SallyJacobs_Versie3

Interdisciplinaire Reis – Berlijn
Sally Jacobs
Chapel of Reconciliation - Bernauer Strasse 111
Ligging
Openingsuren: Dinsdag t.e.m. zondag: 10u00-17u00
Misviering: Zondag: 10u00
Toewijding en gebed: Maandag en zaterdag: 7u30
Vrijdag: 18u00
Zaterdag: 12u00
Architecten:
Rudolf Reitermann is een Duitse architect die geboren werd in Nuremberg in 1965. Hij
studeerde architectuur aan de universiteiten in Stuttgart en Berlijn, om in 1990 af te studeren.
Sinds 1995 werkt hij samen met Peter Sassenroth. Ervoor heeft hij zijn eigen studio gerund en
assisteerde hij een jaar het hoofd van Berlin UT.
Peter Sassenroth werd geboren in 1963 te Paderborn. Hij studeerde architectuur aan de
universiteiten te Stuttgart en Londen, om in 1988 af te studeren. Hij begon in 1987 te werken
in de studio van Jan Ritchie te Londen. Na twee jaar richtte hij zijn eigen studio op tot hij in
1995 samen ging werken met Rudolf Reitermann. Hij is tevens een professor in ontwerp en
bouwkunde geweest (1996-1998) aan de universiteit in Kiel.
Start planning: November 1997
Bouwperiode: mei 1999 – juni 2000
1
Interdisciplinaire Reis – Berlijn
Sally Jacobs
Geschiedenis
De verzoeningskapel bevindt zich in het voormalige Oost-Duitsland,
op de plaats waar zich eerder de verzoeningskerk bevond. Hier
vonden eerder dramatische vluchtpogingen van de ene naar de
andere kant van de Berlijnse Muur plaats. In 1987 liet de DDR er de
zogenaamde verzoeningskerk opblazen, om zo de grens beter te
kunnen bewaken. De brokstukken van deze neogotische kerk, o.a.
de klokken en het kruis, zijn in de oorspronkelijke staat verwerkt in de huidige
verzoeningskapel.
Hiernaast zie je de verzoeningskerk afgebeeld. Ze werd
gebouwd door Gotthilf Ludwig Möckel, een Duitse architect,
en dateert van 1894.
De Gotische bouwkunst ontstond uit de
Romaanse bouwkunst omstreeks de 12de eeuw.
In de 19de eeuw kende deze een heropleving.
De neogotiek omvat architectuur die er gotisch
uitziet. Deze werd overheerst door hoge
kruisribgewelven met spitsbogen. Dit is een
gewelf dat steunt op een vierhoekige basis
waarboven diagonaal kruisende ribben lopen. Kruisribgewelf met
spitsboog
Een spitsboog verkrijgt men door twee krommen (meestal cirkels) te laten
snijden en hiervan de bovenste helft van de doorsnede te nemen. Om de zijdelingse druk van
de gewelven op te vangen en door te geven aan de steunberen (= verticale verzwaring in de
muur), worden lucht- en spitsbogen gebruikt. Een luchtboog is een
hooggeplaatste, stenen schraagconstructie, bestaande uit een rechtlijnige
bovenkant een boog onderaan (die een stuk van een cirkel, een ellips-, of
een spitsboog kan zijn). De bogen vanuit verschillende richtingen werden
ondersteund door bundelpijlers. Gotische gebouwen
maken uitgesproken indruk van ranke hoogte. De
verzoeningskerk is 75 meter hoog en versmalt naar de top
toe. De muren (die hun dragende functie kwijt waren),
Bundelpijlers
werden doorbroken voor straal- en zijkapellen en grote
vensters die vaak gebrandschilderd waren. Ook triforia ontbraken niet. Het
triforium is een gang die uitgespaard is in de muur, tussen de arcade van het
middenschip onderaan en de lichtbeuk bovenaan.
Triforia
Drie- en vierpasbogen waren eveneens veel voorkomend. Dit zijn
Driepasboog
geometrische motieven waarbij de middelpunten van 3, respectievelijk
4, cirkels op de middens van de zijden van een driehoek, of vierkant,
geplaatst werden. Doorgangen kregen vaak ook een drielobtracering
mee. In de spitsboog werden dan bovenaan 2 inkepingen gemaakt, die
het geheel het uitzicht gaven (mits enige fantasie) van de romp met
daarop halsloos het hoofd van een mens.
2
Interdisciplinaire Reis – Berlijn
Sally Jacobs
De verzoeningskapel was bedoeld om een periode uit de Duitse geschiedenis te vergoeden,
die geleid heeft tot de bouw van de Berlijnse Muur in 1961.
Duitsland was volledig vernield dankzij de tweede wereldoorlog.
De economische problemen die de bezettingsmachten moesten
oplossen, waren reusachtig: een nijpend voedsel- en
woningtekort, grote vluchtelingenstromen - vooral naar de
westelijke zones toe - en de opgave om het economisch leven
weer op gang te brengen in een land. Het was zonneklaar dat
Duitsland er op die manier nooit bovenop zou komen. Pas met de start van het Amerikaanse
Marshallhulpprogramma in 1948 verbeterde de situatie, tenminste in de westelijke zones,
want de Sovjet-Unie wees de hulp voor haar zone van de hand. Daardoor werd de kloof
tussen West en Oost, die reeds aanwezig was, nog vergroot.
De definitieve splitsing van Duitsland in twee afzonderlijke staten werd vanaf juni 1948
bezegeld met de invoering van een nieuwe munteenheid, de Duitse mark, in de west-zones.
De Sovjet-Unie reageerde daarop met een blokkade van de door de westerse Geallieerden
bezette zones van Berlijn, dat helemaal door de Sovjetzone omringd was (zie ook Sylvia haar
deel). Elf maanden lang, tot mei 1949, zou West-Berlijn door vliegtuigen vanuit de lucht
worden bevoorraad. De nieuwe politieke partijen die ondertussen in de westelijke zones
waren gevormd, legden zich met spijt bij de feitelijke scheiding neer en stelden een grondwet
op voor een nieuwe onafhankelijke staat. Daarin werd echter uitdrukkelijk bepaald dat het
om een voorlopige regeling ging, in afwachting dat het hele Duitse volk vrij over zijn
toekomst zou kunnen beslissen. Op 23 mei 1949 werd de bezetting door de westerse
Geallieerden officieel beëindigd met de oprichting van de Duitse Bondsrepubliek (WestDuitsland). In oktober 1949 werd ook de Sovjetzone formeel onafhankelijk onder de naam
Duitse Democratische Republiek (Oost-Duitsland), die echter volledig gedomineerd werd door
de op Moskou gerichte communistische partij.
Na de Tweede Wereldoorlog zou Europa in enkele jaren tijd uiteenvallen in twee blokken,
die op politiek en economisch gebied volledig van elkaar verschilden. Tussen West- en OostEuropa werd een ‘Ijzeren Gordijn’ neergelaten dat het Europese continent in tweeën sneed. In
augustus 1961 werden Oost- en West-Berlijn vervolgens door een muur van elkaar gescheiden:
“De muur van de schande”. Het was een muur om de Oost-Duitsers buiten West-Berlijn te
houden. Daarmee wilden de DDR en haar voogd de Sovjet-Unie de ononderbroken uittocht
van Oostduitsers - 2,7 miljoen mensen sinds 1949 - naar het Westen een halt toeroepen. Deze
'muur van de schande' werd de meest zichtbare uitdrukking van de opdeling van Duitsland,
Europa en de wereld.
Door de bouw van deze muur kwam de plaats waar de verzoeningskapel zich nu bevindt, in
een dode strook terecht tussen het Elisabeth-kerkhof met de zogenaamde ‘hinterland wall’ in
het oosten en de Bernauer Strasse met de herdenking van de Berlijnse muur in het westen. Van
deze Hinterlandmauer staan ook nog slechts enkele restanten recht. Deze muur van 2 à 3
meter hoog diende als een tweede obstakel voor de mensen die aan de andere kant van de
3
Interdisciplinaire Reis – Berlijn
Sally Jacobs
Berlijnse Muur probeerden te geraken. Het gebied tussen de twee muren in, noemde het
grensgebied. Deze achtermuur vergemakkelijkte eveneens de controle door militairen.
De verzoeningskapel werd in 1999 gebouwd naar aanleiding van de 10de verjaardag van de
val van de Berlijnse Muur, in 1989.
Bouwstijl
Twee jonge architecten waagden zich aan de bouw van de
verzoeningskapel. Zij hadden in eerste instantie gepland om enkel
beton en glas te gebruiken. Omdat reeds beton gebruikt werd voor
de bouw van de Berlijnse Muur besloot men dit uit te sluiten.
Deze materialen werden uiteindelijk vervangen door klei en
hout. Vandaag de dag accentueren deze bouwmaterialen de
zeldzaamheid van de kapel. Vandaar rekenen we de
verzoeningskapel tot de ‘moderne kunst’. Er werden allerlei “nieuwe” materialen
gehanteerd: Klei/Leem - Zand – Kiezelzand – Steen.
De kapel heeft het uitzicht van een houten, licht doorlaatbare, verticale
lattenstructuur, die als bescherming dient voor de lemen constructie. Het is
een ovalen kleibouw bestaande uit een binnenkamer die omringd wordt door
een wandelgang. Binnenin staat het oude altaar in een lichtinval dankzij een
nis in het met koper beslagen dak.
De kern van de kapel is naar het oosten gericht. Hierin ligt
het boek dat de slachtoffers van de Berlijnse Muur bevat.
De vloer is samengesteld uit leem en het dak, van een halve meter dik, is
verrijkt met bakstenen en versterkt met vlasvezels.
De verzoeningskapel bestaat uit drie ruimten. Allereerst vind je er
een groot onoverdekt kerkplein, dat de grootte van de
voormalige kerk weergeeft. Hier bevinden zich ook de klokken.
Deze luiden zo hard dat je zou denken dat er een grote kerk nabij
is.
Wanneer je binnenkomt, zie je aan je linkerkant ook het beeldhouwwerk
‘Reconciliation (=verzoening)’ door Josefina de Vasconcellos. Josefina
leefde in de periode 1904-2005. Haar vader was een rijke Braziliaan die
ervoor zorgde dat Josefina haar talent voor kunst kon benutten. Zo werd
ze op 19-jarige leeftijd toegelaten tot de Grand Chumiere in Parijs. Ze stond
bekend als ’s werelds oudst levende beeldhouwster en stierf toen ze 101 (!)
was. Er zijn drie boeken over haar geschreven.
4
Interdisciplinaire Reis – Berlijn
Sally Jacobs
Het beeldhouwwerk kreeg in eerste instantie de naam ‘hereniging’ en beeldt een man en
vrouw uit die elkaar omarmen. Josefina had op dat moment (1977) een bericht in de krant
gelezen over een vrouw die een wandeling door heel Europa gemaakt heeft op zoek naar
haar man. Achteraf besefte ze dat wereldoorlog 2 niet enkel opgelost zou raken door de
hereniging van een man en vrouw, maar wel twee volkeren die met elkaar gevochten hebben.
Bijgevolg kreeg het beeldhouwwerk op Josefina’s 90ste verjaardag de naam ‘verzoening’.
Naar aanleiding van de 50ste verjaardag van wereldoorlog 2, werd het werk nagemaakt in
brons. Deze afgietsels werden geplaatst in de Coventry kathedraal en ook het Hiroshima park
in Japan kreeg eentje. In het kasteel van Stormont te Belfast vind je een derde bronzen
afgietsel terug. Om de heropening van het Duitse parlement aan te geven, werd een vierde
afgietsel in de verzoeningskapel geplaatst als een deel van de herdenking van de Berlijnse
muur.
Een tweede ruimte omvat de zuilengang onder het dak van de kapel waar zich zitbanken
bevinden. Wanneer je op een bank zit, kijk je tegen de lemen muren aan. Deze bakenen de
binnenste ruimte van de kapel af. Hierin bevinden zich het oude altaar, het nieuwe lemen
altaar, het kruis, enz.
De kapel staat tevens bekend voor de kerkdeur die de Berlijnse Muur van 1961 symboliseert.
Symboliek
Sinds de opening op 9 november 2000 trekt de verzoeningskapel steeds meer en meer
aandacht. Op basis van zijn eenvoudige structuur, wordt het gebouw gezien als een voorbeeld
van de hedendaagse kerkbouwstijlen. Voor de bezoekers is voornamelijk de historische
achtergrond doorslaggevend.
De kerk, en dus ook de kapel, dankt zijn naam aan de immigranten in Berlijn. Het feit dat zij
hier een compleet nieuw leven dienden op te bouwen, zorgde soms voor sociale spanningen.
Deze spanningen werden veroorzaakt doordat zij de moed moesten hebben om zich te
verzoenen met anderen. Zij konden dan ook steeds in de kerk terecht voor bijstand.
De kapel is een teken van herinnering en dankbaarheid voor de val van de Muur. Ook
symboliseert het de hoop voor stilte, aanbidding en verzoening. De ovale vorm staat voor
eenheid en samenhorigheid. Dit komt voort uit een andere plaatsing van de kerkstoelen. Zij
zijn geplaatst in functie van de ellipsvormige muren in plaats van in traditionele rechte rijen.
Heden
Vandaag de dag worden gebeds- en herdenkingsdiensten gehouden in de
kapel en kunnen bezoekers er bidden voor bijvoorbeeld familieleden.
Berlijn heeft plannen om een Muurroute te maken door de stad en het
museumterrein bij de Mauer Gedenkstätte uit te breiden. Op die manier
kunnen o.a. toeristen meer van de betekenis van de Muur begrijpen. De
Mauer Gedenkstätte is een gedeelte van de Berlijnse Muur dat de Duitsers
5
Interdisciplinaire Reis – Berlijn
Sally Jacobs
niet afgebroken hebben in de 19de eeuw.
Technisch
Tot slot nog enkele technische gegevens:
-
3 klokken van 1300 kg, 850 kg en 500 kg.
Historisch altaar uit rode zandsteen, ca. 2000 kg: 3,10 m x 1,20 m.
Eiken houten kruis: 4 m hoog.
Kapel: 9 m hoog en 18 m breed.
Totale kostprijs: 971 454,00 euro.
6
Interdisciplinaire Reis – Berlijn
Sally Jacobs
Bronnen
Boeken
CHRISTIAN HANS, A., Berlin, Porträt einer Stadt, TASCHEN, 2007, p.598-614.
Internet
http://www.oostwaarts.nl/de_muur_in_berlijn.htm
http://www.nhtv.nl/default.aspx?DocumentID=9b66fd07-3504-4588-821b-56b78b00dba9
http://nl.wikipedia.org/wiki/Berlijnse_Muur
http://www.duits.de/lexikon/abc/berlijn.php
http://66.102.9.104/translate_c?hl=nl&sl=en&u=http://www.berliner-mauerdokumentationszentrum.de/&prev=/search%3Fq%3DDocumentation%2BCenter%2BBerlijn
%26hl%3Dnl&usg=ALkJrhgIopO7Qoz93yhCJH-SMyDY3JD5ng
http://www.kapelle-versoehnung.de/bin/englisch/index.php
http://www.youtube.com/watch?v=asKeGtERWv8
http://www.visitcumbria.com/devascon.htm
http://de.wikipedia.org/wiki/Vers%C3%B6hnungskirche_(Berlin)
http://www.belgiumview.com
7