De mens als afspiegeling van God

De mens als afspiegeling van God
Christelijke kunst uit de Renaissance 1400-1600, begin van de moderne tijd
Donderdag 12 november 2015 in het Heerenveens museum
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Geschiedenis
De individualisering van de laatmiddeleeuwse maatschappij is de opmaat voor een belangrijke
periode uit de Europese geschiedenis : de Renaissance.
De individualisering is zichtbaar in een aantal aspecten. De steden en hun bevolking gaan zich steeds
onafhankelijker opstellen tegen hun landsheren (koningen of de keizer). De stedelijke bevolking
bestaat voornamelijk uit burgers en ambachtslieden, die niet meer passen in de Middeleeuwse
maatschappij van edelen, geestelijken en boeren. Dat zelfbewustzijn van de steden komt tot
uitdrukking in de stedenbouw (stadsmuren- en poorten, stadhuizen en kerken), maar ook in de
verwerving van stadsrechten en onderlinge twisten.
Ook wordt deze bevolkingsgroep een steeds groter opdrachtgever voor kunst en daarmee ook
Christelijke kunst. Verder worden de opdrachtgevers, maar ook de kunstenaars steeds meer met
naam en toenaam bekend en zijn voor ons nu nog individuen. Deze vorm van individualisering is in
tegenstelling tot vele kunstenaars en ambachtlieden uit de vroege middeleeuwen.
De mens gaat zich ook meer richten op de aardse kant van de samenleving. Naast nog steeds een
krachtig geloof zijn de interesses in wetenschap en andere culturen opkomend. Het is de tijd van
grote ontdekkingen zoals bijvoorbeeld Amerika, het perspectief in de kunst, de menselijke anatomie
en de werking van het heelal. Deze ontdekkingen zijn ook terug te vinden in de Christelijke kunst,
waarbij de afbeeldingen van Christus en andere heilige figuren steeds menselijker en aardser
worden.
De mens wordt zich ook steeds meer van zichzelf bewust en ziet zich meer als een afspiegeling van
God of een nazaat van Adam (een schepping van God). Hiermee krijgt de mens de innerlijke
opdracht dat ze Gods schepping verder moeten of kunnen vervolmaken. Met andere woorden : de
mens komt centraal te staan in Gods schepping ! Dit uit zich in de kunst en de architectuur. Hierbij
wordt ook gekeken naar de klassieke wereld van de Romeinen en de Grieken, waarvan de
architectuur en de kunst als een volmaakt menselijk voorbeeld werd beschouwd.
Overigens leidt dit zelfbewustzijn en individualisering tot scheuringen en afscheidingen in de
bestaande kerkorde. Oorlogen zijn in de late Middeleeuwen steeds vaker vermengd met een
religieuze kwestie. Het ontstaan van de protestante kerken - de Reformatie - in Europa zijn een
kenmerkend product van de nieuwe tijd. Ook hier vindt de individualisering zijn ingang.
Christelijke geloof in de Renaissance en de bijbehorende kunst
In de Christelijke kunst worden in deze periode de factoren als individualisering van de opdrachtgever en kunstenaar zichtbaar, maar ook de ‘aardegerichtheid’ van de kunst voor wat betreft de
afgebeelde omgeving, het aards perspectief en de menselijke anatomie.
Christelijke schilderkunst uit de Renaissance : de menselijke kant




Madonna met kind en heiligen door Duccio di Buoninsegna, Sienna, circa 1300, Icoonachtig)
De bewening van Christus door Giotto di Bondoni; fresco te Padua (1305)
De kus van Judas, (detail) door Giotto di Bondoni; fresco te Padua (1305)
De aankondiging of Annunciati door Simone Martini te Sienna (1333)
Gabriël Vriens
Heerenveen Museum
najaar 2015








Merode-altaar van Robert Campin / Meester van Flémalle (1425-1428)
Het Lam Gods door Jan en Hubert van Eijck, Gent (1432)
De Maagd en kanselier N. Rolin door Jan van Eyck (ca. 1435)
Jan Floreinsaltaar door Hans Memling te Brugge (1479)
Tweeluik met Maria en Maarten v. Nieuwenhove door Hans Memling (1487)
Maria met kind door pater Fillipo Lippi te Florence (1465)
Madonna met de stoel (Madonna della Seggiola) door Rafaël (1514)
Madoona van de groothertog (Madonna del Granduca) door Rafaël (1506)
Het perspectief in de Christelijke kunst
Baptisterium van de Dom van Florence
 Zuiddeuren, gemaakt door Andrea Pisano tussen 1330 en 1336 : 28 bronzen panelen met 20
afbeeldingen uit het leven van Johannes en 8 deugden
 Noorddeuren, gemaakt door Lorenzo Ghiberto tussen 1401 en 1426 : 28 bronzen panelen met
20 afbeeldingen uit het leven van Jezus Christus met daarnaast nog de 4 Kerkvaders en de 4
evangelisten
 Oostdeuren, gemaakt door Lorenzo Ghiberto tussen 1425 en 1452 : 10 Bronzen panelen met
bladgoud met afbeeldingen uit het Oude Testament
 De drievoudigheid, Santa Maria Novella, Florence door Masaccio (1425)
 Altaar-veelluik San Vicenzo te Venetië door Giovanni Bellini (1464-1468)
De menselijke anatomie zichtbaar in de Christelijke kunst
 Marcus van Donatello, Florence
 Sint Joris van Donatello, Florence
 De ongelovige Thomas van Verrochio, Florence
 Frari-drieluik, Frarikerk te Venetië door G. Bellini
 David van Michelangelo, Florence
 Gewelfschilderingen Sixtijnse Kapel te Rome door Michelangelo
 Christus in het voorgeborchte der hel, houtsnede, A. Dürer (39x28)
1411-1414
1415
1467-1483
1488
1501-1504
1508-1512
1510
Christelijke geloof in de Renaissance en de bijbehorende architectuur
Bij de ontwikkeling van het zelfbewustzijn is in Italië zichtbaar dat de opdrachtgevers en de kunstenaars zich gaan oriënteren op de Romeinse wereld, een rijk verleden waar men de grootsheid van de
mensheid in ziet. De ruïnes en opgegraven kunst wordt bestudeerd en verheerlijkt. De vormentaal
van de Romeinse architectuur (voor-christelijk of heidens) wordt beeldbepalend voor de kerkenbouw
en andere wereldlijke gebouwen. De Christelijke kerken krijgen een klassieke en eigenlijk een
‘heidense’ uitstraling.
Architectuur
 Santa Maria del Fiore of de Dom van Florence, begonnen eind 13 eeuw, koepel ontworpen door
Filippo Brunelleschi (1420, voltooid in 1472
 Santa Maria Novella kerk te Florence, voorgevel ontworpen door Leon Batista Alberti in 1456
 San to Spirito te Florence, ontworpen door Brunelleschi in 1434
 San Giorgo Maggiore te Venetië, ontworpen door Andrea Palladio vanaf 1566
 Tempietto, San Pietro in Montorio te Rome, ontworpen door Donato Bramante, 1499-1502
 Santa Maria della Consolazione te Todi, ontworpen door Donato Bramante vanaf 1508
 Santa Maria di Loreto te Rome, basis uit 1507, verhoogd in 1573 - 1576 naar ontwerp van Jacopa
del Duca
 Saint Michel te Dyon, westgevel begonnen in 1530
Gabriël Vriens
Heerenveen Museum
najaar 2015
 Toren Sint Nicolaaskerk te IJsselstein, ontworpen door Italiaanse architect Allessandro Pasqualini
(1532-1535), huidige torenbekroning door Michiel de Klerk (1921-1923)
 Westerkerk te Amsterdam, ontworpen door Hendrick de Keyser, (1620-1631)
 Hervormde kerk te Joure 1644)
 Hervormde kerk te St. Annaparochie (1682)
Romeinse architectuur in de beeldende kunst
Ook in de beeldende kunst komt de Romeinse architectuur-onderdelen te voorschijn. Het wordt de
‘garnering ‘ van bekende Christelijke onderwerpen




De Annunciatie of Aankondiging, geschilderd door Pater Fillipo Lippi (1443-1450)
De aanbidding van het Kind, geschilderd door Coreggio (1526)
Gewelfschilderingen Sixtijnse Kapel te Rome, geschilderd door Michelangelo (1508-1512)
Sint Ambrosius en heiligen geschilderd door Alvise Vavarini te Venetië (1503)
-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-
Gabriël Vriens
Heerenveen Museum
najaar 2015