De grenspalen in de Peel

De grenspalen in de Peel
De grenspalen
in de Peel
De Peel
Het vaststellen van de Peelgrenzen rond 1550
De barre, natuurlijke omstandigheden maakten de Peel, als moeras ontstaan op de Peelrandbreuk, vroeger moeilijk toegankelijk. Het woeste heideen hoogveengebied vormde de grens tussen de tegenwoordige provincies
Limburg en Noord-Brabant en de vroegere landsdelen Gelre en Brabant. De
ligging van de grenzen in de Peel was van oudsher vele malen aanleiding voor
ruzies tussen de vroegere bewoners en hun overheden. Grenspalen werden
dan ook regelmatig gestolen en verplaatst.
De Peel was voor de reiziger maar op een paar plaatsen goed te passeren.
Zo liepen de belangrijkste oude verbindingsroutes tussen Brabant en Gelre
vanaf Helmond-Gemert-Bakel en Deurne-Milheeze door de Peel naar Venray
en omgekeerd. Deze route passeerde op de grens het “logement-tapperij De
Hazenhut”, een rustplek in een woeste omgeving. Er liep ook nog een middeleeuwse verbindingsroute van Deurne-Zeilberg (genaamd Swartebaen) via de
Vossenholen op de grens naar Veulen, Leunen en Venray vica versa.
De landsheren moesten er regelmatig aan te pas komen om de ruzies bij te leggen, de oude grenzen opnieuw in te meten en de grenspalen weer te herstellen.
De bewoners bleven ondertussen maar twisten.
Rond 1550 - na de Gelderse oorlogen - werd
het betwiste gebied in “Vrede gelegd”. Het
was Keizer Karel V die als opperlandsheer
de “Vrede” oplegde aan de ruziënde partijen
aan weerszijden van de Peel en hun met hoge
straffen verbood om in het betwiste gebied te
komen. Een rustige tijd brak aan.
In 1629 veroverden de “Staatsen” de stad
’s-Hertogenbosch. Daarmee werd Den Haag
de baas in de Meijerij van Den Bosch. Gelre en
Brabant werden vijanden en de grensruzies
laaiden weer op. De grens in de Peel werd vervolgens een onderwerp op staatsniveau tussen Den Haag en Roermond (later Brussel). Dit duurde tot 1716.
Gebruik van de Peel
Het “Tractaet van Venlo 1716”
Rond 1320 werden delen van de Peel door de verschillende hertogen en
landsheren aan de omwonenden als “gemeijnte” tegen betaling verhuurd of
in eeuwigdurend gebruik uitgegeven. Dit gebruik gaf een groot voordeel aan
de bewoners in de streek. Alleen zij als dorpelingen mochten op hun deel van
de Peel heideplaggen steken, bijenkasten plaatsen en er schapen en runderen weiden. Maar de grens tussen de delen van de Peel van de verschillende
dorpen, streken en landen werd door de waterscheiding gevormd en was een
voortdurende bron voor meningsverschillen en grensconflicten.
Aan een lange tijd van veel grensincidenten en oorlogshandelingen in de Peel
werd in 1716 een eind gemaakt. Een nieuwe rol was daarbij weggelegd voor
Pruisen, welke als bondgenoot van Den Haag in 1713 uit de erfenis van de
Spaanse Nederlanden het gebied van het Overkwartier van Gelre verkreeg. Den
Haag en Pruisen sloten in 1716 het “Tractaet van Venlo”. Daarbij werden de oude
grenskwesties geregeld en beslecht. Dit wel tot ongenoegen van de Brabantse
dorpen, die vonden dat ze van een groot deel van hun Peel bestolen waren.
Beperkte doorgang door de Peel
De grenspalen
in de Peel
De grenspalen in de Peel
Grensconflicten in de Peel
Over de grens en het gebruik van de Peel zijn uit de geschiedenis veel ruzies
bekend. Vooral tussen de dorpen en buurtschappen Bakel, Milheeze, Deurne en
Liessel aan de Brabantse kant en Merselo en Venray aan de andere, Gelderse
kant. Deze twisten gingen vooral over de exacte locatie van de grens met de
grenspalen. Naast ruzies over de grensligging waren er ook over en weer verwijten over
illegaal turfsteken en weiden van beesten op
elkaars grondgebied. Ook over het illegaal
plaatsen in de Peel van grote hoeveelheden
bijenkorven - zelfs vanuit Goch en Straelen
- liepen de ruzies hoog op. Met veel onrust
als gevolg en uitlopend op valse getuigenissen, in beslagnames, arrestaties, gijzelingen,
vechtpartijen en zelfs moord en doodslag.
De grenspalen in de Peel
Bij het “Tractaet van Venlo” was afgesproken dat de grens in de Peel tussen
de beide Staten definitief moest worden ingemeten, uitgezet en voorzien van
vijf nieuwe, hardstenen grenspalen met inscripties en één bestaande hardstenen grenspaal. Tevens moest door de eigen dorpelingen een nieuwe grenssloot
gegraven worden tussen de grenspalen. Een nieuwe grens die nadien met militaire macht werd gerealiseerd en tot op de dag van vandaag alweer bijna 300 jaar
de (provinciale) grens vormt.
Project “De Historische Peellimieten 1716”
Het plan voor de reconstructie van de historische grenspalen en locaties is een initiatief uit 2004 van de “Commissie Peelgrenspalen 1716”. Deze commissie bestaat uit
een aantal heemkundekringleden uit De Rips, Deurne, Venray, Merselo en Ysselsteyn.
Uiteindelijk is het plan in 2008 gerealiseerd door de financiële steun van de provincie Noord-Brabant, de provincie Limburg, de Europese Unie (EFRO), het Waterschap
Aa en Maas, het ANWB-fonds, gemeente Sint Anthonis, gemeente Gemert-Bakel,
gemeente Venray, gemeente Horst aan de Maas, gemeente Sevenum,
gemeente Helden en de gemeente Deurne.
© Commissie Peelgrenspalen 1716
Ontwerp en realisatie: TARS Visuele Presentatie, Sint Anthonis
In 2008 zijn de verdwenen grenspalen als replica
herplaatst, is de grens deels weer zichtbaar en
herkenbaar gemaakt en zijn de locaties met grenspalen toeristisch toegankelijk en voorzien van
informatieborden. De informatieborden geven ter
plekke toelichting over de geschiedenis van de
grensconflicten en het ontstaan in 1716 van deze
grens. Bezoek aan deze locaties geeft een goede
indruk van de bijzondere ligging van de oude grens
van de voormalige landsdelen Brabant en Gelre
(tussen Vredepeel in het noorden en Helenaveen in
het zuiden).
Noord-Brabant
Kaart de Peel in 1716
Hoe te bereiken:
OPLOO
Vredepaal
OVERLOON
VREDEPAAL
VENRAY
BAKEL
PAAL LANGE RIJSER
MILHEEZE
Limburg
• Vanaf de weg De Rips-Oploo
via de Peelkanaalweg. Voor de
brug over het Defensie- kanaal
naar rechts de zandweg in en
volgen tot de eerste stuw en
kazemat op ca 200 meter.
• Vanaf Vredepeel/Oploo via
Boveneind tot over de brug over
het Defensiekanaal linksaf de
zandweg in tot de eerste stuw
en kazemat op ca 200 meter.
• Gelegen precies halverwege de
fietsknooppunten 41 en 42.
Gem. St. Anthonis
VREDEPAAL
Gem. Gemert - Bakel
Gem. Venray
Paal Vossenholen en
Zerkenpaal
• Vanuit het fietsknooppunt 26
vanaf de weg GriendtsveenYsselsteyn in de bocht nabij
de spoorwegovergang.
• Zerkenpaal ligt direct in de
genoemde bocht direct bij de
spoorwegovergang.
• Paal Vossenholen is te voet
te bereiken via een voetpad
van ca 500 meter door de
bosrand.
Gem. Venray
PAAL VOSSENHOLEN
Gem. Deurne
ZERKENPAAL
Gem.
Horst a/d Maas
26
PAAL GROTEN BERG
Paal Lange Rijser
DEURNE
• Vanaf de weg Deurne-Venray/
Ysselsteyn via de Kraaienhutweg tot het natuurgebied
“De Bult”. Vanaf hier te voet
te bereiken tot achter in “De
Bult”. De paal staat in de hoek
van de Kaweijsche Loop.
• Vanaf de weg Bakel/MilheezeYsselsteyn via de Oude Kerkbaan ter hoogte van de over
te steken grenssloot, het pad
volgen tot aan het natuurgebied “De Bult”.
PAAL VOSSENHOLEN
Noord-Brabant
ZERKENPAAL
LIESSEL
PAAL tussen
SOEMEER
Paal tussen Broemeer
en Soemeer
Gem. Venray
Gem. Gemert - Bakel
PAAL LANGE RIJSER
Gem. Deurne
EIJNDEPAAL
NEERKANT
Grens Peel volgens Gelre
• De grenspaal staat aan de
noordzijde van de provinciale
weg van Deurne naar Venray,
tussen de Kraaienhut en het
Defensiekanaal.
BROEMEER
Eijndepaal
Gem. Venray
Gem. Deurne
HELDEN
MEIJEL
Nieuwe en huidige grens
SOEMEER
Gem. Deurne
Paal Groten Berg
Grens Peel volgens
Brabant
PAAL tussen
BROEMEER
LEGENDA
Omvang Peelmoeras
in 1716
Gem. Sevenum
• Vanaf de weg GriendtsveenHelenaveen bij de afslag
over de brug naar de
Koolweg. Deze oversteken
richting ingang Mariapeel
(Staatsbosbeheer). Voor het
bos rechts op ca 100 meter
naast de toegangsweg naar
de Mariapeel.
Limburg
PAAL GROTEN BERG
Huidige provinciegrens
Grenspalen in 1716
vastgesteld
• Vanuit fietsknooppunt 27
via de Helenastraat, Geldersestraat enVENRAY
Grashoekseweg
langs de Heldenseweg in
Helenaveen. De paal staat
aan de linkerzijde van de
Heldenseweg, ingang de
verharde weg tegenover de
Fruitweg en tegenover huis
no.5
Gem. Sevenum
27
Gem. Deurne
EIJNDEPAAL
Gem. Helden
Kaart bewerkt door:
“Commissie Peelgrenspalen 1716” © 2008
DEURNE
De grenspalen in de Peel