FIK MEIJER Fik Meijer is hoogleraar Oude Geschiedenis aan

FIK MEIJER
Fik Meijer is hoogleraar Oude Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam,
vertaler en schrijver en een begenadigd verteller. Hij heeft meerdere belangrijke
boeken over de klassieke oudheid op zijn naam staan.
In 2000 publiceerde hij het boek Paulus' zeereis naar Rome, over de laatste reis van
Paulus – een gehelleniseerde jood uit Tarsus - ter verspreiding van het christendom
over het Romeinse Rijk, in het jaar 61.
Paulus' reis was geen gewone zendingsreis, maar was het direct gevolg van zijn
optreden in Judea, dat hem in conflict had gebracht met het Sanhedrin, de joodse
raad. Ten overstaan van de Romeinse procurator Festus deed Paulus een beroep op
de keizer in Rome. Wat hij vroeg gebeurde: Paulus werd in Caesarea op een schip
naar Rome gezet.
Het reisverslag is te lezen in Handelingen van de Apostelen 27:1 - 28: 16,
geschreven door de evangelist Lucas. Het verhaal wordt gepresenteerd als een
ooggetuigenverslag. Maar wie de tekst goed leest, merkt al snel dat het reisverhaal
geen organische eenheid is. In Paulus' zeereis naar Rome geeft Fik Meijer een
nieuwe Nederlandse vertaling van de betreffende passage en gaat hij vervolgens na
hoe dit reisverhaal is ontstaan, wat de historische kern is, welke elementen de
schrijver eraan heeft toegevoegd en waarom hij voor deze aanpak heeft gekozen.
Zijn boek Gladiatoren (2000) gaat in op gladiatorenshows in het oude Rome. Ze
waren gruwelijk en wreed, maar mateloos populair. Vanaf de derde eeuw v.Chr. tot
het begin van de vijfde eeuw n.Chr. hebben miljoenen toeschouwers zich vergaapt
aan het spel met de dood in de arena. Vooral na de inwijding van het Colosseum in
80 n.Chr. waren de shows van een ongekende omvang. Keizers gebruikten de
shows om hun macht over mens en dier te demonstreren. In Gladiatoren beschrijft
Fik Meijer de gladiatorengevechten en alles wat daarbij hoorde. Kernpunt van het
boek is een verslag van een dagvullend programma dat bestond uit drie onderdelen:
in de ochtenduren vochten allerlei wilde dieren tegen elkaar of werden door
gladiatoren bejaagd, tussen de middag vonden tallozen de dood in brute of kunstig
opgezette executies, in de namiddag streden gladiatoren tegen elkaar op het
scherpst van de snede. Speciale aandacht krijgt de vraag wat er na afloop van de
voorstelling gebeurde met de talrijke lijken en kadavers. Maar er komen nog meer
vragen aan de orde: Wat was de achtergrond van de gladiatoren? Welke
vooruitzichten hadden zij? Hoe comfortabel zaten de toeschouwers in het
Colosseum? Werden er in de arena ook zeegevechten gehouden? Hoe ging het met
het Colosseum nadat de spelen waren verboden? Hoe betrouwbaar is het beeld dat
door de film Gladiator wordt opgeroepen? Kortom, Gladiatoren is een compleet en
overzichtelijk boek over misschien wel het populairste volksvermaak in het oude
Rome.
In 2004 verscheen Vercingetorix, de mythe van Frankrijk oudste held. In 53 v. Chr.
Dacht Julius Caesar na vijf jaar vechten dat de verovering van Gallië nabij was,
maar Vercingetorix, een adellijke Galliër uit het hoogland van Auvergne ontketende
een nieuwe opstand. Hij wist verscheidene stammen voor zijn zaak te winnen en
bracht Caesar enkele nederlagen toe. Zijn succes was echter kortstondig, want een
jaar later werd hij bij Alesia verslagen en gaf hij zich over. Gallië werd ingelijfd bij het
Romeinse rijk, Vercingetorix werd meegenomen naar Rome en zes jaar later
vermoord.
Na zijn succesvolle boek over het spektakelspel der gladiatoren schreef Fik Meijer
Wagenrennen. Spektakelshows in Rome en Constantinopel, een al even opwindend
boek over dat andere spektakel: de wagenrennen, met onder meer een verslag van
de eerste hooligans. De wagenrennen vonden plaats in het Circus Maximus, nu een
kale vlakte midden in Rome, maar ooit een imposant bouwwerk waar
honderdduizenden mensen vele malen per jaar naar een dagvullend programma van
vierentwintig races met vooral vierspannen kwamen kijken. Dit vermaak hield zowel
het lagere volk als senatoren en keizers in zijn greep. Centraal staat de beschrijving
van een dag in het Circus Maximus. Ook worden talrijke vragen beantwoord: waarom
werden de van oorsprong Grieks-Etruskische wagenrennen juist in Rome zo
populair? Hoe kan het dat wagenmenners, die soms een status bereikten
vergelijkbaar met die van moderne beroepsvoetballers, bijna altijd uit de kringen van
slaven en vrijgelatenen kwamen?
En het publiek? Waren ze zo rustig en ordelijk als oude bronnen suggereren of lieten
de supporters van de Groenen, de Blauwen, de Roden of de Witten zich als moderne
voetbalsupporters leiden door hun emoties?
In Constantinopel waren de wagenrennen eveneens immens populair en bereikten
de topmenners een sterstatus. Het Hippodroom was daar meer dan een decor voor
wagenrennen; het was ook de plaats waar de Byzantijnse keizer zich aan het volk
presenteerde en zijn populariteit kon peilen. Het volk werd radicaler en er braken
steeds vaker rellen uit. Dat de situatie volledig uit de hand kon lopen bewijst de Nikaopstand in 532. Meer dan 30 000 mensen werden er op één dag afgeslacht in het
Hippodroom.
In Macht zonder grenzen (2005) vertelt Fik Meijer het verhaal van het Romeinse Rijk.
In de eerste eeuw van onze jaartelling werd het Romeinse rijk omsloten door de
Atlantische Oceaan in het westen, de Rijn en de Donau in het noorden, de Eufraat in
het oosten en de Sahara in het zuiden. In lange, meedogenloze campagnes hadden
onverschrokken Romeinse soldaten dat rijk stukje bij beetje bij elkaar gevochten.
Fik Meijer vertelt over Romes opgang naar de macht, de bloei van het rijk en de
neergang ervan. Hij volgt de oorlogen met de talloze vijanden op de voet en
beschrijft veldslagen, politieke intriges, onderlinge machtsstrijd, wreedheid,
heldenmoed, eerzucht, onderdrukking en leugens. Maar ook de oorzaken en directe
gevolgen van de Romeinse machtsdrang komen aan bod.
In aparte paragrafen behandelt hij thema's als preventief of agressief imperialisme,
rechtvaardige oorlogen, leger en vloot, oorlogsbuit, de relatie tussen overwinnaars en
overwonnenen, slaven en slavenopstanden, opbrengsten van het rijk, inrichting van
het rijk, maatschappelijke gevolgen van de veroveringen, romanisering en
hellenisering, integratie, discriminatie en opstanden. Zo ontstaat een veelzijdig en
evenwichtig beeld van een rijk waarin veel misging maar waarin ook het fundament
werd gelegd voor onze westerse beschaving.
In 2007 verscheen Vreemd volk . Woorden als discriminatie, integratie, xenofobie,
allochtonen en autochtonen zijn niet voor niets woorden van Griekse en Romeinse
oorsprong. Ook in de oudheid gingen de diverse bevolkingsgroepen niet altijd even
soepel met elkaar om, om het zacht uit te drukken. Fik Meijer beschrijft hoe de
Grieken de andere volkeren – de ‘barbaren - toetsten aan hun eigen normen en
waarden. Spartaanse en Atheense burgers discrimineerden buitenstaanders en
slaven. Latere Grieken echter, die met Alexander de Grote oostwaarts waren
getrokken, gingen heel wat gemakkelijker met de vreemde volken om.
Ook de Romeinen waanden zich superieur. De Romeinen kenden echter een
wezenlijk andere ‘integratie-aanpak’ dan de Grieken: de romanisering, een soort
‘inburgeringssysteem’.
Trouw schreef over dit boek: “Interessant overzicht van zeer oude
vreemdelingenproblematiek van de hand van een rasverteller.”
De oudheid is nog niet voorbij (2007) is een verzameling artikelen en essays over
zeer uiteenlopende onderwerpen met telkens de Grieks-Romeinse oudheid als rode
draad. De bundel verscheen ter gelegenheid van Fik Meijers emeritaat.
Ter ere van de Week van de Klassieken 2008 verscheen het geschenkboekje
Lessen in beschaving, over Athene, Rome en Washington en de geschiedenis die
zich lijkt te herhalen…
In november 2008 verschijnt Bejubeld en verguisd, over helden en heldinnen in de
oudheid. Tussen de door Homerus in de achtste eeuw voor Christus verbeelde
oerheld Achilles en Attila de Hun, die in de vijfde eeuw na Christus het Romeinse rijk
op zijn grondvesten deed trillen, liggen meer dan 1200 jaar. In die lange periode
maakte het begrip ‘held’ een grote ontwikkeling door. Waren het in het begin alleen
grote krijgers die aanspraak mochten maken op heldendom, in de loop der tijd werd
die status ook verleend aan personen die zich op andere terreinen voor hun
samenleving onderscheidden. Fik Meijer belicht aan de hand van de omvorming van
het heldenbegrip van krijgsheld naar civiele held de verschillende typen helden. Hij
doet dat in een aantal portretten van mannen en vrouwen die daarvoor representatief
zijn. Er komen uiteenlopende heldentypen aan bod: krijgers, verzetsstrijders,
gevaarlijke tegenstanders, politici, wijsgeren, slavenleiders, erudiete of rebelse
vrouwen, wetenschappers, topsporters, culthelden en gevallen helden. Wat is de
invloed van de homerische helden op latere helden? Waarom kregen sommigen
vooral waardering en werden anderen weggehoond?
In februari 2009 zal verschijnen De hond van Odysseus, over dieren in de klassieke
oudheid. Hoe ging met in die tijd met dieren om? Hoe bijvoorbeeld ging het ertoe in
het Colosseum in Rome tijdens de leeuwengevechten? En welke rol spelen dieren in
de verhalen uit de klassieke oudheid? Denk aan de wolf die de stichters van Rome
voedde, de hond die Odysseus herkende, de fabeldieren….
Fik Meijer weet op onnavolgbare wijze de klassieke oudheid tot leven te brengen. Hij
is een begenadigd spreker. Voor NOS-sport verzorgde hij, onder de titel Fik in
Olympia, voor en tijdens de Olympische Spelen van 2004 in Athene een reeks
uitzendingen over de klassieke Olympische Spelen in het oude Griekenland.
Keuze uit de boeken
Paulus’ zeereis naar Rome (non-fictie, Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2000)
Gladiatoren (non-fictie, Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2000)
Keizers sterven niet in bed (non-fictie, Athenauem-Polak & Van gennep, 2001)
Vercingetorix. De mythe van Frankrijks oudste held (non-fictie, Athenaeum-Polak &
Van Gennep, 2004)
Wagenrennen. Spektakelshows in Rome en Constantinopel (non-fictie, AthenaeumPolak & Van Gennep, 2004)
Macht zonder grenzen (non-fictie, Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2005)
Vreemd volk (non-fictie, Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2007)
De oudheid is nog niet voorbij (non-fictie, Athenaeum-Polak & van Gennep, 2007)
Met Herman Beliën:
Op zoek naar het Romeinse Rijk (non-fictie, Gottmer, 2000)
De klassieke oudheid in een notendop (non-fictie, Prometheus, 2000)
Vertalingen
Met Ted Meijer:
Paulus Diaconus. De geschiedenis van de Langobarden (1999)
Vegetius. Het Romeinse leger (2003)