Realisme

Romantiek
tijd en plaats
1780 - 1850 in Frankrijk, Duitsland, Engeland.
stroming ervoor: Neo-Classicisme
stroming erna: Realisme
gebeurtenissen:





Stoommachine (1769)
Schopenhauer (1788-1860)
Industriële revolutie (1800-1950)
Congres van Wenen (1814-1815)
Bouw Chrystal Palace (1851)
Schilderkunst, architectuur, beeldhouwkunst (sculptuur)
Op het eind van de 18e eeuw ontstond in de kunst een stroming van kunstenaars die zich meer lieten
leiden door het gevoel dan door het verstand. Zij lieten zich inspireren door Middeleeuwse verhalen,
exotische taferelen, eigentijdse avonturen en heldendaden, de grootsheid van de natuur, en de wereld van
de droom. In Engeland werkten enkele opmerkelijke kunstenaars die door hun vlotte penseeltoets en het
feit dat zij buiten vaak (olieverf)schetsen maakten, beschouwd kunnen worden als voorlopers van de
impressionisten.
Niet zozeer het gebruik van de beeldaspecten bepaalt de herkenning van een Romantisch kunstwerk als
wel de onderwerpkeuze. Kunstenaars lieten zich meer leiden door het gevoel dan door het verstand.
De Romantische kunstenaar laat zich leiden door zijn gevoel. Hij trekt zich terug in de natuur of reist naar
verre landen .








William Blake
John Constable
Eugène Delacroix
Casper David Friedrich
Henry Fuseli
Theodore Géricault
Francisco José de Goya
Joseph Mallord William Turner
De industriële revolutie is een term die wordt gebruikt om de periode te beschrijven van de overgang van handwerk naar
machinewerk. In 1690 bouwde Denis Papin een zuiger voor het pompen van water. Hoewel deze zuiger vooral gebruik maakte
van luchtdruk wordt hij gezien als een belangrijke ontwikkeling naar de uitvinding van de hedendaagse stoommachine. In 1796
patenteerde James Watt de eerste stoommachine. Deze uitvinding liet een enorme economische bloei zien. De stoommachine is
een belangrijke spil in de industriële revolutie geweest. Dit gebeurt in de loop van de 19e eeuw. Door de verschuiving van de
productie werden er veel meer goederen geproduceerd dan voorheen. Allerlei processen werden veel efficiënter waardoor een
kleinere groep arbeiders meer kon produceren. Werkeloosheid en zeer slechte lonen waren hier het gevolg van. De
kunstwereld reageerde hier geschokt op en vluchtte naar de tijd van voor de industriële revolutie, in het rijke verleden of de
goede oude tijd. De Romantiek was een feit!
Realisme
tijd en plaats
1850 - 1875 in Parijs, Frankrijk
stroming ervoor: Romantiek
stroming erna: Impressionisme
gebeurtenissen:




Charles Robert Darwin (1809-1882)
Fotografie (1816)
Bouw Chrystal Palace (1851)
De Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865)
Schilder- en beeldhouwkunst
Rond 1850 waren er schilders in Frankrijk die zich aangetrokken voelden tot het leven op het land. Zij
vestigden zich in Barbizon, een dorp 70 km. Van Parijs. Daar werd buiten getekend en geaquarelleerd.
Olieverfwerk kwam nog steeds uit het atelier. Uit deze 'school van Barbizon' kwam het Realisme voort.
Haar voorman was Courbet . Men verwierp idealistische onderwerpen, academische schilderstrant en
hooggestemde onderwerpen.Men wilde de eigentijdse werkelijkheid, en met name de gewone
(arbeiders)mens weergeven.
Men pakte onderwerpen die sloegen op het dagelijks leven. Men idealiseerde niet. De realisten
hanteerden een niet glad gemaakte,wat grove techniek, en men werkte vaak op groot formaat.
We zien de kunstenaars van het Realisme als de eerste provocateurs en avant-gardisten! Door hun
opzienbarende uitgangspunten moesten de Realisten optornen tegen een storm van kritiek. Voorman
Courbet werd door critici met de grond gelijk gemaakt wegens zijn schokkende schilderijen en
uitspraken.
De bekende schilderijen van Courbet en andere realisten vind je in het Musée d'Orsay in Parijs. In de
collecties van de meeste Nederlandse musea is ook wel een Courbet te vinden.
http://www.musee-orsay.fr/


Jean- François Millet
Gustave Courbet
De eerste grote internationale wereldtentoonstelling werd in 1851 in Londen gehouden. Speciaal hiervoor werd het Chrystal
Palace gebouwd. Dit was een ontwerp van kassenbouwer Paxton, gemaakt van glas en gietijzer, nieuwe produkten om mee te
bouwen. Later volgde nog de wereldtentoonstelling Parijs (bouw Eifeltoren 1889). Dankzij de industriële revolutie kwamen er
nieuwe technieken die ingenieurs, ontwerpers en designers in staat stelden nieuwe modern ogende bouwwerken te maken. De
Wereldtentoonstelling was voor landen een gelegenheid om hun culturele en technische ontwikkelingen te laten zien.Ook de
kunst en architectuur kwamen hierdoor in internationale belangstelling te staan.
Impressionisme
tijd en plaats
1875 - 1910 in Frankrijk
stroming ervoor: Realisme
stroming erna: Post-impressionisme
gebeurtenissen:



Fotografie (1816)
Uitvinding van de verftube (1841)
Japanse invloed op het culturele leven in Europa (1868)
Schilderijen en beeldhouwkunst
Het Impressionisme is eigenlijk de eerste echt moderne kunststroming. Onderwerpen waren alledaagse
thema’s, waarbij vooral het op locatie werken opvallend is. Impressionistische schilderijen zijn
momentopnamen , een snelle indruk. Van dichtbij zie je alleen maar vlekken en vegen, op wat meer
afstand zie je dat deze vlekken zich blijken te verdichten tot een zeer realistische voorstelling .
Aanvankelijk ondervond deze stroming veel weerstand omdat zij lijnrecht inging tegen de regels zoals
men die onderwees op de Academies. Het woord Impressionisme had dan ook in het begin een negatieve
lading. Impressionisten ontdekten dat kleuren in het landschap door de steeds wisselende weers- en
lichtomstandigheden op verschillende momenten van de dag of bij verschillende jaargetijden, steeds
veranderden. Deze veranderingen probeerden zij vast te leggen in diverse series schilderijen op dezelfde
locatie, onder verschillende weersomstandigheden.
Onder invloed van de Franse impressionisten waren er ook in Nederland schilders die kozen voor een
dergelijke manier van schilderen . De groepen waarin zij elkaar vonden: de Haagse en de Amsterdamse
School. Breitner, een van deze Hollandse impressionisten werkte vaak naar aanleiding van foto’s die hij
zelf op straat of in zijn atelier nam. Omdat het weer in Nederland anders is dan in Frankrijk (en daardoor
uiteraard ook het licht en de kleuren), kun je de Nederlandse versie van het impressionisme dan ook
herkennen aan de lichtere, grijzere kleuren. Vandaar ook de naam “Zilveren School”.
Nadruk valt op licht en kleur, vlotte grove hanteringswijze met vegen en toetsen, verf wordt vaak op het
doek gemengd, geen omtreklijnen, geen gebruik van zwart, verrassende afsnijdingen zoals je die op foto’s
ook ziet.
Schilders gaan steeds meer in tegen geldende regels of academische werkwijzen. Voor het eerst wordt er
buiten geschilderd met olieverf . Dit wordt mogelijk door de verkrijgbaarheid van olieverf in tubes. Ook
de invloed van de pas uitgevonden fotografie doet zich gelden.







George Hendrik Breitner
Edgar Degas
Edouard Manet
Claude Monet
Camille Pissarro
Pierre Auguste Renoir
Auguste Renoir
Post-impressionisme
tijd en plaats
1885 - 1905 in Frankrijk
stroming ervoor: Impressionisme
stroming erna: Fauvisme
gebeurtenissen:



Fotografie (1816)
Kleurtheorie van Chevreul (1839)
Japanse invloed op het culturele leven in Europa (1868)
Schilderijen
Het post-impressionisme is de periode na het impressionisme, waarin de vernieuwing die het
impressionisme is ingezet, voortgezet wordt. Een van die vernieuwingen is het pointillisme, een haast
wetenschappelijke voortzetting van het impressionisme . Men mengde de kleuren niet op het palet of op
het doek, maar men werkte met kleuren zo uit de tube. De kleuren werden met stipjes naast elkaar op het
doek gezet. Van dichtbij zie je de stippen duidelijk apart, op een afstand lijken de kleuren in elkaar te
vloeien: de kleuren worden op het netvlies gemengd. We noemen dit optische kleurmenging . Luminisme
is een ander naam van deze stroming; in deze naam valt de nadruk op het stralend lichteffect wat de
stippeltechniek teweeg kan brengen. Er zijn nog meer vernieuwers: zo wordt Cézanne gezien als
voorloper van het Kubisme . Cézanne vond het impressionisme te oppervlakkig. Hij zocht in zijn
stillevens, landschappen en portretten naar de wezenlijke grondvormen van de dingen. In grote
blokvormige kleurvlekken en in verzadigde aardkleuren brengt hij deze vormen op het doek. De kubisten
zullen wat later deze aspecten toevoegen aan hun vormentaal . Zegt een impressionist met zijn schilderij:
'Kijk eens, dát heb ik op die bewuste dag, in dát landschap, op dát moment gezien", Cézanne vraagt zich
steeds af: "Heb ik dat wel gezien?"
Paul Gauguin is vooral bekend geworden door het werk wat hij maakte op Tahiti. Hij ontvluchtte
Frankrijk om op Tahiti het eerlijke primitieve leven te vinden. Zijn schilderijen zijn een combinatie van
exotische en Europese elementen met grote heldere kleurvlakken en decoratieve lijnen, Gauguin wordt
gezien als voorloper van de Art Nouveau.
Vincent Van Gogh gebruikte heftige kleuren en lijnen om zijn gevoelens te uiten. Vaak overdreef hij de
vormen die hij schilderde en gebruikte zware omtreklijnen. Hij wordt beschouwd als de voorloper van het
Expressionisme, net als de Noor Edvar Munch , die vooral beroemd is geworden om zijn schilderij 'de
schreeuw'.
Pointillisme: zelfde onderwerpen als het impressionisme maar de schilderijen worden, mede vanwege de
bewerkelijke stippeltechniek, in het atelier vervaardigd. De kleurencombinaties en de stippeltechniek
brengen haast wetenschappelijk onderzochte effecten teweeg.
Kunstenaars volgen haast rücksichtlos steeds meer hun eigen weg en idealen en komen door hun vaak
zeer persoonlijke visie tot opzienbarende vernieuwingen.



Paul Cézanne
Paul Gauguin
Vincent van Gogh





Edvard Munch
Auguste Rodin
Georges Seurat
Paul Signac
Henri de Toulouse-L
Samenvatting van het onderwerp Cultuur van Romantiek en Realisme:

het nationalistische - andere culturen / het exotische

de droom - de realiteit

heroïsch, drama - innerlijke emotie

het volk / de massa - het individu

escapisme: natuur; religie; de geschiedenis; het verre; enz.
Inleiding klassikaal, mens - maatschappij: ingaan op
Mens:

Burgerij - Arbeidersklasse: kapitalisme; onderdrukking; armoede

Oorlogen / geweld door revoluties

Daardoor ontstaan Romantiek: vlucht in andere werelden: geschiedenis, natuur, religie, fantasie, enz.; verhevigde
gevoelsuitingen, lyriek / dramatiek, melancholie (bijvoorbeeld: in Opera (Wagner - Ring des Nibelungen) en
Klassiek, Romantisch ballet: La Sylphide, Schilderkunst: Delacroix/ Géricault, Caspar David Friedrich.)

Ontstaan van sociale betrokkenheid in politiek en kunst: gericht op verbeteringen in de leefomstandigheden van de
arbeidersklasse - in de beeldende kunst: Realisme
Maatschappij:

Beweging tussen revoluties: oude en nieuwe regimes

Nationalistische gevoelens

De sterk opkomende burgerij / kapitalisme

Industriële revolutie (treinen- reizen; electriciteit; gaslicht; ijzer/glas constructies; fotografie)

Grote verschillen tussen armoede - rijkdom

Kolonialisme

Opkomst socialisme, communisme