Zij vonden dat
140
Bron 4
The Underground Railroad. (Schilderij van Charles
Webber, 1891.)
Strafbaar
Langs de vluchtroutes boden sommige mensen hun huizen aan
om te overnachten. Door de Fugitive Slave Law uit 1850 konden
die mensen worden veroordeeld tot $ 1.000 boete en zes
maanden gevangenisstraf.
Gevluchte slaven uit het zuiden
worden in het noorden weer opgepakt.
Bron 5
(Tekening van Albert Bobbett.)
ging, zagen de slavenstaten de keuze van Californië
als een bedreiging. Om de zuidelijke staten enigszins
gerust te stellen nam het Congres in hetzelfde jaar
een wet aan die mensen in het noorden verplichtte
om gevluchte slaven uit het zuiden terug te sturen.
Mensen die hier niet aan meewerkten, moesten
volgens de wet zwaar worden gestraft. Deze Fugitive
Slave Law was vooral gericht tegen abolitionisten
die slaven hielpen te vluchten via een netwerk van
vluchtroutes: de Underground Railroad.
Toch voelden de slavenstaten dat ze steeds verder
in de verdrukking kwamen. Ze waren bang dat het
Congres slavernij overal zou verbieden. Om dit te
voorkomen wilden de slavenstaten dat het federale
bestuur in Washington minder machtig zou worden
en macht zou afstaan aan de afzonderlijke staten. Zij
wilden dat de VS een confederatie zouden worden:
een statenbond met zelfstandige staten, die alleen
op het gebied van defensie en buitenlandse politiek
samenwerken.
slavernij in strijd was met de gelijke rechten voor
mensen, zoals die in de Onafhankelijkheidsverklaring
en de grondwet waren beschreven.
Spanningen tussen het noorden
en zuiden
In 1820 waren er elf slavenvrije staten en elf
slavenstaten. Door de trek naar het westen kwamen
er steeds nieuwe staten bij. De vraag was of er in
die nieuwe staten wel of niet slavernij zou mogen
bestaan. Om het evenwicht te behouden werd in het
Missouri-compromis van 1820 afgesproken dat Maine
de twaalfde slavenvrije staat zou worden en Missouri
de twaalfde slavenstaat. Ook werd afgesproken wat
er moest gebeuren met andere nieuwe staten. De 36e
breedtegraad werd de grens tussen slavenvrije staten
in het noorden en slavenstaten in het zuiden.
Toch koos de nieuwe staat Californië er in 1850 voor
om slavenvrij te zijn, terwijl zijn gebied grotendeels
onder de 36e breedtegraad lag. Hoewel het Missouricompromis niet over gebied zo ver naar het westen
141
Hoofdstuk 6
Basis
Bron 1
1600-1900 • De VS: verdeeld of toch één?
6
De Amerikaanse burgeroorlog
De derde dag van de Slag bij Gettysburg.
De Amerikaanse burgeroorlog tussen zuidelijke en noordelijke staten begon in 1861. Een
beroemde veldslag uit de oorlog is die bij Gettysburg (1-3 juli 1863). Tot dan toe had de
zuidelijke generaal Lee veel veldslagen gewonnen. Ook in Gettysburg had hij de eerste
dag succes. De dag erna verliep een stuk slechter voor zijn leger en de derde dag was zelfs
rampzalig. Lee stuurde zijn leger vanuit de bossen het open veld in en liet de zuidelijke
artillerie onbemand. Met geweren met bajonetten stormden de soldaten op de noordelijke
troepen af. Die wachtten hen op met hun zware artillerie en konden prijsschieten. Lee verloor
duizenden soldaten en zag in dat hij had geblunderd. Hij bood zijn ontslag aan als generaal,
maar dat werd geweigerd. De slag bleek een keerpunt in de oorlog. Vanaf dat moment waren het
niet meer de zuidelijke, maar juist de noordelijke troepen die wonnen. In 1865 moest Lee zich
definitief gewonnen geven.
De vraag is: hoe voorkwam Lincoln dat de Verenigde Staten uit elkaar vielen?
142
Bron 2
De Verenigde Staten tijdens de Amerikaanse burgeroorlog.
De spanningen lopen op
te vormen. Bloedige gevechten waren het gevolg,
waarbij 56 doden en nog veel meer gewonden vielen.
Begin 1861 werd Kansas een slavenvrije staat.
Kort daarvoor hadden de zuidelijke staten al enkele
andere tegenslagen gehad. De invoerrechten gingen
omhoog en in november 1860 werd er een president
gekozen die de slavernij afkeurde: Abraham Lincoln.
In het zuiden nam de vrees toe dat de federale
regering de slavernij zou verbieden. Vanaf december
1860 besloten elf zuidelijke staten om die redenen
tot afscheiding. Zij wilden niet meer bij de Verenigde
Staten horen, maar richtten de Geconfedereerde
Staten van Amerika op. Jefferson Davis werd hun
president.
In de noordelijke staten wilden veel mensen de
slavernij afschaffen, terwijl de zuidelijke staten
afhankelijk waren van slavernij. Er was ook ruzie
over het wel of niet verhogen van de invoerrechten.
In het industriële noorden waren veel mensen voor
verhoging. Hun nieuwe industrie moest concurreren
met de Engelse industrie, die veel goedkoper kon
produceren. Hogere invoerrechten zouden Engelse
producten duurder maken. De zuidelijke staten waren
juist tegen die verhoging. Ze vreesden dat de Britten
dan ook hogere invoerrechten gingen heffen op
Amerikaanse katoen.
Vanaf 1854 liepen de spanningen over de
slavernijkwestie snel op. In dat jaar was er een wet
aangenomen die bepaalde dat de inwoners van
Kansas zelf bij meerderheid mochten beslissen
of Kansas een slavenstaat zou worden of een
slavenvrije staat. Abolitionisten waren hier heel
boos over, omdat het gebied ten noorden van de 36e
breedtegraad lag en de nieuwe wet dus tegen het
Missouri-compromis van 1820 inging. De wet leidde
ertoe dat zowel abolitionisten als voorstanders van
slavernij naar Kansas trokken om een meerderheid
Oorlog
President Lincoln legde zich niet neer bij de
afscheiding. Hij wilde alles doen om de Verenigde
Staten bijeen te houden. Om te voorkomen dat
alle slavenstaten zich zouden afscheiden, deed
hij een belofte. Hoewel hij persoonlijk tegen
slavernij was, zou hij die niet verbieden. Zo wist hij
vier slavenstaten over te halen om zich niet af te
scheiden.
143
Een regiment soldaten van de
noordelijke legers. (De foto is enkele maanden na de
Bron 3
Emancipatieverklaring genomen.)
De moord van John Wilkes Booth op
president Lincoln in een theater in Washington.
Bron 5
(Afbeelding uit 1865.)
De noordelijke
generaal Sherman trok
een spoor van verwoesting
door het landschap van het
zuiden. Hij liet de stad Atlanta
platbranden. (Schilderij van
Bron 4
Alexander Hay Ritchie, 1868.)
afgescheiden staten vanaf 1 januari 1863 vrij zouden
zijn. De zuidelijke plantagehouders trokken zich niets
aan van de maatregel, maar de verklaring leidde tot
onrust in het zuiden, precies zoals Lincoln hoopte.
Bovendien sloten 200.000 voormalige slaven zich bij
het noordelijke leger aan. Lincoln had intussen ook
een zeer goede legeraanvoerder: generaal Ulysses
Grant.
Na de Slag bij Gettysburg in juli 1863 werd duidelijk
dat het noorden ging winnen. Grant wist de rivier de
Mississippi in handen te krijgen en splitste daarmee
het leger van de afgescheiden staten in tweeën. De
blokkade van de zuidelijke havens leidde bovendien
tot steeds grotere tekorten. Een noordelijke generaal
trok in 1864 dwars door Georgia en brandde alles
plat. De oorlog werd steeds afschuwelijker, waardoor
veel mensen in het zuiden niet langer verder wilden
vechten.
In april 1865 trok Grant de hoofdstad van het zuiden
binnen, waarna generaal Lee zich overgaf. Vijf dagen
later werd Lincoln in Washington vermoord. Maar
hij had zijn hoofddoel bereikt: de eenheid van de
Verenigde Staten bleef behouden. En in december
1865 werd slavernij definitief verboden.
In april 1861 liet Lincoln federale troepen in een
fort in het afgescheiden Zuid-Carolina bevoorraden
met voedsel. Zuidelijke opstandelingen vonden dat
bedreigend. Ze vielen de schepen en het fort aan. Met
deze aanval op Fort Sumter begon de Amerikaanse
burgeroorlog, een oorlog tussen 23 noordelijke staten
met 22 miljoen inwoners en 11 zuidelijke staten met 9
miljoen inwoners.
Het noorden was duidelijk in het voordeel. Zeker
omdat het ook een betere en grotere industrie
had en zo eigen wapens en uniformen kon maken.
Bovendien hadden de noordelijke staten betere
schepen, waarmee ze de zee beheersten en
zuidelijke havens blokkeerden. Het zuiden had wel
betere bevelhebbers. Met minder soldaten dan zijn
tegenstanders was de zuidelijke opperbevelhebber
Robert Lee de eerste twee oorlogsjaren toch
succesvol. De wil om te vechten was in het zuiden ook
groter.
De kansen keren
In december 1862 nam Lincoln een belangrijke
beslissing. Hij kwam met de Emancipatieverklaring.
In deze verklaring stond dat slaven in de
144
Hoofdstuk 6
Verdieping
1600-1900 • De VS: verdeeld of toch één?
7
Slavernij in Suriname
In de 17e eeuw waren er enkele oorlogen tussen Engeland en Nederland. In 1664 veroverden de
Engelsen in Noord-Amerika Nieuw-Amsterdam op de Nederlanders. Drie jaar later veroverden
Nederlanders een Engels fort op de plaats waar nu Paramaribo ligt, de hoofdstad van Suriname.
In een vredesverdrag werd afgesproken dat Suriname Nederlands bleef en dat NieuwAmsterdam, nu New York, voortaan Engels was. Zo werd Suriname van 1667 tot 1975 een kolonie
van Nederland.
De Engelsen hadden al veel plantages gesticht in Suriname. Toen de Nederlanders er de baas
waren, kwamen daar nog honderden plantages bij. Eerst werden de plantages vooral bewerkt
door de indianen, de oorspronkelijke bewoners van Suriname. Omdat veel indianen aan
Europese ziekten stierven, kochten de plantage-eigenaren slaven uit Afrika om het werk op de
plantages te doen. Tot de afschaffing van de slavernij in 1863 werden er ruim 500.000 Afrikanen
naar Suriname gebracht.
De vraag is: wat voor leven hadden slaven in Suriname en hoe konden
ze vrij worden?
Sinds 1975
is Suriname
onafhankelijk.
Dit is het wapen
van Suriname.
Suriname is ongeveer vier keer zo groot als Nederland. Het ligt aan de noordkust van Zuid-Amerika
tussen Guyana (tot 1966 een Britse kolonie) in het westen, Brazilië in het zuiden en Frans-Guyana in het oosten.
Bron 1
145
Bron 2
Werk op een suikerplantage.
(Tekening van Théodore Bray, 1850.)
Bron 4
Jagen op gevluchte slaven.
(Afbeelding van William Blake, bij verhalen van
John Gabriël Stedman, 1775.)
Verschillende soorten slaven
Veldslaven op de plantages vormden verreweg de grootste
groep slaven. Zij moesten in de tropische hitte op het land
werken. Op suikerplantages moesten ze het suikerriet
kappen en daarna naar de fabriek brengen. Daar moesten
de fabrieksslaven het riet uitpersen en het opgevangen
sap in grote ketels koken. Tijdens de suikeroogst werkten
fabrieksslaven dag en nacht door. Huisslaven hadden het
minder zwaar. Dat waren vaak vrouwen, die het werk in huis
deden. Foetoeboys moesten altijd in de buurt van de voeten
van hun eigenaar blijven. Zij moesten hem bijvoorbeeld met
waaiers koele lucht toewuiven of zijn bagage dragen.
Ambachtsslaven
maakten
bijvoorbeeld
kleding en
woonden vaak
in de stad. Zij
hadden zelf
ook een (klein)
inkomen.
Rechts een slaaf die pruikenmakersleerling is. Hij
hoefde een deel van zijn loon niet aan zijn meester af te
dragen. Daarvan huurde hij het slaafje dat achter hem loopt,
om kam, poederdoos en krulijzers te dragen. Slaven moesten
blootsvoets lopen. (Schilderij van Pierre Jacques Benoit, 1839.)
Bron 3
Marrons in Suriname
In Suriname werden ontsnapte slaven
‘marrons’ genoemd, wat in het Spaans
zoiets betekent als ‘ongetemd’. Omdat
in Suriname de plantages aan bosof moerasgebieden grensden, was
ontsnappen vrij gemakkelijk. Diep in het
oerwoud bouwden de marrons dorpen
en legden ze akkers aan. Daar zaten ze
tamelijk veilig voor slavenjagers. Bij
gebrek aan voedsel, munitie en vrouwen
pleegden de marrons soms overvallen op
plantages.
Vanaf 1760 sloten de kolonisten
vredesverdragen met verschillende
groepen marrons. Ze werden voortaan
‘bosnegers’ of ‘boslandcreolen’ genoemd.
Een slaaf is met een haak opgehangen
aan zijn ribbenkast. (Afbeelding van William Blake,
Bron 5
bij verhalen van John Gabriël Stedman, 1775.)
146
Hoofdstuk 6
Cultuur
1600-1900 • De VS: verdeeld of toch één?
8
Het Wilde Westen
Buffalo Bill was rond 1900 misschien wel de beroemdste Amerikaan ter wereld. Bill Cody
oftewel Buffalo Bill verdiende zijn bijnaam al op 20-jarige leeftijd, toen hij in opdracht
van de spoorwegen duizenden Amerikaanse bizons doodde. In een andere tijd zou hij
een onbenullige scharrelaar zijn gebleven, maar nu – met de opkomst van kranten,
tijdschriften en boeken voor grote groepen mensen – was hij wereldberoemd. In 1869
ontmoette een journalist Bill Cody en viel hij voor zijn charme. Hij schreef een serie
goedkope romans over Bills spectaculaire avonturen in het westen van Amerika. Ze
werden in korte tijd een enorm succes. Enkele jaren later verschenen er toneelversies,
waarin Bill zelf optrad met zijn sterke verhalen. Ruim dertig jaar trok hij rond met zijn
show: Buffalo Bill’s Wild West. De romans en zijn shows waren het begin van een
wildwest-rage, die zich wereldwijd verspreidde in films, stripverhalen en televisieseries.
De vraag is: welk beeld kregen mensen via de massamedia van het Amerikaanse
westen?
Het publiek kreeg groots nagespeelde drama’s uit de geschiedenis van het westen
voorgeschoteld, zoals een overval op een postkoets, een bizonjacht, heel veel galopperende
paarden en dansende indianen. (Aankondigingsposter van een Buff alo Bill-show, gemaakt door
Bron 1
A. Hoen & Co., Baltimore VS, 1893.)
147
Buff alo Bill huurde de beste bedrijven in
om posters te ontwerpen voor de aankondiging van
zijn tournees. (Weiners Litho. Co., Parijs, 1905.)
Bron 2
Remingtons werk was een inspiratiebron
voor veel filmmakers bij het maken van westerns.
Bron 3
(Het militaire offer, de hinderlaag, 1890.)
Lang voordat er cowboyfilms waren, wisten mensen
dankzij tekeningen en schilderijen hoe het Wilde
Westen eruitzag. Frederic Remington trok naar het
westen en schilderde de ruige natuur, paarden en
mensen. De ruiters hebben vaak hun geweren gericht
op vijandige indianen, die net buiten beeld zijn.
Je voelt hun aanwezigheid. Hier rijdt een groepje
verkenners voor de troepen uit.
Bron 4
In 1903 werd de eerste western gemaakt:
The Great Train Robbery (de grote treinoverval).
Deze film duurde 12 minuten. Begin 20e eeuw
was het nog niet mogelijk om films met geluid te
maken. Dat was een van de redenen van het succes
van de western. Een verhaal over goed en kwaad
of een gevecht tussen een cowboy en een indiaan
zijn prima zonder geluid te begrijpen. Een ander
voordeel was dat westerns in de open lucht gefilmd
konden worden; in de felle woestijnzon was geen
ingewikkelde belichting nodig. Dat scheelde veel
geld.
Filmposter van Custer’s Last Stand (1912).
Op 25 juni 1876 vochten indianen onder leiding
van opperhoofd Sitting Bull in de slag bij Little
Bighorn tegen het Amerikaanse leger, dat werd
aangevoerd door generaal Custer. De indianen
hadden hun reservaat verlaten, het Amerikaanse
leger wilde hen terug het reservaat in dwingen. De
indianen wonnen de slag; zij hadden ongeveer drie
keer zoveel krijgers als Custer soldaten had. In
1885 maakte Sitting Bull deel uit van Buffalo Bill’s
Wild West Show, waarin als hoogtepunt ‘Custer’s
Last Stand’ werd nagespeeld.
Bron 5
(1903)
148
Still uit de film The Great Train Robbery
Hoofdstuk 6
1600-1900 • De VS: verdeeld of toch één?
9
Afsluiting
Wat moet je kennen en kunnen?
Je moet kunnen uitleggen:
A (Europese) expansie
• om welke redenen Europeanen naar Amerika
trokken;
• hoe de kolonisten en de indianen op elkaar
reageerden;
• wat voor de pioniers redenen waren om verder
naar het westen te trekken en welke rol de
Manifest Destiny daarbij speelde;
• hoe de indianen steeds verder in het nauw
kwamen.
C Slavenarbeid op de plantages; opkomst van het
abolitionisme
• hoe de plantagehouders in de VS over slavernij
dachten;
• hoe bepaald werd of in een nieuwe staat slavernij
zou worden toegestaan of niet;
• wat motieven van abolitionisten waren voor de
afschaffing van slavernij;
• welke redenen elf zuidelijke staten hadden om
zich af te scheiden en de Geconfedereerde Staten
van Amerika te stichten;
• dat Abraham Lincoln en de noordelijke staten zich
niet bij deze afscheiding neerlegden;
• dat de Amerikaanse burgeroorlog tot gevolg had
dat de slavernij werd afgeschaft in de VS.
B In Amerika willen burgers grondrechten en
politieke invloed
• om welke redenen kolonisten in opstand kwamen
tegen het Britse gezag;
• hoe de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog
verliep;
• hoe het bestuur van de Verenigde Staten geregeld
is;
• welke verlichte ideeën je terugziet in de
Amerikaanse grondwet.
Vaardigheid
Je moet gebeurtenissen en bronnen over
gebeurtenissen in de tijd kunnen plaatsen en daarbij
ook kunnen aangeven hoe een gebeurtenis een
gevolg is of kan zijn van een andere gebeurtenis.
Begrippen
Congres
De gekozen volksvertegenwoordiging van alle
Amerikaanse staten, die wetten maakt.
contractarbeiders
Arbeiders die met hun werk hun overtocht naar
Amerika moesten terugbetalen.
cotton gin
Uitvinding van Eli Whitney uit 1793, waardoor
katoen sneller kon worden verwerkt.
Emancipatieverklaring
Verklaring waarin Lincoln opnam dat slaven in
de afgescheiden staten vanaf 1 januari 1863 vrij
zouden zijn.
federatie
Een land met een bestuur waarbij de macht deels
bij de centrale of nationale overheid ligt en deels
bij de deelstaten.
abolitionisten
Mensen die streden voor de afschaffing van
slavernij.
afscheiding
Tussen december 1860 en april 1861 besloten elf
zuidelijke staten om zich af te scheiden van de
Verenigde Staten.
Amerikaanse burgeroorlog
Oorlog tussen de noordelijke staten, die de
eenheid van de VS wilden behouden, en de
zuidelijke staten, die zich wilden afscheiden
(1861-1865).
Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog
Strijd waarin dertien Engelse kolonies in Amerika
zich losvochten van Engeland (1775-1783).
confederatie
Een statenbond met zelfstandige staten,
die alleen op het gebied van defensie en
buitenlandse politiek samenwerken.
149
puriteinen
Aanhangers van het protestantisme in de meest
pure vorm. Ze volgden de leer van Calvijn en
vonden dat je veel moest bidden, hard moest
werken en zuinig moest leven.
reservaat
Een van de omgeving afgesloten leefgebied waar
de indianen terechtkwamen.
Trail of Tears
‘Het pad van tranen’ dat Cherokees in 1838
gedwongen aflegden om van hun eigen grond
naar een reservaat in Oklahoma te gaan.
Verenigde Staten van Amerika
De federatie waarin dertien voormalige kolonies
in Noord-Amerika zich in 1789 verenigden. Deze
bestond aanvankelijk uit dertien staten en nu uit
vijftig staten.
frontier
De grens tussen het woongebied van de
immigranten in de VS en het woongebied van de
indianen. Deze grens verschoof steeds verder
naar het westen.
Geconfedereerde Staten van Amerika
Elf zuidelijke staten die zich vanaf december 1860
afscheidden van de VS en vanaf 1861 in oorlog
raakten met de noordelijke staten.
godsdienstvrijheid
De vrijheid om zelf een godsdienst te kiezen.
goldrush
Goudkoorts, zoals in 1848 in Californië.
hooggerechtshof
Hoogste Amerikaanse rechtbank, die controleert
of wetten kloppen met de inhoud van de
grondwet.
invoerrechten
Belasting op producten die vanuit het buitenland
worden ingevoerd, waardoor deze producten
duurder worden.
Manifest Destiny
Het idee dat Amerikanen een roeping hebben om
de Amerikaanse beschaving van de Atlantische
Oceaan tot de Grote Oceaan uit te breiden.
Missouri-compromis
Compromis uit 1830 tussen de noordelijke
staten (zonder slaven) en de zuidelijke staten
(met slaven) om te zorgen dat er net zoveel
slavenstaten als slavenvrije staten bleven.
New England
Verzamelnaam voor protestantse kolonies die
Engelsen in het noordoosten van Noord-Amerika
stichtten.
Onafhankelijkheidsverklaring
Een verklaring (4 juli 1776) waarin kolonisten
aangaven dat de Britse regering niets meer te
zeggen had in Amerika.
parlement
Volksvertegenwoordiging met wetgevende macht
(in de VS het Congres).
Pilgrim Fathers
Protestanten die in 1620 naar Amerika trokken.
pioniers
In Noord-Amerika: de eerste blanken die naar het
westen trokken.
president
Een gekozen staatshoofd. De president heeft in
de Verenigde Staten uitvoerende macht.
Bron 1
Pelgrims op weg naar de kerk. (Schilderij
van George Henry Boughton, 1867.)
Emancipatie. Tekening van Thomas Nast,
die een tegenstander was van slavernij. (Harpers
Bron 2
Weekly, januari 1863.)
150
1500
Tijdbalk
Het Vrijheidsbeeld in New York. Het
beeld is 46 meter hoog en als je de sokkel
meerekent zelfs 93 meter. Frankrijk gaf het ter ere
van het Amerikaanse eeuwfeest en als teken van
vriendschap. Op het geschrift in de rechterhand
staat ‘JULY IV MDCCLXXVI’.
Bron 3
1607
Eerste Britse kolonie
in Noord-Amerika:
Virginia
Het Lincoln Memorial (Lincolnmonument)
werd in 1922 opgedragen aan president Abraham
Lincoln. De figuur van de zittende Lincoln is 5,8
meter hoog. De sokkel eronder is nog eens 3 meter
hoog. De 36 massieve pilaren van elk 10 meter hoog
staan voor de 36 Amerikaanse staten die er op het
moment van Lincolns dood waren.
Bron 4
TIJD VAN PRUIKEN
EN REVOLUTIES
1700 – 1800
1700
TIJD VAN REGENTEN
EN VORSTEN
1600 – 1700
1600
1620
Pilgrim Fathers
naar Amerika
1775-1783
Amerikaanse
Onafhankelijkheidsoorlog
1776
Onafhankelijkheidsverklaring
Tekst op monument: In deze
tempel en in de harten van
de mensen voor wie hij de
eenheid bewaarde, wordt de
nagedachtenis van Abraham
Lincoln voor eeuwig bewaard.
1900
151
1950
TIJD VAN BURGERS
EN STOOMMACHINES
1700 – 1800
1800
1789
VS krijgen eerste
grondwet en
president: George
Washington
1838
Trail of Tears
1861-1865
Amerikaanse
burgeroorlog