De Friese Meren vergeleken
advertisement
De Friese Meren vergeleken Benchmark met twee Duitse watersportgebieden De Friese Meren vergeleken Benchmark met twee Duitse watersportgebieden De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Colofon ©Kenniscentrum Recreatie, december 2010 Auteurs: Stijn Boode, Tanja Emonts, Suzanne van de Laar Projectleiding: Tinco Lycklama Redactie: Hanneke Gijsbertse In opdracht van: Projectbureau Friese Meren, dhr. W. van der Vegt en dhr. M. Terra Uitgever: Kenniscentrum Recreatie Raamweg 19 2596 HL Den Haag telefoon 070-312 49 70 fax 070-312 49 99 e-mail: [email protected] website: www.kenniscentrumrecreatie.nl De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding 1.1 Aanleiding 1.2 Doel en aanpak 1.3 Leeswijzer 7 7 7 7 2 Gebiedsvergelijking 2.1 Geografische en demografische kenmerken 2.2 Samenvatting vergelijking geografische kenmerken 9 9 15 3 Toerismevergelijking 3.1 Ontwikkeling watersportaanbod 3.2 Ontwikkeling toerisme algemeen 3.3 Waardering kwaliteit watersport aanbod 16 16 20 26 4 Watersport vergelijking 4.1 Vergelijking huidig watersportaanbod 4.2 Economische betekenis maritieme sector 34 34 40 5 Watersportbeleid en -marketing 5.1 Watersportbeleid 5.2 Marketing 48 48 51 6 Conclusies en aanbevelingen 6.1 Overall conclusie 6.2 Conclusies 6.3 Aanbevelingen 56 56 58 60 Literatuurlijst 62 3 Kenniscentrum Recreatie De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Bijlage 5 Verklarende woordenlijst Gebiedsbeschrijving Friesland Gebiedsbeschrijving Mecklenburg-Vorpommern Gebiedsbeschrijving Brandenburg Samenvatting interviewronde DWIF Kenniscentrum Recreatie 64 65 70 76 80 4 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Samenvatting In deze rapportage staat de vergelijking van de positie van de provincie Friesland als watersportgebied met twee Duitse watersportgebieden centraal. Doel van het onderzoek is: ‘het vergelijken van de watersportgebieden in Brandenburg en Mecklenburg-Vorpommern met de Friese Meren om te achterhalen wat het huidige niveau en de ontwikkeling is van het watertoerisme in de Friese Meren’. Hierbij wordt voornamelijk gekeken naar de pleziervaart. Huidig aanbod Friesland is als watersportgebied niet 1:1 te vergelijken met MecklenburgVorpommern en Brandenburg. De reden is het grote verschil in omvang en gebiedskarakteristieken van Friesland in vergelijking met de Duitse watersportgebieden. Ieder gebied kent zijn eigen specifieke sterke en zwakke punten. In het algemeen geldt dat het watertoerisme en de maritieme sfeer het meest zichtbaar is in Friesland doordat de binnenmeren, het IJsselmeer en de Waddenzee op relatief korte afstand bijeen liggen. Friesland onderscheid zich op de dichtheid en kwaliteit van voorzieningen en de vele - aan het water grenzende – bezienswaardige dorpen en steden. Mecklenburg-Vorpommern is door de combinatie van uitgestrekte bossen, heuvels en water een aantrekkelijk gebied zowel voor water- als landtoerisme. Bovendien zijn de watersportvoorzieningen de afgelopen jaren sterk uitgebreid en verbeterd en wil men de verbinding met het landtoerisme zoals fietsen, wandelen en wellness nog sterker maken. Ook de Oostzeekust is erg in trek bij de zeiltoerist. Voor Brandenburg geldt hetzelfde maar het watertoerisme in dit gebied staat met uitzondering van het bloeiende kanotoerisme (nog) niet op het niveau van Friesland en Mecklenburg-Vorpommern. Belangrijkste oorzaak is de tekortkomingen in de vaarinfrastructuur. Kenniscentrum Recreatie Ontwikkeling Uit het onderzoek blijkt dat de groei van het watersporttoerisme in Friesland in de afgelopen 10 jaar geen gelijke tred houdt met de Duitse watersportgebieden. Dit wordt veroorzaakt door het feit dat Friesland marktleider is. Friesland is een ontwikkelde watersportbestemming terwijl de beide Duitse deelstaten groeimarkten zijn. Het is dan ook logisch dat deze opkomende bestemmingen nog volop groei kennen terwijl de groei in Friesland stagneert of afvlakt. Wil Friesland de marktleiderpositie behouden dan is doorontwikkeling en vernieuwing in het aanbod belangrijk om nieuwe groei te realiseren. Ondanks dat de groei niet gelijk opgaat laat Friesland wel groei zien op het gebied van: werkgelegenheid in het maritieme toerisme en de hele maritieme sector als gevolg van de toenemende jachtbouw aantal jachthavens aantal ligplaatsen in jachthavens. De marktleiderpositie van Friesland is duidelijk zichtbaar aan de volgende kenmerken: Gebiedskenmerken. Friesland heeft door haar relatief grote zichtbare wateroppervlak en aaneengesloten vaargebied met weinig sluizen een veel sterker watersportprofiel dan de twee Duitse deelstaten. Watersportaanbod. Friesland heeft relatief gezien (gecorrigeerd naar oppervlakte) het grootste aanbod. Absoluut gezien scoort Friesland het hoogste op het aantal verhuurboten en ligplaatsen in jachthavens. In de Duitse deelstaten is wel meer aandacht voor de kleine watersport. Voorzieningen. Friesland heeft relatief gezien de meeste voorzieningen zoals aanlegplaatsen en de sterke combinatie van dorpen en steden midden in het watersportgebied. Economische betekenis. Watersport heeft in Friesland relatief gezien (gecorrigeerd naar oppervlakte) de grootste economische betekenis in vergelijking met de Duitse deelstaten. Ook in absolute zin doet Friesland niet sterk onder voor de Duitse watersportgebieden. 5 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Beleid & Marketing Het watersportbeleid is het sterkst verankerd in Friesland, MecklenburgVorpommern volgt kort daarop. In Brandenburg is watersporttoerisme onderdeel van ‘natuurgeoriënteerd actief toerisme’. De marketing richt zich in de Duitse deelstaten voornamelijk op de binnenlandse markt. Friesland is veel internationaler gericht. De Duitse deelstaten werken beter samen om de watersport te promoten. In de Duitse deelstaten is veel meer dan in Friesland gestuurd op serviceen kwaliteitssystemen op watersportgebied. Friesland heeft hier nog een inhaalslag te maken. Aanbevelingen Brandenburg is minder dan Mecklenburg-Vorpommern als concurrent te beschouwen voor zowel zeil- als motorboottoerisme. Het merengebied in Mecklenburg-Vorpommern is vooral concurrent op motorbootgebied; de Oostzeekust op zeilgebied. Het is aan te bevelen om sterker samen te werken met het IJsselmeer en de Wadden in de promotie naar de Duitse consument toe aangezien deze twee gebieden populairder zijn bij de Duitse boottoerist, dan de Friese Meren. Door samenwerking kunnen de Friese Meren beter op de kaart worden gezet. Friesland kan hiermee het voorbeeld volgen van de twee Duitse deelstaten die succesvol samenwerken op gebied van marketing in het ‘Blaue Paradies’, een groot watersportgebied dat ligt op de grens van de deelstaten. Voor Friesland is het belangrijk om de aandacht te verbreden van pleziervaart naar watersport en waterrecreatie. Vooral omdat er weinig groei en zelfs stabilisatie of afname plaatsvindt in zowel het motorboot- als zeiltoerisme. Zowel nieuwe vormen van watersport als de ontwikkeling van land-water arrangementen bieden kansen. In de promotie is het aanbieden van het totaalconcept ‘water en land’ van belang. Aansluiting op de vraag van de waterrecreant en -toerist is hier cruciaal zodat het aanbod ook hierbij aansluit. Kenniscentrum Recreatie 6 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg 1 Inleiding Wij vergelijken de watersportgebieden door drie verschillende methoden: 1 1.1 Aanleiding Friesland zet zich sterk op de kaart als watersportgebied met de campagne ‘Hou je van water, dan kom je naar Fryslân!’. De provincie Friesland wil weten wat haar positie is als watersportgebied in vergelijking met andere watersportgebieden in Duitsland. Provinciale Staten van Friesland heeft in 2008 als één van de doelstellingen van de tweede fase van het Friese Merenproject tot 2015 geformuleerd: ‘de groei van het watertoerisme van Fryslân moet minimaal gelijk zijn aan die van de Duitse watersportgebieden’. In dit onderzoek brengt het Kenniscentrum Recreatie het huidige niveau van het watertoerisme (nulmeting) in beeld door de Friese Meren te vergelijken met twee Duitse watersportgebieden: MecklenburgVorpommern en Brandenburg. Deze gebieden worden als concurrenten gezien omdat ze in enige mate vergelijkbaar zijn met de Friese Meren. 2 3 Een deskstudie naar geografische gebiedskenmerken, watersportbeleid en marketing van de drie gebieden Een vergelijking van beschikbare kengetallen op het gebied van toerisme en watersport in de drie gebieden Een interviewronde onder Duitse ondernemers en belangenorganisaties in de twee Duitse gebieden naar ontwikkelingen in de watersportmarkt. De interviews zijn verricht door DWIF (Deutsche Wirtschaftswissenschaftliche Institut für Fremdenverkehr). Resultaten hiervan staan in bijlage 5. De resultaten van de drie methoden staan als één synthese in de conclusie verwerkt. De meeste kengetallen vergelijken we op basis van bestuurlijke eenheden (provincie Friesland en deelstaten Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg) omdat de watersportdata op het niveau van provincie/deelstaat verzameld worden. Waar mogelijk lichten we de afzonderlijke watersportgebieden eruit. 1.3 Leeswijzer 1.2 Doel en aanpak Doel van het onderzoek is: Het vergelijken van de watersportgebieden in Brandenburg en Mecklenburg-Vorpommern met de Friese Meren om te achterhalen hoe het huidige niveau en de ontwikkeling van het watertoerisme in de Friese Meren zich verhoudt tot de Duitse gebieden. In hoofdstuk 2 worden de drie gebieden beschreven en vergeleken aan de hand van geografische kenmerken en toeristische cijfers. Hoofdstuk 3 beschrijft de beschikbare kengetallen op het gebied van de watersport. Hoofdstuk 4 geeft het watersportbeleid en marketing van de drie gebieden weer. Hoofdstuk 5 bevat de conclusies en aanbevelingen. We kijken hierbij voornamelijk naar de pleziervaart (zeil- en motorboten). Indien er gegevens over bekend zijn, nemen we ook de kleine watersport (zoals kanovaren) mee. Oeverrecreatie (zoals zonnen en zwemmen) blijft in dit onderzoek buiten beschouwing, omdat hier nauwelijks tot geen gegevens over bekend zijn. Kenniscentrum Recreatie 7 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Opmerkingen vooraf Beperkende factoren: In Friesland worden watersportdata nauwkeurig bijgehouden. Dit is in de deelstaten Brandenburg en Mecklenburg-Vorpommern niet het geval. Gegevens zijn hier beperkt aanwezig en gegevens die er zijn, zijn volgens geïnterviewden niet altijd betrouwbaar. Voor het watersportaanbod vergelijken we de absolute gegevens van de gebieden met het wateroppervlak van het gebied om de gegevens beter te kunnen vergelijken. Helaas is het niet mogelijk te vergelijken met het aantal overnachtingen of bootvakanties van boottoeristen, omdat deze gegevens voor de Duitse deelstaten ontbreken. Kenniscentrum Recreatie 8 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Figuur 2.1: Locatie en grootte van de gebieden 2 Gebiedsvergelijking In dit hoofdstuk vergelijken we de bestuurlijke regio’s en watersportgebieden op geografisch en toeristisch gebied. In bijlage 2, 3 en 4 staan de gebiedsbeschrijvingen van Friesland, MecklenburgVorpommern en Brandenburg. Figuur 2.1 laat zien waar de gebieden zich bevinden en geeft inzicht in de grootte van de gebieden. 2.1 Geografische en demografische kenmerken Bevolkingsontwikkeling In figuur 2.2 staat het aantal inwoners van de gebieden weergegeven en de bevolkingsontwikkeling tot 2020. Hieruit blijkt dat Brandenburg de meeste en Friesland de minste inwoners heeft. Tussen 2008 en 2020 zal de bevolking in Mecklenburg-Vorpommern (-9,9%) en Brandenburg (-5,8%) fors dalen. De prognose voor Friesland is een stijging van 2% tot 656.000 inwoners door het CBS. Na 2025 is ook hier bevolkingsafname voorspeld. Mecklenburg-Vorpommern wordt gekenmerkt door een diversiteit aan landschap en natuur. Uitgestrekte bossen, heuvels, moerassen en oneindig veel meren en rivieren. De deelstaat heeft 283 natuurreservaten, 110 landschapsreservaten en 3 nationale parken. Brandenburg is rijk aan natuur en heeft een glooiend landschap. Brandenburg heeft 30.000 km² bossen, 240 natuurbeschermingsgebieden, 1 nationaal park, 3 biosfeerreservaten en 11 natuurparken. Kenniscentrum Recreatie 9 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Figuur 2.2: Bevolkingsontwikkeling Imago /motieven om gebied te bezoeken Uit de nulmeting naar het imago van Friesland onder consumenten in 2005 naar het toeristisch marketingprofiel van Friesland (Marktplan, 2005) blijkt dat, als gevraagd wordt naar het imago van Friesland, het feit dat Friesland veel water heeft, veruit het meest spontaan wordt genoemd. Ook uit het consumentenonderzoek 2009 blijkt dat Friesland door veel toeristen geassocieerd wordt met water en alles wat met water gerelateerd is. Het belangrijkste motief om de regio Friese Meren te bezoeken zijn ‘meren, plassen en kanalen’. Volgens dit zelfde onderzoek van Toerdata Noord associëren toeristen Friesland met rust, ruimte en natuur. Ook gezelligheid, sfeervol en vriendelijk zijn eigenschappen die zij Friesland toedichten. Natuur, landschap en vriendelijkheid krijgen de hoogste waardering. De ondervraagden die nooit in Friesland zijn geweest hebben nauwelijks een beeld van deze provincie (Marktplan Adviesgroep, 2005). Mecklenburg-Vorpommern is bekend om de Oostzeekust en het eiland Rügen, het natuurschoon en de cultuur (Wirtschaftsministerium Mecklenburg-Vorpommern, 2010). Bron: CBS, Statistisches Amt Mecklenburg-Vorpommern en Amt für Statistik Berlin und Brandenburg Brandenburg staat bij bezoekers bekend om zijn natuur en landschap. Het natuurschoon staat op de eerste plaats als bezoekmotief; watersport op de tweede plaats (Ministerium für Wirtschaft des Landes Brandenburg, 2006). Opmerking: Meest recente peildatum voor Duitsland: 31 december 2008 Peildatum bevolking Friesland: 1 januari 2009 Land- en wateroppervlakte Kijken we naar het aantal inwoners per km² dan heeft Friesland er 193 (peildatum 1 januari 2010), Mecklenburg-Vorpommern 72 en Brandenburg 86 (peildatum 31 december 2008). Friesland heeft een totale oppervlakte van 5.749 km² waarvan 656 km² binnenwater. De deelstaat Mecklenburg-Vorpommern heeft een totale oppervlakte van 29.480 km², waarvan 1.223 km² binnenwater. Brandenburg heeft een totale oppervlakte van 23.185 km² waarvan 1.006 km² binnenwater. De totale oppervlakte van deelstaat MecklenburgVorpommern is bijna 5 keer zo groot als die van Friesland en die van Brandenburg 4 keer zo groot als Friesland, zie figuur 2.3. Kenmerken landschap Friesland wordt gekenmerkt door een waterrijk en relatief vlak landschap met wadden, graslanden, meren en plassen, moerassen, heide en bossen. Friesland heeft 4 nationale parken en 2 nationale landschappen. Kenniscentrum Recreatie 10 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Figuur 2.3 : Oppervlakte totaal en binnenwater Figuur 2.4: Percentage binnenwateroppervlakte van totale oppervlakte Bron: CBS, Statistisches Amt Mecklenburg-Vorpommern en Amt für Statistik Berlin und Brandenburg Bron: CBS, Statistisches Amt Mecklenburg-Vorpommern en Amt für Statistik Berlin und Brandenburg Een vergelijking van de totale landoppervlakte en het binnenwateroppervlak tussen de drie gebieden laat zien dat de wateroppervlakte van Friesland bijna 3 keer groter is (11,4%) dan dat van Mecklenburg-Vorpommern (4,1%) en Brandenburg (4,3%). Zie figuur 2.4. Kenniscentrum Recreatie 11 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg De grootste en belangrijkste Friese Meren zijn: Waterrijkheid gebieden Tabel 2.2 geeft een overzicht van de waterrijkheid van de drie gebieden. Tabel 2.2: Vergelijking waterrijkheid Friesland Mecklenburg- 300 724 700 Rivieren (in km) 640 26.000 33.000 Aandeel Kustlijn 103,5 (exclusief 1.700 geen (in km) Wadden) Bevaarbaarheid 959 km vaarwegen 1.650 (waterwegen 1.600 (bevaarbare geschikt voor wateren voor kanoërs) motorboten) meren (in km²) 6.500 (ongemotoriseerde bevaarbare trajecten voor kanoërs) Percentage 11,4% 4,1% 4,3% wateroppervlak Bron: Provincie Friesland 2008, Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF, 2010, Ministerium für Bildung, Jugend und Sport des Landes Brandenburg, 2009 Friesland bezit een groot plassen- en merengebied (de Friese Meren) met ongeveer 300 km² meren, plassen en poelen met uiteenlopende recreatie mogelijkheden op en aan het water. De aangrenzende gebieden Waddenzee en IJsselmeer zijn voor watersporters bereikbaar via de Friese kustplaatsen die als het ware de poort vormen naar het grote water vanuit het merengebied. Kenniscentrum Recreatie Tjeukemeer (21 km²) Fluessen en Heegermeer (18,65 km²) Sneekermeer (12,26 km²) Slotermeer (11,16 km²) Brandenburg Vorpommern Wateroppervlakte De meeste meren liggen in de zogenaamde Zuidwesthoek, maar ook de meren bij Grouw en Eernewoude worden meestal tot het Friese merengebied gerekend. Op de meren wordt veel gezeild, op de rivieren en kanalen zijn ook veel motorbootvaarders te vinden. Zie figuur 2.5 voor een overzicht van de meren op de kaart. Mecklenburg-Vorpommern heeft 2.013 meren met een gezamenlijke oppervlakte van 724 km² en meer dan 26.000 kilometer aan rivieren die voor een groot deel in verbinding staan met grote natuurgebieden. De Oostzeekust is rond 1.700 km kilometer lang en Mecklenburg-Vorpommern heeft 1.650 km voor aan kano geschikte vaarwegen. De grootste meren zijn: Müritz (117 km²) Schweriner See (61,5 km²) Plauer See (38,4 km²) Kummerower See (32,5 km²) Müritz is één van de grootste meren van Duitsland.(Bron: Tourismusverband Mecklenburg-Vorpommern en Tourismus-Marketing Brandenburg, 2009) Brandenburg is met circa 3.000 meren en ruim 33.000 km rivieren de waterrijkste deelstaat (qua binnenwater) van Duitsland. Veel wateren liggen in grote beschermde natuurgebieden zoals het Spreewald en de natuurparken Havelland en Uckermärkische Seen. Er is een directe verbinding met de Mecklenburgse merengebieden en het net van binnenwateren in Polen. Brandenburg heeft 1.600 km water dat geschikt is voor motorboten en 6.500 kilometer water dat geschikt is voor kanoën, maar geen wildwaterrivieren. (Ministerium für Bildung, Jugend und Sport des Landes Brandenburg, 2009). 12 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg De grootste meren in Brandenburg zijn: Schwarmützelsee (12,1 km²) Schwielochsee (13,3 km²) Werbellinsee (8,0 km²) Stechlinsee (4,2 km²) Senftenberger See (1,5 km²) Watersportgebieden Friesland heeft drie watersportgebieden: Waddenzee IJsselmeer Friese Meren Figuur 2.5: kaart Friese Meren Mecklenburg-Vorpommern heeft verschillende watersportgebieden, die veelal met elkaar verbonden zijn via rivieren en kanalen. Grofweg zijn de gebieden te verdelen in de Oostzeekust en het landinwaarts gelegen Mecklenburgse merengebied (Mecklenburg-Vorpommern Seenplatte). Het binnenwater is zeer geschikt voor motorboten (waaronder hausboten) en kano’s. In figuur 2.6 staan de gebieden afgebeeld. De Oostzeekust is voornamelijk geschikt voor zeilen en motorbootvaren. Ook vindt er veel cruise- en passagiersscheepvaart plaats. Van west naar oost liggen er de volgende watersportgebieden: de stad Wismar en de Mecklenburg-Vorpommerner Bucht De havenstad Rostock met badplaats Warnemünde De schiereilanden Fischland, Darss en Zingst met daartussen verschillende ondiepe baaien of lagunes (Bodden) Het eiland Rügen, de stad Stralsund en het Greifswalder Bodde Het Schiereiland Usedom en het Stettiner Haff, grenzend aan Polen Figuur 2.6: Watersportgebieden in Mecklenburg-Vorpommern Bron: Provincie Friesland Kenniscentrum Recreatie Bron: DWIF, 2000 13 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg De belangrijkste watersportgebieden in Brandenburg zijn: Figuur 2.7: Watersportgebieden in Brandenburg Ruppiner gewässer und Obere Havel, ten zuidoosten van het Mecklenburg-Vorpommernse Merengebied Finowkanal-Webellinsee-Oder, in het noordoosten, grenzend aan Polen Flusslandschaft Untere Havelniederung und Elbe, grenzend aan Niedersachsen Potsdamer und Brandenburger Havelseen, ten westen van Berlijn Seenland Oder-Spree und Dahme Seengebiet, ten zuidoosten van Berlijn Spreewald, ten Noorden van Cottbus Lausitzer Seenland, in het uiterste zuidoosten Elbe-Elster-Region, in het uiterste zuidwesten Veel wateren in Brandenburg zijn geschikt voor kanovaren en motorbootvaren. Op de meren kan worden gezeild. In figuur 2.7 staan de gebieden weergegeven. In het Lausitzer Seenland (in het zuiden van Brandenburg) bestaan plannen om een omvangrijke watersportinfrastructuur te ontwikkelen. Door bruinkoolmijnen onder water te zetten worden rivieren en meren met elkaar verbonden en ontstaat een aaneengesloten watersportgebied van circa 500 ha1. Deze ontwikkeling is interessant om te volgen. Bron: Ministerium für Wirtschaft Brandenburg, 2001 1 Meer informatie hierover is te vinden in het rapport ‘De Toekomst van de Friese watersport’ van Kenniscentrum Recreatie Kenniscentrum Recreatie 14 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg 2.2 Samenvatting vergelijking geografische kenmerken Friesland is 5 keer zo klein als Mecklenburg-Vorpommern en 4 keer zo klein als Brandenburg. Friesland heeft per km² de meeste inwoners en het aantal inwoners zal tot 2025 nog toenemen. Voor Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg is een bevolkingsafname voorspeld. Aantrekkelijke natuur en een glooiend landschap zijn belangrijke Unique Selling Points (USP’s) voor de Duitse deelstaten. Friesland is, vergeleken met deze deelstaten, vlakker en heeft een meer open landschap. De USP van Friesland is waterrijkheid. Belangrijkste motief om Friesland te bezoeken zijn de meren, plassen en kanalen.consumenten associeren Friesland met rust, ruimte en natuur. Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg worden bezocht om het natuurschoon. Naast water zijn ook landgebonden activiteiten van groot belang voor bezoekers aan de Duitse deelstaten. Friesland heeft vergeleken met de Duitse watersportgebieden meer binnenwater dan land. Absoluut gezien hebben MecklenburgVorpommern en Brandenburg het grootste oppervlak binnenwater. Friesland heeft drie geconcentreerde, vlakke en toegankelijke watersportgebieden. In Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg is het water meer verweven in het landschap, waardoor beide deelstaten meer watersportdeelgebieden hebben die over de deelstaat zijn verspreid. Mecklenburg-Vorpommern heeft grofweg een onderverdeling in twee gebieden: de Oostzeekust en het Mecklenburg-Vorpommernse Merengebied. In Brandenburg zijn zeven hoofdgebieden geïdentificeerd. Het watersportaccent ligt bij de Friese Meren vooral op zeilen en motorbootvaren. Het Oostzeegebied in Mecklenburg-Vorpommern is vooral geschikt voor zeil- en motorboten. Het binnenwater in Mecklenburg-Vorpommern is meer geschikt voor hausboten (kajuitmotorboten) en kano’s. Brandenburg is het meest geschikt voor kanoën en motorbootvaren. Mecklenburg-Vorpommern heeft aan de Oostzee ook watertoerismevormen die het Friese Merengebied niet kent, zoals de cruisevaart. Kenniscentrum Recreatie 15 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg 3 Toerismevergelijking Figuur 3.1: Aantal jachthavens 1999 en 2009 Ontwikkeling afgelopen 10 jaar In dit hoofdstuk wordt in paragraaf 3.1, de ontwikkeling van het watersportaanbod in de afgelopen 10 jaar kwantitatief vergeleken. In paragraaf 3.2 wordt de ontwikkeling van het toerisme in zijn totaliteit, kwantitatief vergeleken. In paragraaf 3.3 staat de kwaliteit van het watersportaanbod van de drie gebieden weergegeven. 3.1 Ontwikkeling watersportaanbod Het watertoerisme wordt in het aanbod van watersportvoorzieningen zowel kwantitatief als kwalitatief vergeleken. De volgende indicatoren zijn onderzocht: Jachthavens Verhuurboten Ligplaatsen Ontwikkeling jachthavens Absoluut en procentueel gezien is in Friesland het aantal jachthavens de afgelopen 10 jaar het sterkst gegroeid. Brandenburg kende een zeer kleine groei. In Mecklenburg-Vorpommern is het aantal jachthavens afgenomen. In Friesland groeide het aantal jachthavens van 189 in 1999 naar 219 in 2008. In Mecklenburg-Vorpommern daalde het aantal van 382 naar 350. In Brandenburg was er een lichte stijging van 61 naar 65 jachthavens (zie figuur 3.1). Kenniscentrum Recreatie Bron: Toerdata Noord, DWIF 2000 en Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF 2010, Faktenblatt Wassersport Brandenburg 2010, Ministerium für Wirtschaft des Landes Brandenburg 20012 In Mecklenburg-Vorpommern heeft 40% van de marinas en wasserwanderrastplätzen 20-50 ligplaatsen. 30% heeft 51-100 ligplaatsen. Jachthavens met grote aantallen passantenplaatsen (>70% van het aantal ligplaatsen) zijn te vinden in het binnenmeren gebied bij de Müritzregio en Schweriner Seengebiet. In Brandenburg heeft het merendeel van de jachthavens minder dan 100 ligplaatsen (Ministerium für Wirtschaft des Landes Brandenburg, 2001) 2 Voor Mecklenburg-Vorpommern zijn de marinas en Wasserwanderrastplätze meegenomen, voor Brandenburg zijn alleen de marinas meegeteld aangezien de Wasserwanderrastplätze niet goed vergelijkbaar zijn met marinas. 16 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Het aantal jachthavens in Friesland is met 15,8% toegenomen. In Brandenburg was de groei 6,5%. In Mecklenburg nam het aantal jachthavens juist af met 8,4% (zie figuur 3.2). Figuur 3.2: Ontwikkeling jachthavens 1999-2009 In 2000 waren er 3.073 verhuurboten in Friesland. In 2009 waren het er ruim 2.700. Dit betekent een afname met 12%. De afname werd vooral veroorzaakt door het aantal open zeilboten. In Brandenburg nam het aantal Hausbooten (kajuitmotorboten) juist toe met 45%, van 138 in 2000 tot 250 in 2009 (alleen kajuitboten, gegevens van zeil- en open motorboten zijn niet bekend voor 2009). In Mecklenburg-Vorpommern waren er 1200 verhuurboten in 2009. Voor Mecklenburg-Vorpommern zijn geen gegevens bekend voor het jaar 2000. Door het ontbreken van deze gegevens kan de ontwikkeling van het aantal verhuurboten voor de Duitse gebieden niet volledig in kaart worden gebracht (zie figuur 3.3). Figuur 3.3: Aantal verhuurboten Bron: Toerdata Noord, DWIF 2000 en Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF 2010, Faktenblatt Wassersport Brandenburg 2010, Ministerium für Wirtschaft des Landes Brandenburg 2001 Ontwikkeling verhuurboten Het aantal verhuurboten in Friesland is in de periode 2000-2009 afgenomen. Dit komt met name door een afname in het aantal open zeilboten. Het aantal verhuurboten in Brandenburg verdubbelde in die periode. Voor Mecklenburg-Vorpommern zijn geen gegevens bekend over het jaar 2000. Kenniscentrum Recreatie Bron: Toerdata Noord 2010b, Faktenblatt Wassersport Brandenburg, Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF 2010 Toelichting: - In Friesland gaat het om de categorieën: kajuitmotorboten, kajuitzeilboten, open zeilboten en platbodemboten. -In de gegevens van Mecklenburg-Vorpommern zijn met spierkracht aangedreven boten zoals kano’s niet meegenomen. -In de gegevens van Brandenburg zijn alleen de Hausbooten (kajuitmotorboten) meegenomen. De kano’s (1500) zijn buiten beschouwing gelaten. 17 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Ontwikkeling ligplaatsen Figuur 3.4: Aantal ligplaatsen in jachthavens Mecklenburg-Vorpommern kent relatief en absoluut gezien de grootste groei in ligplaatsen in jachthavens. In Friesland is het aantal ligplaatsen ook toegenomen. In Brandenburg ontbreken gegevens over 2000, het aantal ligplaatsen is in de laatste jaren waarschijnlijk toegenomen. De aantallen ligplaatsen zijn alleen te vergelijken voor de jaren 2000 en 2003 omdat gegevens van latere jaren voor de Duitse deelstaten ontbreken (zie figuur 3.4) Het aantal ligplaatsen in jachthavens is zowel in Friesland als in Mecklenburg-Vorpommern gestegen. In Friesland van 29.570 naar 31.917; een toename van 7,9% in 3 jaar tijd. In Mecklenburg-Vorpommern steeg het aantal ligplaatsen drie keer zo snel van 20.000 naar 25.000 (25%). Van Brandenburg zijn geen gegevens bekend voor 2000, maar uit DWIF (Deutsche Wirtschaftswissenschaftliche Institut für Fremdenverkehr) interviews is bekend dat het aantal is toegenomen in de laatste jaren. In 2003 waren er 3.800 ligplaatsen in jachthavens, volgens het Ministerium für Bildung, Jugend und Sport des Landes Brandenburg was dit aantal nog gelijk in 2007 ( WEPIII). Kenniscentrum Recreatie Bron: Toerdata Noord, Ostseeinstitut Universität Rostock &DWIF 2010 en Ministerium für Bildung, Jugend und Sport des Landes Brandenburg 18 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Samenvatting ontwikkeling toeristisch aanbod watersport Absoluut en procentueel gezien is in Friesland het aantal jachthavens de afgelopen 10 jaar het sterkst gegroeid. Brandenburg kende een zeer kleine groei. In Mecklenburg-Vorpommern is het aantal jachthavens afgenomen. Het aantal verhuurboten in Friesland is in de periode 2000-2009 afgenomen. In Brandenburg verdubbelde het aantal, maar het aantal is nog steeds beperkt. Voor Mecklenburg-Vorpommern zijn geen gegevens bekend over het jaar 2000. Mecklenburg-Vorpommern kent relatief en absoluut gezien de grootste groei in ligplaatsen in jachthavens. In Friesland is het aantal ligplaatsen ook toegenomen. In Brandenburg ontbreken gegevens over 2000, maar het aantal ligplaatsen is in de laatste jaren waarschijnlijk toegenomen. Groeivergelijking toeristisch aanbod watersport van gebieden t.o.v. elkaar Friesland Mecklenburg- Brandenburg Vorpommern Aantal jachthavens Aantal verhuurboten Aantal ligplaatsen in jachthavens = sterke groei Kenniscentrum Recreatie = groei =afname 19 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg 3.2 Ontwikkeling toerisme algemeen De ontwikkeling van het toerisme in zijn totaliteit wordt in dit hoofdstuk kwantitatief vergeleken en minder diepgaand dan het watertoerisme uit de vorige paragraaf. De volgende aspecten zijn onderzocht: Werkgelegenheid recreatie en toerisme Bestedingen/omzet Overnachtingen Vakantiegangers Buitenlandse bezoekers voor 2006 bekend (115.000 fte) wat neerkomt op 4,5% van de totale werkgelegenheid (Ministerium für Wirtschaft des Landes Brandenburg, 2006). In figuur 3.5 staan de percentages weergegeven. Van de Duitse deelstaten is niet bekend hoe het aantal fte’s is verdeeld over het aantal banen. Het aantal banen zal hoger liggen omdat niet alle banen fulltime zijn. Figuur 3.5: Werkgelegenheid in recreatie en toerisme als percentage van de totale werkgelegenheid Werkgelegenheid recreatie en toerisme Vanwege het ontbreken van onderzoeksgegevens kan de werkgelegenheidsontwikkeling tussen de drie gebieden niet goed worden vergeleken. Op basis van de cijfers die bekend zijn kan wel de conclusie worden getrokken dat de werkgelegenheid van de recreatie en toerisme sector als percentage van de totale werkgelegenheid op dit moment in Friesland het grootst is. Mecklenburg volgt kort daarop. In Brandenburg draagt de toerisme en recreatiesector een bescheiden deel bij aan de totale werkgelegenheid. Bron: Toerdata Noord 2010b, Wirtschaftsministerium Mecklenburg-Vorpommern 2010, Ministerium für Wirtschaft des Landes Brandenburg. De ontwikkeling van de werkgelegenheid in de toeristische sector kan niet eenvoudig worden vergeleken omdat de gegevens voor de drie gebieden niet volledig zijn. Voor Friesland zijn gegevens van 2009 bekend 32.100 (banen=full + parttime) wat neerkomt op 11% van de totale werkgelegenheid (Toerdata Noord, 2010b)3. In Mecklenburg-Vorpommern was in 2009 173.000 fte werkzaam in de toerisme en recreatiesector. (Wirtschaftsministerium Mecklenburg-Vorpommern, 2010). Dit komt neer op 10% van de totale werkgelegenheid. In Brandenburg zijn alleen cijfers 3 Toelichting: -gegevens zijn van verschillende jaren: Friesland (2009), Mecklenburg-Vorpommern (2009), Brandenburg (2006) In deze werkgelegenheidscijfers zijn directe en indirecte werkgelegenheid meegenomen voor alle drie de gebieden. In 2008 was het aantal banen 32.100 en het percentage van de totale werkgelegenheid 11,1% Kenniscentrum Recreatie 20 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Bestedingen/omzet Op basis van de beschikbare gegevens kan voor de bestedingen geen volledig onderbouwde vergelijking worden gemaakt. Uit de gegevens valt op dat de verblijfstoerist in Mecklenburg-Vorpommern veel meer per dag besteed dan de verblijfstoerist in Friesland (€ 74 t.o.v. € 44). De bestedingen van de dagtoerist lijken in Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg lager te zijn dan in Friesland. In Friesland werd in 2009 volgens het consumentenonderzoek Toerisme per dagtoerist €39,-4 en per verblijfstoerist €44,-5 per dag besteed (Toerdata Noord, 2010a). De totale toeristische uitgaven in Friesland bedroegen in 2008 €897 miljoen en in 2009 €970 miljoen (waarvan 456 miljoen euro werd besteed door dagtoeristen en €513 miljoen door verblijfstoeristen) (Toerdata Noord, 2009 & 2010a) Van Mecklenburg-Vorpommern is bekend dat de totale toeristische bruto omzet (bestedingen) €3,5 miljard was in 2004 (Wirtschaftsministerium Mecklenburg-Vorpommern, 2006). Volgens onderzoek (2010) uitgevoerd door de Wirtschaftsministeriën des Bundes en Länder werd in 2009 €74 per dag uitgegeven door de verblijfstoerist. De bestedingen van de dagtoerist in 2009 zijn niet bekend. Volgens DWIF gaven dagtoeristen in 2006 €23,60 per dag uit (DWIF, 2006). Overnachtingen In de periode 2006-2008 is het aantal overnachtingen het sterkst gegroeid in Mecklenburg-Vorpommern (+11%) gevolgd door Brandenburg met een groei van 6,5%. Friesland kende in deze periode 1,2% groei van het aantal overnachtingen en blijft relatief gezien duidelijk achter. Absoluut gezien telt Mecklenburg-Vorpommern ook de grootste groei in overnachtingen. Als we de groei afzetten tegen de gebiedsoppervlaktes dan kent Friesland relatief gezien duidelijk de grootste groei in overnachtingen. Wanneer we kijken naar het aantal overnachtingen dan blijkt dat Mecklenburg-Vorpommern verreweg de meeste overnachtingen boekt, op grote afstand gevolgd door Friesland en Brandenburg (zie figuur 3.6). Het aantal overnachtingen in Friesland is niet helemaal goed te vergelijken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg. Bij Friesland worden alle overnachtingen in commerciële accommodaties meegenomen, terwijl in Duitsland overnachtingen van bedrijven met minder dan 9 bedden niet zijn meegenomen. Wanneer in Friesland dezelfde regel wordt toegepast, komt het aantal overnachtingen lager uit. Het aantal overnachtingen in Friesland en in de twee Duitse deelstaten is te zien in figuur 3.6. In Brandenburg was de totale toeristische bruto omzet (=bestedingen) €3,3 miljard in 2005. Bekend is dat de verblijfstoerist €38,30 per dag besteedde en de dagtoerist €20,10 in 2005. 4 5 Inclusief eten & drinken, entree, boodschappen, cadeautjes, tussendoortjes Inclusief logies, vervoer, cadeautjes. eten & drinken, boodschappen, entree, tussendoortjes Kenniscentrum Recreatie 21 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Figuur 3.6: Aantal overnachtingen 2006-2008 Figuur 3.7: Ontwikkeling aantal overnachtingen Bron: Toerdata Noord , Statistisches Amt Mecklenburg-Vorpommern, Amt für Statistik BerlinBrandenburg Bron: Toerdata Noord , Statistisches Amt Mecklenburg-Vorpommern, Amt für Statistik BerlinBrandenburg Noot: -Voor Mecklenburg-Vorpommern Vorpommern en Brandenburg zijn meegenomen: overnachtingen in commerciële bedrijven met > 9 bedden en campingovernachtingen -In Toerdata Noord zijn meegenomen: alle commerciële overnachtingen (ook van bedrijven met < 9 bedden) inclusief slaapplaatsen van verhuurjachten Als we het aantal overnachtingen in de periode 2006 – 2008 per km² landen wateroppervlakte berekenen, blijkt dat in Friesland, relatief gezien, duidelijk meer overnachtingen plaatsvinden dan in de Duitse deelstaten. Dit komt omdat Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg respectievelijk 5 tot 4 keer groter zijn dan Friesland. Zie figuur 3.8. Uit figuur 3.7 blijkt dat Friesland achterblijft bij de groei in het aantal overnachtingen van 2006-2008 (1,2% groei). Mecklenburg-Vorpommern is het sterkst gegroeid met 11%. Het aantal overnachtingen in Brandenburg steeg met 6,5%. Kenniscentrum Recreatie 22 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Figuur 3.8: Ontwikkeling aantal overnachtingen per km2 2006-2008 Bron: Toerdata Noord , Statistisches Amt Mecklenburg-Vorpommern, Amt für Statistik BerlinBrandenburg Aantal vakantiegangers De beide Duitse gebieden vertonen tussen 1995-2008 een sterke groei in het aantal vakantiegangers (Mecklenburg-Vorpommern +115% en Brandenburg +70%). In Friesland daalde in die periode het aantal vakantiegangers met bijna 9%. Ook in absolute aantallen worden de Duitse deelstaten door vakantiegangers veel meer bezocht dan Friesland. De Duitse gebieden zijn 4 tot 5 keer zo groot als Friesland en de absolute verschillen zijn daardoor verklaarbaar. Kenniscentrum Recreatie Figuur 3.9: Ontwikkeling aantal vakantiegangers totaal 1995-2008 Bron: CBS&TRN, 2002, CBS&NBTC 2009, Statistisches Amt Mecklenburg-Vorpommern, Amt für Statistik Berlin-Brandenburg In de beide Duitse deelstaten is het aantal vakantiegangers tussen 1995 en 2008 sterk gegroeid. Uit figuur 3.9 blijkt dat het aantal vakantiegangers in Mecklenburg-Vorpommern meer dan verdubbelde (115%). In Brandenburg was de toename 70%. In Friesland daalde het aantal vakantiegangers daarentegen met bijna 9%. Het totaal aantal vakantiegangers staat in figuur 3.10 weergegeven. 23 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Figuur 3.10: Aantal vakantiegangers Het aandeel buitenlandse bezoekers op het totaal, is de afgelopen jaren wel iets gestegen, maar de groei was in Mecklenburg-Vorpommern (4,5% in 2008) relatief klein in vergelijking met Friesland (16,8% in 2008) en Brandenburg (9,3% in 2008). Friesland ontvangt relatief gezien bijna 2 keer zoveel buitenlandse toeristen dan Brandenburg en zelfs bijna 4 keer zo veel als Mecklenburg-Vorpommern. Verder valt op dat het aantal buitenlandse toeristen in Friesland en Brandenburg steeg en in MecklenburgVorpommern de laatste twee jaar gelijk bleef (zie figuur 3.11). Volgens de laatste berichten (Tourpress, artikel 2010) is Mecklenburg-Vorpommern wel steeds meer in trek bij Nederlanders. Het aantal Nederlandse toeristen is verviervoudigd in de afgelopen 10 jaar. Nederland is het belangrijkste herkomstland van toeristen voor zowel Mecklenburg-Vorpommern als Brandenburg. Figuur 3.11: Percentage buitenlandse bezoekers op totaal vakantiegangers Bron: CBS&TRN, 2002, CBS&NBTC 2009, Statistisches Amt Mecklenburg-Vorpommern en Statisches Amt Brandenburg Opmerking: Toerdata Noord geeft geen inzicht in het aantal vakantiegangers, daarom is hier met CBS&TRN en CBS&NBTC cijfers gewerkt. Toerdata Noord neemt meer gegevens mee in de meetmethode dan CBS&TRN en CBS&NBTC. Deze gegevens kunnen niet één op één worden vergeleken met Toerdata Noord. Buitenlandse bezoekers Het aandeel buitenlandse vakantiegangers op het totaal is in Friesland in de periode 1995-2008 met 16,8%, het sterkst gegroeid. De groei in Brandenburg en Mecklenburg-Vorpommern was met resp. 9,3% en 4,5% beduidend kleiner. Voor Friesland zijn de buitenlandse toeristen voornamelijk afkomstig uit Duitsland. Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg kennen een sterke groei van het aantal Nederlanders. Kenniscentrum Recreatie Bron: CVO, Statistisches Amt Mecklenburg-Vorpommern en Statisches Amt Brandenburg 24 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Samenvatting ontwikkeling toerisme algemeen De werkgelegenheid van de recreatie en toerisme sector als percentage van de totale werkgelegenheid is in Friesland het grootst. Mecklenburg volgt kort daarop. Brandenburg blijft achter. Op basis van de beschikbare gegevens kan voor de ontwikkeling van bestedingen geen volledig onderbouwde vergelijking worden gemaakt. Uit de gegevens valt op dat de verblijfstoerist in Mecklenburg-Vorpommern veel meer per dag besteed dan de verblijfstoerist in Friesland (€ 74 t.o.v. € 44). De bestedingen van de dagtoerist lijken in Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg lager te zijn dan in Friesland. In de periode 2006-2008 is het aantal overnachtingen het sterkst gegroeid in Mecklenburg-Vorpommern (+11%) gevolgd door Brandenburg met een groei van 6,5%. Friesland kende in deze periode 1,2% groei van het aantal overnachtingen en blijft relatief gezien duidelijk achter. Absoluut gezien telt MecklenburgVorpommern ook de grootste groei in overnachtingen. Per km2 heeft Friesland de meeste overnachtingen. De beide Duitse gebieden vertonen tussen 1995-2008 een sterke groei in het aantal vakantiegangers (Mecklenburg-Vorpommern +115% en Brandenburg +70%) In Friesland daalde in die periode het aantal vakantiegangers met bijna 9%. Ook in absolute aantallen worden de Duitse deelstaten door vakantiegangers veel meer bezocht dan Friesland. De Duitse gebieden zijn 4 tot 5 keer zo groot als Friesland en de absolute verschillen zijn daarom verklaarbaar. Het aantal buitenlandse toeristen t.o.v. het totaal aantal toeristen is in Friesland sneller gegroeid dan in Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg. Voor Friesland komt de groei met name uit Duitsland. Het aandeel Nederlandse toeristen groeit de laatste jaren wel sterk in de twee Duitse gebieden. Kenniscentrum Recreatie Groeivergelijking toerisme algemeen van gebieden Friesland Mecklenburg- Brandenburg Vorpommern Aantal overnachtingen Aantal vakantiegangers Aantal buitenlandse toeristen = sterke groei = groei =kleine groei of afname 25 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg 3.3 Waardering kwaliteit watersport aanbod De volgende kwalitatieve aspecten ten aanzien van watersport zijn onderzocht: Infrastructuur Voorkeursbestemming Duitse watersporttoeristen Kwaliteit aanbod volgens Duitse toeristen Kwaliteit- en informatiesystemen Infrastructuur het belangrijkste verbeterpunt voorzieningen /activiteiten /attracties /faciliteiten. Op de overige plaatsen staan sfeer (drukte/rust/cultuur/gebouwen, etc.), flora & fauna, horeca & uitgaan en infrastructuur/ wegwerkzaamheden. Uit onderzoek naar vaargedrag in Friesland in 2007 (Waterrecreatieadvies) blijken de belangrijkste verbeterpunten voor Friesland: bediening en bedieningstijden van bruggen en sluizen, de betaalbaarheid van de watersport in het algemeen (bruggeld, liggeld en toeristenbelasting), voorzieningen bij havens en aanlegplaatsen, baggeren van de vaarwegen en meren, het volgen van de regels (vooral door huurboten) en meer controle op de snelle watersport buiten de daartoe aangewezen gebieden. Zowel in Friesland, Mecklenburg-Vorpommern als Brandenburg wordt veel geïnvesteerd in infrastructuur. Het Oostzee gebied in Mecklenburg-Vorpommern en Brandenbrug als geheel blijft wel achter. Belangrijk aandachtspunt voor Friesland is de verbetering van voorzieningen/activiteiten/attracties en faciliteiten. In de Duitse deelstaten missen waterverbindingen tussen watersportgebieden en komt de maritieme sfeer onvoldoende tot uiting op het land. In Friesland is wel aandacht voor het maritieme op het land. Zowel in Friesland als de twee Duitse gebieden wordt bediening van sluizen als aandachtspunt genoemd. In Mecklenburg-Vorpommern is de infrastructuur de laatste jaren sterk ontwikkeld. Er is een verdicht netwerk van havens, rustplaatsen, waterwegen en servicefaciliteiten. Andere belangrijke verbeteringen zijn modernisering en automatisering van sluizen, bewegwijzering en focus op kwaliteit. Uit interviews in jachthavens (Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF, 2010) blijkt dat bij de keuze voor een jachthaven de ligging en ervaringen van watersporters een belangrijke rol spelen. De dichtheid en verdeling van jachthavens over het gebied is volgens de respondenten goed in het binnenland, maar slecht aan de kust. Aan de Oostzee is het netwerk van wateren niet goed ontsloten en er zijn onvoldoende havens. In het Friese Merengebied wordt al jaren flink geïnvesteerd in de watersportinfrastructuur. Vanaf 2007 is er ook aandacht voor de ruimtelijke kwaliteit. Uit het botenpanelonderzoek van NBTC-NIPO Research blijkt dat de Nederlandse watersporttoeristen bij de Friese Meren de meeste waardering hebben voor havenvoorzieningen en ‘dorpsilhouet’. Daarna komen ‘herkenbaarheid havenfront’ en horecavoorzieningen en als laatste voorzieningen in het dorp. In consumentenonderzoek 2009 van Toerdata Noord (2010a) geven dagtoeristen vijf verbeterpunten voor het Friese Merengebied aan. Op de eerste plaats staat voorzieningen /activiteiten /attracties /faciliteiten. Op de tweede plaats staat dat er niets verbeterd hoeft te worden. Op de overige plaatsen staan promotie & informatievoorziening, VVV, milieu (afval, hondenpoep) en winkelen. Ook verblijfstoeristen vinden In Brandenburg wordt sterk ingezet op verbetering van de infrastructuur. Een aantal grote jachthavenprojecten gaf de infrastructuur een grote impuls. De focus ligt nu vooral op het moderniseren en vergroten van het aanbod van eenvoudige aanlegplaatsen. Ondanks deze inspanningen vinden bezoekers nog altijd dat er onvoldoende aanbod is aan jachthavens en eenvoudige aanlegplaatsen. In Brandenburg vond specifiek onderzoek onder boottoeristen plaats in 2010 door PROJECT M. Boottoeristen vinden dat de infrastructuur nog wel kan verbeteren. Vooral simpele aanlegplaatsen en waterverbindingen ontbreken waardoor men geen rondtocht kan maken maar weer dezelfde weg terug moet. 35% mist aanlegplaatsen met goede service en goede voorzieningen. Het aantal en de kwaliteit van de aanlegplaatsen is ook een aandachtspunt bij 15% van de ondervraagden. 23% vindt dat er onvoldoende tankstations zijn, 15% vindt bewegwijzering een aandachtspunt. Kenniscentrum Recreatie 26 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Belangrijke overige knelpunten in beide Duitse deelstaten zijn volgens DWIF interviews: De maritieme sfeer komt niet tot uiting op het land. Er zijn weinig toeristische waterfronten/ pieren en ook de gastronomie speelt weinig in op de watersport. Ontbrekende verbindingen tussen toeristisch aanbod op water en op het land. Er zijn weinig arrangementen waarbij deze twee gecombineerd worden. Hier wordt momenteel aan gewerkt. Ook ontbreekt bewegwijzering op het water naar toeristisch interessante plekken op het land. Lange wachttijden bij sluizen in het hoogseizoen wegens drukte. Zelfbediening bij automatische sluizen leidt nogal eens tot problemen. Kano faciliteiten ontbreken nogal eens, vooral bij sluizen. Hier moet de kano over land getransporteerd worden. Het voordeel van varen in Friesland is dat het waterpeil gelijk is. Dit in tegenstelling tot de Duitse gebieden waar het waterpeil erg fluctueert en er dan ook veel sluizen zijn die nogal eens voor opstoppingen zorgen, vooral in het hoogseizoen. Het Oostzeegebied van Mecklenburg-Vorpommern heeft vergeleken met Nederland en zeker vergeleken met Brandenburg, een leidende positie wat betreft zeiltoerisme uit Duitsland en dan met name uit Nordrein Westfalen en Niedersachsen. Het IJsselmeer en de Wadden zijn de meest bezochte zeilgebieden in Nederland. Wat betreft hausboottoerisme scoren de Mecklenburger Seenplatte en Friesland vergelijkbaar. Brandenburg blijft achter. In het motorboottoerisme is Nederland leidend. Op basis van onderzoek is gebleken dat Friesland (28% IJsselmeer, 18% Waddenzee en 17% Friese Meren) hier een belangrijk bijdrage in heeft. Nederland en dus ook Friesland blijft achter wat betreft surfen, duiken waterskien/ wakeboarden en kanotoerisme. Brandenburg is het gebied voor het kanotoerisme. Voorkeursbestemmingen Duitse watersporttoeristen In 2010 heeft het NBTC onder de Duitse watersporters (met name afkomstig uit Nordrein Westfalen en Niedersachsen) onderzoek gedaan naar de markt en bestemmingen voor bootvakanties. Hieruit blijkt het volgende: Duitsers varen het meest in eigen land (49%). 54% is de score voor varen met een kajuitzeilboot en 43 % met een kajuitmotorboot. Nederland (36%) is daarna de meest bezochte bestemming. De kajuitzeiljacht scoort 39% en de kajuitmotorboot 35%. In Nederland wordt het IJsselmeer het meest bezocht (39%) gevolgd door de Waddenzee (36%) en de Friese Meren (17%). Deels liggen de Wadden en het IJsselmeer in Friesland. Dit betekent dat Friesland een veelbezocht vaargebied is. Het Deltagebied in Zeeland (15%) staat kort achter de Friese Meren op de 4e plaats. De Waddenzee en het IJsselmeer blijven voor de komende drie jaar de meest geplande vaarbestemming, gevolgd door de IJssel en het Deltagebied. De Friese Meren staat op plaats 5. Het IJsselmeer en de Waddenzee worden in Nederland veel bezocht door kajuitzeiljachten en de Friese Meren wordt meer door motorboten bezocht. In Duitsland is de Ostsee grenzend aan Mecklenburg-Vorpommern de meest bezochte vaarbestemming (52%) gevolgd door de Deutsche Nordsee (49%). De Mecklenburger Seenplatte volgt als 3e met 28% maar is met 45% veruit de meest bezochte bestemming voor kajuitmotorboten. Brandenburg/Berlijn staat met 19% op de 5e plaats (28% kajuitmotorboten). De deelstaat Mecklenburg-Vorpommern is door Duitsers het meest bezochte vaargebied in de afgelopen drie jaar. De Deutsche Nordsee en Bodensee volgen voor Brandenburg/Berlijn wat als vaarbestemming wel veel wordt bezocht door kajuitmotorboten. De Deutsche Ostsee is een typische bestemming voor zeiljachten, de Mecklenburger Seeenplatte en Brandenburg/Berlin zijn echte motorbootbestemmingen. 46% van de Duitse watersporters is in het bezit van een motorboot en 36% heeft een zeilboot. 17% bezit een motorsailer. De Duitse watersportdoelgroep is iets meer gericht op motorboten. 65% van de Duitse Kenniscentrum Recreatie 27 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg watersporters huurt voor zijn/haar vakantie en 35% heeft een boot in eigendom. De verhouding gehuurde zeiljachten/motorboten is gelijk. De marktpositie van Duitse deelstaten op het gebied van de watersport is door DWIF met Nederland vergeleken op basis van de volgende zes criteria: Natuurlijke omstandigheden (peil, stand, conditie) Inrichting van de infrastructuur Breedte en diepte (kwaliteit) van het aanbod Bijzonder aanbod Randvoorwaarden Kwaliteitsmanagement Verklaring symbolen +++ Zeer goede, uitgebreide infrastructuur en aanbod aanwezig ++ Goede infrastructuur en aanbod voorhanden + Basisinfrastructuur en aanbod voorhanden Opmerking bij tabel: • Een Hausboot is een motorboot die woon- en transportmiddel combineert en tijdens vakantie meestal op binnenwateren gebruikt wordt. Deze boot mag zonder vaarbewijs gevaren worden. Vergelijkbaar met een kajuitmotorboot. • Een motorboot is een motorboot zoals we in Nederlandse termen gewend zijn. Dit leverde het volgende beeld op (zie tabel 3.1). Nederland Brandenburg MecklenburgVorpommern Tabel 3.1 Marktpositie van de Duitse deelstaten t.o.v. Nederland Zeilen +++ + ++ Hausboot +++ ++ +++ Motorboot ++ ++ +++ Surfen ++ + + Duiken ++ + + Waterski en wakeboard + ++ + Kano ++ ++ + Bron:Ostseeinstitut Universität Rostock &DWIF 2010 Kenniscentrum Recreatie 28 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg In deze vergelijking heeft Mecklenburg-Vorpommern (door het Oostzeegebied), vergeleken met Nederland en zeker vergeleken met Brandenburg, een leidende positie wat betreft zeiltoerisme. Wat betreft hausboottoerisme staan Mecklenburg-Vorpommern en Nederland op dezelfde plaats. Brandenburg blijft achter, behalve op kanogebied. Kijken we naar motorboottoerisme dan staat Nederland op kop. Nederland blijft achter wat betreft surfen, duiken waterskien/wakeboarden en kanotoerisme. Kwaliteit toeristisch aanbod volgens Duitse watersporttoeristen De Duitse watersporttoeristen hechten het meeste belang aan mooie vaargebieden, een goede prijs/kwaliteitverhouding, de vriendelijke bevolking, voldoende aanlegmogelijkheden en veel vaarroutes. Het Duitse Ostseegebied scoort hoger op de prijs/kwaliteit verhouding bij Duitse zeiltoeristen. Het IJsselmeer en de Wadden scoren hoger op de vriendelijke bevolking. Bij Duitse motorboottoeristen scoort Duitsland (Mecklenburg/Brandenburg) beter op de kwaliteit van het vaargebied/routes en bezienswaardige steden. Nederland wordt beter gewaardeerd in aanleg-, bootverhuurmogelijkheden, prijs/kwaliteitverhouding en haar vriendelijke bevolking. Onderzoek van het NBTC onder Duitse watersporters, naar de bootvakanties in Nederland wijst het volgende uit: Tabel 3.2 Waardering belang aanbodaspecten Aanbodaspect Zeiljacht Motorjacht Mooie vaargebieden 1 2 Goede prijs/kwaliteitverhouding 2 1 Vriendelijke bevolking 3 4 Voldoende aanlegmogelijkheden 4 3 Veel vaarroutes 5 5 Bezienswaardige steden bereikbaar vanaf het water 6 6 Voldoende ontspanningsmogelijkheden op de wal 7 7 Voldoende strandjes/zwemmogelijkheden 8 9 Voldoende en goed bootverhuurmogelijkheden 9 8 Goede kwaliteit jachthavens 10 10 Bron: Onderzoek bootvakanties van Duitsers in Nederland, NBTC, 2010 In het onderzoek van het NBTC naar bootvakanties van Duitsers is voor zeilboten de concurrentiepositie van Nederland vergeleken met de o.a. de Duitse Ostsee. Aangezien het IJsselmeer en de Waddenzee de meeste bezochte vaargebieden zijn voor Duitse zeilboottoeristen, mogen we de beoordeling van de kwaliteit van aanbodaspecten voor Nederland in belangrijke mate toespitsen op het IJsselmeer en de Wadden. In onderstaande tabel is de waarderingsvergelijking van de Duitse zeiltoerist van het aanbod in de Deutsche Ostsee en Nederland. Duitsers die Nederland hebben aangedaan met een zeiljacht vinden bezienswaardige steden die goed bereikbaar zijn vanaf het water ook goed bij ons land passen. Kenniscentrum Recreatie 29 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg 31% van de Duitsers, die met een zeiljacht een vakantie hebben ondernomen in Europa, vindt dat Nederland vergeleken met andere Europese bestemmingen het meeste aanbod heeft van (goede) bootverhuur mogelijkheden. Andere aspecten waar Nederland goed op scoort zijn de hoeveelheid vaarroutes, bezienswaardige steden en een vriendelijke bevolking. In de waardering van aanbodaspecten (zie tabel 3.3) kwam naar voren dat Nederland in de aanbodmogelijkheden voor zeiltoeristen over het algemeen minimaal gelijkwaardig en meestal beter scoorde. Wat betreft de prijs/kwaliteit verhouding blijft Nederland duidelijk achter ten opzichte van de Duitse Nord- en Ostsee. In tabel 3.2 is te zien dat de Duitse zeiltoerist dit na de kwaliteit van het vaargebied, het meest belangrijke aspect vinden . De overige uitkomsten zijn overeenkomstig de verwachting. Tabel 3.3 Aanbodaspect zeilboten Aanbodaspect zeilboten Duitse Nederland Ostsee (IJsselmeer/Wadden) Mooie vaargebieden 32% 34% Goede prijs/kwaliteitverhouding 34% 24% Vriendelijke bevolking 25% 37% Voldoende aanlegmogelijkheden 33% 33% Veel vaarroutes 34% 34% Bezienswaardige steden bereikbaar vanaf het water 27% 39% Voldoende ontspanningsmogelijkheden op de wal 29% 44% Voldoende strandjes/zwemmogelijkheden 29% 47% Voldoende en goed bootverhuurmogelijkheden 28% 31% Goede kwaliteit jachthavens 27% 27% Bron: Onderzoek bootvakanties van Duitsers in Nederland, NBTC, 2010 Kenniscentrum Recreatie De vergelijking van de kwaliteit van het aanbod is ook gedaan voor motorboten. Hier is de vergelijking tussen Duitsland en Nederland gemaakt. Omdat Friesland in Nederland een veelbezochte motorbootbestemming is voor Duitsers en Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg de meest bezochte bestemmingen zijn in Duitsland, mogen de uitkomsten als zwaarwegend worden beschouwd voor de vergelijking tussen Friesland en Mecklenburg-Vorpommern/Brandenburg. Tabel 3.4 Aanbodaspect motorboten Aanbodaspect motorboten Duitsland Nederland Mooie vaargebieden 36% 31% Goede prijs/kwaliteitverhouding 25% 33% Vriendelijke bevolking 27% 34% Voldoende aanlegmogelijkheden 34% 41% Veel vaarroutes 36% 33% Bezienswaardige steden bereikbaar vanaf het water 37% 33% Voldoende ontspanningsmogelijkheden op de wal 34% 48% Voldoende strandjes/zwemmogelijkheden 27% 26% Voldoende en goede bootverhuurmogelijkheden 30% 36% Goede kwaliteit jachthavens 36% 32% Bron: Onderzoek bootvakanties van Duitsers in Nederland, NBTC, 2010 In vergelijking met de andere bestemmingen scoort Nederland onder Duitsers die met een motorjacht een vakantie hebben ondernomen in Europa voornamelijk goed op voldoende en goede bootverhuur mogelijkheden, een goede prijs/kwaliteit verhouding, een vriendelijke bevolking en voldoende aanlegmogelijkheden. Ook zijn er meer ontspanningsmogelijkheden op de wal. Duitsland scoort beter op de kwaliteit van de jachthavens, mooie vaargebieden, veel vaarroutes en bezienswaardige steden bereikbaar vanaf het water. 30 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Kwaliteits- en informatiesystemen Duitse watersportondernemers zijn in vergelijking met watersportondernemers in Friesland meer bezig met kwaliteitsystemen en kwaliteitskeurmerken. Voorbeelden zijn MQM en het Gelbe Welle bewegwijzeringsysteem op het water. Friesland zet de komende jaren ook sterker in op een verbeterde informatievoorziening voor de watersporter, maar zoekt het meer in digitale toepassingen. Eén van de speerpunten in het Friese toerismebeleid van 2002 tot 2010 was kwaliteitsverbetering van bedrijven door professionalisering en door betere inpassing van bedrijven in het landschap. In 2002 bleken weinig ondernemers geïnteresseerd in een kwaliteitskeurmerk. Ook in de beleidsevaluatie van Friesland in 2006 bleek dat maar 10% van de ondernemers meedoet aan kwaliteitstrajecten. In de tweede fase van het Friese Merenproject richt het project zich meer op de ruimtelijke kwaliteit en is er aandacht voor de duurzaamheid en bijbehorende certificeringsvormen. Daarnaast zet Friesland in op verbetering van de digitale informatievoorziening. Informatie/service systeem Het belangrijkste Duitse informatiesysteem voor boottoerisme is ‘Gelbe Welle’. Met informatieschildjes, voorzien van pictogrammen, worden toeristen gewezen op de service en voorzieningen die beschikbaar zijn in jachthavens. De helft van de motorboottoeristen kent het Gelbe Welle systeem. In de figuur 3.2 is een duidelijke groei waarneembaar van bedrijven in Brandenburg die aangesloten zijn bij Gelbe Welle. In 2006 hadden 68 bedrijven het merk. Drie jaar later waren dit er 124, een groei van 82%. Voor Mecklenburg-Vorpommern zijn geen harde gegevens bekend, maar volgens DWIF interviews is het aantal gegroeid. Kenniscentrum Recreatie 31 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Figuur 3.12: Aantal bedrijven aangesloten bij Gelbe Welle Internationaal Kwaliteitskeurmerk De blauwe vlag is een internationaal kwaliteitskeurmerk waarin o.a. criteria voor milieu en sanitaire voorzieningen zijn opgenomen. In het Friese Merengebied hebben in 2009 drie jachthavens de blauwe vlag. In Mecklenburg-Vorpommern hebben 6 en in Brandenburg 7 jachthavens een blauwe vlag. (www.blaueflagge.de/pdf/Teilnehmer_2009.pdf). Bron: Ostseeinstitut Universität Rostock &DWIF 2010 Kwaliteitssysteem In Mecklenburg-Vorpommern bestaat naast de Gelbe Welle ook het MQMservice systeem voor jachthavens en charterbedrijven. Dit kwaliteitssysteem wordt sinds 2003 alleen gebruikt in deze deelstaat. In 2003 hadden 9 bedrijven dit keurmerk; in 2007 was dit aantal gegroeid naar 38; en in 2009 waren dit er 86. MQM richt zich op verbetering van de service kwaliteit en verhoging van de technische, economische en ecologische standaard. Geïnterviewden (door het DWIF) vinden dat het aantal bedrijven dat meedoet aan kwaliteitscertificering klein is. Ondernemers geven aan geen interesse in kwaliteitscertificering te hebben. Waarschijnlijk komt dit ook omdat keurmerken niet bepalend zijn voor de keuze van consumenten. Dit keurmerk heeft wel geholpen om de kwaliteit van voorzieningen te verhogen. In Brandenburg speelt kwaliteit en classificering nog een ondergeschikte rol. Het probleem is daar dat er geen eenheid is in kwaliteitsniveau van de classificering. Er zijn weinig geclassificeerde bedrijven in vergelijking met Mecklenburg-Vorpommern. Kenniscentrum Recreatie 32 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Samenvatting waardering kwaliteit toeristisch aanbod watersport Alle gebieden hebben sterk geïnvesteerd in watersportinfrastructuur. Het Oostzee gebied in Mecklenburg-Vorpommern en Brandenbrug als geheel blijft wel achter. Het Oostzeegebied van Mecklenburg-Vorpommern heeft vergeleken met Nederland en zeker vergeleken met Brandenburg, een leidende positie wat betreft zeiltoerisme. Wat betreft hausboottoerisme scoren Mecklenburg-Vorpommern en Nederland vergelijkbaar. Brandenburg blijft achter. In het motorboottoerisme is Nederland leidend, de Friese Meren heeft hierin een belangrijke bijdrage. Nederland en dus ook Friesland blijft achter wat betreft de kleine watersporten: surfen, duiken waterskien / wakeboarden en kanotoerisme. Brandenburg is het gebied voor het kanotoerisme. Mecklenburg volgt daarna. Friesland is het minst ontwikkeld op kanogebied. De Duitse watersporttoeristen hechten het meeste belang aan mooie vaargebieden, een goede prijs/kwaliteitverhouding, de vriendelijke bevolking, voldoende aanlegmogelijkheden en veel vaarroutes. Het Duitse Ostseegebied scoort hoger op de prijs/kwaliteit verhouding bij Duitse zeiltoeristen. Het IJsselmeer en de Wadden scoren hoger op de vriendelijke bevolking. Bij Duitse motorboottoeristen scoort Duitsland (Mecklenburg/Brandenburg) beter op de kwaliteit van het vaargebied/routes en bezienswaardige steden. Nederland wordt beter gewaardeerd in aanleg-, bootverhuurmogelijkheden, prijs/kwaliteitverhouding en haar vriendelijke bevolking. Duitse watersportondernemers zijn in vergelijking met watersportondernemers in Friesland, meer bezig met kwaliteitsystemen en keurmerken. Mecklenburg-Vorpommern kent meer geclassificeerde bedrijven. Friesland zet de komende jaren sterker in op een verbeterde digitale informatievoorziening voor de watersporter Kenniscentrum Recreatie Friesland MV Brandenburg Watersportinfrastructuur Zeiltoerisme Hausboottoerisme* Motorboottoerisme Kleine watersport (kano) Kwaliteits/keurmerken = groot = middelgroot =klein * Zie bijlage 1 voor definitie hausboot 33 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg 4 Watersport vergelijking Stand in 2010 In dit hoofdstuk wordt het huidige watersportaanbod vergeleken in absolute zin, maar ook in verhouding tot de wateroppervlakte in de drie gebieden. Hierdoor ontstaat een reëler beeld van het aanbod van de voorzieningen. Vervolgens wordt een vergelijking gemaakt van de watersportmarkt en tenslotte wordt de economische betekenis van de watersport vergeleken. We besteden specifieke aandacht aan het huidige aanbod omdat de ontwikkeling van de watersport alleen geen compleet beeld geeft van de grootte van de watersportsector in de gebieden. Friesland telt 219 jachthavens in 2008. In Mecklenburg-Vorpommern waren dit er 350 en Brandenburg heeft 65 jachthavens. Relatief gezien heeft Friesland de grootste dichtheid in jachthavens kort gevolgd door Mecklenburg-Vorpommern. Het aantal jachthavens in Brandenburg is relatief het kleinst. Figuur 4.1 Aantal jachthavens in 2008 4.1 Vergelijking huidig watersportaanbod De volgende aspecten zijn onderzocht: Jachthavens Verhuurboten Charterbedrijven Ligplaatsen Passantenplaatsen Aantal jachthavens Mecklenburg-Vorpommern heeft de meeste jachthavens. Relatief gezien is het aantal jachthavens per km² wateroppervlakte het grootst in Friesland, op de voet gevolgd door Mecklenburg-Vorpommern. Brandenburg blijft ver achter. Kenniscentrum Recreatie Bron: TIC 2009, Entwicklungschancen 2000 en 2010, Faktenblatt Wassersport Brandenburg, Handlungsempfehlungen, 2001 34 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Figuur 4.2: Aantal jachthavens per km² wateroppervlakte in 2009 Figuur 4.3: Aantal verhuurboten in 2009 Bron: TIC 2009, Entwicklungschancen 2000 en 2010, Faktenblatt Wassersport Brandenburg, Handlungsempfehlungen, 2001 Bron: Toerdata Noord 2010b, Faktenblatt Wassersport Brandenburg, Oostseeinstitut Universität Rostock & DWIF 20106 Aantal verhuurboten Friesland heeft verreweg het grootste aantal verhuurboten per km² wateroppervlakte in 2009, zie figuur 4.4. Friesland kent verreweg de meeste verhuurboten. Relatief gezien is het aantal verhuurboten per km² wateroppervlakte, in vergelijking met Mecklenburg-Vorpommern, nog veel groter. De verhuurvloot is in Brandenburg het kleinst. Het aantal verhuurboten in Friesland is verreweg het grootste (zie figuur 4.3). In 2009 waren het er ruim 2.700. In Mecklenburg-Vorpommern waren het er 1200 en in Brandenburg 250 (alleen kajuitboten zijn hier meegenomen, gegevens van zeil- en open motorboten zijn niet bekend voor 2009. Gegevens van 2009 zijn dus incompleet. 6 In Friesland gaat het om de categorieën: kajuitmotorboten, kajuitzeilboten, open zeilboten en platbodemboten. In de gegevens van Mecklenburg-Vorpommern zijn met spierkracht aangedreven boten zoals kano’s niet meegenomen. Voor Brandenburg zijn alleen de Hausboten (kajuitmotorboten) meegenomen. De kano’s (1500) zijn buiten beschouwing gelaten. Kenniscentrum Recreatie 35 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Figuur 4.4: aantal verhuurboten per km² wateroppervlakte in 2009 Friesland heeft in Nederland het grootste aantal verhuurbedrijven waarvan 70% in het Friese Merengebied ligt (Delta Lloyd, 2009). Figuur 4.5: Aantal charterbedrijven Bron: Toerdata Noord 2010b, Faktenblatt Wassersport Brandenburg, Oostseeinstitut Universität Rostock & DWIF 2010 Bron: Toerdata Noord 2010b, Faktenblatt Wassersport Brandenburg, Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF 20107 Aantal charterbedrijven Het aantal charterbedrijven is in Brandenburg het hoogst, maar dit aantal is inclusief een groot aantal kanoverhuurbedrijven. Friesland en Mecklenburg-Vorpommern beschikken over een gelijk aantal charterbedrijven. Relatief gezien is het aantal charterbedrijven per km2 wateroppervlakte het grootst in Friesland, op afstand gevolgd door Brandenburg en Mecklenburg-Vorpommern. Het aantal charterbedrijven was voor Friesland (142) en MecklenburgVorpommern (143) in 2009 praktisch gelijk. Volgens Tourismus Marketing Brandenburg (Faktenblatt Wassersport) waren in 2009 in Brandenburg 400 bootverhuurders waarvan 100 kanoverhuurbedrijven. De betrouwbaarheid van de chartergegevens van Brandenburg in het jaar 2009 is twijfelachtig. Kenniscentrum Recreatie Relatief gezien heeft Brandenburg het grootste aantal charterbedrijven per km² wateroppervlakte in 2009, de betrouwbaarheid van deze gegevens is echter twijfelachtig. Mecklenburg-Vorpommern en Friesland hebben even veel charterbedrijven, zie figuur 4.6. 7 In het Friese getal zijn meegenomen verhuurders van: kajuitmotorboten, kajuitzeilboten, open zeilboten en platbodemboten; In de gegevens van Mecklenburg-Vorpommern zijn kanoverhuurders, roeiboten en waterfietsen niet meegenomen; Gegevens van Brandenburg zijn exclusief roeiboten en waterfietsen en kanoverhuurbedrijven. 36 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Figuur 4.6: Aantal charterbedrijven per km² wateroppervlakte in 2009 Het aantal ligplaatsen is alleen te vergelijken tot het jaar 2003 omdat gegevens van latere jaren voor de Duitse deelstaten ontbreken. In 2003 waren er 31.917 ligplaatsen in jachthavens in Friesland. In MecklenburgVorpommern werden er 25.000 ligplaatsen geteld en in Brandenburg waren er 3.800 ligplaatsen in jachthavens. Zie figuur 4.7. Figuur 4.7: Aantal ligplaatsen in jachthavens in 2003 Bron: Toerdata Noord 2010b, Faktenblatt Wassersport Brandenburg, Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF 2010 Relatief gezien heeft Brandenburg de meeste charterbedrijven per km2 wateroppervlakte. De gegevens voor Brandenburg zijn echter niet betrouwbaar. Omdat Friesland minder wateroppervlakte per km2 kent dan Mecklenburg-Vorpommern is de dichtheid van charterbedrijven in Friesland groter en heeft het relatief meer charters dan MecklenburgVorpommern. Aantal ligplaatsen Recente onderzoeksgegevens ontbreken voor de Duitse gebieden. Het aantal ligplaatsen in jachthavens was in 2003 in Friesland het grootst. Wanneer we kijken naar km² water oppervlakte dan kent ook Friesland veruit de meeste ligplaatsen. De dichtheid was in Mecklenburg beduidend lager. Brandenburg blijft ver achter. Kenniscentrum Recreatie Bron: Toerdata Noord, Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF 2010 en Ministerium für Bildung, Jugend und Sport des Landes Brandenburg In Friesland is het aantal vaste ligplaatsen 27.408 in 2009 (Toerdata Noord, 2010b). Het totaal aantal vaste ligplaatsen, ook buiten jachthavens, is voor beide deelstaten niet bekend en daarom niet meegenomen in dit onderzoek. Het aantal ligplaatsen per km² wateroppervlakte is het grootste in Friesland, gevolgd door Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg. Zie figuur 4.8. 37 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Figuur 4.8: Aantal ligplaatsen per km² wateroppervlakte Figuur 4.9: Aantal passantenplaatsen Bron: Toerdata Noor, Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF 2010 en Ministerium für Bildung, Jugend und Sport des Landes Brandenburg Bron: Toerdata Noord, Tourismusverband Mecklenburg-Vorpommern, 2010 “Wassersportparadies Ostsee“ en eigen inventarisatie van gegevens over servicepunten van Tourismusverband Mecklenburg-Vorpommern en Tourismusverband Brandenburg „Das blaue Paradies“, 20108 Aantal passantenplaatsen Friesland heeft de meeste passantenplaatsen per km² gevolgd door Mecklenburg-Vorpommern. Zie figuur 4.10. Mecklenburg-Vorpommern heeft de meeste passantenplaatsen gevolgd door Friesland en Brandenburg. Friesland heeft echter per km2 wateroppervlakte het grootste aantal passantenplaatsen. Het aantal passantenplaatsen is het grootste in Mecklenburg-Vorpommern: bijna 7.000 plaatsen in 2010. Friesland volgt met 5.600 ligplaatsen en Brandenburg met 4.500, zie figuur 4.9. 8 De gegevens van Friesland zijn uit 2008; cijfers voor 2010 zijn nog niet beschikbaar; De gegevens van Brandenburg laten zien dat er 4501 passantenplaatsen zijn in 2010, terwijl het totaal aantal ligplaatsen in marinas in 2003 3.800 was. Het grote aantal passantenplaatsen wordt waarschijnlijk veroorzaakt door de vele Wasserwanderrastplätze in Brandenburg. Kenniscentrum Recreatie 38 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Figuur 4.10: Aantal passantenplaatsen per km² wateroppervlakte Bron: Toerdata Noord, Tourismusverband Mecklenburg-Vorpommern, 2010 “Wassersportparadies Ostsee“ en eigen inventarisatie van gegevens over servicepunten van Tourismusverband Mecklenburg-Vorpommern en Tourismusverband Brandenburg „Das blaue Paradies“, 2010 Kenniscentrum Recreatie 39 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Samenvatting kwantitatieve vergelijking watersport Als we het watersportaanbod van de drie gebieden vergelijken in relatie tot de wateroppervlakte, dan kan worden geconcludeerd dat Friesland op nagenoeg alle gemeten voorzieningen het grootste aanbod kent. Mecklenburg-Vorpommern heeft met uitzondering van de verhuurboten in aantallen en aantal ligplaatsen in jachthavens een groter watersportaanbod dan Friesland. Brandenburg kent door de kanoverhuur het grootste aanbod aan charters, maar blijft in het kwantitatieve watersportaanbod achter bij Friesland en MecklenburgVorpommern. Mecklenburg-Vorpommern heeft de meeste jachthavens (inclusief wasserwanderrastplätze). Relatief gezien is het aantal jachthavens per km² wateroppervlakte het grootst in Friesland, op de voet gevolgd door Mecklenburg-Vorpommern. Brandenburg blijft ver achter. Friesland kent verreweg de meeste verhuurboten. Relatief gezien is het aantal verhuurboten per km² wateroppervlakte, in vergelijking met Mecklenburg-Vorpommern, nog veel groter. De verhuurvloot is in Brandenburg het kleinst. Het aantal charterbedrijven is in Brandenburg het grootst, maar dit aantal is inclusief een groot aantal kanoverhuurbedrijven. Friesland en Mecklenburg-Vorpommern beschikken over een gelijk aantal charterbedrijven. Relatief gezien is het aantal charterbedrijven per km2 wateroppervlakte het grootst in Friesland, op afstand gevolgd door Brandenburg en Mecklenburg-Vorpommern. Friesland had in 2003 de meeste ligplaatsen in jachthavens. In relatie met de wateroppervlakte per km² kent Friesland verreweg de meeste ligplaatsen. Mecklenburg-Vorpommern heeft de meeste passantenplaatsen (7000) gevolgd door Friesland (5500) en Brandenburg (4500). Friesland heeft echter per km2 wateroppervlakte het grootste aantal passantenplaatsen. Kenniscentrum Recreatie Absoluut F Relatief MV B F MV B Jachthavens Verhuurboten Charterbedrijven Ligplaatsen Passantenplaatsen = groot = middelgroot =klein 40 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg 4.2 Economische betekenis maritieme sector De economische betekenis van de watersportsector in de drie gebieden, wordt in dit hoofdstuk vergeleken. De volgende aspecten zijn onderzocht: Omzet Werkgelegenheid maritieme sector Bestedingen Aanbieders aangehouden. Een exacte onderverdeling van het omzetaandeel van de verschillende categorieën van maritiem toerisme is niet beschikbaar. Voor Mecklenburg-Vorpommern is bekend dat in bijna alle onderzochte segmenten omzetstijgingen zijn bereikt (Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF, 2010). Figuur 4.11: Aandeel watersporttoerisme Omzet Het omzetaandeel van de watersport in het totale toerisme is in Friesland (26%) veruit het grootst. Hieruit kan worden afgeleid dat het economisch belang van watersport in Friesland veel groter is dan in Mecklenburg-Vorpommern (10%) en Brandenburg (1,5%), waar land- en wellnesstoerisme een veel grotere economische betekenis hebben. De absolute omzet van Mecklenburg-Vorpommern is groter dan die van Friesland. In 2008 was het omzetaandeel van watersporttoerisme in het totale toerisme 26% (Tourpress, 2008). Friesland steekt hiermee met kop en schouders uit boven Mecklenburg-Vorpommern ( ongeveer10% in 2008) (Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF, 2010). In Brandenburg is dit aandeel nog lager: 1,5% (in 2002, voor Brandenburg zijn geen recentere beschikbaar). Zie figuur 4.11. Kanttekening bij Mecklenburg-Vorpommern is dat dit maritiem toerisme9 betreft, hieronder vallen meer categorieën dan de definitie van watersporttoerisme die Friesland aanhoudt. Hierin zitten bijvoorbeeld ook categorieën als maritieme musea en cruise toerisme opgenomen. Hoewel deze categorieën geen grote bijdrage leveren aan het maritiem toerisme, betekent dit wel dat het watersporttoerisme aandeel in MecklenburgVorpommern iets kleiner is wanneer de definitie van Friesland wordt 9 Bron: Tourpress, 2008, Marktforschung Brandenburg 2003/2004 , Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF, 2010). In Friesland levert het watersporttoerisme 234 miljoen euro omzet per jaar op (bron: artikel tourpress, 2008). Jaarlijks levert de branche (maritiem toerisme) zo’n 474 miljoen euro omzet op in Mecklenburg-Vorpommern (bron: Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF). Van dit bedrag komt 269 miljoen euro voor rekening van de sectoren boottoerisme, marinas, watersport en passagiersvaart. Van Brandenburg is bekend dat de toeristische omzet van de watersportsector erg klein was in 2002, namelijk 23 miljoen euro (Ministerium für Wirtschaft des Landes Brandenburg, 2006). Zie bijlage 1 voor de omschrijving van maritiem toerisme Mecklenburg-Vorpommern Kenniscentrum Recreatie 41 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Figuur 4.12 Absolute omzet watersporttoerisme In alle sectoren van de maritieme sector11 is de werkgelegenheid aanzienlijk hoger in Mecklenburg-Vorpommern, in vergelijking met Friesland. Van Brandenburg zijn geen gegevens bekend. Figuur 4.13: Werkgelegenheid maritieme sector Mecklenburg-Vorpommern & Friesland Bron: Tourpress, 2008, Marktforschung Brandenburg 2003/2004 , Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF, 2010)10 Werkgelegenheid maritieme sector De werkgelegenheid in elke bedrijfstak van de maritieme sector in Mecklenburg-Vorpommern is aanzienlijk groter dan in Friesland. Het verschil kan worden verklaard door het grote verschil in oppervlakte van beide gebieden. Ook is de grootschalige scheeps- en jachtbouw aan de oostkust een bedrijfstak die Friesland nauwelijks kent en voor veel werkgelegenheid zorgt. Van Brandenburg zijn geen gegevens bekend. Bron: Provinciale werkgelegenheidsregisters, LISA (in Toerisme in Cijfers 2009 en 2003-2007, Toerdata Noord) en Industrie- und handelskammer Rostock (IHK) 2004 "Maritime Wirtschaft in Mecklenburg-Vorpommern 2004" In figuur 4.14 en 4.15 staat de werkgelegenheid per bedrijfstak weergegeven voor Friesland en Mecklenburg-Vorpommern. 11 10 De gegevens van Friesland en Mecklenburg-Vorpommern zijn van 2008, die van Brandenburg uit 2002. Recentere gegevens waren niet beschikbaar. Om gegevens eerlijker te vergelijken is in het geval van Mecklenburg-Vorpommern alleen gekeken naar omzet uit Kenniscentrum Recreatie In Friesland wordt onder de maritieme sector verstaan: jachthavens, bootverhuur, zeilscholen, passagiersvaart (charter en rondvaart), jachtwerven, overige watersportgebonden industrie en watersportgebonden handel en dienstverlening. In Mecklenburg-Vorpommern wordt hieronder verstaan: maritiem toerisme, scheepsbouw en jachtbouw en maritieme toeleveranciers en dienstverleners. 42 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Figuur 4.14: Werkgelegenheid per bedrijfstak in de maritieme sector in Friesland De werkgelegenheid in het maritiem toerisme is in Friesland gestegen tussen 1999 en 2008 met 14,5% (van 1329 naar 1521 banen). In Mecklenburg-Vorpommern daalde het aantal banen met 18,6% (van 5800 naar 4712 banen) in dezelfde periode, maar de bruto-omzet bleef gelijk. Dit betekent dat de productiviteit is gestegen. Figuur 4.16: Werkgelegenheid maritiem toerisme in 1999 en 2008 Bron: Toerisme in Cijfers 2003-2007, Toerdata Noord. Figuur 4.15 Werkgelegenheid per bedrijfstak in de maritieme sector in MecklenburgVorpommern Bron: Provinciale werkgelegenheidsregisters, LISA (in Toerisme in Cijfers 2009 en 2003-2007, Toerdata Noord) DWIF, 2000 en Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF 2010 Toelichting: In de gegevens van Mecklenburg-Vorpommern zijn opgenomen: Boottoerisme, marina’s en watersport, fahrschiffahrt, kreuzschiffahrt, fahrgastschiffahrt, maritime veranstaltungen en traditionsschiffahrt. Maritieme musea en Flusskreuzschiffahrt zijn niet meegenomen Bron: Industrie- und handelskammer Rostock (IHK) 2004 "Maritime Wirtschaft in Mecklenburg-Vorpommern 2004 Kenniscentrum Recreatie In de gegevens van Friesland zijn opgenomen: jachthavens, bootverhuur, zeilscholen en passagiersvaart. Om de gegevens eerlijker te kunnen vergelijken zijn jachtwerven en watersportgebonden industrie niet meegenomen. Wanneer we deze gegevens wel meenemen blijkt dat een groei van 31% is gerealiseerd in de watersportsector als geheel. 43 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Bestedingen Recente bestedingsgegevens van Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg ontbreken. O.b.v. de cijfers uit de beginjaren van dit decennium kan wel worden geconcludeerd dat watersporttoeristen (p.p.p.d) aanzienlijk meer in Friesland besteden dan in MecklenburgVorpommern en Brandenburg. Hierbij geldt wel dat boothuur in het bestedingscijfer van Friesland is opgenomen en niet in de cijfers van Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg. De meest recente gegevens van bootvakanties in Mecklenburg-Vorpommern tonen aan dat de huidige bestedingen gelijk zijn aan de beginjaren 2000. Dit geldt ook voor Friesland. Duitse watersporttoeristen besteden in MecklenburgVorpommern even veel in hun vakantie dan in Friesland, maar de vakanties in Friesland zijn gemiddeld korter. Duitse watersporttoeristen besteden per persoon per dag twee keer zo veel als Nederlandse watersporttoeristen in Nederland. In Friesland gaven boottoeristen in 2009 €41,- 12 per persoon per dag uit, tegenover €59,- in 2005 en €51,- in 2002 (Toerdata Noord, 2010a). In Mecklenburg-Vorpommern is dit €24,8 en in Brandenburg €30,7 in het jaar 2000. Volgens geïnterviewden verschilt dit bedrag niet veel van de huidige bestedingen. Figuur 4.16: Bestedingen bootvakanties Bron: Consumentenonderzoek Toerisme 2009, grundlagenuntersuch in Wassertourismus Deutschland, 2000 Gegevens van Friesland zijn van het jaar 2009. Die van de twee Duitse deelstaten van 2000. In de Duitse deelstaten zijn de verhuurkosten en vervoerskosten naar de boot niet meegerekend in de bestedingen. Dit is een oorzaak van het grote bestedingsverschil tussen Friesland en de Duitse gebieden. Wel meegerekend zijn havenkosten, uitstapjes, overnachtingen, restaurants, boodschappen, en brandstof. Gemiddeld besteden Duitsers in Nederland 426 euro per persoon per bootvakantie (cijfers 2009) en 64 euro per persoon per dag (NBTC, 2010). Ze blijven gemiddeld 6,7 dagen. 12 Inclusief logies, vervoer, entree, kado, eten & drinken, boodschappen, tussendoortjes Kenniscentrum Recreatie 44 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Nederlandse boottoeristen met een gehuurde/geleende kajuitboot geven per persoon per bootvakantie13 €208,- uit. Met een eigen kajuitboot is dit €171,- per persoon per vakantie14 (NBTC-NIPO Research, 2010). Volgens berekeningen gebaseerd op de rapporten van NBTC-NIPO (2010) en NBTC (2010) geven Nederlandse boottoeristen in Friesland per persoon per dag €23 uit en Duitsers €47. Dit betekent dat Duitsers twee keer zoveel uitgeven dan Nederlanders in Friesland. Uit de grafieken blijkt dat boottoeristen in Mecklenburg-Vorpommern meer besteden aan horeca (gastronomie) dan boottoeristen in Friesland, maar minder aan inkopen. Figuur 4.17: Bestedingen naar categorie in Friesland In das Blaue Paradies liggen de gemiddelde uitgaven voor een bootvakantie op €408,- per persoon bij een gemiddelde vakantieduur van 18,4 dagen. (Project M, Tourismuskontor, 2010) Dit bedrag bestaat uit: havenkosten, uitstapjes, overnachtingen, restaurants, bootschappen, en brandstof. Boothuur is niet meegerekend. In Friesland bedroegen in 2009 de totale uitgaven van verblijfstoeristen in accommodatievorm ‘watersport’ 66 miljoen euro. Dat is 13% van de totale uitgaven van verblijfstoeristen aan accommodatievormen (Toerdata Noord, 2010a). In 2008 was dit respectievelijk 99 miljoen euro en 23% van het totaal. Voor Friesland en Mecklenburg-Vorpommern kan een onderverdeling van de bestedingen worden weergegeven. Voor Brandenburg zijn deze gegevens niet bekend. Zie figuren 4.17 en 4.18. Voor Friesland is gebruik gemaakt van het Botenpanelonderzoek van NBTC-NIPO Research. Voor Mecklenburg-Vorpommern van het Standortkonzept für Sportboothäfen an der Ostseeküste. Bron: Botenpanelonderzoek NBTC-NIPO Research, 2010 Figuur 4.18: Bestedingen naar categorie in Mecklenburg-Vorpommern Om gegevens met elkaar te vergelijken zijn de categorieën van Friesland samengevoegd tot soortgelijke categorieën als Mecklenburg-Vorpommern (dat de categorieën ligplaatsen, gastronomie en inkopen hanteert). 13 Inclusief huurkosten van de boot, boodschappen, vervoerskosten naar de boot, brandstofverbruik en scheepsbenodigdheden, brug en sluisgelden, winkelen, bezoek cafe/restaurant, overnachtingen / havengelden en overig 14 Inclusief boodschappen, vervoerskosten naar de boot, brandstofverbruik, scheepsbenodigdheden, brug- en sluisgelden, winkelen, bezoek cafe/restaurant, overnachtingen / havengelden Kenniscentrum Recreatie Bron: Ministerium für Arbeit, Bau und Landesentwicklung Mecklenburg-Vorpommern, 2004 45 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Aanbieders Mecklenburg-Vorpommern heeft de meeste bedrijven in het watersporttoerisme. Het aantal is in de afgelopen 10 jaar gelijk gebleven. Het grootste aantal bedrijven is te vinden aan de oostzeekust, maar in het binnenland is het aantal bedrijven de afgelopen 10 jaar gegroeid. Friesland blijft niet ver achter in de aantallen jachtverhuurders en charterbedrijven. Brandenburg kent relatief veel bootverhuurders, maar een groot deel is kanoverhuur. Figuur 4.19: Totaal aantal bedrijven in watersporttoerisme bootverhuur. Volgens de Kamer van Koophandel zijn er daarnaast ook 227 bedrijven met kano en roeibotenverhuur en 38 zeil- en surfscholen. Mecklenburg-Vorpommern heeft ca. 760 ondernemingen voor watersporttoerisme. Het boottoerisme bestaat uit 6 branches: marinas/wasserwanderrastplätzen (350 bedrijven), charterbedrijven (143 bedrijven incl. Hausboten), kanobranche (95), zeilen/surfen (66), duiken, waterskiën, funsport (39) en watersportscholen (73). Het merendeel van de bedrijven is klein en heeft maximaal 5 werknemers (Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF, 2010). Het maritiem toerisme 15 heeft zo’n 1400 aanbieders in MecklenburgVorpommern. Dat aantal bleef gelijk in 1998 en 2009. Opvallend is het hoge aantal kleine bedrijven. In het boottoerisme en watersport zijn de meeste aanbieders te vinden. Het grootste aantal aanbieders bevindt zich aan de Oostzeekust. In het binnenland is het aantal aanbieders wel gegroeid en nam de betekenis van het maritieme toerisme toe. In 1998 bevond 36% van de boot en watersportaanbieders zich in het binnenland. In 2009 is dit gegroeid naar 42% (Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF, 2010). Van Brandenburg is alleen het aantal aanbieders bekend in het jaar 2000 (Ministerium für Wirtschaft des Landes Brandenburg, 2001). Er waren toen 124 aanbieders die boten verhuurden. Tweederde van de aanbieders bevindt zich in de regio noord en zuidoost. Dit geldt vooral voor kanobedrijven. Het aantal hausboten, motorjachten en kano’s dat wordt verhuurd is ook in deze gebieden het grootste (respectievelijk 80% en 85%). In het noordoosten is het chartertoerisme en kanotoerisme het beste ontwikkeld. Bron: Toerdata Noord 2010a en Kamer van Koophandel, Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF, 2010 en Ministerium für Wirtschaft des Landes Brandenburg, 2001 Friesland telt 219 jachthavenbedrijven en 142 charterbedrijven (hierin zijn meegenomen: verhuur van kajuitmotorboot, kajuitzeilboot, open zeilboten en platbodemboten). In veel gevallen wordt de exploitatie van jachthavens gecombineerd met een andere activiteit, zoals een jachtwerf of 15 Kenniscentrum Recreatie Zie bijlage 1 voor omschrijving maritiem toerisme Mecklenburg-Vorpommern 46 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Samenvatting economische betekenis Het omzetaandeel van de watersport in het totale toerisme is in Friesland (26%) veruit het grootst. Hieruit kan worden afgeleid dat het economisch belang van watersport in Friesland veel groter is dan in MecklenburgVorpommern (10%) en Brandenburg (1,5%), waar land- en wellnesstoerisme een veel grotere economische betekenis hebben. De werkgelegenheid in elke bedrijfstak van de maritieme sector in Mecklenburg-Vorpommern aanzienlijk groter dan in Friesland. Het verschil kan worden verklaard door het grote verschil in oppervlakte van beide gebieden. Ook is de grootschalige scheeps- en jachtbouw aan de oostkust een bedrijfstak die wij in Friesland nauwelijks kennen en voor veel werkgelegenheid zorgt. Van Brandenburg zijn geen gegevens bekend. De werkgelegenheid in de maritieme sector is gestegen in Friesland en gedaald in Mecklenburg-Vorpommern. Recente bestedingsgegevens van Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg ontbreken. O.b.v. de cijfers uit de beginjaren van dit decenium kan wel worden geconcludeerd dat watersporttoeristen (p.p.p.d) aanzienlijk meer in Friesland (€41) besteden dan in Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg. Hierbij geldt wel dat boothuur in het bestedingscijfer van Friesland is opgenomen en niet in de cijfers van Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg. De meest recente gegevens van bootvakanties in Mecklenburg-Vorpommern tonen aan dat de huidige bestedingen gelijk zijn aan de beginjaren 2000. Dit geldt ook voor Friesland. Duitse watersport-toeristen besteden in Mecklenburg-Vorpommern even veel in hun vakantie dan in Friesland, maar de vakanties in Friesland zijn gemiddeld korter. Duitse boottoeristen besteden bijna 2,5 keer zoveel in per bootvakantie in Friesland dan Nederlandse boottoeristen. Mecklenburg-Vorpommern heeft de meeste aanbieders in het maritiem toerisme. Het grootste aantal bedrijven is te vinden aan de oostzeekust, maar in het binnenland is het aantal bedrijven de afgelopen 10 jaar gegroeid. Friesland blijft niet ver achter in de aantallen jachtverhuurders en charterbedrijven. Brandenburg kent relatief veel bootverhuurders, maar een groot deel hiervan is kanoverhuur. Kenniscentrum Recreatie Friesland MecklenburgVorpommern Brandenburg Omzetaandeel watersport Werkgelegenheid watersport Bestedingen watersport Aanbieders watersport = groot = middelgroot =klein 47 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg 5 Watersportbeleid en -marketing In dit hoofdstuk wordt het watersportbeleid en -marketing van de drie gebieden vergeleken. In de bijlagen 2, 3 en 4 staan uitgebreide beschrijvingen per gebied. 5.1 Watersportbeleid Plaats watersport in toeristisch beleid In Friesland is watersport al jaren onderdeel van het toeristisch beleid. Van 2000 tot 2006 was het een van de vijf speerpunten. Vanaf 2006 is het Friese Merenproject een van de drie programmalijnen van het toeristisch beleid, naast de Wadden en de Friese Elfsteden. Mecklenburg-Vorpommern onderscheidt in haar toeristisch beleid tot 2010 zeven hoofdmarkten waaronder watertoerisme. De overige zijn landvakanties en zomer-, strand-, gezondheids-, fiets- en dagtoerisme. Hoofdthema’s in het toeristisch beleid in Brandenburg zijn natuurgeoriënteerd (actief) toerisme, cultuurtoerisme, wellness/gezondheidstoerisme, seminars/congressen en dagtoerisme. Watersporttoerisme valt, samen met fietstoerisme onder het hoofdthema ‘natuurgeoriënteerd actief toerisme’. Hoofddoel watersportbeleid Het hoofddoel van het Friese Merenproject, zoals dat in 2000 is geformuleerd, was verbetering van de kwaliteit van het Friese Merengebied en versterking van de marktpositie in de sector recreatie en toerisme. Investeringen in economie en ecologie moeten daarbij in balans zijn. In het Plan van Aanpak voor de 2e fase van het Friese Merenproject (2007-2013) is het hoofddoel explicieter geformuleerd: Kenniscentrum Recreatie “Het is de ambitie van de provincie Fryslân om de werkgelegenheidsgroei van 30% in de Friese watersport gedurende de looptijd van het Friese Merenproject mogelijk te maken.” In Mecklenburg-Vorpommern stamt het eerste maritiem toerisme plan uit 2000. Onder de term ‘maritiem toerisme’ vallen ook zeevaart (passagiersschepen) cruisevaart en maritieme musea. In 2010 is het vervolg hierop verschenen. In het beleidsplan is het hoofddoel van beleid: ‘duurzame ontwikkeling van het maritiem toerisme (zowel gericht op de natuur als op de kwaliteit van het toeristisch aanbod)’. Uiteraard zit er ook een economische component aan vast hoewel dit niet expliciet wordt benoemd. Het eerste watersportontwikkelingsplan (WEP) van Brandenburg stamt uit 1993. WEP II verscheen in 1999 en WEP III in 2009. Het hoofddoel benoemd in WEP III van het watersportbeleid in Brandenburg is duurzame ontwikkeling van watersporttoerisme in de regio Brandenburg-Berlijn als drager en impulsgever aan toerisme in Brandenburg. Speerpunten watersportbeleid De eerste fase van het Friese Merenproject (2000-2006) richtte zich vooral op fysieke verbeteringen (investeringen in infrastructuur). In de tweede fase ligt de focus op het stimuleren van bestedingen aan de wal en is extra aandacht voor de ruimtelijke kwaliteit (beleefbaarheid en aantrekkelijkheid van het watersportgebied), ecologie en duurzaamheid. De Marrekriteplaatsen zijn al een mooi voorbeeld waarin watersport, duurzaamheid en natuurbeleving samengaan. In Mecklenburg-Vorpommern is de watersportinfrastructuur de laatste 10 tot 15 jaar sterk verbeterd door strategische plannen. Toch missen er vooral in et Ostsee gebied nog verbindingen en voorzieningen. Sinds een aantal jaren ligt de focus meer op het bevorderen van samenwerking tussen aanbieders (bron: interviews DWIF). De specifieke maatregelen en hoofdstrategieën van Mecklenburg-Vorpommern staan in bijlage 3. Aandacht voor kwaliteit van de voorzieningen is er in Brandenburg pas de laatste jaren, maar is nog erg onderontwikkeld in vergelijking met 48 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Mecklenburg-Vorpommern. In Brandenburg ligt, sterker dan bij Friesland en Mecklenburg-Vorpommern, de aandacht nog bij het verder ontwikkelen van voldoende voorzieningen. Aandacht voor specifieke watersportsegmenten De recreatietoervaart krijgt in het Friese Merenproject extra aandacht. Het vergroten van de toervaartmogelijkheden is een speerpunt binnen het Friese waterrecreatiebeleid. Aanvullend op het toervaartnetwerk zorgt het Friese Merenproject voor een goede aansluiting op het lokale vaarwegennetwerk voor de kleine watersport. De chartervloot vaart voornamelijk op het IJsselmeer en de Wadden. Mecklenburg-Vorpommern richt zich op maritiem toerisme. Dit is breder dan watersport alleen, ook cruisevaart, passagiersvaart en maritieme musea krijgen aandacht. De focus bij de Oostzee ligt op zeilen en motorboten; voor de binnenwateren, waaronder het merengebied en de rivieren, op hausboten en charters, maar ook op kanotoerisme. Voor Brandenburg is kanotoerisme de belangrijkste watersport branche. Deze branche wordt ook het meeste gestimuleerd. Naast kanotoerisme is het chartertoerisme het beste ontwikkeld in het noorden (bij het Mecklenburg-Vorpommernse Merengebied) en in het zuidoosten. Brandenburg wil het vaargebied geschikter maken voor (kleinere) motorboten. In Mecklenburg-Vorpommern is in de jaren 1999 tot 2009 153 miljoen euro geïnvesteerd in algemene infrastructuur door overheden, waarvan 40 miljoen is gesubsidieerd. 207 miljoen euro is door private ondernemingen geïnvesteerd, waarvan een derde is gesubsidieerd (pers. comm Janke).In totaal is in Mecklenburg-Vorpommern voor zo’n 220 miljoen euro aan overheidsinvesteringen gepleegd. In Brandenburg is van 1993 tot en met 2007 97,5 miljoen euro geïnvesteerd in 112 stimuleringsmaatregelen op 76 plaatsen. Ongeveer 56,5 miljoen euro van dit bedrag kwam van de deelstaat Brandenburg, de rijksoverheid Duitsland en de EU. Partijen /Samenwerking in uitvoering Het Friese Merenproject is een initiatief van de provincie en wordt uitgevoerd onder regie van het projectbureau Friese Meren. Het project is een samenwerking tussen provincie, gemeenten, Wetterskip Fryslân, recreatieschap De Marrekrite en natuurorganisaties. Binnen het toerisme in Friesland zijn de verantwoordelijkheden als volgt verdeeld: Financiering watertoerisme In het plan van aanpak werden de kosten van het Friese Meren project geraamd op ongeveer 500 miljoen euro: 245 miljoen euro in fase 1 (20002008) en 250 miljoen euro in Fase 2 (2007-2013). Uit de midtermreview 2011 blijkt dat de werkelijke kosten over de periode 2000-2010 235 miljoen euro zijn geweest (van afgeronde projecten). Er is nog voor 210 miljoen aan kosten geraamd voor projecten die al in uitvoering zijn en nog in de planning zitten voor de laatste fase 2000-2015. Provincie en gemeenten financieren een derde van de totale kosten. Het overige deel komt van EZ (KOMPAS gelden) en EFRO subsidie. Ook Staatsbosbeheer, Wetterskip Fryslân en recreatieschap de Marrekrite dragen bij. Kenniscentrum Recreatie Inrichting en infrastructuur: overheden Productontwikkeling en kwaliteitsverbetering: overheden en bedrijven Beheer voorzieningen en gastheerschap: marrekrite en VVV’s Marketing en promotie: bedrijven en Fryslân Marketing in nauwe samenwerking met provincie Boekingen: bedrijven, VVV’s en boekingsbureaus Het watersportbeleid (in Mecklenburg-Vorpommern Maritimer tourismus genoemd) wordt in Mecklenburg-Vorpommern opgesteld door het Wirtschaftsministerium Mecklenburg-Vorpommern. Binnen MecklenburgVorpommern werken verschillende aanbieders samen op gebied van productontwikkeling en marketing. Coördinatie hiervan vindt plaats door een regionale toerisme organisatie (niet overheidsgestuurd). Buiten de deelstaat wordt vooral op marketinggebied van de watersport samengewerkt met Brandenburg, toerisme organisaties op Bundeslandniveau en brancheorganisaties. 49 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg In Brandenburg stelt het Ministerium für Bildung, Jugend und Sport het watersportbeleid op. Dit Ministerium staat in nauw contact met het Ministerium für Wirtschaft. Binnen de deelstaat wordt beperkt samengewerkt op het gebied van beleid. Iedere watersport tak kent een aparte vertegenwoordiging. Op gebied van marketing wordt ook beperkt samengewerkt tussen verschillende branches en regio’s. Buiten de deelstaat wordt vooral samengewerkt op marketing gebied, met Berlijn, Mecklenburg-Vorpommern en brancheorganisaties. Succesfactoren Friesland / Friese Merenproject: Politiek speerpunt van provincie Friesland Duidelijke visie met doordachte samenhangende programmatische aanpak waarbij de uitvoeringstrategie voor een langere termijn is vastgehouden Samenwerking met andere overheidspartijen en de sector in projectorganisatie Regierol provincie EU subsidiemogelijkheden Balans in het programma tussen vaarinfrastructuur, economie en natuur Draagvlak in de streek Voor Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg noemen geïnterviewde personen (DWIF) een aantal successen van het beleid: Samenwerking in das Blaue Paradies Afschaffing van het chartervaarbewijs Verbeterde infrastructuur Sturinggevende management- en beleidsplannen voor maritiem toerisme Samenwerking met natuursector (specifiek voor MecklenburgVorpommern) Kenniscentrum Recreatie Toekomstverwachtingen Voor de totale markt geldt dat de komende jaren in het motorboot-segment vergrijzing gaat optreden. Ook is de nieuwe aanwas van watersporters niet zo sterk meer als voorheen. De kentering wordt door de zeilscholen al jaren gevoeld. Het aantal boten in de binnenwateren en –meren van Friesland groeit niet veel meer en is zelfs licht aan het dalen. De vaarinfrastructuur is hier ruim voldoende, economisch gezien kan hier winst geboekt worden door projecten die de bestedingen aan wal stimuleren. Het IJsselmeer en de Waddenzee zijn en blijven populaire vaargebieden. Friesland zet in op het opwaarderen van de havendorpen en –steden aan het IJsselmeer en het wad. Mecklenburg-Vorpommern ziet groeikansen in verschillende watersportsegmenten. Voor de zeil- en motorbootsector bestaan aan de Oostzeekust kansen wanneer rivieren en watersportgebieden beter met elkaar worden verbonden. Ook voor hausboottoerisme en charters zijn er groeikansen in het binnenland als sterker wordt ingezet op het werven van klanten uit Duitstalige landen en het Oostzeegebied. Ook kanotoerisme kan worden bevorderd als knelpunten in sluiscapaciteit en waterwegen verholpen worden en infrastructuur wordt verbeterd. Naast boottoerisme en watersport ziet Mecklenburg-Vorpommern kansen voor groei van de passagiersscheepvaart en maritieme evenementen. Groeikansen voor Brandenburg liggen vooral in de gemotoriseerde watersport en kanotoerisme. Zeilen is minder van belang. Ook denkt Brandenburg aan een grootschalige toeristische ontwikkeling van de voormalige bruinkolenmijnen in het zuidoosten tot een nieuw watersportgebied. Wet- en regelgeving Een belangrijke positieve ontwikkeling voor Mecklenburg-Vorpommern en (een deel van) Brandenburg was de afschaffing van het vaarbewijs voor verhuurboten. Door deze maatregel is de verhuur enorm toegenomen. 50 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Daarnaast hebben de twee deelstaten, net als Friesland, te maken met Natura2000, de Flora- en Faunawet en Vogelrichtlijn. MecklenburgVorpommern werkt samen met natuurorganisaties wat door geïnterviewden als succesvol wordt beschouwd. Objectief beschouwd heeft het natuurbeleid in Mecklenburg-Vorpommern voor het behoud van de natuur grote voordelen, maar voor de watersportbeleving een nadeel. De aanlegmogelijkheden in de natuur is door de strenge wetgeving beperkt. Dit geldt veel minder voor Brandenburg waar kampeermogelijkheden in de vrije natuur op grotere schaal is toegestaan. 5.2 Marketing Plaats watersport in marketingbeleid Sinds 2004 hanteert Fryslân Marketing het marketing- en communicatieconcept ‘Beleef Friesland’. Daarin staan de drie belangrijkste - in beleid onderscheiden - toeristische producten in Friesland centraal: de Wadden, de Elfsteden en het Friese Merengebied. Marketing zich minder nadrukkelijk op de watersportcampagne. Momenteel loopt de Varen in Friesland’ campagne die ontwikkeld is door het samenwerkingsverband Promotie Varen in Friesland (ondernemers), HISWA Vereniging en Fryslân Marketing. Daarnaast bereidt het NBTC samen met de watersportprovincies een campagne voor in het kader van het PMPC watersport. In Duitsland stond waterrecreatie in 2004 hoog op de agenda van het Nationaal Verkeersbureau met het themajaar ‘fascinatie water’. In de jaren daarna was er weinig aandacht voor watersport. Sinds 2010 werken Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg samen in het marketingproject ‘Das Blaue Paradies’. De deelstaten zetten zich - via internet en een publicatie - gezamenlijk op de kaart als grootste watersportgebied van Oost-Duitsland. Dit is een erg succesvol initiatief volgens geïnterviewde ondernemers (Interviews DWIF, 2010) omdat krachten zijn gebundeld en ook een financiële inbreng van ondernemers werd gevraagd. Het levert schaalvoordeel op voor marketingactiviteiten. De promotiecampagne bereikt vooral veel mensen die het gebied niet eerder bezochten. De grootte en de diversiteit van het gebied zorgt er ook voor dat gasten langer blijven of terugkomen. Zowel In Mecklenburg-Vorpommern als in Brandenburg valt watersport op marketinggebied onder het hoofdthema actieve en natuurvakanties. In Mecklenburg-Vorpommern staat maritiem toerisme op internet wel als eerste genoemd bij vakantietips onder het motto “Auf, am und im Wasser”. Brandenburg profileert zich als deelstaat voor natuurtoerisme, waarbij de nabijheid van Berlijn als extra aantrekkingskracht wordt gebruikt. De deelstaat positioneert zich met ‘das Land um Berlin’ en Actief in de natuur (TMB, 2007) Marketingcampagnes Naast het algemene marketingconcept en de campagne Beleef Friesland startte Fryslân Marketing in 2007 een specifieke watersportcampagne. Met de slogan 'Hou je van water, dan kom je naar Fryslân!' werden vooral in 2007 en 2008 promotieacties ondernomen. Niet alleen in Nederland maar ook in Duitsland en België. In het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Scandinavië werd beperkt promotie gemaakt. Per jaar werd hiervoor 100.000 euro door ondernemers geïnvesteerd. Vanaf 2009 richtte Fryslân Kenniscentrum Recreatie 51 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Afbeelding 5.1: Gebied ‘das Blaue Paradies’dat Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg samen promoten Focus watersportsegmenten Friesland zet in de watersportcampagne vooral in op zeilen en motorbootvaren. Daarnaast is er meer aandacht voor de koppeling van water- met landrecreatie gericht op meer bestedingen aan de wal; en nietwatersporters het water laten beleven. Het centrale verkeersbureau van Duitsland besteedt op het gebied van watersport alleen aandacht aan surfen en kanoën. De marketingorganisatie van Mecklenburg-Vorpommern zet zich in voor een breed watersportpalet. De regio’s in de deelstaat MecklenburgVorpommern concentreren zich op zeilen en surfen in de kustregio en kano- en hausboot varen (kajuitmotorboten) in het binnenland. Daarnaast stelt de deelstaat zich tot doel om watersporttoerisme als één van de dragende zuilen van het toerisme te maken en wil men meer samenwerken op het gebied van productontwikkeling (water-landcombinaties) zowel binnen de branche als daarbuiten. Er bestaat een automatiseringssysteem waarin het toeristische aanbod op elkaar wordt afgestemd dat samenwerking en het samenstellen van arrangementen voor aanbieders vergemakkelijkt. Brandenburg richt zich vooral op kanoën en op marktonderzoek, ontwikkeling van combiproducten van water en land en samenwerking op marketinggebied met Mecklenburg-Vorpommern in het Blaue Paradies. Doelgroepen Bron: www.das-blaue-paradies.nl Tourismusverband Mecklenburg-Vorpommern geeft, naast de gezamenlijke publicatie met Brandenburg en Berlijn, zelf ook nog een publicatie uit die zich richt op de kustwateren (Oostzee en Bodden): ‘Wassersportparadies Ostsee’ Kenniscentrum Recreatie Friesland Marketing richt zich op de binnenlandse markt en buurlanden in een straal van 500 km met nadruk op jonge gezinnen (families met kinderen tot 15 jaar) en tweeverdieners (waaronder 50+ markt). Mecklenburg-Vorpommern richt zich vooral op de Duitse markt en ziet groeikansen voor hausboottoerisme en charters als sterker ingezet wordt op het werven van klanten uit Duitstalige landen en het Oostzeegebied. Het aantal Nederlandse toeristen is sterk gegroeid in de laatste jaren. In 2009 voert Nederland de leiding in de statistieken van buitenlandse toeristen. In 2009 waren er 52.000 gasten; drie keer zoveel als in 1997. 52 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Brandenburg richt zich voornamelijk op de Duitse markt: Berlijn, Sachsen, Nordrhein-Westfalen, Niedersachsen, Hamburg. Nederland is wel een belangrijke buitenlandse markt. worden ondernomen door empty-nesters (personen uit huishoudens zonder kinderen waarvan de kostwinner 55 jaar of ouder is). Vakanties op kajuitjachten, niet in eigen bezit, worden veel ondernomen door jongeren (18-34 jaar), namelijk 46% en 19% door 55-plussers. Kenmerken boottoeristen Uit onderzoek naar vaargedrag in Friesland in 2007 (Waterrecreatieadvies) blijkt dat 38% van de schippers jonger is dan 50 jaar is en 62% ouder. Gemiddeld zijn 2,8 personen aan boord. 33% van de schippers vaart met kinderen die in 30% van de gevallen tussen 12 en 15 jaar zijn. Type verblijfstoeristen Uit het consumentenonderzoek 2009 van Toerdata Noord blijkt dat toeristen die op een boot verblijven voornamelijk op zoek zijn naar ontspanning en rust (45%), 20% komt voor een vakantie gericht op natuur, 19% voor een sportieve of actieve vakantie en 10% voor een vakantie met vrienden/familie. Voor het watersportgebied op de grens van MecklenburgVorpommern en Brandenburg, het merengebied dat bekend staat als het Blaue Paradies, is bekend dat 29% van de bezoekers voor de natuur en het landschap komt (Project M, 2010). Activiteiten toeristen Activiteiten van verblijfstoeristen in het Friese Merengebied zijn fietsen (17%), zonnen/zwemmen (12%), toervaren met motorboot(11%), zeilen en surfen (10%) en vissen (10%) (Tourdata Noord, 2010a). De ondernomen activiteiten van dagtoeristen zijn, in vergelijking met verblijfstoeristen, minder gerelateerd aan watersport. In het Friese Merengebied worden de activiteiten ‘uit eten gaan’; ‘winkelen/funshoppen’ en ‘bezienswaardigheden bezoeken’ relatief vaak door dagtoeristen ondernomen (Tourdata Noord, 2010a). In het Blaue Paradies ondernemen boottoeristen verschillende activiteiten zonnen en zwemmen wordt gedaan door 78% van de boottoeristen. 62% bezoekt plaatsen, 52% bezoekt bezienswaardigheden, 31% fietst, 22% wandelt, 19% vist en 13% bezoekt evenementen (Project M, 2010) Demografische kenmerken In Friesland blijkt uit het Botenpanelonderzoek (NBTC-NIPO Research) dat 53% van de vakanties met een eigen kajuitboot door 55-plussers wordt ondernomen. Wanneer we kijken naar de huishoudensamenstelling blijkt bijna de helft (46%) van de bootvakanties met een eigen kajuitjacht te Kenniscentrum Recreatie In Mecklenburg-Vorpommern blijkt uit interviews in jachthavens (Ostseeinstitut Universität Rostock &DWIF 2010) dat de gemiddelde leeftijd van boottoeristen 55 jaar is, maar 24% van de gasten is jonger dan 50 jaar. Hausboot toeristen zijn 50 jaar of ouder (interviews DWIF). In Brandenburg blijkt uit onderzoek naar boottoeristen door Project M dat de gemiddelde leeftijd van de boottoerist 49 jaar is. 20% van de boottoeristen is jonger dan 39 jaar en, 53% jonger dan 50 jaar. 47% van de boottoeristen is op pad met de partner (Project M). Toeristen met een kano hebben een gemiddelde leeftijd van 40 jaar (interviews DWIF). Bezoekers die met een groep komen bestaan vaak uit jongeren en kinderen. Herhaal/nieuwe bezoekers In Mecklenburg-Vorpommern blijkt uit de interviews in jachthavens (Ostseeinstitut Universität Rostock &DWIF 2010) dat in 2009 83% herhaalbezoeker was en 17% het gebied voor het eerst bezocht. In Brandenburg bezocht 38% van de boottoeristen het gebied voor het eerst (Project M, 2010). Voor Friesland is bekend dat meer dan de helft van de alle toeristen de provincie al eerder heeft bezocht. Voor dagtoeristen was dit in 2009 73% en voor verblijfstoeristen 61% (Toerdata Noord, 2010a). Wat het percentage voor boottoeristen was, is onbekend. 53 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Herkomst toeristen Het overgrote deel van de boottoeristen in Brandenburg komt uit Duitsland (96%) (Project M, 2010). In Mecklenburg-Vorpommern blijkt uit interviews in jachthavens (Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF, 2010) dat de gasten voor 98% uit Duitsland komen. Opvallend is dat aan de Oostzeekust 10% van de gasten uit het buitenland komt. Toeristen met een Hausboot (kajuitmotorboot) komen voornamelijk uit Duitsland. Het percentage buitenlandse bezoekers is erg klein (5-10%), maar het aantal is groeiende (project M, 2010). In Friesland wordt geschat dat 19% van de kajuitboten in het water in buitenlandse handen is (NBTC-NIPO Research, 2010). In Brandenburg duurt een motorbootvakantie gemiddeld 13,5 dag. Charterboot vakanties duren gemiddeld een week. Booteigenaren gaan gemiddeld 3 weken aaneengesloten op vakantie. Bij toeristen met een kano zijn vooral meerdaagse trips populair (interviews DWIF). Een kanotocht duurt gemiddeld 2,9 dagen. 71% van de huurkano’s wordt voor 1 dag gehuurd (Project M, 2010). Eigen bezit / huur Uit onderzoek van Waterrecreatieadvies naar vaargedrag in Friesland in 2007 blijkt dat 90% met eigen boot vaart, 8% met een huurboot en 2% met een geleende boot. Uit het Botenpanelonderzoek in 2009 blijkt dat 18,5% van de bootvakanties en 20% van de bootovernachtingen plaatsvindt op een gehuurde of geleende kajuitboot. Friesland en het Friese Merengebied is, naast boottoeristen met een eigen boot, ook de belangrijkste vaarbestemming voor boottoeristen met een gehuurde boot (NBTC-NIPO Research 2010). Circa 20% van de hausboottoeristen in Brandenburg en MecklenburgVorpommern huurt een boot. 50% van deze groep gebruikt een huurvergunning. 80% bezit een eigen boot (Interviews DWIF). Verblijfsduur Nederlanders met een eigen kajuitjacht verblijven in Friesland gemiddeld 9,4 dagen tijdens een bootvakantie (nummer 2 van provincies in Nederland). Duitse boottoeristen verblijven gemiddeld 6,7 dagen in Nederland voor een bootvakantie (NBTC, 2010). In Mecklenburg-Vorpommern blijkt uit interviews in jachthavens (Ostseeinstitut Universität Rostock & DWIF, 2010) dat men gemiddeld 17 dagen in Mecklenburg-Vorpommern verblijft. De gemiddelde verblijftijd per jachthaven is 2,5 dag aan de kust en 2,1 dag in het binnenland. Kenniscentrum Recreatie 54 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Samenvatting watersportbeleid en -marketing Watersport is één van de toeristische beleidsthema’s in beide Duitse deelstaten. De focus ligt hier meer op natuur en actief toerisme, terwijl in Friesland water op nummer 1 staat. Dit neemt niet weg dat de twee deelstaten in Duitsland wel tot de meest ontwikkelde watersportregio’s in Duitsland worden gerekend. Brandenburg heeft al sinds 1993 een specifiek watersportontwikkelingsplan, Mecklenburg-Vorpommern en Friesland pas vanaf het jaar 2000. Friesland heeft voor de Friese Meren een apart watersportbeleid- en uitvoeringsprogramma opgesteld. In de Duitse deelstaat Brandenburg bestaat ook een apart watersportprogramma voor de verschillende watersportdeelgebieden. In Mecklenburg-Vorpommern bestaat dit niet. In Friesland is het hoofddoel van het Friese Merenbeleid ten aanzien van watersport vooral economisch georiënteerd (werkgelegenheidsgroei). Vanaf 2007 is daaraan aandacht voor ruimtelijke kwaliteit en ecologie toegevoegd. De Duitse deelstaten richten zich al vanaf 2000 op duurzame ontwikkeling, omdat veel wateren in natuurgebieden liggen. De laatste jaren is het accent hierop groter geworden. Brandenburg heeft pas de laatste jaren aandacht voor de kwaliteit van de voorzieningen en blijft daarmee ver achter bij Friesland en Mecklenburg-Vorpommern. In Brandenburg ligt het accent, sterker dan in Friesland en Mecklenburg-Vorpommern nog op het verder ontwikkelen van voldoende voorzieningen. Friesland richt zich vooral op recreatietoervaart. Ook worden er maatregelen genomen voor de kleine watersport. MecklenburgVorpommern richt zich op waterrecreatie in de brede zin van het woord16: onder de noemer maritiem toerisme. Brandenburg richt zich vooral op kanotoerisme. Mecklenburg-Vorpommern ziet nog groeikansen voor zeil- en motorboottoerisme (voor de Oostzee) Hausboottoerisme (kajuitmotorboten) charters (voor het merengebied), en kanotoerisme (binnenwateren). Brandenburg ziet vooral groeimogelijkheden in door spierkracht aangedreven watersporten (kanoën, kajakken en roeien). Volgens de beschikbare gegevens investeert Friesland jaarlijks het meeste in de watersportsector17. Afschaffing van het vaarbewijs voor verhuurboten zorgde in de Duitse deelstaten voor een stijging van de verhuur. Friesland profileert zich meer dan de Duitse deelstaten met water. Het Friese Merengebied is een van de drie hoofdmerken in Friesland. In Duitsland valt water onder actieve natuurvakanties. Friesland heeft al sinds 2007 een speciale watersportcampagne, de Duitse deelstaten vanaf 2010, maar wel gezamenlijk. Friesland werkt nog niet samen met andere Nederlandse watersportgebieden. In de promotie van Friesland Marketing (Beleef Friesland) wordt de Waddenzee wel naast het Friese Meren meegenomen. Focus in de marketingcampagnes ligt in Friesland vooral op zeilen en motorboten; in Mecklenburg op een breder palet en in Brandenburg op kanoën. De Duitse deelstaten zetten steeds meer in op water-land arrangementen. Aanbieders in Mecklenburg-Vorpommern zijn het verst gevorderd met onderlinge samenwerking. Mecklenburg-Vorpommern zet in op het werven van klanten uit Duitstalige landen en het Oostzeegebied voor Hausboten en charters . Ook Brandenburg richt zich niet specifiek op de Nederlandse markt. De gemiddelde leeftijd van de boottoerist is 55+ zowel voor Friesland als Mecklenburg-Vorpommern. In Brandenburg ligt de leeftijd lager, dit komt voornamelijk door de grote groep kanotoeristen, waarvan de leeftijd lager ligt. In Friesland vaart 90% met een eigen boot. In MecklenburgVorpommern en Brandenburg is dit 80%. In Friesland verblijft de Duitse boottoerist gemiddeld 6,7 dagen. In Mecklenburg-Vorpommern verblijft hij gemiddeld 17 dagen en in Brandenburg 13 dagen. 17 16 Zie bijlage 1 Kenniscentrum Recreatie Vanwege ontbrekende informatie bestaat geen totaaloverzicht van alle watersportinvesteringen in beide Duitse deelstaten 55 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg 6 Conclusies en aanbevelingen Figuur 6.1: Levenscyclus toerisme bestemmingen volgens het Butlermodel 6.1 Overall conclusie In dit hoofdstuk staan de conclusies van de (watersport)vergelijking van de drie gebieden en aanbevelingen die we het Programmabureau Friese Meren willen meegeven. Overall conclusie: Houdt de groei van het watersporttoerisme in Friesland minimaal gelijke tred met de Duitse watersportgebieden? Het antwoord is nee, maar dat is logisch te verklaren door het feit dat Friesland marktleider is. Dat betekent dat je op een andere plek op de groeicurve zit, waarbij de groei minder sterk is of afvlakt ten opzichte van opkomende markten, zoals de twee Duitse watersportgebieden. Als we de Duitse gebieden op de curve plaatsen (zie figuur 6.1) dan bevinden die zich in de fase ‘development’. Friesland zit meer in de fase ‘consolidation’ of ‘stagnation’. Als Friesland zijn marktleiderpositie wil behouden is het belangrijk dat doorontwikkeling plaatsvindt zodat vernieuwing en daarmee groei een nieuwe impuls geven aan de watersport en neergang wordt voorkomen. Kenniscentrum Recreatie De marktleider positie van Friesland is duidelijk zichtbaar aan de volgende kenmerken: Gebiedskenmerken. Friesland heeft door haar relatief grote zichtbare wateroppervlak en aaneengesloten vaargebied met weinig sluizen een veel sterker watersport profiel dan de twee Duitse deelstaten. Watersportaanbod. Friesland heeft relatief gezien (gecorrigeerd naar oppervlakte) het grootste aanbod. Absoluut gezien scoort Friesland het hoogste op het aantal verhuurboten en ligplaatsen in jachthavens. In de Duitse deelstaten is wel meer aandacht voor de kleine watersport. Friesland heeft relatief gezien de meeste voorzieningen zoals aanlegplaatsen en de sterke combinatie van dorpen en steden midden in het watersportgebied. 56 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Economische betekenis. Watersport heeft in Friesland relatief gezien (gecorrigeerd naar oppervlakte) de grootste economische betekenis in vergelijking met de Duitse deelstaten. Ook in absolute zin doet Friesland niet sterk onder voor de Duitse watersportgebieden op het gebied van watersport. De maritieme sector en maritiem toeristische sector zijn absoluut gezien veel groter in Mecklenburg-Vorpommern. Tabel 6.1: Overall conclusie De Duitse deelstaten zijn opkomende markten op het gebied van toerisme en watersport. Dit is te zien aan de groeicijfers over de afgelopen 10 jaar. Dat wil niet zeggen dat de watersportcijfers in Friesland geen groei laten zien of zich niet verder ontwikkelen. basis van Criterium Friesland Mecklenburg- Brandenburg Vorpommern Marktleider Watersportprofiel op gebiedskenmerken Watersportaanbod 2010 (absoluut) Friesland laat groei zien in de watersportontwikkeling van: de werkgelegenheid in het maritieme toerisme en de hele maritieme sector als gevolg van de toenemende jachtbouw. het aantal jachthavens het aantal ligplaatsen in jachthavens Het watersportbeleid is het sterkst verankerd in Friesland, Mecklenburg-Vorpommern volgt kort daarop. In Brandenburg is watersporttoerisme onderdeel van ‘natuurgeoriënteerd actief toerisme’, maar kent men wel specifiek watersportbeleid. De marketing richt zich in de Duitse deelstaten voornamelijk op de binnenlandse markt. Friesland is veel internationaler gericht. De Duitse deelstaten werken beter samen om de watersport te promoten in het ‘Blaue Paradies’. Daarnaast kent Mecklenburg een geïntegreerd boekingssysteem. De kwaliteit van het watersportaanbod wordt over het algemeen gelijk gewaardeerd voor alle gebieden, waarbij Brandenburg en delen van Mecklenburg-Vorpommern wel een achterstand hebben op infrastructuur. Friesland heeft een achterstand op het gebied van kwaliteitssystemen en keurmerken. Watersportaanbod 2010 (relatief) Economische betekenis maritieme sector ten opzichte van totale economie Ontwikkeling Watersportontwikkeling absoluut Ondernemersklimaat Watersportbeleid Marketing (promotie watersport) Marketing (samenwerking) Bron: Kenniscentrum Recreatie, 2010. Conclusies benchmark op hoofdlijnen = groot Kenniscentrum Recreatie = middelgroot =klein 57 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg 6.2 Conclusies Friesland heeft een sterker watersportprofiel dan MecklenburgVorpommern en Brandenburg Friesland staat bekend om zijn meren, plassen en kanalen en watersportmogelijkheden. Het gebied is duidelijker dan de twee Duitse deelstaten een watersportgebied en heeft relatief gezien ook de grootste binnenwateroppervlakte. Het gebied is vlak en heeft een open landschap waardoor jachthavens duidelijk zichtbaar zijn. Aantrekkelijk aan het gebied is het gelijke waterpeil. Dit maakt Friesland ten opzichte van de Duitse deelstaten waar veel sluizen zijn, een aantrekkelijk vaargebied. Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg zijn meer algemeen recreatief aantrekkelijke gebieden met water. Beide deelstaten hebben heuvellandschap en de meren (wateren) liggen verscholen tussen de bossen. Maar ook de toeristen komen meer voor het natuurschoon. Er is ook een breed aanbod. Dat wil niet zeggen dat water onbelangrijk is, het is een van de belangrijke punten in beleid, maar meer als onderdeel van ‘actief toerisme’. Ten opzichte van de overige Duitse deelstaten is zowel Mecklenburg-Vorpommern als Brandenburg zeker wel water(sport)rijk. Friesland loopt achter bij de Duitse deelstaten als het gaat om groei van toerisme in het algemeen Het aantal overnachtingen en vakantiegangers in MecklenburgVorpommern en Brandenburg is in de laatste jaren gegroeid. In Friesland is de laatste jaren een kleine toename van overnachtingen en een afname in vakantiegangers te constateren. Een verklaring voor de groei in Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg kan zijn dat het beide voormalige Oostblok deelstaten zijn waar het toerisme de laatste jaren meer tot bloei komt. Het aandeel toeristische werkgelegenheid op de totale werkgelegenheid is in Friesland 11%, in Mecklenburg-Vorpommern 10% en in Brandenburg als relatief klein (4,5%). Wat betreft het huidige watersportaanbod scoort MecklenburgVorpommern absoluut gezien vaak het hoogst, maar relatief gezien (t.o.v. het wateroppervlak) scoort Friesland het hoogst Absoluut gezien heeft Mecklenburg-Vorpommern meer jachthavens en passantenligplaatsen. Dit is niet vreemd aangezien het ook een veel groter gebied is. Friesland heeft de meeste verhuurboten en vaste ligplaatsen in Kenniscentrum Recreatie jachthavens. Maar Mecklenburg-Vorpommern groeit hard qua ligplaatsen. Het aantal charterbedrijven is in Brandenburg het hoogste. Maar deze gegevens zijn waarschijnlijk onbetrouwbaar. Mecklenburg-Vorpommern en Friesland lopen ongeveer gelijk qua charterbedrijven. Relatief gezien scoort Friesland het hoogste op alle bovengenoemde categorieën, behalve het aantal charterbedrijven. Dat is het relatief het grootste in Brandenburg, maar deze gegevens zijn mogelijk niet betrouwbaar. De economische betekenis (relatief gezien) van de watersportsector is in Friesland hoger dan in Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Friesland heeft verreweg het grootste aandeel van de omzet van watersporttoerisme op het totaal toerisme. Mecklenburg-Vorpommern heeft absoluut gezien een grotere watersporttoerisme omzet. Mecklenburg-Vorpommern heeft absoluut gezien de meeste banen in het maritiem toerisme maar de werkgelegenheid is in Friesland gestegen en in Mecklenburg-Vorpommern gedaald. In Friesland wordt door Duitse boottoeristen meer besteed per persoon per bootvakantie dan door Nederlandse boottoeristen. In Mecklenburg-Vorpommern en het Friese Merengebied is de laatste jaren flink geïnvesteerd in infrastructuur, Brandenburg blijft achter De watersportinfrastructuur en het -aanbod hebben zich in MecklenburgVorpommern de laatste jaren sterk ontwikkeld. De dichtheid en verdeling van jachthavens is volgens bootgasten in Mecklenburg-Vorpommern goed in het binnenland, maar nog slecht aan de kust. Aan de Oostzee is het netwerk van wateren nog niet goed ontsloten en zijn er onvoldoende havens. Ook Friesland heeft flink geïnvesteerd in watersportinfrastructuur. Friesland heeft het meest geïnvesteerd in de watersport. Volgens toeristen moeten er meer voorzieningen komen (in de dorpen) / activiteiten en attracties. De kwaliteit van de watersportinfrastructuur in Brandenburg moet omhoog volgens boottoeristen. Vooral simpele aanlegplaatsen en waterverbindingen ontbreken. Brandenburg werkt hier momenteel hard aan terwijl Mecklenburg-Vorpommern en Friesland al een stap verder zijn. 58 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg In de Duitse deelstaten is de laatste jaren, meer dan in Friesland, gestuurd op service- en kwaliteitssystemen op watersportgebied In de Duitse deelstaten bestaan verschillende service- en kwaliteitsystemen, waaronder de Gelbe Welle in beide deelstaten en MQM in Mecklenburg-Vorpommern. In beide deelstaten werken steeds meer bedrijven met het Gelbe Welle systeem. Het MQM is vooral succesvol in het verhogen van de kwaliteit van voorzieningen maar is niet bepalend voor de keuze van de consument. Daardoor is het systeem niet erg in trek bij watersportondernemers. Desondanks is het aantal gecertficeerde bedrijven in Mecklenburg-Vorpommern de laatste jaren toegenomen. In Brandenburg speelt kwaliteit vergeleken met informatie/service nog een ondergeschikte rol. Zowel in Friesland, Mecklenburg-Vorpommern als Brandenburg is de blauwe vlag als kwaliteitssysteem ingevoerd. Friesland is momenteel bezig met een certificeringssysteem op het gebied van duurzaamheid. Friesland kent meer buitenlandse (watersport)toeristen dan de twee Duitse deelstaten Friesland trekt meer buitenlandse (watersport)toeristen dan de twee Duitse deelstaten. Er komen weinig buitenlandse toeristen naar de twee Duitse deelstaten en nauwelijks buitenlandse boottoeristen. Nederland is wel de belangrijkste buitenlandse markt voor Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg als het gaat om toerisme in het algemeen. Maar Nederlanders die op een boot verblijven gaan niet of nauwelijks naar de twee Duitse deelstaten. Van de Duitsers die bootvakanties in Nederland ondernemen komen de meeste naar Friesland. Het IJsselmeer en de Wadden staan daarbij op de eerste en tweede plaats, boven de Friese Meren, voor ondernomen en geplande bootvakanties van Duitsers. Kijken we alleen naar het segment motorboten dan staan de Friese Meren op de tweede plaats. Het IJsselmeer staat op de 1e plaats. Duitse deelstaten zien groeikansen voor verschillende watersportsegmenten. In Friesland blijft de groei achter. In de Duitse deelstaten groeit het watersporttoerisme en zien beleidsmakers en geïnterviewden voor alle watersportsegmenten groeikansen. In Mecklenburg-Vorpommern vooral voor motorboot- en zeiltoerisme, in Brandenburg vooral voor kanovaren, maar ook voor Kenniscentrum Recreatie motorboten. In Friesland is nauwelijks groei zichtbaar in jachtverhuur van motor- en zeilboottoerisme; eerder stabilisatie of zelfs een lichte afname. Brandenburg is minder dan Mecklenburg-Vorpommern als concurrent te beschouwen voor zowel zeil- als motorboottoerisme Brandenburg is op het gebied van pleziervaart eigenlijk nauwelijks als concurrent te beschouwen omdat de gebieden en watersportmogelijkheden erg verschillend zijn. De Friese Meren is wat betreft infrastructuur en aanbod voor zeil- en motorboottoerisme meer ontwikkeld dan Brandenburg. De pleziervaart is in Brandenburg veel kleinschaliger opgezet en de focus ligt op kanotoerisme, en niet zozeer op motorboten en zeilen. Ontwikkelingen kunnen daar verandering in brengen. Zoals het plan in Brandenburg om de bruinkoolmijnen in Lausitzer Seenland onder water te laten lopen. Ook de samenwerking in Das Blaue Paradies kan ervoor zorgen dat de beide deelstaten in de toekomst een grotere concurrent worden. Mecklenburg-Vorpommern kan nu al wel als concurrent worden beschouwd. Mecklenburgse merengebied belangrijkste concurrent op motorbootgebied Kijken we naar het specifieke segment ‘motorboot’ dan ondernemen Duitsers in Duitsland de meeste bootvakanties in het Mecklenburgse Merengebied. Het Mecklenburgse merengebied groeit wat betreft aanbod (ligplaatsen) en infrastructuur hard en is de belangrijkste Duitse concurrent voor de Friese Meren op motorbootgebied (vooral ook voor hausboottoerisme). Mecklenburg-Vorpommern ziet voor zichzelf nog groeikansen als sterker wordt ingezet op het werven van klanten uit Duitstalige landen en het Oostzeegebied. In Friesland is nu weinig groei te zien op motorbootgebied. Maar Friesland heeft wat betreft verhuurboottoerisme meer mogelijkheden dan Mecklenburg-Vorpommern, omdat het aantal huurboten in Friesland absoluut groter is. Het Friese Merengebied staat bij Duitsers ook bekend om de goede bootverhuurmogelijkheden. De Oostzeekust belangrijkste concurrent op zeilgebied Voor zeilen zijn de binnenwateren van de beide Duitse deelstaten veel minder een concurrent voor de Friese Merengebied dan het Oostzeegebied. Voor Duitsers is het Oostzeegebied de nummer 1 bestemming voor zeilen. Het Mecklenburgse merengebied staat in 59 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg eigen land op de vierde plaats en Brandenburg op de vijfde plaats. Voor zowel zeil- als motorboottoerisme ziet de Duitse deelstaat in het Oostzeegebied groeikansen wanneer rivieren en watersportgebieden beter met elkaar worden verbonden. In het Friese Merengebied is de activiteit zeilen de laatste jaren licht gedaald. De Friese Meren zijn voor Duitse toeristen niet het belangrijkste Nederlandse bestemmingsgebied; dit zijn het IJsselmeer en de Wadden. De Friese Meren zijn vooral in eigen land populair. Bij Duitsers staan het IJsselmeer en de Wadden op de eerste en tweede plaats, gevolgd door de Friese Meren. Kijken we specifiek naar motorbootvakanties dan staan de Friese Meren wel op de tweede plaats van laatst ondernomen motorbootvakanties van Duitsers in Nederland. In tegenstelling tot het IJsselmeer en de Wadden staan de Friese Meren niet in de top drie van Duitsers die (zeer) waarschijnlijk van plan zijn de komende drie jaar een bootvakantie in Nederland te ondernemen. Brandenburg en het Mecklenburgse merengebied zijn op het gebied van kleine watersport verder ontwikkeld dan de Friese Meren Brandenburg en het Mecklenburgse merengebied zijn wel belangrijke concurrenten voor de Friese Meren op het gebied van de kleine watersport. Beide deelstaten zijn wat betreft aanbod en infrastructuur voor kanotoerisme verder ontwikkeld dan Friesland. Kanotoerisme is in Friesland nauwelijks ontwikkeld. Vanwege het ontbreken van enkele essentiële gegevens is de kwantitatieve vergelijking en de uitkomsten niet compleet. Er ontstaat nu een wisselend beeld v.w.b. de groei-ontwikkeling van het watersporttoerisme in de vergelijking met de Duitse gebieden. Friesland kent bijvoorbeeld de grootste groei van jachthavens. Daarentegen groeit het aantal ligplaatsen het sterkst in Mecklenburg-Vorpommern, terwijl Brandenburg de grootste procentuele groei kent in verhuurboten. Kenniscentrum Recreatie 6.3 Aanbevelingen Van pleziervaart naar watersport en waterrecreatie Friesland richt zich vergeleken met de Duitse deelstaten meer op de pleziervaart (zeilen en motorboten) dan op de kleine watersport en waterrecreatie in het algemeen (zoals zwemmen). In het plan van aanpak van de tweede fase van het Friese Merenproject wordt al aangegeven dit aanbod te willen verbreden. Wij bevelen aan deze verbreding ook serieus door te zetten. Vooral ook omdat er weinig groei en zelfs stabilisatie of afname plaatsvindt in zowel het motorboot- als zeiltoerisme. Nieuwe vormen van watersport bieden kansen: vissen (al dan niet vanaf boten), snelvaren, kitesurfen, vrij kamperen, drijvend kamperen, cruises etc. De aanwas van jonge watersporters stagneert. Kleine watersport en landarrangementen spreken de jonge doelgroep aan. Zij leven in een zapcultuur en zijn constant op zoek naar meer en afwisselend vertier. De kleine watersport en combinatie van land-waterarrangementen kunnen hierin voorzien. Van watersport / waterrecreatie naar toerisme en andersom In de Duitse deelstaten wordt steeds meer ingezet op waterlandarrangementen. Ook voor Friesland is dit een aanbeveling. Dagrecreanten die nu in het Friese Merengebied komen ondernemen bijvoorbeeld nauwelijks watergerelateerde activiteiten. Tegelijkertijd kan de watersporttoerist ook langer ‘vastgehouden’ worden. Met het project ‘bestedingen aan de wal’ is al een begin gemaakt met het maken van verbindingen met het land. Belangrijk is dit beleid door te zetten, zodat toeristen langer in het gebied blijven en dus meer besteden. Op weg naar meer kwaliteit Friesland is al goed bezig met een kwaliteitsslag in het Friese Merengebied. De Duitse deelstaten gaan daar verder mee met Gelbe Welle en MQM. Friesland is momenteel bezig met het opzetten van een certificeringssysteem op het gebied van duurzaamheid. Friesland kan ook keurmerken invoeren, maar we adviseren geen grootschalige implementatie. Kwaliteitskeurmerken kunnen de kwaliteit van voorzieningen verhogen maar zijn niet bepalend voor de keuze van de toerist. De Marrekriteplaatsen zijn een belangrijke sterkte in het huidige 60 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg aanbod. Ze zijn een mooi voorbeeld van het samengaan van natuurbeleving en duurzaamheid. Hierop kan sterker worden ingezet. Focus in marketing op imagocreatie en nieuwe (dag)bezoekers Mensen die Friesland kennen en er geweest zijn, associëren het met water en watersport. De meeste bootvakanties van Nederlanders vinden in de Friese Meren plaats. Maar de vraag is of andere watertoeristen de Friese Meren ook kennen. Mensen die nog niet in Friesland zijn geweest, hebben nauwelijks een beeld van deze provincie. Dit is positief want dan kan bij deze potentiële nieuwe bezoekers nog een gewenst imago worden gecreëerd. Ze moeten eerst weten dat de Friese Meren bestaan, wat er te doen is ( meer dan watersport) alvorens te focussen op aanbiedingen. Fryslân Marketing zet al in op het aantrekken van nieuwe bezoekers. Zet deze focus voort en richt op imagocreatie bij deze doelgroep. Bundeling van toeristisch aanbod Het huidige toeristische watersportaanbod maar ook toekomstige wensen kunnen beter worden ingebed / afgestemd op het totaalconcept van marketing in Friesland. Watersport (en andere vormen) moet als één pakket worden gebundeld en gericht worden aangeboden aan de toerist. Ken de vraag van de waterrecreant In Friesland vindt op algemeen toeristisch gebied veel onderzoek plaats door Toerdata Noord. In 2007 is ook het vaargedrag van boottoeristen in Friesland onderzocht. Breed onderzoek naar waterrecreanten (breder dan boottoeristen) ontbreekt. Voor een waterrecreatieprovincie als Friesland is dit opmerkelijk. Belangrijk is de waterrecreatievraag periodiek te onderzoeken alvorens verder beleid te ontwikkelen. Op deze manier kan het waterrecreatie aanbod zo goed mogelijk worden aangesloten op de vraag. drie van Duitsers die de komende 3 jaar (zeer) waarschijnlijk een bootvakantie in Nederland ondernemen. Er valt in Duitsland dus nog veel winst te behalen voor de Friese Meren. De PMC watersport kan hierbij helpen. Daarnaast is Friesland vrij bevaarbaar. Dit kan ook beter worden benut in de marketing naar Duitsland. Verbreden van samenwerking en gezamenlijke promotie Voor de twee Duitse deelstaten wordt door betrokkenen samenwerking in ‘Das Blaue Paradies’ als een succesfactor genoemd. In het Friese Merenproject wordt ook al naar de omgeving (IJsselmeer, Wadden en buurprovincies) gekeken voor het verbeteren van vaarverbindingen. Maar het ontbreekt nog aan samenwerking op marketinggebied. Vooral richting de buitenlandse toerist bevelen wij aan een groter gebied te promoten dan alleen de Friese Meren. Buitenlandse toeristen kijken namelijk niet naar een provinciegrens, maar naar een watersportgebied als geheel en dat houdt in hun ogen niet op bij de grens van de Friese Meren. Pak de promotie samen met het NBTC, Noord-Holland, IJsselmeer en Waddenzee op (deze laatste twee vooral omdat de meeste Duitsers naar deze gebieden gaan). Seizoensverbreding en nieuwe pmc’s Zorg voor jaarrond voorzieningen/resorts om seizoensverlenging te bewerkstelligen. Dit is overigens wel een uitdaging in de watersportsector. Het ontwikkelen van nieuwe productmarktcombinaties met gezondheid/wellness of vernieuwende accommodatievormen zoals varende woonboten etc biedt waarschijnlijk meer kansen. Hierbij is het van belang om in te spelen op belevingsaspecten en de dynamische markt om de marktleiderpositie vast te houden. Meer marketing in Duitsland Nederlandse watersporters weten de Friese Meren wel te vinden. Bij Duitsers zijn het IJsselmeergebied en de Waddenzee bekender dan de Friese Meren. Ook worden er meer bootvakanties ondernomen in het IJsselmeergebied en de Waddenzee dan in het Friese Merengebied. Als zeilbestemming komt de Friese Meren op de vierde plaats, wat betreft motorboten op de tweede plaats. Ook staat de Friese Meren niet in de top Kenniscentrum Recreatie 61 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Literatuurlijst Statline.cbs.nl Toerdata Noord, Consumentenonderzoek Toerisme 2005, 2005 Toerdata Noord, Consumentenonderzoek Toerisme 2009, 2010a Friesland Altenburg & Wymenga en Ecorys, Economische en ecologische effectmeting Friese Merenproject, 2008 CBS & TRN (2002). Toerisme en recreatie in cijfers 2002. CBS, Voorburg. CBS &NBTC (2009). Toerisme en recreatie in cijfers 2009. CSB, Voorburg. Delta Lloyd, Brancherapport special watersport, 2009 Fryslân Marketing, Marketingplan Fryslân Marketing 2006-2008, 2006 Marktplan Adviesgroep, Eindrapport 0-meting toeristisch marketingprofiel Toerdata Noord, Toerisme in cijfers 2009, 2009 Toerdata Noord, Toerisme in Cijfers 2010, 2010b Waterrecreatie Advies, Onderzoek vaargedrag Fryslân en Leeuwarden, 2007 www.Friesemeren.nl www.beleeffriesland.nl provincie Fryslân, 2005 www.gowestergo.nl NBTC-NIPO Research, Bootvakanties van Nederlanders: Onderzoek naar het vaargedrag van Nederlanders met een kajuitjacht, 2010 Mecklenburg-Vorpommern NBTC, Bootvakanties in Nederland, Een onderzoek naar de bestaande en potentiële markt voor bootvakanties op de Duitse markt, 2010 Provincie Friesland (2007), Fryslân, toeristische topattractie in Nederland, notitie ter actualisering van de Beleidsnota Recreatie en Toerisme 20022010, Leeuwarden. Provincie Friesland, Fryslân in cijfers 2008, 2008 Provincie Friesland, Herijking, prioritering en programmamanagement : 2e fase Friese Merenproject, 2008 Provincie Friesland, Koers op Fryslân, Plan van aanpak, 2007 Provincie Friesland, Tussentijdse evaluatie Beleidsnota Recreatie en Toerisme 2001-2010, 2006 Kenniscentrum Recreatie Industie- und Handelskammer Rostock (2004). Maritime wirtschaft in Mecklenburg-Vorpommern 2004. IHK Rostock. Rostock Ministerium für Arbeit Bau und Landesentwicklung MecklenburgVorpommern (2004). Standortkonzept für Sportboothäfen an der Ostseeküste. Ministerium für Arbeit Bau und Landesentwicklung Mecklenburg-Vorpommern, Schwerin. Ostseeinstitut für Marketing, Verkehr und Tourismus an der Universität Rostock & DWIF Consulting (2010). Entwicklungschancen des maritimen Tourismus in Mecklenburg-Vorpommern. Ostseeinstitut für Marketing, Verkehr und Tourismus an der Universität Rostock, Rostock. Ostseeinstitut für Marketing, Verkehr und Tourismus an der Universität Rostock (2009). Tourismusentwicklung in Mecklenburg-Vorpommern und Gästezufriedenheit; Klimawandel im Ostseeraum und Herausforderungen für die Wirtschaft Mecklenburg-Vorpommerns. Ostseeinstitut für Marketing, Verkehr und Tourismus an der Universität Rostock, Rostock. 62 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Ostseeinstitut für Marketing, Verkehr und Tourismus an der Universität Rostock & DWIF Consulting (2000). Entwicklungschancen des maritimen Tourismus in Mecklenburg-Vorpommern. Ostseeinstitut für Marketing, Verkehr und Tourismus an der Universität Rostock, Rostock. Wirtschaftsministerium Mecklenburg-Vorpommern & DWIF (2004). Landestourismuskonzeption Mecklenburg-Vorpommern 2010. Wirtschaftsministerium Mecklenburg-Vorpommern, Schwerin. Wirtschaftsministerium Mecklenburg-Vorpommern (2004). Praxisleitfaden für Sportboothafen, Marinas und Wasserwanderrastplätze in Mecklenburg-Vorpommern. Wirtschafsministerium MecklenburgVorpommern, Schwerin. Brandenburg Ift (2005). Marktforschung Brandenburg 2003/04; Zentrale Ergebnisse und wichtigste Empfehlungen für das touristische Marketing im Land Brandenburg. Ift Köln. Ministerium für Wirtschaft des Landes Brandenburg (2006). Tourismuskonzeption des Landes Brandenburg 2006-2010 (2006). Ministerium für Wirtschaft. Potsdam. Ministerium für Bildung, Jugend und Sport (2009). Wassersportentwicklungsplan des Landes BrandenburgFortschreibung- WEP III- Routen und Reviere. Ministerium für Bildung, Jugend und Sport, Potsdam. Ministerium für Bildung, Jugend und Sport (1999). Wassersportentwicklungsplan des Landes Brandenburg- WEP II. Ministerium für Bildung, Jugend und Sport, Potsdam. Ministerium für Infrastruktur und Raumordnung & Ministerium für Bildung, Jugend und Sport (2009). Leinen los 2009. Potsdam. Ministerium für Wirtschaft des Landes Brandenburg (2001). Handlungsempfehlungen zur weiterentwicklung des Wassertourismus im Land Brandenburg (2001). Ministerium für Wirtschaft. Potsdam Project M & Tourismuskontor (2010). Befragung Wassertouristen; Ergebnisse und Schlussfolgerungen für die weitere Entwicklung des Kenniscentrum Recreatie Wassertourismus in Brandenburg. Project M und Tourismuskontor. Berlin. Tourismus-Marketing Brandenburg (2010). Faktenblatt Wassersport. Tourismus-Marketing Brandenburg (2007). Strategische Marketingplanung 2008/2012. TMB, Potsdam. Tourismus-Marketing Brandenburg (2009). Marketingplan 2010. TMB, Potsdam. Wirtschaftsministerium des Bundes und Länder (2010). Ausgabe der Übernachtungsgäste in Deutschland. Persoonlijke communicatie Mw. M. Berndt, DWIF Mw. A. Hansch, Tourismusverband Mecklenburg-Vorpommern e.V.afdeling Marktforschung | Market Research Dhr. M. Hiller, Wirtschaftsverband Wassersport Mw. Janke, Tourismus referat Wirtschaftsministerium MecklenburgVorpommern Mw. M. Klöppel, Statistisches Amt Mecklenburg-Vorpommern Mw. C. Richter, DWIF Dhr. M. Terra, projectbureau Friese Meren Mw. S. Thrams, Statistisches Amt Mecklenburg-Vorpommern Dhr. W. van der Vegt, projectbureau Friese Meren Mw. M. Wilcke, TMB Tourismus-Marketing Brandenburg GmbH- afdeling Presse und Öffentlichkeitsarbeit 63 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Bijlage 1 Verklarende woordenlijst Marinas Jachthavens met een breed scala aan diensten, zoals comfortabele ligplaatsen met technische dienst, afval verwerking, waterzuivering en winteropenstelling. Geschikt voor lange verblijfsduur. Marinas zijn private ondernemingen Wasserwanderrastplätze In Mecklenburg-Vorpommern: jachthavens met maximaal 80 ligplaatsen. Het zijn openbare gelegenheden. Hausboot Een motorboot die woon- en transportmiddel combineert en tijdens vakantie meestal op binnenwateren gebruikt wordt. Deze boot mag zonder vaarbewijs (Führerschein) gevaren worden. Vergelijkbaar met kajuitmotorboot: Let op: in Nederland betekent kajuitboot: zeil of motorboot. Motorboot Motorboot zoals we in Nederlandse termen gewend zijn Charter bootverhuur Boottourismus, Marinas, Wassersport Boottoerisme, jachthavens en watersport Fährschifffahrt Veerpont/veerboot Kreuzschiffahrt Cruiseschepen (zeecruises) Flusskreuzschiffahrt Riviercruises Fahrgastschiffahrt Passagiersscheepvaart Maritime Veranstaltungen Watersport evenementen Traditionschifffahrt Bruine vloot Maritime Museen Scheepvaart musea Kenniscentrum Recreatie Maritiem toerisme in Mecklenburg-Vorpommern Maritiem Toerisme in enge zin Bootstourismus und Wassersport Segeln Wasserwandern = Spierkracht aangedreven watersport (kano, kajak, roeien) Hausboote Motorboote Tauchen Wasserski Angeln/Fischen Schifffahrt Fahrgastschifffahrt Fährpassagierschifffahrt Hochseekreuzschifffahrt Flusskreuzschifffahrt Touristische Traditionsschifffahrt Maritime Veranstaltungen Maritimer Industrietourismus Maritimer Kulturtourismus 64 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Bijlage 2 Gebiedsbeschrijving Friesland Algemene toeristische beschrijving Friesland bestaat uit vijf deelgebieden: de Waddeneilanden, de Friese bossen, de Friese dorpen en steden, het Terpelân en de Friese Meren en Friese kust. De drie belangrijkste toeristische gebieden in Friesland zijn de Wadden, de Elfsteden en het Friese Merengebied. Friesland heeft 644.811 inwoners op 1 januari 2009. Sinds 1990 is de bevolking licht gegroeid, met een kleine dip in de jaren 2006 en 2007. Friesland heeft een bevolkingsdichtheid van 193 inwoners per km². Natuur Friesland wordt gekenmerkt door de wadden, de graslanden, de meren en plassen, de moerassen, de paarse heide en bossen. De provincie kent 2 nationale landschappen en 4 nationale parken waarvan er 2 op de grens met andere provincies liggen. Cultuur Friesland kent twee Hanzesteden, de Friese Elfsteden en het terpengebied. De provincie heeft verder veel kleinschalige musea (zoals het Scheepvaartmuseum in Sneek) en weinig monumenten. Water Water is overduidelijk aanwezig in Friesland en dat zie je sterk terug in het toeristische aanbod dat sterk gericht is op pleziervaart. Friesland wordt omringd door het IJsselmeer en de Waddenzee. Verder heeft Friesland het Friese Merengebied en veel rivieren en kanalen. Kenniscentrum Recreatie Attracties Friesland heeft geen grootschalige attracties. De Sneekweek en Elfstedentocht zijn bekende evenementen. Watersportgebied Friesland bezit een groot plassen- en merengebied (de Friese Meren) met ongeveer 300 km² aan meren, plassen en poelen met uiteenlopende recreatie mogelijkheden op en aan het water. Het gebied is open en uitgestrekt. De aangrenzende gebieden Waddenzee en IJsselmeer zijn voor watersporters bereikbaar via de vele Friese kustplaatsen die als het ware de poort vormen naar het grote water vanuit het merengebied. De Friese Meren is een toeristisch gebied in het zuidwesten en midden van Friesland. Vooral in de zomer trekt het gebied veel watersporters aan. De grootste en belangrijkste Friese Meren zijn het Sneekermeer, het Tjeukemeer, het Heegermer , de Fluessen en het Slotermeer. De meeste Friese Meren liggen in de zogenaamde Zuidwesthoek, maar ook de meren bij Grouw en Eernewoude worden meestal tot het gebied gerekend. Op de meren wordt veel gezeild, op de rivieren en kanalen zijn ook veel motorvaarders te vinden. In Friesland is de watersport sector erg geconcentreerd, waardoor gasten sneller ‘drukte’ beleven. Het Friese Merengebied is vlak, toegankelijk, niet moeilijk bevaarbaar en overzichtelijk. Omdat het zo’n open gebied is, zijn jachthavens en boten erg zichtbaar. Voordeel is dat het bijdraagt aan een sterk watersportprofiel van het gebied. Nadeel is de druktebeleving ervan en de inpasbaarheid in het landschap. Provinciaal beleid Het provinciale beleidskader voor recreatie en toerisme in Friesland is de beleidsnota Recreatie & Toerisme 2002 - 2010. Speerpunten in dit beleid zijn versterking van de toeristisch-recreatieve infrastructuur,uitbreiding van het cultuurtoerisme, regionale en lokale samenwerking, kwaliteitsverbetering van de bedrijven door professionalisering en het revitaliseren van het Friese Merengebied.. 65 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg In 2006 is deze nota tussentijds geëvalueerd en verscheen een notitie ter actualisering. Hierin koos de provincie Friesland voor een programmatische aanpak - met het accent op marketing en productontwikkeling - bestaande uit drie programmalijnen: Wadden Friese Elfsteden Grenzeloos Varen (voorzetting van het Friese Merenproject) In de tussentijdse beleidsevaluatie van Friesland in 2006 staat het volgende over watersport verwoordt: ‘Ten aanzien van waterrecreatie/-sport lijkt het erop dat Friesland er vooralsnog in slaagt haar marktaandeel in de Nederlandse watersport te handhaven. Ook het Friese Merenproject lijkt goed op route om zijn doelstellingen te halen. In tegenstelling tot de totale toeristische sector is het aantal overnachtingen in de watersport wél gestegen. Ook de bestedingen in de watersportsector zijn toegenomen. De waardering van de waterrecreant voor het Friese watersportproduct is niet bekend, dus of deze zich in overeenstemming met de doelstellingen ontwikkelt is niet te zeggen.” Het project bestaat uit twee fasen 1. 2. Friese Merenproject Fase 1: 2000-2006 Friese Merenproject Fase 2: 2007-2013 Het hoofddoel van het programma zoals dat in 2000 is geformuleerd, spitste zich toe op een verbetering van de kwaliteit van het Friese Merengebied en een versterking van de marktpositie in de sector recreatie en toerisme. In het Plan van Aanpak voor de 2e fase van het Friese Merenproject is het hoofddoel explicieter geformuleerd: “Het is de ambitie van de provincie Friesland om de werkgelegenheidsgroei van 30% in 10 jaar in de Friese watersport gedurende de looptijd van het Friese Merenproject mogelijk te maken.” Het project wordt uitgevoerd onder regie van het projectbureau Friese Meren en is een initiatief van de provincie. Het project is een samenwerking tussen provincie, gemeenten, Wetterskip Fryslân, recreatieschap De Marrekrite en natuurorganisaties. Aanleiding en doel Friese Merenproject Investeringen Friese Merenproject Om de Friese Meren aantrekkelijk te houden voor recreanten en niet ten onder te gaan aan concurrentie van andere watersportgebieden (bijvoorbeeld in Duitsland), is het eind 2000 het Friese Merenproject van start gegaan. Concrete aanleidingen waren: De kosten van het project worden geschat op ongeveer 500 miljoen euro. Fase 1: 245 miljoen Fase 2: 250 miljoen euro Stagnatie van de bezoekersaantallen Werkgelegenheid in de toeristische sector onder druk Diepgang van vaarwegen en havens was onvoldoende Lange wachttijden voor weg- en vaarverkeer Veiligheid in het geding door combinatie van beroepsvaart en pleziervaart Kenniscentrum Recreatie Provincie en gemeenten financieren een derde van de totale kosten. Overig deel komt van EZ (KOMPAS gelden) en EFRO subsidie. Ook Staatsbosbeheer, Wetterskip Fryslân en Marrekrite dragen bij. Eerste fase Friese Merenproject (2000-2006) In de eerste fase is een progamma gerealiseerd dat zich voornamelijk richtte op fysieke verbeteringen (investeringen in infrastructuur), zoals de realisatie van vijf aquaducten, 60 verhoogde en nieuwe bruggen, 1600 extra aanlegplaatsen, 20 kilometer fiets- en wandelpaden, 140 km vaarweg voor een groter type boot, de opwaardering van 5 watersportplaatsen en 66 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg jachthavens, het verdiepen van 145 km aan vaarroutes en het uitbaggeren van 225 km vaarroutes. De effecten van de eerste fase van het Friese Merenproject zijn: Groei werkgelegenheid in R&T van 14% t/m 2007, tegen landelijk 11% 550 extra structurele banen, naast tijdelijke werkgelegenheid van 2300 arbeidsjaren Sterke impuls als woon- werk- en vrijetijdsprovincie Versterking van de Friese jachtbouwsector Nieuw elan in de samenwerking overheden en ondernemers Spoor II heeft drie extra maatregelenprogramma’s: 1 2 De tweede fase Friese Merenproject (2007-2013) De tweede fase van het Friese Merenproject heeft extra aandacht voor de ruimtelijke kwaliteit. Veel meer dan in de 1e fase is aandacht voor beleefbaarheid en aantrekkelijkheid van het watersportgebied, met als doel meer bestedingen aan de wal. De nadruk is minder dan in de 1e fase gericht op harde infrastructurele werken. Daarbij moeten investeringen in economie en ecologie in balans zijn. Verder wil Het Friese Merenproject vernieuwend zijn en willen ze zich meer richten op waterrecreatie dan watersport alleen. Het programma voor de 2e fase is onder te verdelen in twee sporen. Spoor I bestaat uit het op hoofdlijnen doorzetten huidige programma in 2e fase. Hiermee wordt naar verwachting een groot deel van de oorspronkelijke doelstelling gehaald. Om de banengroei van 30% in 10 jaar tijd volledig te halen, zal op onderdelen een aanscherping van de koers nodig zijn: dit is spoor II. Projecten die vallen onder spoor I passen binnen de volgende programma’s: • • • • Vergroten van het vaargebied Opheffen van knelpunten bij weg-/waterkruisingen Verbetering watersportvoorzieningen Integrale aanpak Kenniscentrum Recreatie 3 Grenzeloos varen verder verbeteren via: uitbreiden capaciteit sluis Stavoren toegangspoorten (de havensteden) aan het Wad en het IJsselmeer verbeteren Noordelijke Elfstedenvaarroute bevaarbaar minder wachttijd bij Kornwerderzand afschaffen pauzes brugbediening verbeteren verbinding met Drenthe, Groningen en Overijssel Stimuleren extra bestedingen aan de Friese wal door: het verbeteren van de havenfronten bij watersportkernen meer passantenligplaatsen in watersportplaatsen meer voorzieningen voor gezinnen, zoals strandjes en speelplekken Innovatie, natuur en duurzaamheid in de watersport door: onderzoek naar introductie digitale watersportpas het mogelijk maken van meer elektrisch varen energiebesparende maatregelen zoals toepassing van ledverlichting toepassing van milieuvriendelijke materialen zoals kunststof steigers het opnieuw gebruiken van baggerspecie landschappelijke kwaliteit en nieuwe natuur Marketingstrategie Friesland De drie belangrijkste toeristische producten in Friesland zijn de Wadden, de Elfsteden en het Friese Merengebied. In de ‘branding’ van het merk ‘Fryslân’ staan deze drie elementen centraal. De toeristische promotie van het merk Fryslân die door Fryslân Marketing wordt verzorgd is gericht op de binnenlandse markt en buurlanden in een straal van 500 km rondom Fryslân. Friesland ziet ook kansen de speerpunten internationaal positioneren. In 2005 is een nulmeting verricht naar het toeristisch marketingprofiel van de provincie Friesland. Hieruit bleek dat Friesland er onvoldoende in geslaagd is een duidelijk en aantrekkelijk beeld neer te zetten bij hen die er 67 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg nooit kwamen. Velen hebben daardoor nauwelijks een beeld bij Friesland. Marketingopgaven voor Fryslân Marketing spitsen zich dan ook toe op (Fryslân Marketing, 2006) op imago-ontwikkeling, imagocorrectie en het verhogen van de shortlistpositie van Friesland in de top 3 van binnenlandse vakantiebestemmingen. Het gewenste imago dat de Friese Meren wil hebben is: kwaliteit, gastvrij, duurzaam en innovatief (bijvoorbeeld door initiatieven als Wireless Friese Meren, Servicepas en ‘Sneekweek tv’). Samenwerking marketinggebied In de provinciale beleidsnota van 2002 geeft Friesland aan dat ze inzet op een verbetering van het promotiebeleid met name door intensievere onderlinge samenwerking. Fryslân Marketing verzorgt sinds 2004 de marketing en promotie voor de provincie Friesland18. Maar samenwerken vanuit één visie staat voorop. Binnen die samenwerking zijn de verantwoordelijkheden verdeeld: Inrichting en infrastructuur: overheden en bedrijven Productontwikkeling en kwaliteitsverbetering: bedrijven en VVV’s Marketing en promotie: bedrijven en provincie in nauwe samenwerking met Fryslân Marketing Boekingen: bedrijven, VVV’s en boekingsbureaus Marketingconcept en campagnes Fryslân Marketing heeft sinds 2004 het marketing- en communicatieconcept ‘Beleef Friesland’. Deze campagne heeft tot doel het imago van Friesland te versterken en het bezoek aan de provincie te verhogen. In dit concept staat de beleving, zoals de Friese taal, cultuur en historie, maar ook authentieke evenementen centraal. In 2007 is een watersportcampagne van start gegaan. De provincie en 125 Friese watersportbedrijven leggen jaarlijks een half miljoen euro op tafel voor een meerjarige promotiecampagne. De provincie haalt dit geld deels uit het Friese Merenproject. De campagne heeft als slogan 'Hou je van 18 Voor die tijd was het Noord-Nederlands Bureau voor Toerisme (NNBT) hiervoor verantwoordelijk. Kenniscentrum Recreatie water, dan kom je naar Fryslân!' en Fryslan marketing voert deze uit. Vooral in 2007 en 2008 zijn promotieacties ondernomen. Vanaf 2009 richtte Fryslan Marketing zich in bescheiden mate op de watersportcampagne. Ook in Duitsland, België, Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Scandinavië is aan promotie gedaan in 2007. Acties in Duitsland zijn bezoek aan watersport- en toeristenbeurzen, radiocommercials in NRW, distributie van vaarrouteboekje, brochure grenzeloos varen, artikelen / advertenties in watersportmagazines. In Friesland loopt op dit moment een speciale ‘Varen in Friesland’ campagne. Een deel van de Friese (water)recreatieondernemers hebben een Samenwerkingsverband Promotie Varen in Friesland opgericht. De Varen in Friesland campagne wordt ontwikkeld door een afvaardiging van het samenwerkingsverband, HISWA Vereniging en promotieorganisatie Fryslân Marketing. Het samenwerkingsverband promotie Varen in Friesland bestaat uit ruim 100 Friese bedrijven die alles te bieden hebben op het gebied van vakantie en waterrecreatie. Financiering Marketing Fryslân Marketing heeft jaarlijks 180.000,- aan provinciale subsidie voor marketing en promotieactiviteiten (Fryslân Marketing, 2006). Dit bedrag wordt aangevuld met participaties van bedrijfsleven en overige organisaties, waarbij gestreefd wordt naar 50.000 extra per jaar. Voor de watersportcampagne is jaarlijks een half miljoen euro beschikbaar. Doelgroepen Marketing Fryslân Marketing richt zich volgens haar Marketingplan van 2006-2008 met name op nieuwe bezoekers. Het aantrekken van herhalingsbezoek is primair een taak van het bedrijfsleven (waar nodig gecoördineerd vanuit Fryslan Marketing).Voor dagtoerisme richt de organisatie zich op de noordelijke helft van Nederland. Voor verblijfstoerisme met name op de Nederlandse markt, Duitse markt (met name de westelijke Bundesländer Bremen, Niedersachsen en Nordrhein Westfalen) en de Vlaamse markt. Wat betreft demografische doelgroepen richt Friesland zich op de hogere sociale klasse en gezinnen met kinderen en tweeverdieners. In navolging 68 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg van het Marketingplan 2006-2008 blijft Fryslân Marketing zich in 2009 en verder richten op: - Families met kinderen tot 15 jaar - Koppels, waaronder 50+ markt Toekomst marketing en promotie Friese Meren De gedeputeerde van de Provincie Friesland gaf in een presentatie over het Friese Merenproject in september 2009 aan dat er voor het Friese Merenproject meer geld nodig is voor promotie door Fryslân Marketing en meer geld nodig is voor watersportpromotie door NBTC, waarbij een stevige VVV structuur belangrijk is. Kenniscentrum Recreatie 69 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Bijlage 3 Gebiedsbeschrijving MecklenburgVorpommern Algemene toeristische beschrijving Mecklenburg-Vorpommern heeft duizend gezichten. MecklenburgVorpommern is vooral in trek door de diversiteit in landschap en natuur, het natuurrijke Mecklenburg-Vorpommernische Merengebied en de Oostzeekust met badzeeplaatsen en het eiland Rügen. MecklenburgVorpommern Vorpommern trekt vooral veel toeristen die de natuur opzoeken die willen ontspannen maar ook actief bezig willen zijn. Daarnaast is cultuur ook een belangrijke reden voor een bezoek. De grootste stad in Mecklenburg-Vorpommern is de havenstad Rostock, met ruim 200 duizend inwoners. De tweede stad is Schwerin (ruim 95 duizend inwoners) in het westen van de deelstaat. Enkele kleinere steden zijn Neubrandenburg (66 duizend), Stralsund (58 duizend) Greifswald (54 duizend) en Wismar (45 duizend). Mecklenburg-Vorpommern heeft bijna 1,7 miljoen inwoners (31 december 2008). In de laatste twintig jaar is de bevolking sterk afgenomen en de prognose is dat deze ontwikkeling zich de komende jaren voort zal zetten. Deze deelstaat heeft een lage bevolkingsdichtheid van 72 inwoners per km². Demmin zijn rijk aan cultuur met patriciërshuizen, domkerken, kloosters en raadhuizen. De twee oudste Duitse universtiteiten liggen in Mecklenburg-Vorpommern: Rostock en Greifswald. Deze plaatsen en Schwerin, Neubrandenburg, Stralsund en Wismar zijn belangrijke toeristenbestemmingen. De laatste twee zijn UNESCO werelderfgoed gebieden. Daarnaast heeft het Bundesland zo’n 2000 kastelen, paleizen en monumenten. Water Aan de Oostzeekust van Mecklenburg-Vorpommern zijn zandstranden, architectuur van traditierijke zeebadplaatsen en de eilanden Fehmarn, Rügen, Usedom en Hiddensee te vinden. Deze streek is geliefd bij zonaanbidders en zwemmers, surfers, zeilers en kuurgasten. Naast de Oostkust beschikt Mecklenburg-Vorpommern over een betrekkelijk groot merengebied in het binnenland wat veel toeristen trekt. Het Mecklenburgse merengebiedis uniek. Het landschap heeft uitgestrekte bossen, heuvels, moerassen en veel meren en rivieren. Het belangrijkste meer is wel de Müritz, een van de grootste meren van Duitsland. In drie natuurparken en het Müritz Nationalpark worden grote delen van dit landschap beschermd. Het gebied is geliefd bij natuurliefhebbers, wandelaars, fietsers en watersporters. Natuur Mecklenburg-Vorpommern heeft nog ongerepte natuur, oorspronkelijke bossen en spookachtige moerassen, waar onder andere zeeadelaars en ooievaars zich thuis voelen. Deze deelstaat heeft 283 natuurreservaten, 110 landschapsreservaten en 3 nationale parken. Attracties Tot de meest bezochte attracties behoren het Nautineum en Natureum Stralsund en Wismar, het Deutsches Meeresmuseum met het Oceanium en het Müritzeum in Waren. Het eiland Rügen is een belangrijke vakantiebestemming. Cultuur In de Hanzesteden en de zeebadplaatsen vindt men nog indrukwekkende getuigen van vergane glorie en vakantieresidenties van de gegoede burgerij. De historische relatie tussen water en cultuur is terug te vinden in de Hanzesteden. De Hanzesteden Stralsund, Greifswald, Anklam en Kenniscentrum Recreatie Watersportgebieden Mecklenburg-Vorpommern kent verschillende watersportgebieden, die veelal met elkaar verbonden zijn via rivieren en kanalen. De grofste 70 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg verdeling in watersportgebieden is de tweedeling tussen Oostzeekust en het landinwaarts gelegen Mecklenburg-Vorpommernse Merengebied. De deelstaat Mecklenburg-Vorpommern is erg waterrijk en daarom geschikt voor het ondernemen van watersportactiviteiten. De kust en het merengebied trekken veel toeristen. De Oostzeekust is rond 1.700 km kilometer lang. De deelstaat beschikt over 60 eilanden, 2.013 meren met een gezamenlijke oppervlakte van 724 km2 en meer dan 26.000 kilometer aan rivieren die voor een groot deel in verbinding staan met grote natuurgebieden. Watersport speelt in alle deelgebieden een belangrijke rol. Het merengebied besteedt veel aandacht aan kajuitmotorboten (hausboot) en kanoreizen. De kustgebieden besteden juist weer veel aandacht aan zeilen, surfen, zeekajakken, duiken en boottochtjes. Zowel aan de kust als in het binnenland is er veel aandacht voor visvakanties. Oostzeekust Aan de Oostkust wordt vooral gezeild en is de grootste concentratie motorboten te vinden. Aan de Oostzeekust liggen de volgende vijf deelgebieden van west naar oost: De stad Wismar en de Mecklenburg-Vorpommerner Bucht De havenstad Rostock met badplaats Warnemünde De schiereilanden Fischland, Darss en Zingst met daartussen verschillende ondiepe baaien of lagunes (Bodden) Het eiland Rügen, de stad Stralsund en het Greifswalder Bodde Het Schiereiland Usedom en het Stettiner Haff, grenzend aan Polen Het Mecklenburgse merengebieden binnenland In het binnenland wordt aanzienlijk minder gezeild dan aan de kust (onderzoek DWIF). Hier zijn vooral motorboten en kano’s te vinden. De grootste meren in het Merengebied zijn: Beleid Mecklenburg-Vorpommern In Mecklenburg-Vorpommern staat het algemene toeristisch beleid verwoord in de Landestourismuskonzeption. Hoofddoel toerismebeleid Hoofddoel van toeristische ontwikkeling tot 2010 was het opbouwen van het toeristische merk Mecklenburg-Vorpommern (bron: Landestourismuskonzeption Mecklenburg-Vorpommern 2010). Mecklenburg-Vorpommern geeft in zijn Landestourismuskonzeption tot 2010 zeven hoofdmarkten aan, waarvan watertoerisme er één is. Hoofdmarkten van de deelstaat zijn: zomer/strandtoerisme, gezondheidstoerisme, watertoerisme, fietstoerisme, landvakanties, dagtoerisme. Deze onderwerpen zijn strategisch gekozen omdat ze met het oog op het imago zeer belangrijk zijn, nu al van grote betekenis zijn en/of een grote groei voorzien wordt waarvan Mecklenburg-Vorpommern in grote mate kan profiteren. Met betrekking tot het watertoerisme zijn de volgende maatregelen genoemd in de Landestourismuskonzeption Een belangrijk watersportgebied in het binnenland is het MecklenburgVorpommernse Merengebied. Kenniscentrum Recreatie Müritz (117 km²) Schweriner See (61,5 km²) Plauer See (38,4 km²) Kummerower See (32,5 km²) Solide waarborging van de ontwikkeling en vermarkting van watertoerisme als een van de dragende zuilen van het toerisme in Mecklenburg-Vorpommern Verdere uitbreiding van de waterinfrastructuur: opheffen van hiaten in het havennet aan de Oostzeekust en in het binnenland; vergroting van de capaciteit; verlengen van jachthavenplaatsen; uitbreiding van service rondom sluizen Verdere invoering van het MQM kwaliteitssysteem Opvolging van de invoering van het informatie systeem ‘Gelbe Welle’ 71 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Ontwikkeling van een kwaliteitssysteem voor de Fahrgastschiffahrt. Opstellen van een waterwegenplan voor kano’s Varen met Hausboot(kajuitmotorboot) aantrekkelijk maken. Invoeren van een toeristisch visvergunning Productontwikkeling en koppelen van netwerken. Uit een vergelijking van de strategieën van 2000 en 2010 blijkt dat veel strategieën nog steeds actueel zijn. Er is minder aandacht voor het stimuleren van ambachten in de sector en meer aandacht voor het verhogen van de kwaliteitsstandaard en bescherming van de natuur. Uitbreiding van de infrastructuur blijft een aandachtspunt. Beleid maritiem toerisme Watersporttoerisme in Mecklenburg-Vorpommern Beleid specifiek op het gebied van de maritieme sector staat in Entwicklungschancen des maritimen Tourismus in MecklenburgVorpommern. In 2000 werd deze voor het eerst uitgegeven. Een actuele versie is onlangs verschenen (in 2010). In de laatste tien jaar heeft het watersporttoerisme aanzienlijke groeiprestaties geleverd. In bijna alle onderzochte segmenten zijn omzetstijgingen bereikt. De infrastructuur werd uitgebreid en op een goed concurrentieniveau gebracht. In segmenten bestaan verdere ontwikkelingskansen. De professionaliteit van de ondernemingen is gegroeid en de productiviteit is enorm toegenomen. De bekendheid van het watersporttoerisme van de deelstaat in toegenomen in Duitsland en Mecklenburg-Vorpommern heeft een duidelijke voorsprong ten opzichte van de concurrerende regio’s in Duitsland. Daarmee is de deelstaat van een achterstandspositie tot een voorloper geworden die zich op gelijke tred kan ontwikkelen met Europes leidende regio’s. In sommige segmenten is er verzadigingspunt in het aanbod bereikt. Hier is het noodzakelijk om de aandacht op kwaliteit te richten. Duurzaamheid is een belangrijk thema. Marktkansen voor elektrisch varen worden onderzocht, evenals de vergroting van aantal (jacht)havens met autogas. MecklenburgVorpommern wil een aantrekkelijk vestigingsklimaat creëren voor innovatieve botenbouw en wetenschap die samen duurzame initiatieven ontwikkelen. Het strategische doel is om het maritiem toerisme in MecklenburgVorpommern duurzaam te ontwikkelen. Hierbij gaat het om groei van de sector rekening houdende met de natuur en om kwaliteit van het toeristische aanbod, scholing en bevorderen van servicegerichtheid bij personeel en de nauwe afstemming met de economische ontwikkeling van de regio’s. Voor wat betreft het watertoerisme zijn de volgende beleidsmaatregelen genoemd: In het jaar 2000 zijn een aantal hoofdstrategieën gedefinieerd ten aanzien van het maritiem toerisme. Deze zijn later in 2010 voor het grootste deel overgenomen. In 2010 gelden de volgende hoofdstrategieën: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Duurzame benutting van de potenties bij het inzetten van maritiem toerisme en behoedzaam omgaan met natuurlijke bronnen Doelgericht uitbouwen en optimaliseren van de infrastructuur Innovatieve en duurzame producten en uitbouw van veelbelovende watertoerisme segmenten Verhogen en verzekeren van hoger kwaliteit- en milieustandaard Hoge effectiviteit van marketing en organisatie Stimuleren van maritiem toerisme door deelstaat en in het algemeen Verbinden van maritiem toerisme met regionale economie Kenniscentrum Recreatie Een gedetailleerde analyse heeft uitgewezen dat er nog steeds groeipotentie is in het maritiem toerisme in de periode na 2010. Per segment zijn de verschillende kansen op een rij gezet: Boottoerisme en watersport Dit segment heeft de grootste omzet binnen maritiem toerisme met circa 760 ondernemingen. In alle deelsegmenten is duidelijke groei gerealiseerd. Voor de zeil- en motorboot sector bestaan aan de Oostzeekust verdere groeikansen wanneer de onderbroken rivieren ten westen en oosten van Warnemünde door jachthavens aan elkaar worden verbonden. Voor Hausboottoerisme en Charters liggen er ook groeikansen. Door de demografische ontwikkelingen gaat het aantal boottoeristen omlaag en dus 72 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg is het belangrijk om sterker in te zetten op het werven van klanten uit Duitstalige landen en het Oostzeegebied. Om groeikansen in het meren en rivierengebied te realiseren en het kanotoerisme te bevorderen moeten knelpunten in sluiscapaciteiten en waterwegen verholpen worden en infrastructuur voor kanoërs en kajakkers verbeteren. Passagierscheepvaart Deelname aan passagierscheepvaart is aantrekkelijk voor veel vakantiegangers en dagjesmensen uit Mecklenburg-Vorpommern. De passagiersscheepvaart is de laatste jaren sterk gegroeid. Ook in de toekomst wordt groei verwacht in passagiersaantallen. De groei zal naar verwachting minstens gelijk opgaan met de algemene toerismeontwikkelingen van de deelstaat. Maritieme evenementen Het aantal evenementen zowel als het aantal bezoekers is aanzienlijk toegenomen in vergelijking met 1999. Belangrijke evenementen zijn Hanse Sail (het grootste evenement), Warnemünder Woche, Müritz Sail en Greifwalder Fischerfest Gaffelrigg. Het bereikte niveau van bezoekersaantallen en economische effecten moet nu worden vastgehouden. De circa 100 kleinere maritieme evenementen in kust- en meergebieden moeten ook bijdragen aan de toeristische aantrekkelijkheid van de regio’s. Investeringen beleid In Mecklenburg-Vorpommern is in de jaren 1999 tot 2009 153 miljoen euro geïnvesteerd in algemene infrastructuur door overheden, waarvan 40 miljoen is gesubsidieerd. 207 miljoen euro is door private ondernemingen geïnvesteerd, waarvan 67 miljoen is gesubsidieerd. Wet- en regelgeving maritiem toerisme De ontwikkeling van de watersport is medeafhankelijk van de bestaande wet- en regelgeving. Deze regelgeving is zeer complex. Een belangrijke ontwikkeling die van grote invloed is op de watersport in MecklenburgVorpommern is de afschaffing van het vaarbewijs voor verhuurboten. Er is Kenniscentrum Recreatie nu alleen een vergunning nodig om een boot te kunnen huren. Door deze maatregel is de verhuur enorm toegenomen. Ook van grote invloed op de watersport zijn natuurbeschermingswetten als Natura2000, de Flora- en Faunawet en Vogelrichtlijn. Sinds 2003 stelt de deelstaat managementplannen op voor de Natura2000 gebieden. Managementplannen helpen om conflicten tussen gebruikers en natuur op te lossen. Door nauwe samenwerking kunnen potentiële conflicten beter geïdentificeerd worden. Marketing Mecklenburg-Vorpommern Het toerisme in Mecklenburg-Vorpommern heeft twintig jaar na de val van de Muur een enorme ontwikkeling doorgemaakt. De Noord-Duitse regio verwelkomde afgelopen zomer meer vakantiegangers dan welke andere Duitse provincie dan ook, en registreerde een groei in de binnenlandse gebieden en op campings. Daarnaast is de klanttevredenheid toegenomen. Mecklenburg-Vorpommern is één van de meest populaire fietsbestemmingen van Duitsland. De goed geprepareerde paden zijn ook geschikt voor wandelaars. 43% van de Duitse fietsvakantiegangers kiest voor Mecklenburg-Vorpommern. Golfers vinden steeds meer hun weg naar Mecklenburg-Vorpommern. Vorig jaar overnachtten maar liefst 400.000 golfspelers in de regio, terwijl het aantal in 2006 nog lag op 260.000. Volgens de nationale golffederatie wordt 48% van alle gespeelde ronden gespeeld door toeristen. Natuur is een belangrijk selling point voor Mecklenburg-Vorpommern Vermarkting van het watersporttoerisme in Mecklenburg-Vorpommern vindt in Duitsland op verschillende terreinen plaats. Op landsniveau verzorgt de Deutschen Zentrale für Tourismus de marketing voor alle deelstaten in Duitsland en het buitenland. Op internet geeft deze organisatie op het gebied van watersport alleen aandacht aan surfen en kanoën. Mecklenburg-Vorpommern wordt alleen genoemd bij surfen. In maart 2010 wordt de eerste Duitsland-brede brochure ‘Duitsland per kano ontdekken’ uitgegeven. 73 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Naast de landelijk organisatie heeft de deelstaat ook een eigen marketingorganisatie ‘Tourismusverband Mecklenburg-Vorpommern e.V.’ die de deelstaat in de markt zet. Daarnaast bestaat een veelvoud aan toerismeorganisaties die op regionaal en lokaal niveau opereren en zijn ook toerisme ondernemers en reisorganisaties actief op de markt. Het vermarkten op deelstaatgebied richt zich op MecklenburgVorpommern op de omvangrijkheid van het watersporttoerisme en hoge kwaliteit van voorzieningen in de deelstaat. De deelstaat heeft hierin ook een duidelijke voorsprong ten opzichte van concurrenten in Duitsland. Tabel: Marketinginstrumenten in de watersport en hun belang voor deelstaat MecklenburgVorpommern: Marketing niveau DZT (landelijk) Strategisch belang Operationele acties Hoog in 2004 met Vermarkting van thema’s surfen en kanoën themajaar ‘fascinatie op internet water’ Mecklenburg-Vorpommern wordt gezien als Gering in de jaren surfgebied, niet als kanogebied. Zeilen, daarna pleziervaart, vissen etc. spelen op dit gebied geen rol Marketing concept en campagnes Maritiem toerisme is als basisthema benoemd en neemt een grote plaats in de marketingactiviteiten en is onderdeel van het hoofdthema ‘actieve en natuurvakanties’. Vermarkting van het thema vindt plaats door middel van brochures, op watersport- en toerismebeurzen, via advertenties en berichten in de media en reisjournalisten. Op de website www.auf-nachMecklenburg-Vorpommern.de is watertoerisme prominent aanwezig met het thema ‘Auf, am und im Wasser’. Op internet staat watersport als eerste genoemd bij vakantietips en staat ook het motto “Auf, am und im Wasser” prominent genoemd. De site is in zeven talen beschikbaar, waaronder Nederlands. De mate van diepgang van de informatie is per taal verschillend. Op de site wordt het aanbod van watersporttoerisme in beeld gebracht onder het thema “Faszination Wasser- Urlaub am, im und auf dem Wasser”. De link www.Mecklenburg-Vorpommern-maritim .de is een portaal waarop het aanbod van de deelstaat is weergegeven per deelsegment in de watersport. Andere belangrijke internetsites zijn: www.marinaverbund-ostsee.de www.solmon.org (wassersportportal Mecklenburg-Vorpommern) www.wasserwandern-Mecklenburg-Vorpommern.de Mecklenburg- Hoog: basisthema in Omvangrijke vermarkting van een breed Vorpommern marketing watersport palet Samenwerking: Das Blaue Paradies Aanbod is beperkt boekbaar op internet in Sinds 2010 werken Mecklenburg-Vorpommern, Brandenburg en Berlin samen in het project ‘Das blaue Paradies’ (zie: www.das-blaueparadies.de). De twee deelstaten zetten zich gezamenlijk op de kaart als het grootste watersportgebied van Oost-Duitsland. Dit is een erg succesvol initiatief volgens ondernemers omdat krachten zijn gebundeld. Het levert schaalvoordeel op t.a.v. marketingactiviteiten. Dit initiatief bereikt vooral veel mensen die het gebied niet eerder bezochten. De grootte en de diversiteit van het gebied zorgt er ook voor dat gasten langer blijven of komen voor een herhaalbezoek. (deelstaat) een aantal segmenten Samenwerking met Brandenburg (en Berlijn) met het merk “das Blaue Paradies” Regio (reisgebied) Hoog/middel voor alle Concentratie op enkele thema’s: zeilen en regio’s surfen in kustregio, kano en hausboot (kajuitmotorboot) in het binnenland Grotendeels eigen brochures Weinig verwijzingen naar deelstaatportalen of brochures Kenniscentrum Recreatie Tourismusverband Mecklenburg-Vorpommern geeft twee publicaties uit met betrekking tot maritiem toerisme: ‘Das blaue Paradies’ ( in samenwerking met Tourismus-Marketing Brandenburg) dat zich richt op 74 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg het binnenland (rivieren en meren) en ‘Wassersportparadies Ostsee’ dat zich richt op de Kustwateren (Oostzee en Bodden). In vergelijking met concurrerende regio’s in Duitsland is de kwaliteit van de marketing van het gebied en delen van het gebied hoog. Doelgroepen Met circa 200.000 overnachtingen in 2009 voert Nederland de leiding in de statistieken van buitenlandse toeristen. Mecklenburg-Vorpommern telde vorig jaar 52.000 Nederlandse toeristen; dat is drie keer zoveel dan in 1997. En het aantal overnachtingen is sinds dat jaar verviervoudigd. Het eiland Rügen (27%) en het Mecklenburgse merengebiedmet talrijke watersportmogelijkheden (26%) zijn het meest populair (Tourpress.nl, 2008). Toch is het aantal buitenlandse toeristen klein (4,5%) in 2008. Kenniscentrum Recreatie 75 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Bijlage 4 Gebiedsbeschrijving Brandenburg Algemene toeristische beschrijving Brandenburg is rijk aan natuur en glooiende landschappen. Ook in deze deelstaat is veel cultuur te vinden. De grootste steden in Brandenburg zijn Potsdam (154 duizend inwoners) en Cottbus (102 duizend). Twee wat kleinere steden zijn Brandenburg an dem Havel (72 duizend) en Frankfurt an der Oder (61 duizend). De deelstaat Brandenburg heeft een oppervlakte van 23.185 km², hiervan is 1.006 km² binnenwater. Dit komt neer op 4,3% van de totale oppervlakte. Brandenburg heeft ruim 2,5 miljoen inwoners (31 december 2008). In tegenstelling tot Mecklenburg-Vorpommern is de bevolking sinds de hereniging van de Duitse Bondsrepubliek niet sterk afgenomen en licht schommelend, steeds boven de 2,5 miljoen. Brandenburg heeft 86 inwoners per km². Sterke punten van het toerisme in Brandenburg zijn: Natuur en landschap Bereikbaarheid, verkeer en markering Infrastructuur en bezoekersattracties Cultuur, steden en landelijke omgeving Horeca Kwaliteitsservice Natuur Brandenburg is een landelijk gebied: rustig en ongerept en rijk aan natuur. De landschappen zijn bosrijk en af en toe licht glooiend, ideaal voor wandelaars en fietsers. Brandenburg heeft 30.000 km² bosrijke natuur, 240 natuurbeschermingsgebieden, 1 nationaal park, 3 biosfeerreservaten en 11 natuurparken. Deze landschappen zijn goed toegankelijk gemaakt voor fietsers en wandelaars. Kenniscentrum Recreatie Water Het Spreewald, het merengebied van Brandenburg met waterwegen door bossen en dorpen is een populair vakantiegebied onder natuurliefheBrandenburgers. Zij genieten van de stilte en hebben de mogelijkheid om zeldzame of met uitsterven bedreigde diersoorten te observeren: bijvoorbeeld kraanvogels, zeearenden en visotters. Dit merengebied loopt over in het merengebied van MecklenburgVorpommern. Midden in Brandenburg ligt de metropool Berlijn. Cultuur De hoofdstad Potsdam heeft een aantal mooie historische bezienswaardigheden en het paleis Schloss Sanssouci, een prachtig gebouw in rococostijl met fraaie tuinen. Een belangrijke culturele attractie is het Unesco werelderfgoed Potsdamer Kulturlandschaft. Daarnaast beschikt Brandenburg over 400 musea, industriele kultuur, meer dan 500 kastelen, 31 steden die aangesloten zijn bij de vereniging van steden met historische stadskernen en zo’n 800 kerken en kloosters. Middenin Brandenburg ligt de metropool Berlijn. Attracties Tot de meest bezochte attracties behoren: attractiepark Tropical Island, attractiepark Turmerlebniscity Oranienburg, Schloss Sanssouci, Filmpark Babelsberg, SCHWAPP Fürstenwalde, NaturTherme Templin, Saarow Therme, Bad Saarow en Fläming-Therme Luckenwalde en Potsdam. Watersportgebied Brandenburg is met circa 3000 meren en ruim 33.000 km stromende wateren de waterrijkste deelstaat (qua binnenwater) van Duitsland. Brandenburg heeft 1.600 km bevaarbare wateren geschikt voor motorboten. Talrijke wateren liggen in grootschalige beschermde natuurgebieden zoals het Spreewald of de natuurparken Havelland en Uckermärkische Seen. Er is een directe verbinding met het MecklenburgVorpommerns Merenplateau en het net van binnenwateren in Polen. De wateren van Brandenburg zijn zeer geschikt voor kanoërs, met een totale lengte van 6500 kilometer ongemotoriseerde bevaarbare trajecten. 76 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Brandenburg heeft geen wildwaterrivieren te bieden, in plaats daarvan biedt het ontelbare, door idyllische en dunbevolkte landschappen stromende rivieren, kanalen en ongerepte bosmeren. Brandenburg heeft 6.500 km aan kano geschikte waterwegen, Mecklenburg-Vorpommern heeft maar 1.650 km beschikbaar. Tweederde van alle bootverhuurbedrijven ligt in het Noorden of zuidoosten van de deelstaat. Dit geldt vooral ook voor kano’s (70%) maar ook voor charters. De boot en motorjacht verhuur is in vergelijking met andere Europese watergebieden, waaronder Friesland klein. Kanotoerisme is wel erg groot in Brandenburg. Het is de belangrijkste watersporttoerisme tak in Brandenburg. Zeilen wordt minder vaak gedaan. In het Noorden is het chartertoerisme en kanotoerisme het beste ontwikkeld. In het jaar 2000 verwachtte men groei in het motorboot en charter toerisme en kanotoerisme. (Handlungsempfehlungen Wassertourismus, 2001). Om de groei te kunnen accommoderen moet de infrastructuur verder uitgebreid worden. De ontwikkeling van toerisme en infrastructuur blijft achter in Brandenburg. Groeikansen liggen vooral in het gemotoriseerd Wasserwandern en kanotoerisme. Zeilen is minder van belang. De belangrijkste watersportdeelgebieden zijn: Ruppiner gewässer und Obere Havel, ten zuidoosten van het Mecklenburg-Vorpommernse Merengebied Finowkanal-Webellinsee-Oder, in het noordoosten, grenzend aan Polen Flusslandschaft Untere Havelniederung und Elbe, grenzend aan Niedersachsen Potsdamer und Brandenburger Havelseen, ten westen van Berlijn Seenland Oder-Spree und Dahme Seengebiet, ten zuidoosten van Berlijn Spreewald, ten Noorden van Cottbus Lausitzer Seenland, in het uiterste zuidoosten Elbe-Elster-Region, in het uiterste zuidwesten De grootse meren zijn: Schwarmützelsee (12,1 km²) Schwielochsee (13,3 km²) Werbellinsee (8,0 km²) Stechlinsee (4,2 km²) Senftenberger See (1,5 km²) In het centrum van het Lausitzer Seenland zijn plannen om een omvangrijke waterinfrastructuur te ontwikkelen door bruinkoolmijnen onder water te laten lopen. Hierdoor ontstaan verbindingen met al bestaande rivieren en meren waardoor een wateroppervlakte van circa 5.500 ha ontstaat. Beleid Brandenburg Het Tourismus Konzeption des Landes Brandenburg verwoordt het toeristisch beleid van de deelstaat Brandenburg. Vijf speerpunten zijn geïdentificeerd voor het toerisme in Brandenburg: Verdere professionalisering van thema en productontwikkeling o.a. in het actieve toerisme Optimaliseren van kwaliteit en scholing van recreatie en toerisme aanbieders Innovatie stimuleren en nieuwe markten aanboren Optimaliseren van de toeristische organisatiestructuur Bewustzijn van het belang van toerisme voor Brandenburg versterken bij politiek en inwoners Wat betreft themaontwikkeling geldt voor de watersport het volgende: Gezamenlijk ontwikkelen van water- en landtoerisme arrangementen en samenwerking zoeken met de buurdeelstaten en Polen. Hierbij gaat het met name om verbreding van de Gelbe Welle en ontwikkeling van wasserwanderrastplätzen en gezamenlijke promotie. Hoofdthema’s in het toerisme zijn: Natuurgeoriënteerd toerisme, cultuurtoerisme, wellness/gezondheidstoerisme, seminars/congressen en dagtoerisme. Kenniscentrum Recreatie 77 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Watersporttoerisme is samen met fietstoerisme geïdentificeerd als een onderdeel binnen het hoofdthema natuurgeoriënteerde actieve toerisme. Beleid volgens WEPIII Doelen: Beleid watersporttoerisme 1 2 Brandenburg heeft twee beleidsdocumenten voor het watertoerisme: Brandenburg Handlungsempfehlungen zur Weiterentwicklung des Wassertourismus im Land Brandenburg en het watersportontwikkelingsplan (deel I, II en III) 3 4 5 Beleid volgens het beleidsdocument ‘Handlungsempfehlungen’: Het algemene speerpunt is: duurzame ontwikkeling van watertoerisme in de regio Brandenburg-Berlijn tot drager en als impulsgever aan toerisme in Brandenburg. Subdoelen voor de watersport zijn: 1 2 3 4 5 6 7 8 Stimuleren van watertoerisme door wettelijke kaderrichtlijnen en een gebruikersgeoriënteerde stimuleringspolitiek Behoud van natuur en landschap als centrale succesfactor voor een duurzame ontwikkeling van water toerisme Verdere ontwikkeling van de op doelgroepen aangepaste infrastructuur en service (kwaliteit voor kwantiteit) Verdere ontwikkeling van een doelgroepgeoriënteerde aanbod en service palet voor de verschillende gebieden Stimulering verbindingen tussen het watergeoriënteerde en landgeoriënteerde toerisme Sterkere positionering in samenwerking met buurdeelstaten om tot een leidende positie te komen in watersporttoerisme Professionalisering en kwalificering van watersporttoerisme op regionaal en lokaal gebied. Verbeteren en vergroten van voorhanden zijnde wasserwanderroutes Stimuleren van de spierkracht watersporten (kano, kajak, roeien) en vastleggen van gebieden en routes Ondersteuning van regionale initiatieven Opstellen van een conceptraamwerk en maatregelencatalogus Waarborging en ontwikkeling van georganiseerde sporten Er wordt sterk ingezet op de ontwikkeling van de watertoeristische infrastructuur. Niet alleen op kwantiteit maar ook op kwaliteit. Zo moet het aantal wasserwanderplätze (lig en aanlegplaatsen voor boten toenemen. Er mag maximaal 40 km tussen wasserwanderstützpunten zitten en maximaal 20 km tussen wasserwanderliegeplätze. Om watertoerisme te stimuleren moeten er ook gastligplaatsen komen naast vaste ligplaatsen. Toekomstige sluizen moeten spierkrachtaangedreven watersport scheiden van de gemotoriseerde vaart. Investeringen beleid Tot 2007 zijn 112 stimuleringsmaatregelen uitgevoerd op 76 plaatsen. De investering in deze projecten bedroeg ca. 97,5 miljoen euro, waarvan ongeveer 56,5 miljoen euro door stimuleringsmiddelen van de deelstaat, Duitsland en EU werd gefinancierd. In totaal zijn 145 ontwikkelingsplaatsen benoemt (bron:WEP III) Marketing Brandenburg In Brandenburg is Tourismus Marketing Brandenburg (TMB) verantwoordelijk voor de marketing. Er bestaat een strategisch marketingplan 2008-2010. Dit plan richt zich op toerisme in het algemeen. Er is geen marketingplan en geen specifiek marketing beleid op het gebied van watersport. Brandenburg heeft fiets, water en wandeltoerisme als speerpunten benoemd van haar hoofdthema: “Actief in de natuur”. TMB wil zich de komende jaren vooral richten op vergroting van de bekendheid van Kenniscentrum Recreatie 78 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Brandenburg als aantrekkelijk toeristisch gebied en wil zich sterker profileren op bovengenoemde thema’s. Actiepunten op het gebied van water zijn: Marktonderzoek Productontwikkeling, vooral ook het maken van combiproducten van water en land Marketingactiviteiten en samenwerking hierin met MecklenburgVorpommern in het Blaue Paradies Brandenburg wil zich profileren als deelstaat voor natuurtoerisme, waarbij Berlijn als aantrekkingskracht wordt gebruikt. De deelstaat positioneert zich met ‘das Land um Berlin’. Doelgroepen Toeristen in Brandenburg komen vooral uit Duitsland (94% in 2005). 19% van de toeristen komt uit Berlijn. Het aantal overnachtingen door buitenlanders heeft zich meer dan verdubbeld in Brandenburg tussen 1992 en 2005 (544.000 camping gasten niet meegeteld). Buitenlandse gasten nemen 9,3% voor hun rekening in 2008. In 2009 vond een sterke daling plaats in het aantal buitenlandse gasten. Het aantal Nederlanders nam toen af met 16,1%. Tot de belangrijkste bronmarkten behoren Nederlanders, Polen, Groot Brittannië en Denemarken. Vooral Nederlanders, Belgen, Denen en Zwitsers komen voor natuurtoerisme. Nederlanders vinden vooral de natuur van belang en zoeken naar een natuurlijke setting bij campings en in het watertoerisme. De belangrijkste branches, economisch gezien, zijn erholungsurlaub (34%), Actieve vakanties (14%), Familie en kinder/jeugdreizen (14,4%) en kultuurreizen (9,5%). Watersport toerisme levert 1,5% van de totale bruto omzet in het toerisme. Kenniscentrum Recreatie 79 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Bijlage 5 Samenvatting interviewronde DWIF Friese Meren – Benchmark Mecklenburg-Western Pomerania and Brandenburg Results of the interviews with watertouristically activists Claudia Richter M.A., [email protected] Maike Berndt, Dipl.-Geogr., [email protected] dwif-Consulting GmbH, Berlin Tel.: 030/7579490 www.dwif.de Berlin, 2. June 2010 Alle Bestandteile dieses Dokuments sind urheberrechtlich geschützt. 2010 dwif-Consulting GmbH, Berlin Dieses Dokument ist Teil der Präsentation und ohne die mündliche Erläuterung unvollständig. Kenniscentrum Recreatie 80 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Interviews Interviews with water-touristically activists from Mecklenburg-Western Pomerania and Brandenburg: • Associations: ` Bundesvereinigung Wassersportwirtschaft e.V. (BVWW; CEO: Mr Tracht) ` Tourismusverband Mecklenburg-Vorpommern e.V. (TMV; project management/qualification, Mr Klüber) ` ` ` Tourismus-Marketing Brandenburg GmbH (TMB; tourism academy/qualification, Mr Jennert) (Segler-Verband Mecklenburg-Vorpommern e.V.: contact made, no qualified evaluation possible) (Motoryachtverband Brandenburg e.V.: contact made, no qualified evaluation possible) • Provider: Locaboat Plaisance GmbH (sales and marketing manager Mr Claverie) ` Yachtcharter Schulz (CEO Mr Schulz) ` Nordlicht Tour und Kanu GmbH (CEO Mr Paul) ` Kanustation Mirow (owner Mr Stamm) ` • Enquiry period: 21. und 22. calendar week 2010 • Questionnaire: slightly modified according to the client’s specifications 07.06.2010 Kenniscentrum Recreatie dwif-Consulting GmbH 2 81 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Significant developments in water tourism • Substantial upward movement since 1990 • Steady conceptual work in both countries Brandenburg: first water sports development plan (WEPI) 1993, WEP II 1999, WEP III 2009 Mecklenburg-Western Pomerania: first nationwide report 1999, update 2009 • targeted development of infrastructure • Introduction of the charter permit regulation (75% of the charter clients travel the lake district!) 07.06.2010 Kenniscentrum Recreatie dwif-Consulting GmbH 3 82 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Important segments Estimated share of demand • Houseboat/motorboat: Most important segment inland ` ca. 700 boats in the Mecklenburg Lake District ` Boat owners outweigh the charter visitors ` > 50 % • Canoe tourism Short-term stays of the canoeing visitors ` Strong depending on the weather ` Regional quite limited (especially waters without motorboats; several districts, e.g. Feldberger Seen to Müritz) ` ca. 20 % • Sailing tourism Received only a little information of the people interviewed ` More important on the coast ` < 10 % Æ But: huge regional differences 07.06.2010 Kenniscentrum Recreatie dwif-Consulting GmbH 4 83 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Infrastructure and services • distinct improvement during the last 10 to 15 years due to a specific development at a conceptional basis • Stage of development in Mecklenburg-Western Pomerania: ` ` ` ` ` ` 07.06.2010 Kenniscentrum Recreatie Dense network of ports, marinas, resting places for exploring water-ways, technical services, service facilities Modernization of the locks Signage and information boards Quality improvement was a focus from the start; success factor: maritime quality management (MQM) Many classified institutions and enterprises („Blaue Sterne“ and „Gelbe Welle“) The recent year’s focus: networking of the providers dwif-Consulting GmbH 5 84 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Infrastructure and services • Stage of development in Brandenburg: A few big infrastructure projects transcribed, with huge image effects (e.g. Marina Wolfsbruch, Hafendorf Rheinsberg) ` Main focus was on the modernization/the expansion of small resting places for exploring water-ways ` Infrastructure is often estimated as insufficient by the visitors (especially marinas are missing) ` Quality/Classification plays a secondary role, Issue: no unified quality level, less classified enterprises than in Mecklenburg-Western Pomerania ` 07.06.2010 Kenniscentrum Recreatie dwif-Consulting GmbH 6 85 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Infrastructure and services • Positive effects in recent years: ` Increase of number of guests due to a quantitative and qualitative extension of infrastructure and service features Image of the region (Mecklenburg Lake District) has considerably improved ` Positive word-of-mouth recommendation by satisfied visitors ` Unified quality level in Mecklenburg-Western Pomerania (Brandenburg is following slowly) ` Quality improvement is appreciated, but no original reason for choosing a holiday ` ` Increased environmental orientation in enterprises (the compliance of ecological standards takes a huge part during the MQMprocess.) ` Improved information and visitor guidance via signage and information boards 07.06.2010 Kenniscentrum Recreatie dwif-Consulting GmbH 7 86 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Infrastructure and services • Issues in both countries: missing connection of water- and land-sided offers ,missing combined offers, e.g. bike-canoe, houseboat-culture; as well as incomplete sign-posting from the waters to the sights in the countries ` Maritime atmosphere isn‘t brought to life from the country (still just a few touristy offers waterside, e.g. footbridges/piers, gastronomy, stages) ` In high season there is often an overload of the infrastructure (especially at the locks), leading to long waits ` Many locks have been automated in recent years; Consequence: many mistakes when operating the installations ` Frequent missing facilities for canoeists to walk their canoe around the locks ` 07.06.2010 Kenniscentrum Recreatie dwif-Consulting GmbH 8 87 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Development of demand • Significant increase of demand in all segments! • Houseboat tourists: Mainly from Germany ` Percentage of foreign visitors very small (5-10%); trend is rising ` Age: 50+ ` ca. 20% charter clients, thereof ca. 50% using the charter permit ` • Canoe tourists: Multi-day trips are the most favorite among the visitors ` Visitors form across Germany ` Age: average age of 40 years, markedly younger with groups of children and young people (depending on the provider’s arrangements) ` Relation between guided and individual tours even (50:50; ` depending on the provider’s arrangements) 07.06.2010 Kenniscentrum Recreatie dwif-Consulting GmbH 9 88 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Marketing • Unique selling points named by the providers and associations: Nature, landscape, nativeness ` Change of lakes, rivers and channels ` High water quality ` ` High quality level of the establishments ` Ecologically sound utilization of natural resources, environmental orientation of the providers ` Charter permit regulation (only district in Germany that is navigable without license) 07.06.2010 Kenniscentrum Recreatie dwif-Consulting GmbH 10 89 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Marketing • Most important development in marketing: cooperation of the two countries Brandenburg and Mecklenburg-Western Pomerania Æ joint marketing as one district („Das blaue Paradies“ – “The blue paradise) • unified brochures • joint internet presence • joint 07.06.2010 stand display at exhibitions Kenniscentrum Recreatie dwif-Consulting GmbH 11 90 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Marketing • Evaluation of the prospects of success for the project „Das blaue Paradies“ – „The blue paradise“: ` The cooperation is evaluated as very useful, as it is about one contiguous water-touristically district ` The brand „The blue paradise“ is mainly useful for the exploitation of launch customers, as experiences water tourists inform themselves in a different way (e.g. marina guide) ` Through bundled marketing activities costs can be reduced. Furthermore it is easier to arrange bigger marketing campaigns (e.g. abroad). ` The name „The blue paradise“ is easier to communicate than the name of a country (Mecklenburg-Western Pomerania or Brandenburg). ` Due to the size and variety of the district, visitor feel inspired to extend their stay or return. 07.06.2010 Kenniscentrum Recreatie dwif-Consulting GmbH 12 91 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Competition respectively competitiveness • The district in Mecklenburg-Western Pomerania/ Brandenburg is seen as the number one on the German and European market by the majority of the people interviewed • Segment houseboat: ` Competition can be found between other tourism segments, not between other houseboat regions. ` other regions (e.g. The Netherlands, Ireland, France) feature partially a better infrastructure (dense network of ports etc.), but are not comparable to the natural geographic of the BrandenburgMecklenburg Lake District. ` Charter permit regulations are common in almost every European lake district, in Mecklenburg-Western Pomerania and Brandenburg there are accumulated needs Æ expansion of the charter permit regulation 07.06.2010 Kenniscentrum Recreatie dwif-Consulting GmbH 13 92 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Competition respectively competitiveness • Segment canoeing: ` Mecklenburg Lake District is leading in Germany and Europe due to is natural geographic and variety of landscape. ` In the future there will be competition from Eastern Europe (especially Masuria), as these areas score with the attractiveness of something new, with nativeness/wilderness and favorable prices. ` In contrast to the districts in Eastern Europe, the infrastructure in Mecklenburg-Western Pomerania/Brandenburg is obviously better (quantity and quality). 07.06.2010 Kenniscentrum Recreatie dwif-Consulting GmbH 14 93 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Competition respectively competitiveness • Evaluation of dwif (report maritime tourism Mecklenburg-Western Pomerania 2009) Inland MV BB SH Ausland NI SN PL PL (Pommern) (Masuren) DK S NL Hausboottourismus outstanding infrastructure and offers Segeltourismus Maritime Events Maritime Museen Motorboottourismus good infrastructure and offers Kanutourismus Angeltourismus Surftourismus basic infrastructure and offers Tauchtourismus Wohnen am/ auf dem Wasser Wasserski/ Wakeboard Source: dwif 2009 07.06.2010 Kenniscentrum Recreatie dwif-Consulting GmbH 15 94 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Future prospects • Risks for the water tourism in Mecklenburg-Western Pomerania and Brandenburg: ` Additional increase in demand can lead to more shortages Æ long waits at locks Æ missing moorings for visiting guests Æ conflicts between motorboats and canoes etc. ` Damage of nature by to many visitors ` Climate change: on the one hand water shortage in dry summers, on the other hand continuing spell of bad weather 07.06.2010 Kenniscentrum Recreatie dwif-Consulting GmbH 16 95 De Friese Meren vergeleken met Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg Future prospects • Chances for the water tourism in Mecklenburg-Western Pomerania and Brandenburg: ` Regional expansion of the charter permit regulation ` Extension/expansion of the lock capacities; more staff at the locks (removal of the automated installations); establishment of facilities to walk the canoes around the locks Additional quality improvement ` Networking of the providers ` ` Crosslinking von land- and water-sided offers (e.g. by combined offers, better signage, more information boards) ` Prolongation of the tourist season through foreign visitors (not as seasonal as German guests) Æ international marketing ` Regulation of the navigation of motorboats to create additional refuges for canoeing guests 07.06.2010 Kenniscentrum Recreatie dwif-Consulting GmbH 17 96
