Project Nederlands

Projecten vwo-5 Nederlands
Project Nederlands
Taal, denken en hersenen
Willem Uittenbogaard, Gijsbert den Hartog, Arjan Baijense, Arien van der Maas
Taal, denken & hersenen

Taal en denken

Opvattingen over de relatie tussen taal en hersenen

De taalgebruiker

Patat met hond

Door kortsluiting onverstaanbaar
Taal en denken

Sapir en Whorf onderzochten of een taal invloed kan hebben op de manier van
denken, of andersom. Wat denk jij hier over?

De Nahavo’s zijn indianen die een hele andere zinconstructie hebben dan wij, op deze
manier kunnen dingen heel anders opgevat worden, als je het letterlijk zou vertalen.

Denken wij dus zoals we spreken?

Of spreken wij zoals we denken?
Opvattingen over de relatie tussen taal en hersenen

Hersenen: hier vinden fysiologische processen plaats, zoals handelingen voortbrengen

Geest: hier vinden mentale processen plaats, zoals waarnemen en emoties

Hoe en waar spelen deze processen zich af?
Cognitief wetenschappelijk onderzoek
Bij dit onderzoek wordt een functie in de hersenen ‘aangezet’ en vervolgens gekeken waar
bloedtoevoer in de hersenen toeneemt, want dit duidt op een toegenomen activiteit. Op deze
plek speelt het proces zich af.
Niet hersenen, maar hart zetel van ziel
Hart
Hersenen
Beïnvloedbaar door emotie
Niet beïnvloedbaar door emotie
Bron bloed wat nodig is voor sensatie
Geen bloed aanwezig, dus geen sensatie
Warm, karakteristiek voor leven
Koud
Essentieel voor leven
Niet essentieel voor leven
Gelegen op centrale plaats
Ligt op verkeerde plaats om centrale rol
te vervullen
Alle dieren hebben een hart of
gelijkwaardig orgaan
Alleen gewervelde dieren en koppotigen
hebben hersenen, toch hebben andere
dieren ook sensaties
Gevoelig (voor pijn)
Ongevoelig: bij beschadiging van het
brein van een levend dier zijn er geen
signalen dat het dier pijn heeft.
Wordt als eerste ontwikkeld en de
werking stopt als laatste
Als tweede ontwikkeld
Ontdekkingen hersenen

Ventrikels: hier kunnen processen zich afspelen

Plato, drie-cellen-doctrine: verwerking zintuigelijke prikkels in drie stadia
1Mechanisme 2ratio 3geheugen

Leonardo da Vinci: onderzocht na 1000 jaar weer lijken

William Harvey: hart pompt bloed rond

Thomas Willis: cortex(hersenschors) verwerkt waarnemingen
Dualisme en monisme

Dualisme: onderscheid geest en lichaam, maar alleen verbinding door goddelijke kracht
d.m.v. klein orgaan ‘epifyse’
Descartes: ik denk dus ik besta. Hij zegt: mensen hebben sowieso een geest, lichaam kun
je betwijfelen.

Monisme: lichaam en geest één
Huidige wetenschap gaat zo te werk
Ontdekking François Pourfour: hersenhelften zijn met elkaar verbonden, omdat ze elkaar
besturen.
De taalgebruiker

5 stappen voor uitspreken woord

Cortex: woord projecteren – visuele associatiecortex: herkenning woord – gyrus
angularis: zoeken klankvorm en informatie samenvoegen – broca: articulatieproces
opwekken – motorische cortex: spieren aansturen om woord uit te spreken.

Deze stappen worden elk in een ander gebied gerealiseerd

Behalve het gebied ‘broca’ werkt autonoom
levert tijdswinst op
EEG en ERP

EEG en ERP maken gebruik van elektrische
Activiteit, hiermee kun je de tijd hersenactiviteit
nauwkeurig bepalen
PET en fMRI

PET en Fmri
Maken gebruik van
relatieve doorbloeding.
Hiermee bepaalt men heel
nauwkeurig de plaats van
hersenactiviteit.
Taalstoornissen

Taalstoornissen zijn verworven of aangeboren
Afasie is een vorm van een verworven stoornis. Het kan ontstaan
door ongelukken. Mensen die aan Afasie lijden zijn slecht in
grammatica.
Dyslexie is een taalstoornis die je vanaf je geboorte meekrijgt.
Mensen die eraan lijden zijn slecht in spelling.
Thema: geloof, hoop & liefde
Annerie, Nienke, Albertine
Zij dacht dat het de hovenier was.
Joh. 20: 15
Eén Rembrandt kende als kind ik goed:
de Christus met de grote hoed
wandelend in de ochtendstond.
En, naar erbij geschreven stond:
Hij was een hovenier.
En nòg laat ik mijn tranen gaan
als in de gaarde ik Hem zie staan,
en - wat terzijde - in stille schrik
die éne, zij die dacht als ik:
Het was de hovenier.
O kinderdroom van groen en goud géén die ontnam wat ik behoud.
De laatste hoven naderen schier
en ijler wordt de ochtend hier.
Hij is de hovenier.
Ida Gerhard.
Maria Magdalena spreidt haar handen naar de hemel.
Eerst uit wanhoop, maar daarna uit blijdschap. Haar
Christus is de Hovenier. Hij is waarlijk opgestaan!
Zouden wij ook zo vol blijdschap zijn als we zien dat hij
de Hovenier is?
Wanneer door 's werelds Licht de blindgeboren
jongen
Gezicht verkreeg, hij stond verwonderd en
bedeesd.
Beweging, verwe, stal van plant, van mens, van
beest,
Verbluften zijn gedacht' en liefelijk besprongen.
Voorts sloten, torens, schier ten hemel hoog
gesprongen,
Het tijd-verdrijf van 's mensen onderwind-algeest;
Maar de zienlijke god, de schone zonne, meest.
Zijn tonge zweeg, 't gemoed dat riep om duizend
tongen.
Even aleens, mijn licht, wanneer gij mij verschijnt
En dat mijn ziel ontdekt uw ziels sieraden vijndt,
Die 't oge mijns gemoeds, dat t' haarwaarts strekt,
ontmoeten
Zo zwelt mijn hart van vreugd en van verwondring
diep
En danke jegens u en jegens die u schiep,
Totdat het berst en valt gebroken voor uw voeten.
Wij sloegen hem aan 't kruis. Zijn vingers grepen
Wild om de spijker toen 'k de hamer hief Maar hij zei zacht mijn naam en: 'Heb mij lief -'
En 't groot geheim had ik voorgoed begrepen.
Ik wrong een lach weg dat mijn tanden knarsten,
En werd een gek die bloed van liefde vroeg:
Ik had hem lief - en sloeg en sloeg en sloeg
De spijker door zijn hand in 't hout dat barstte.
Nu, als een dwaas, een spijker door mijn hand,
Trek ik een vis - zijn naam, zijn monogram In ied're muur, in ied're balk of stam,
Of in mijn borst of, hurkend, in het zand,
En antwoord als de mensen mij wat vragen:
'Hij heeft een spijker door mijn hand geslagen.‘
Martinus Nijhof
Hij zit ‘gevangen’ in het feit dat hij Jezus aan het
kruis sloeg. Nu draagt hij die spijker in zijn hand met
zich mee. Als mensen iets aan hem vragen kan hij
alleen zeggen dat Jezus een spijker door zijn hand
geslagen heeft. Zitten wij soms ook gevangen in onze
fouten?
WELK EEN LOT STAAT MY TE WACHTEN,
ALS DE RECHTER VAN 'T HEELAL
AL MIJN DADEN EN GEDACHTEN
OP DE WEEGSCHAAL LEGGEN ZAL?
ACH! IK WORD TE LICHT BEVONDEN,
AL DIE SCHIJNBRE DEUGD TOT ZONDEN.
WAAR IK ONBEDACHT MEÊ BRALL'.
ZAL 'T GELOOF MY DAN BEHOUEN,
DAAR MIJN ZIEL ZICH OP VERLIET?
KAN IK DAAR MIJN RUST OP BOUWEN,
ALS MIJN HART ZICH WEL DOORZIET?
IS HET VURIG EN VOLKOMEN,
EN VAN JEZUS AANGENOMEN?
WEDERSTREEFT MIJN HART HET NIET?
IS MIJN HOOP GEEN ZELFVERBLINDING,
DIE ZICH NIMMER ONDERZOCHT?
RUST ZY OP EENE ONDERVINDING,
DIE DE HEILAND IN MY WROCHT?
WAAR, WAAR ZIJN DE KENBRE TEEKENEN,
DAT IK HEM MY TOE MAG REKENEN?
DAT HY MY HEEFT VRIJGEKOCHT?
De Bijbel is de grond van alles, waar alles op
gebaseerd is. Vanaf links begint de weg naar de
eeuwigheid. Je daden zoals bidden en naar de
kerk gaan. Helemaal rechts is de wederkomst
met daarbij de scheiding tussen hemel en hel.
Ik zag de mensen in de straten,
hun armoe en hun grauw gezicht, toen streek er over de gelaten
een luisteren, een vleug van licht.
Want boven in de klokketoren
na 't donker-bronzen urenslaan
ving, over heel de stad te horen,
de beiaardier te spelen aan
Valerius: - een statig zingen
waarin de zware klok bewoog,
doorstrooid van lichter sprankelingen,
'Wij slaan het oog tot U omhoog.'
En één tussen de naamloos velen,
gedrongen aan de huizenkant
stond ik te luist'ren naar dit spelen
dat zong van mijn geschonden land.
Dit sprakeloze samenkomen
en Hollands licht over de stad Nooit heb ik wat ons werd ontnomen
zo bitter, bitter liefgehad.
Ida gerhardt
De somberheid en armoede van de oorlog
overheerst je leven. Door het luiden van het
carillon breekt de zon weer even door en leeft
de hoop weer wat op.
Al ziet men voor dictators buigen
De groote mannen van den staat,
Die den dictators lof betuigen,
Terwijl hun volk ten ondergaat;
Al ziet men voor dictators knielen
De vrije strijders van weleer,
Terwijl zij dan hun slaven-ziele
Als wierook branden voor hun heer;
Al ziet men voor dictators bukken
De fiere menschen van voorheen
Waarbij zij uit den staat al rukken
De vrijheid, die hun kostbaar scheen;
Toch zal geen dictatuur het winnen,
Eens breekt de dag der vrijheid aan.
Dan zal het volk opnieuw beginnen,
Op eigen beenen sterk te staan.
Eens zal het uur der vrijheid komen,
Eens breken alle boeien stuk,
Eens wordt der vrijheid stem vernomen,
Als bode van een nieuw geluk.
Eens zal de vrijheid triompheeren,
Opnieuw ontrollen vrijheidsvaan.
Eens zal de vrijheid wederkeeren.
Het uur der vrijheid zal eens slaan!
J.H. Scheps
Het is allemaal donker en grauw. Een dictatuur, je bent
gebonden, zelfs de sterksten bukken voor de vijand. Een
opgeheven, waarschuwende vinger. Maar als je door de
verrekijker kijkt, zie je de vrijheid. In de vorm van een
vrije vogel en kapotte boeien. Dat beeld moet je voor ogen
houden!
Wanneer ik morgen doodga,
Vertel dan aan de bomen
Hoeveel ik van je hield.
Vertel het aan de wind,
Die in de bomen klimt
Of uit takken valt,
Hoeveel ik van je hield.
Vertel het aan het kind,
Dat jong genoeg is om het te begrijpen.
Vertel het aan een dier,
Misschien alleen door het aan te kijken.
Vertel het aan de huizen van steen,
Vertel het aan de stad,
Hoe lief ik je had.
Maar zeg het aan geen mens.
Ze zouden je niet geloven.
Ze zouden niet willen geloven dat
Alleen maar een man alleen maar een vrouw,
Dat een mens een mens zo lief had
Als ik jou.
HANS ANDREUS
Wanneer je tegen een kind van twee vertelt dat deze ufo
bestaat en hij rond de aarde zweeft, gelooft het kind jou.
Maar wanneer je deze redenering aan een kind van zes
vertelt zal het kind het ontkennen en je voor gek
verklaren. Zo is het ook met de liefde. Iemand zonder
ervaring zal je nooit volledig begrijpen en het dus
onwerkelijk verklaren.
Zie je ik hou van je,
ik vin je zo lief en zo licht je ogen zijn zo vol licht,
ik hou van je, ik hou van je.
En je neus en je mond en je haar
en je ogen en je hals waar
je kraagje zit en je oor
met je haar er voor.
Zie je ik wou zo graag zijn
jou, maar het kan niet zijn,
het licht is om je, je bent
nu toch wat je eenmaal bent.
O ja, ik hou van je,
ik hou zo vrees'lijk van je,
ik wou het helemaal zeggen Maar ik kan het toch niet zeggen.
Herman gorter
Bij dit gedicht moest ik denken aan een gelovige christen
die zijn geloof en alles wat daarbij hoort aan ons wil
vertellen. Hij vertelt van de liefde, de wonderlijkheid en
de heerlijkheid van God. Zijn hart is er vol van en zijn
mond stroomt ervan over, maar hij zal nooit onder
woorden kunnen brengen wie God is.
Wij stonden in de keuken, zij en ik.
Ik dacht al dagen lang: vraag het vandaag.
Maar omdat ik mij schaamde voor mijn vraag
wachtte ik het onbewaakte ogenblik.
Maar nu, haar bezig ziend in haar bedrijf,
en de kans hebbend die ik hebben wou
dat zij onvoorbereid antwoorden zou,
vroeg ik: waarover wil je dat ik schrijf?
Juist vangt de fluitketel te fluiten aan,
haar hullend in een wolk die opwaarts schiet
naar de glycine door het tuimelraam.
Dan antwoordt zij, terwijl zij langzaamaan
druppelend water op de koffie giet
en zich de geur verbreidt: ik weet het niet.
Dweilen met de kraan open, je bereikt totaal niks met
enorm veel werk. In het gedicht bereikt de man ook niks.
Hij maakt zich druk en zoekt het beste moment, maar
uiteindelijk kan hij nog steeds zijn eigen vraag
beantwoorden.
Hoe is het Nederlands veranderd
in de loop van de tijd?
Onderzoek Nederlandse taal
Mariska, Aline, Hubert, Twan, Harm, Thomas
5 vwo
Van u naar jij
 Bepaalt door status, formaliteit en
solidariteit.
 Solidariteit is steeds belangrijker
 Tutoyeren geeft een band van vertrouwen
Hoe denken jongeren over beleefdheid?
Verandering in praatprogramma’s
In 2005:
In 2016:
• Werd er al jij gezegd
• Wordt er jij gezegd
• Mensen onderbreken elkaar niet
• Mensen onderbreken elkaar niet
• Veel suggestieve vragen
Conclusie:
Weinig verschil in beleefdheid tussen 2005 en 2016 in
praatprogramma’s
Beleefdheid kost
niets en kan alles
kopen.
Lady Mary Wortley Montagu
Taal&Evolutie
5vwo
Gerard van Rijswijk, Martin de Man,
Patrick Verschoor, Peter Zevenbergen
Taal & Evolutie
•
In de module taal & evolutie
hebben we onderzoek gedaan
naar de evolutie van de talen:
Nederlands, Zuid-Afrikaans
en het Spaans in LatijnsAmerika.
Grammaticale invloeden Nederlands
op Zuid-Afrikaans
De invloeden zijn klein gebleven, omdat de inheemse
grammatica makkelijker was.
Voorbeelden van buitenlandse grammaticale
invloeden:
Grammaticale invloed op ZuidAfrikaans
Land van herkomst
Dubbele ontkenning
Khoitalen (het woordje ‘nie’ komt uit het
Vlaams)
Vir+ lijdendvoorwerp
Maleisië
Voorvoegsels voltooid deelwoorden
Nederlands
Invloeden op de woordenschat
90% van de Zuid-Afrikaanse woorden is van origine Nederlands.
Voorbeeld:
‘Al dra 'n bobbejaan 'n goue ring, bly hy nog 'n lelike ding’. (bobbejaan is ZuidAfrikaans voor aap)
Zuid-Afrikaanse spellingsregels:
Die gebruiklikste uitspraak word as norm aanvaar’ en ‘Elke klank word deur
'n aparte letter voorgestel en geen onnodige letters word gebruik nie’.
Spaanse taalinvloed op ZuidAmerika
• 1492
•
Columbus ‘ontdekt’ Amerika
Landen krijgen naam met een betekenis. Costa Rica=Rijke
kust
• Verschillen
tussen het Spaans uit Spanje en het ZuidAmerikaans Spaans zijn vergelijkbaar met Brits Engels en
Amerikaans Engels
• Intonatieverschil:
Zuid-Amerikaans Spaans is melodieus,
klassiek Spaans is zakelijker
Wat zijn de grootste verschillen in de
uitspraak van het Spaans?
•
Spaanssprekende in Mexico slikken vaak onbeklemtoonde
klinkers in. Een voorbeeld is ‘lunes’ (Spaans in Spanje), dit wordt
in Mexico uitgesproken als ‘lun’s’.
Spaanssprekende in Argentinië slikken vooral medeklinkers
in. Een voorbeeld is ‘beber’ (Spaans in Spanje) als ‘bebé’.
Conclusie
•
Beide Europese landen hebben veel invloed op de taal in niet-Europese
gebieden gehad.
•
Het Zuid-Amerikaanse Spaans kent meer overeenkomsten met het Spaans
(Spanje) dan het Zuid-Afrikaans met het Nederlands kent.