2004/172 - GO! Pro

SECUNDAIR ONDERWIJS
Onderwijsvorm:
TSO
Graad:
derde graad
Jaar:
eerste en tweede leerjaar
Studiegebied:
Chemie
Optie(s)
Chemie
Vak(ken):
TV Toegepaste chemie
PV/TV Stage toegepaste chemie
Vakkencode:
WW-k
Leerplannummer:
2004/172
(Vervangt 2002/246)
Nummer inspectie:
2004 / 172 // 1 / I / SG / 1 / III / / D/
(Vervangt 2002/333//1/I/SG/1/III/ /D/)
14/13-12 lt/w
0/1-2 lt/w
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
1
INHOUD
Inhoud.......................................................................................................................................................1
Visie ..........................................................................................................................................................2
Beginsituatie .............................................................................................................................................3
Algemene doelstellingen ..........................................................................................................................4
Leerplandoelstellingen / Leerinhouden / Specifieke wenken ...................................................................6
deelvak 1: Algemene en organische chemie............................................................................................6
deelvak 2: Organische chemie: practicum .............................................................................................24
deelvak 3: Analytische chemie ...............................................................................................................29
deelvak 4: Analytische chemie: practicum .............................................................................................40
deelvak 5: Fysico-elektrochemie ............................................................................................................44
deelvak 6: Chemische technologie.........................................................................................................50
PV/TV Stage toegepaste chemie ...........................................................................................................56
Algemene pedagogisch-didactische wenken .........................................................................................59
Minimale materiële vereisten..................................................................................................................63
Evaluatie .................................................................................................................................................64
Bibliografie ..............................................................................................................................................68
Nuttige adressen ....................................................................................................................................71
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
VISIE
De studierichting Chemie is vooral praktijkgericht, zonder de algemene vorming te verwaarlozen.
In Toegepaste chemie wordt de nodige chemische kennis, inzicht in chemische processen en
basisvaardigheden aangebracht. Ook het aankweken van verantwoordelijkheidszin voor veiligheid,
gezondheid, milieuzorg en kwaliteit neemt een belangrijke plaats in.
De studierichting chemie richt zich naar de gemiddelde tot begaafde leerling, die zich vanuit zijn
belangstellingssfeer richt op wetenschappelijke fenomenen en op techniek.
Deze studierichting is de ideale voorbereiding voor tewerkstelling als technicus of als laborant in de
chemische of scheikundige industrie. Verder studeren in het hoger onderwijs behoort ook tot de
mogelijkheden, o.a. graduaat chemie, industrieel ingenieur chemie, ingenieur bio-industrieën.
2
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
3
BEGINSITUATIE
Beginsituatie en bepaling van de leerlingengroep
Er wordt uitgegaan van het feit dat de leerlingen die deze studierichting in de derde graad aanvatten de
minimumdoelstellingen voor het vak chemie van de tweede graad ASO of TSO hebben bereikt.
Dit leerplan sluit vooral goed aan bij het leerplan chemie van de tweede graad TSO, studierichtingen
Techniek-wetenschappen en Industriële wetenschappen. Leerlingen, die in de tweede graad ASO het major
chemiepakket (twee lestijden per week) volgden, zijn ook goed voorbereid.
Van deze leerlingen wordt verwacht dat zij de basisbegrippen van de chemie beheersen: zuivere stoffen
en mengsels, fysische en chemische stofeigenschappen, indeling van de elementen, atoombouw en
chemische binding, formules en reactievergelijkingen, zuren, basen en zouten.
Een beknopte herhaling van sommige basisbegrippen kan noodzakelijk zijn.
Dit leerplan is van toepassing op de leerlingengroep die in de derde graad TSO de studierichting volgt.
Het deelvak ‘Algemene en organische chemie’ met 3 lestijden in het eerste leerjaar en met 3 lestijden in
het tweede leerjaar, is ook van toepassing voor de studierichtingen Farmaceutisch-technisch assistent en
Techniek-wetenschappen, zodat het samenzetten met leerlingen van deze studierichtingen toegelaten is.
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
4
ALGEMENE DOELSTELLINGEN
Deze algemene doelstellingen worden op een voor de derde graad aangepast beheersingsniveau
aangeboden. Ze worden, iedere keer waar mogelijk, in concrete lesdoelstellingen omgezet.
1
Onderzoekend leren / leren onderzoeken
Met betrekking tot een concreet wetenschappelijk of toegepast wetenschappelijk probleem, vraagstelling
of fenomeen kunnen de leerlingen
1
relevante parameters of gegevens aangeven, hierover informatie opzoeken en deze
oordeelkundig aanwenden;
2
een eigen hypothese (bewering, verwachting) formuleren en aangeven hoe deze kan worden
onderzocht;
3
voorwaarden en omstandigheden die een hypothese (bewering, verwachting) weerleggen of
ondersteunen, herkennen of aangeven;
4
ideeën en informatie verzamelen om een hypothese (bewering, verwachting) te testen en te
illustreren;
5
omstandigheden die een waargenomen effect kunnen beïnvloeden, inschatten;
6
aangeven welke factoren een rol kunnen spelen en hoe ze kunnen worden onderzocht;
7
resultaten van experimenten en waarnemingen afwegen tegenover de verwachte, rekening
houdend met de omstandigheden die de resultaten kunnen beïnvloeden;
8
resultaten van experimenten en waarnemingen verantwoord en bij wijze van hypothese,
veralgemenen;
9
experimenten of waarnemingen in de klas met situaties uit de leefwereld verbinden;
10
doelgericht, vanuit een hypothese of verwachting, waarnemen;
11
waarnemings- en andere gegevens mondeling en schriftelijk verwoorden en weergeven in
tabellen, grafieken, schema's of formules;
12
alleen of in groep, een opdracht uitvoeren en er een verslag over uitbrengen.
2
Chemie en samenleving
De leerlingen kunnen met betrekking tot vakinhoudelijke doelstellingen
13
voorbeelden geven van mijlpalen in de historische en conceptuele ontwikkeling van de chemie en
ze in een tijdskader plaatsen;
14
met een voorbeeld verduidelijken hoe de genese en de acceptatie van nieuwe begrippen en
theorieën verlopen;
15
de wisselwerking tussen de chemie, de technologische ontwikkeling en de leefomstandigheden
van de mens met een voorbeeld illustreren;
16
een voorbeeld geven van positieve en nadelige (neven)effecten van chemische toepassingen;
17
met een voorbeeld sociale en ecologische gevolgen van chemische toepassingen illustreren;
18
met een voorbeeld illustreren dat economische en ecologische belangen de ontwikkeling van de
chemie kunnen richten, bevorderen of vertragen;
19
met een voorbeeld de wisselwerking tussen natuurwetenschappelijke en filosofische
opvattingen over de werkelijkheid illustreren;
20
met een voorbeeld verduidelijken dat natuurwetenschappen (i.c. chemie) behoren tot cultuur, nl.
verworven opvattingen die door meerdere personen worden gedeeld en die aan anderen
overdraagbaar zijn;
21
met een voorbeeld de ethische dimensie van natuurwetenschappen (i.c. chemie) illustreren.
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
3
5
Attitudes
De leerlingen
22
zijn gemotiveerd om een eigen mening te verwoorden;
23
houden rekening met de mening van anderen;
24
zijn bereid om resultaten van zelfstandige opdrachten objectief voor te stellen;
25
zijn bereid om samen te werken;
26
onderscheiden feiten van meningen of vermoedens;
27
beoordelen eigen werk en werk van anderen kritisch en objectief;
28
trekken conclusies die ze kunnen verantwoorden;
29
hebben aandacht voor het correct en nauwkeurig gebruik van wetenschappelijke terminologie,
symbolen, eenheden en data;
30
zijn ingesteld op het veilig en milieubewust uitvoeren van een experiment;
31
houden zich aan de instructies en voorschriften bij het uitvoeren van opdrachten.
4
Chemiepracticum
Na een les of een lessenreeks kunnen de leerlingen
-
veilig en verantwoord omgaan met stoffen en chemisch afval, gevarensymbolen interpreteren en
R- en S-zinnen opzoeken;
-
het juiste materiaal kiezen en het op de geschikte manier gebruiken;
-
voor de gebruikte stoffen de IUPAC-nomenclatuur toepassen;
-
voor de gebruikte grootheden de SI-eenheden geven;
-
de veiligheidsvoorschriften toepassen;
-
zin voor hygiëne vertonen;
-
het belang van veiligheid en hygiëne in het laboratorium aangeven;
-
in groepsverband werken;
-
de principes van wetenschappelijk werk aangeven;
-
het belang van de chemie i.v.m. het milieu aantonen;
-
de algemene kennis van chemische reacties toepassen;
-
een opstelling schematisch tekenen;
-
een aantal laboratoriumhandelingen en preparatieve technieken uitvoeren;
-
de theoretische achtergronden van de laboratoriumhandelingen beschrijven;
-
de preparatieve technieken toepassen bij de bereiding van een aantal stoffen;
-
verslagen van deze bereidingen maken;
-
grafieken aan de hand van hun waarnemingen opstellen;
-
het belang van chemische kennis in verschillende opleidingen en beroepen illustreren.
De hiernavolgende leerplandoelstellingen worden opgesplitst in:
•
•
basisdoelstellingen (minimumdoelstellingen): ze moeten voor 90% door alle leerlingen bereikt
worden;
uitbreidingsdoelstellingen (maximumdoelstellingen): voorafgegaan door ‘U’; ze leiden tot gedifferentieerd werken. Ze kunnen niet verplicht worden voor alle leerlingen.
TSO – 3e graad – optie: Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar:14: lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
6
LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDEN / SPECIFIEKE WENKEN
DEELVAK 1: ALGEMENE EN ORGANISCHE CHEMIE
LEERPLANDOELSTELLINGEN
De leerlingen kunnen:
- de algemene structuur van het atoom weergeven en
uitleggen;
LEERINHOUDEN
1
1.1
- de samenstelling en de eigenschappen van de kern
geven;
- eigenschappen van protonen en neutronen
opsommen;
1.2
Atoombouw
SPECIFIEKE WENKEN
1
Atoombouw en Periodiek systeem
De leerlingen hebben reeds voldoende basiskennis van
Algemene structuur van het atoombouw opgedaan in de tweede graad. Ook in de lessen
fysica wordt atoombouw behandeld, zodat overleg met de
atoom:
leerkracht fysica noodzakelijk is.
het elektron
Een korte herhaling en uitdieping, bv. aan de hand van een
de kern
historisch overzicht i.v.m. de ontdekking van de atoombouw,
is hier op haar plaats. Een website met veel informatie over
de geschiedenis van de scheikunde is:
http://webserver.lemoyne.edu/faculty/giunta/papers.html
Atoommassa:
- protonen(ge)tal, neutronen(ge)tal, nucleonen(ge)tal
kenschetsen;
protonengetal, neutronengetal, nucleonengetal
- de betekenis van de begrippen isotope nucliden,
nuclidemassa, gemiddelde atoommassa verwoorden;
isotope nucliden
Een website met multiple-choice-vragen o.a. over
algemene, anorganische en organische chemie:
http://www.abi-tools.de/themen/chemie/chemie_b.htm
atoommassa-eenheid
- de eenheid van atoommassa kenschetsen;
1.3
- het gedrag en de eigenschappen van het elektron
beschrijven;
- de structuur van de elektronenmantel beschrijven;
- het atoommodel van Rutherford met het atoommodel
van Bohr vergelijken;
- het maximum aantal elektronen per schil weergeven;
Structuur van de elektronenmantel
Aangeven dat de energieniveaus overeenstemmen met
schillen en sub-schillen (s, p, d en f).
energieniveaus
TSO – 3e graad – optie: Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar:14: lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
7
SPECIFIEKE WENKEN
verband tussen het periodiek Het verband tussen aantal atomen in een horizontale reeks
van het periodiek systeem en de atoomstructuur.
systeem en de
atoomstructuur
Het verband tussen het aantal schillen en de plaats in een
zelfde groep van het periodiek systeem.
- het verband tussen de atoomstructuur en de indeling
van de elementen in perioden en in groepen van het
periodiek systeem geven;
- het periodieke verloop van fysische en van chemische
eigenschappen van enkelvoudige stoffen verklaren;
Een waardevolle website: www.tabelvanmendeljev.be/
Eigenschappen van niet-metalen en van metalen
(metaalbinding) en het praktisch belang van niet-metalen,
metalen en legeringen kan hier herhaald worden.
1.4
U
- het duaal karakter van het elektron uitleggen;
Kwantumtheorie
kwantumgetallen
- de betekenis van de kwantumgetallen verwoorden;
verbodsregel van Pauli
- de verbodsregel van Pauli toepassen;
2
- het verband leggen tussen de elektronenconfiguratie
en de ionisatie-energie;
2.1
- de begrippen ionisatie-energie, elektronenaffiniteit en
roosterenergie omschrijven;
U
- de kristalstructuur van ionverbindingen beschrijven;
- de samenstelling van ionverbindingen weergeven;
- uit formules van ionverbindingen de namen afleiden en
vice versa;
- eigenschappen van ionenverbindingen afleiden en met
voorbeelden illustreren;
Chemische binding
Ionbinding
ionisatie-energie
elektronenaffiniteit
roosterenergie
kristalstructuur van
ionverbindingen
Omdat het uitdiepen van de kwantumtheorie erg theoretisch
en tijdrovend is, beperkt men zich tot het aanbrengen van
het duaal karakter (deeltje versus golf) van het elektron.
In de lessen fysica wordt hier, ook in verband met de aard
van het licht, meer aandacht aan besteed.
2
Chemische binding
De leerlingen hebben reeds voldoende basiskennis van de
atoom- en ionbinding opgedaan in de tweede graad.
In plaats van een systematische behandeling kan de
herhaling en uitdieping van dit onderwerp het best gebeuren
als de gelegenheid zich voordoet.
Zo kan de ionbinding en het bestaan van dipolen bij de
uitwerking van zouten in water beschreven worden
TSO – 3e graad – optie: Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar:14: lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
- eigenschappen van atoomverbindingen geven en
verklaren;
U
LEERINHOUDEN
2.2
8
SPECIFIEKE WENKEN
Atoombinding
lewisstructuren
- lewisstructuurformules schrijven;
datieve binding
- het begrip datieve binding met eigen woorden
uitleggen;
mesomerie
De atoombinding kan best herhaald en uitgediept worden bij
de behandeling van de koolstofchemie.
Het schrijven van lewisstructuren kan ingeoefend worden bij
de behandeling van de oxozuren.
dipoolmoleculen
De ruimtelijke bouw van moleculen kan met behulp van het
sterisch getal afgeleid worden. Een reeks van goede
oefeningen is te vinden op de website:
http://www.gemeenschapsonderwijs.be/wetenschappen/Che
mie/Startchemie.htm
3
Stoichiometrie
3
3.1
Nauwkeurigheid
beduidende cijfers
3.2
Verhoudingsformules
- het begrip mesomerie uitleggen;
- het begrip dipoolmolecule omschrijven;
- de overgang van atoombinding naar ionbinding
uitleggen met het verschil in elektronegatieve waarde;
- moleculekristallen kenschetsen;
- met voorbeelden de begrippen kristalwater en
hydratatie verduidelijken;
- het aantal beduidende cijfers bepalen van een meetresultaat, rekening houdend met de nauwkeurigheid
van de gebruikte apparatuur;
- het verband leggen tussen de procentuele samenstelling van een stof (aantal g van elk element in 100 g
van de stof) en de verhoudingsformule van die stof;
Stoichiometrie
en Afspraken rond het gebruik van het aantal beduidende
cijfers en de gebruikte methode gebeurt in overleg met de
leerkrachten fysica en wiskunde.
TSO – 3e graad – optie: Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar:14: lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
- het gehalte van een opgeloste stof in de oplossing
weergeven als (stofhoeveelheid)concentratie,
massaconcentratie, massafractie, volumefractie,
stofhoeveelheidfractie;
LEERINHOUDEN
3.3
- stoichiometrische vraagstukken maken met
3.4
gebruikmaking van de massa, het volume, de dichtheid
en zo nodig de algemene gaswet, alsook van het
gehalte van oplossingen;
U
Samenstelling
oplossingen
SPECIFIEKE WENKEN
van
Stoichiometrische
vraagstukken
Nadat de leerlingen de techniek voor het oplossen van
stoichiometrische vraagstukken hebben aangeleerd, zal dit
verder ingeoefend worden telkens waar van toepassing, bv.
tijdens de lessen organische chemie, het uitvoeren van
zuur-basereacties en redoxreacties.
4
Drijfveren van reacties
4
4.1
Energie en enthalpie
- vraagstukken maken over het begrip ‘overmaat’ en het
rendement;
- de wet van behoud van energie formuleren;
- de enthalpieverandering ∆H van een stof definiëren als
verandering van de energie-inhoud;
- uitleggen dat het verbreken van bindingen gepaard
gaat met ∆H > 0 en dat het vormen van bindingen
gepaard gaat met ∆H < 0;
- het verband leggen tussen het teken van ∆H en het
exotherm of endotherm karakter van de reactie;
Drijfveren van reacties
Enthalpie (symbool H, van Heat) is gedefinieerd als de
inwendige energie (= U) van het systeem plus de druk (p)
vermenigvuldigd met het volume (V) van het systeem.
H zegt iets over de arbeid (W) die een systeem in een
adiabatische toestand (zonder warmte-uitwisseling met de
omgeving) levert: W, verricht door een systeem is gelijk aan
de afname van H.
- uitleggen waarom een stof inwendige energie bezit die
afhangt van de aard van de bindingen, de aggregatietoestand en de temperatuur;
- experimenteel nagaan of een reactie exotherm is of
endotherm;
9
4.2
Thermochemie
Afhankelijk van de diepgang van de behandeling van
energetische aspecten van chemische reacties in de tweede
graad, zal dit onderdeel meer of minder uitgebreid aan bod
komen.
TSO – 3e graad – optie: Chemie
10
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar:14: lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
SPECIFIEKE WENKEN
vormingsenthalpie
- vormingsenthalpie definiëren;
- in een tabel de vormingsenthalpie van een samengestelde stof opzoeken;
- de reactie-enthalpie berekenen uit de vormingsenthalpieën van de reactieproducten en van de
uitgangsstoffen;
wet van Hess
- de wet van Hess formuleren;
U
- steunend op de wet van Hess en op een tabel van
vormingsenthalpieën, eenvoudige thermochemische
berekeningen uitvoeren;
- stoichiometrische berekeningen maken waarin
thermochemische problemen voorkomen;
4.3
Entropie
- entropie als een maat van wanorde definiëren;
- de relatie tussen (vrije) energie, enthalpie en entropie
aangeven;
Entropie (symbool S). kan gezien worden als een maat voor
wanorde (chaos). In een gesloten systeem (geen uitwisseling met de omgeving) kan S nooit afnemen, dus de
wanorde in een gesloten systeem kan alleen stijgen.
Voor uitleg over enthalpie en entropie:
www.chem.ualberta.ca/~plambeck/che/p102/p02051.htm
- de definitie van reactiesnelheid geven;
- uitleggen dat in reacties (in de meeste gevallen)
bestaande chemische bindingen worden verbroken en
nieuwe worden gevormd;
- beredeneren dat deeltjes van de uitgangsstoffen met
mekaar effectief moeten botsen om te kunnen
reageren;
5
Reactiesnelheid
5.1
Reactiesnelheid
effectieve botsingen
5
Reactiesnelheid
en Het verband leggen tussen het toenemen van het aantal
effectieve botsingen per seconde en het toenemen van de
reactiesnelheid
TSO – 3e graad – optie: Chemie
11
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar:14: lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
- uit het eenvoudig corpusculair kinetisch model van de
materie afleiden dat het aantal effectieve botsingen
tussen de reagerende deeltjes vergroot door het
toenemen van de verdelingsgraad van de stof (en dus
van de contactoppervlakte), de concentraties en de
temperatuur;
LEERINHOUDEN
5.2
Factoren
die
reactiesnelheid
beïnvloeden
- de moeilijkheid omschrijven dat niet elke botsing van
deeltjes effectief is;
- beredeneren dat het geactiveerde complex eerst kan
ontstaan als de kinetische energie van de afzonderlijke
deeltjes bij een effectieve botsing met een hoeveelheid
energie, de z.g. activeringsenergie, is toegenomen;
U
- weergeven dat de meeste reacties in verschillende
stappen, de z.g. "elementaire reacties", verlopen en
dat hoofdzakelijk de traagste stap de reactiesnelheid
van het totale proces bepaalt;
U
- het verband leggen tussen de wijziging van het
reactiemechanisme door toevoeging van een
katalysator en het ontstaan van een nieuw
reactiemechanisme met een kleinere
activeringsenergie;
U
- geschikte experimenten interpreteren als bevestiging
van de invloed van de verschillende factoren op de
reactiesnelheid;
- voor een algemene reactie, waarbij de uitgangsstoffen 5.3
zich in dezelfde fase bevinden, de snelheidswet
schrijven;
- de snelheidsconstante (k) als functie van de
temperatuur en van de eventueel gebruikte katalysator
kenschetsen;
SPECIFIEKE WENKEN
de
De factoren die de reactiesnelheid beïnvloeden worden
verklaard d.m.v. de botsingstheorie en reactiemechanismen.
Factoren die onderzocht en verklaard worden zijn:
› de aard van de reagerende deeltjes;
› de katalysator of de inhibitor;
› de verdelingsgraad van de stof;
› de concentraties;
› de temperatuur.
Chemische snelheidswet
Voor een reactie a A + b B + ... ---> x X + y Y +...
waarbij A, B,... zich in dezelfde fase bevinden is de
uitdrukking van de algemene chemische snelheidswet voor
het ogenblik (t) vt = k . [A]mt . [B]nt ; waarbij de
exponenten m, n, ... niet uit de reactievergelijking afleidbaar
zijn.
TSO – 3e graad – optie: Chemie
12
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar:14: lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
- het belang van de koolstofchemie uitleggen;
- voorbeelden van natuurlijke, synthetische en
kunstmatige organische stoffen geven;
- verklaren waarom het aantal organische stoffen zo
groot is;
LEERINHOUDEN
6
Koolstofchemie
6.1
- de ketenstructuur en de ringstructuur van organische
moleculen voorstellen;
- substitutiereacties van alkanen met halogenen door
een reactievergelijking voorstellen en interpreteren als
homolytische substitutie;
- de reactieproducten afleiden bij de homolytische
substitutiereactie van alkanen met halogenen;
- de trigonale structuur van de etheenmolecule
weergeven;
U
- sp2-hybridisatie beschrijven;
U
- bij elekrofiele addities aan alkenen het elektrofiel
reagens en het nucleofiel substraat aanduiden;
- de lineaire structuur van de ethynmolecule weergeven;
U
- sp-hybridisatie beschrijven;
- structuurisomerie met voorbeelden kenschetsen;
- additiereacties schrijven met alkenen en alkynen;
- van de volgende stoffen of mengsels een typische
toepassing of eigenschap aangeven: methaan,
wasbenzine, white spirit, paraffine;
Koolstofchemie
Alifatische koolwaterstoffen › oefeningen maken op nomenclatuur en isomerie;
alkanen en cycloalkanen
› bronnen en/of bereiding van enkele belangrijke
organische stoffen bespreken;
› toepassingen in de samenleving geven;
3
- sp -hybridisatie beschrijven;
6
Per onderdeel van de koolstofchemie, daar waar het past,
- de tetraëderstructuur van methaan voorstellen;
U
SPECIFIEKE WENKEN
alkenen en cycloalkenen
alkynen
› fysische eigenschappen (vluchtigheid, oplosbaarheid,
enz.) van een aantal gebruikelijke organische verbindingen
nagaan en deze eigenschappen vergelijken met deze van
de overeenstemmende alkanen;
› een organische verbinding herkennen aan de specifieke
groep die ze bezit en afleiden welke reacties de verbinding
kan aangaan.
Een woordenboek ‘Organische chemie’ met 2750
verbindingen, begrippen en reacties is te raadplegen op:
http://www-woc.sci.kun.nl/
Meer dan 1400 moleculemodellen zijn te vinden op
http://people.ouc.bc.ca/woodcock/molecule/molecule.html
Om deze voorstellingen te gebruiken is het programma
‘Chime’ of ‘Rasmol’ noodzakelijk. De voorstellingswijze van
een molecule kan telkens aangepast worden (bolkapmodel,
staaf-bolmodel, enz.). Rotatie is mogelijk en er kan op de
moleculen ingezoomd worden. Chime = plugin (uitbreiding
van het bladerprogramma), noodzakelijk om moleculen in
een bladerprogramma zoals Internet Explorer te kunnen
bekijken.
Rasmol = programma dat de moleculen kan tonen zonder
Internet te gebruiken. Het grote voordeel van Rasmol: het
kan op een diskette, samen met honderden modellen van
moleculen. Leerlingen kunnen het gemakkelijk meenemen
en thuis gebruiken.
TSO – 3e graad – optie: Chemie
13
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar:14: lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
- verklaren waarom benzeen bijzondere eigenschappen
bezit;
LEERINHOUDEN
6.2
U
Aromatische
koolwaterstoffen
De historische achtergronden i.v.m. de ontdekking van de
structuur van benzeen door A. von Kékulé weergeven;
benzeen en homologen
- het voorkomen en de winning van benzeen, tolueen en
xyleen geven;
- de reactievergelijking voor de bereiding van tolueen,
broombenzeen, nitrobenzeen en benzeensulfonzuur
met structuurformules weergeven;
SPECIFIEKE WENKEN
Substitutieproducten van benzeen
- het reactiemechanisme voor de bereiding van tolueen,
broombenzeen, nitrobenzeen en benzeensulfonzuur
met structuurformules weergeven en het elektrofiel
reagens aanduiden;
tolueen
Het uitvoeren van experimenten met benzeen is niet
toegelaten.
broombenzeen
Als alternatief kan voor tolueen gekozen worden.
nitrobenzeen
benzeensulfonzuur
disubstitutieproducten
Het belang van de aromatische verbindingen, bv., aspirine,
kleurstoffen, TNT, enz. aangeven.
- met structuurformules de ortho-, de meta- en de paraisomeren van disubstitutieproducten van benzeen
weergeven;
U
- de oriëntatieregels op concrete voorbeelden
toepassen;
- het onderscheid tussen primaire, secundaire en
tertiaire alcoholen maken;
- substitutiereacties schrijven;
U
- bij nucleofiele substitutiereacties het nucleofiel reagens
en het elektrofiel substraat aanduiden;
U
- eliminatiereacties schrijven die gebeuren ter hoogte
van twee buur C-atomen;
6.3
Organische
verbindingen
6.3.1
Alcoholen
O- Zowel voorbeelden van alifatische als van aromatische
alcoholen worden behandeld.
TSO – 3e graad – optie: Chemie
14
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar:14: lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
- eliminatiereacties schrijven die gebeuren ter hoogte
van het O-atoom en het buur C-atoom;
SPECIFIEKE WENKEN
Laat de leerlingen met behulp van biergist en suiker een
gisting uitvoeren, het alcoholgehalte van het bekomen
product bepalen en een destillatie uitvoeren
- het verschil aangeven tussen de oxidatie van een
primair alcohol en de oxidatie van een secundair
alcohol;
- afleiden waarom een tertiair alcohol niet geoxideerd
wordt;
- van volgende alcoholen een typische eigenschap of
toepassing geven: methanol, ethanol, glycol, glycerol;
- bereiding en eigenschappen van diethylether
beschrijven;
U
- de bereiding van ethers door de williamsonsynthese
beschrijven;
U
- aantonen dat additie van grignardreagentia op
methanal, een ander aldehyd of een keton, een
primair, secundair of tertiair alcohol levert;
- de reactievergelijking schrijven voor de reductie van
een aldehyd en een keton;
- uitleggen waarom een aldehyd zich bij oxidatie omzet
in een carbonzuur terwijl een keton zich niet leent tot
deze omzetting;
- proefondervindelijk een aldehyd identificeren met
fehlingreagens;
6.3.2
Ethers
Hier worden hoofdzakelijk de alkoxyalkanen behandeld.
Bij de williamsonsynthese de rol van natrium bespreken.
6.3.3
Aldehyden en ketonen
Het enkelvoud is aldehyd (van alcohol dehydrogenatus).
Voor het aantonen van aldehyden wordt best het fehlingreagens gebruikt. Het tollensreagens is minder veilig.
TSO – 3e graad – optie: Chemie
15
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar:14: lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
- carbonzuren als zwakke zuren kenschetsen;
LEERINHOUDEN
6.3.4
Carbonzuren
- reacties schrijven van verestering van een carbonzuur;
U
6.3.5
- de belangrijkste bronnen van lipiden opsommen;
Esters en lipiden
Laat verschillende groepjes leerlingen verschillende esters
bereiden.
triglyceriden
Geef het verband met reuk- en smaakstoffen.
- uitleggen hoe de winning en de raffinage van lipiden
gebeurt;
Veel informatie en vragen (met antwoorden) over voedsel
zijn te vinden op de website: www.voedsel.net/
- de structuur van de eenvoudige lipiden (triglyceriden
en cholesterol) uitleggen en er een eenvoudige
voorstelling van geven;
De behandeling van de biochemisch belangrijke stoffen
(lipiden, sachariden en proteïnen) gebeurt in overleg met de
leraar biologie.
- de belangrijkste fysische en chemische eigenschappen
van de lipiden opsommen;
Laat bv een groep leerlingen. een schematisch overzicht
maken van de bereiding van boter, de andere groep een
overzicht van de bereiding van margarine.
- het onderscheid tussen verzadigde en onverzadigde
vetzuren beschrijven;
- een zeep als zout van een carbonzuur met lange
koolstofketen kenschetsen;
- de labobereiding van een zeep en van een detergent
beschrijven;
- de industriële bereiding van een zeep en van een
detergent aan de hand van de reactievergelijkingen
beschrijven;
- de werking van een wasmiddel uitleggen;
Alifatische en aromatische carbonzuren en dicarbonzuren
worden behandeld.
De vorming van zuuranhydriden is een belangrijke
eigenschap.
- de reactiviteit van halogeencarbonzuren en van
zuurhalogeniden vergelijken met die van de
overeenstemmende carbonzuren;
- de hydrolyse van een ester schrijven en aantonen dat
deze omzetting de omgekeerde reactie is van de
verestering;
SPECIFIEKE WENKEN
6.3.6
Zepen en detergenten
Een overzicht van het gebruik van zepen, detergenten en
onderhoudsproducten: www.aise-net.org/
Een (Duits)talige lessenreeks over ‘Zepen en wasmiddelen’:
http://www.educeth.ch/chemie/puzzles/seifen/
TSO – 3e graad – optie: Chemie
16
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar:14: lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
- de indeling van de sachariden volgens het aantal
bouwstenen verklaren;
LEERINHOUDEN
6.3.7
Sachariden
De naam koolhydraten, alhoewel minder goed dan
sachariden, is nog altijd toegelaten, en wordt vooral in het
dagelijks leven gebruikt.
monosachariden
Worden uitvoeriger behandeld:
- de moleculeformules van mono-, di- en polysachariden
schrijven;
- belangrijke voordelen van sachariden als
energieleverancier, als reservevoedsel en als bouwstof
van cellen geven;
•
•
•
- een eenvoudige voorstelling van de structuur van
glucose en van fructose geven;
U
- de belangrijkste eigenschappen en het gebruik van de
monosachariden opsommen;
- een eenvoudige voorstelling van de structuur van
sacharose geven;
SPECIFIEKE WENKEN
monosachariden: glucose, fructose;
disachariden: sacharose, maltose;
polysachariden: zetmeel, cellulose.
Als context kan de vorming en de winning van honing
beschreven worden.
disachariden
- de samenstelling, de eigenschappen en het gebruik
van de disachariden geven;
- de afbraak van zetmeel, via dextrine en maltose, tot
glucose beschrijven;
- het verschil tussen amylopectine en amylose
uitleggen;
- het voorkomen en het belang van voedingsvezels
geven;
- de vorming en het belang van glycogeen in het
lichaam beschrijven;
- het verband tussen de verschillende sachariden
geven;
polysachariden
Via de belangrijkste graangewassen en de bereiding en de
samenstelling van brood kunnen heel wat doelstellingen
bereikt worden.
TSO – 3e graad – optie: Chemie
17
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar:14: lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
U
LEERINHOUDEN
SPECIFIEKE WENKEN
- een primair, secundair en tertiair amine als base
kenschetsen;
- de reactievergelijkingen schrijven voor de bereiding
van een amine;
6.4
6.4.1
Organische N-verbindingen Behandeling van alifatische en van aromatische aminen
(aniline).
Aminen
- de structuur en het belang van amiden kenschetsen;
6.4.2
Amiden
- de reactievergelijking voor de omzetting van aniline in
een diazoniumzout en vervolgens in een azokleurstof
geven;
6.4.3
Diazoniumverbindingen en Toepassingen van azokleurstoffen voor het verven van
kleurstoffen
verschillende soorten textielvezels en in voedingsmiddelen.
6.4.4
Aminozuren en proteïnen
Als het werkt zijn op deze website heel wat overzichtelijke
reactieschema’s te vinden:
www.tomchemie.de/organische_chemie.htm
- op een eenvoudige manier uitleggen waarom
kleurstoffen een kleur vertonen;
- voorbeelden van azokleurstoffen in de textielindustrie
en in de voedingsmiddelenindustrie geven;
- de algemene structuurformule van een aminozuur
schrijven;
- uit de structuur van de aminozuren afleiden dat ze
amfolyten zijn;
- met reactievergelijkingen schetsen hoe uit aminozuren
polypeptiden en proteïnen ontstaan;
- de eenvoudige structuur van de proteïnen beschrijven;
- de indeling en de eigenschappen van de proteïnen
geven;
- de begrippen essentieel en limiterend aminozuur
uitleggen;
Laat de leerlingen een tabel met de 20 belangrijkste
aminozuren hanteren.
Men kan het verband leggen tussen het feit dat proteïnen
macromoleculen zijn en het feit dat ze colloïdale
oplossingen vormen;
TSO – 3e graad – optie: Chemie
18
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar:14: lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
- de definitie van "kunststof" geven;
LEERINHOUDEN
SPECIFIEKE WENKEN
6.5
Kunststoffen
De geschiedenis van kunststoffen, bereiding, gebruik, enz.:
www.apme.org/
7
Chemisch evenwicht
7
7.1
Omkeerbare reacties
chemisch evenwicht
- voorbeelden geven van natuurlijke macromoleculaire
stoffen en van kunststoffen;
- de reactievergelijking voor de polymerisatie schrijven,
wanneer het monomeer gegeven is en motiveren
waarom het monomeer een onverzadigde verbinding
moet zijn;
U
- afleiden wat een co-polymeer is;
- reactievergelijkingen van een polycondensatie
schrijven;
- voorbeelden van thermoplasten en thermoharders
opnoemen;
- een overzicht maken van de bereiding, eigenschappen
en toepassingen van een aantal veel gebruikte
kunststoffen:
polyetheen (PE)
polypropeen (PP)
polyvinylchloride (PVC)
polystyreen (PS)
polyamide (PA)
polyester
- geschikte voorbeelden als omkeerbare reacties
kenschetsen;
- uit het botsingsmodel van de reacties afleiden dat er
een dynamisch evenwicht ontstaat;
Chemisch evenwicht
en Theoretisch zijn alle reacties omkeerbaar.
Het dynamisch karakter van een evenwicht kan eenvoudig
met een fysisch voorbeeld (bv. evenwicht vloeistof - damp,
in een gesloten ruimte) aangebracht worden.
TSO – 3e graad – optie: Chemie
19
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar:14: lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
Het is niet nodig om te wachten met de behandeling van het
chemisch totdat de organische chemie is afgehandeld. Er
kunnen dan ook voorbeelden uit de organische chemie
gekozen worden, bv. de estervorming.
- afleiden dat in de chemische evenwichtstoestand de
snelheid van de heenreactie gelijk is aan de snelheid
van de terugreactie;
U
- de chemische evenwichtstoestand bij een nietaflopende reactie kenschetsen als een toestand met
constant blijvende macroscopische eigenschappen,
zoals temperatuur, druk en concentraties;
- het onderscheid tussen homogeen en heterogeen
chemisch evenwicht uitleggen;
- voor een reactie in de chemische evenwichtstoestand
bij een bepaalde temperatuur de concentratiebreuk
schrijven;
U
SPECIFIEKE WENKEN
Ook in het deelvak ‘Analytische chemie’ zal men begrippen
uit het chemisch evenwicht nodig hebben, nl. in het
hoofdstuk ‘Gravimetrie’.
7.2
Evenwichtswet
7.3
Verstoring van chemische Verschuiving van het evenwicht door verandering van:
evenwichten
• de concentratie van één der componenten;
• de temperatuur van het evenwichtsmengsel;
• de druk van gascomponenten of de hoeveelheid
oplosmiddel.
Het verband tussen evenwichtsconcentraties en
evenwichtsconstante Kc aangeven.
- uit proefondervindelijke gegevens en de concentratiebreuk de evenwichtsconstante bij constante
temperatuur (Kc(T)) voor een reactie berekenen;
- bij kwantitatieve toepassingen in acht nemen dat de
evenwichtscontante enkel van de temperatuur afhangt;
U
- bij kwantitatieve toepassingen in acht nemen dat de
concentraties van vaste componenten in de
heterogene evenwichtsreacties niet voorkomen in de
concentratiebreuk;
- aangeven dat een verandering van concentraties
optreedt in een systeem in de chemische evenwichtstoestand bij een constante temperatuur,
door stoffen toe te voegen of weg te nemen (inclusief
het oplosmiddel) of door gassen samen te persen of
te ontspannen;
TSO – 3e graad – optie: Chemie
20
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar:14: lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
- uit de evenwichtsvoorwaarde afleiden dat, in een
systeem in de chemische evenwichtstoestand bij een
constante temperatuur, een verandering van
concentratie van een of meer stoffen een verschuiving
van de ligging van het chemisch evenwicht kan
veroorzaken;
- op reacties toepassen dat in een systeem in de
wet van Le Châtelier - Van 't Hoff
chemische evenwichtstoestand de zin van
verschuiving van de ligging van dat evenwicht:
> door verandering van de concentratie zo is, dat het
gevolg van die verandering wordt tegengewerkt;
> door aan- of afvoer van warmte zo is dat die aanof afvoer van warmte wordt tegengewerkt; (principe
van Le Châtelier - Van 't Hoff);
- op reacties toepassen dat bij een constante
temperatuur een katalysator wel invloed uitoefent op
de insteltijd van het chemisch evenwicht, maar niet op
de evenwichtsconstante Kc(T);
U
- in reacties met gas- en neerslagvorming duidelijk
maken dat, door een gepaste ingreep op de
reactieomstandigheden, evenwichtsreacties aflopende
reacties worden;
U
- verband leggen tussen het begrip "aflopende reactie"
en het feit dat bij zulk een reactie ten minste één van
de uitgangsstoffen (praktisch) volledig reageert;
aflopende reacties
SPECIFIEKE WENKEN
TSO – 3e graad – optie: Chemie
21
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar:14: lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
- het verband tussen de evenwichtsconstante van de
protonenoverdracht in water en de waterconstante Kw
uitleggen en berekenen;
8
- de zuurheidsgraad van water bij 24 °C uit de
verhouding tussen het aantal ionen en het aantal
moleculen berekenen;
8.1
Evenwichten in water 9 Evenwichten in water waarbij ionen betrokken zijn
waarbij ionen betrokken
Dit hoofdstuk wordt in overleg met de leerkracht ‘Analytische
zijn
chemie’ behandeld.
Waterconstante en pH
Uit omkeerbaarheid van de protonen-overdracht tussen
watermoleculen wordt de overeenkomstige
evenwichtsconstante Kc en de waterconstante Kw afgeleid.
- de pH van zuiver water definiëren en berekenen;
- bij zuur-basereacties met water het verband uitleggen
en berekenen tussen:
> de evenwichtsconstante van een brønstedzuur en
de zuurconstante Kz;
> de evenwichtsconstante van een brønstedbase en
de baseconstante Kb;
- de begrippen pKz en pKb definiëren en berekenen uit
gegeven Kz en Kb-waarden;
- het verband berekenen tussen de zuurconstante van
een brønstedzuur en de baseconstante van zijn
geconjugeerde base;
- het verband uitleggen tussen de pH en de pOH van
zure en basische oplossingen;
U
- de kleuromslag van indicatoren uitleggen door de
ligging van het evenwicht bij zuur-basereacties;
- vraagstukken i.v.m. zuurconstante Kz en baseconstante Kb oplossen;
SPECIFIEKE WENKEN
Zuurheidsgraad is synoniem van ‘zuurtegraad’.
8.2
Zuurbaseconstante
en Een brønstedzuur als protondonor en een brønstedbase als
protonacceptor aangeven.
In tegenstelling met de zuur-basetheorie van S. Arrhenius,
waar stoffen als zuur of base bestempeld kunnen worden,
gaat het in de theorie van J. Brønsted om deeltjes, die,
afhankelijk van de reactiepartner als protondonor of als
protonacceptor kunnen optreden.
Met elk zuur stemt een (geconjugeerde) base overeen en
vice versa.
TSO – 3e graad – optie: Chemie
22
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar:14: lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
- het begrip bufferoplossing verwoorden en de werking
ervan uitleggen door middel van een voorbeeld;
LEERINHOUDEN
SPECIFIEKE WENKEN
8.3
Bufferoplossingen
8.4
Oplossingen van zwakke Het verband tussen de ionisatiegraad en de zuurconstante
of de baseconstante kan aangegeven worden.
elektrolyten
Voorbeelden , verklaring van hun werking en toepassingen
van zowel ‘zure’ als van ‘basische‘ buffers aangeven.
- enkele toepassingen van bufferoplossingen geven;
U
- het begrip ionisatiegraad uitleggen met voorbeelden
met oplossingen van zwakke elektrolyten;
- de verdunningswet van Ostwald afleiden;
U
- vraagstukken i.v.m. zwakke elektrolyten oplossen;
- zoeken of in een reactie de oxidatietrap van atomen
verandert en besluiten of de reactie een redoxreactie
is;
- besluiten dat als de oxidatietrap van een atoom daalt,
respectievelijk stijgt, het atoom gereduceerd,
respectievelijk geoxideerd wordt;
- aantonen dat de reductie van atomen van een element
steeds gepaard gaat met de oxidatie van andere
atomen van een (meestal ander) element;
- het begrip redoxkoppel definiëren en in een
redoxreactie de oxidator en reductor aanduiden;
Een experiment om de verdunningswet van Ostwald te
demonstreren kan al bij punt 8.1 uitgevoerd worden.
9
Redoxreacties
9.1
Oxidatietrappen
redoxvergelijkingen
9
Redoxreacties
en Redoxreacties en begrippen uit de redoxchemie worden
stapsgewijs verklaard aan de hand van heldere voorbeelden. Opgaven zijn voorhanden om de kennis van de
stof te toetsen:
http://mediatheek.thinkquest.nl/~kl013/index.html
TSO – 3e graad – optie: Chemie
23
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar:14: lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
- besluiten dat in water de elektronenoverdracht
afhankelijk kan zijn van de zuurheidsgraad;
LEERINHOUDEN
9.2
- redoxvergelijkingen opstellen van redoxreacties in zuur 9.3
en basisch milieu, vertrekkende van de gegevens van
het experiment;
Invloed van de
zuurheidsgraad
Redoxtabel
Halfreacties of redoxsystemen worden in tabelvorm aan de
leerlingen bezorgd.
- de halfreactie of het redoxsysteem van de oxidator of
van de reductor schrijven als:
oxidator + n e
reductor
U
- een halfreactie - indien nodig - in evenwicht brengen
met water of, naargelang de zuurheidsgraad van het
reactiemidden, met oxonium- of met hydoxide-ionen;
U
- het principe van de elektrochemische cel schematisch
weergeven;
U
- factoren opsommen waarvan de gemeten spanning
(potentiaalverschil) afhankelijk is;
U
- de normwaterstofelektrode en normpotentiaal
definiëren;
U
- de normcelspanning definiëren en berekenen met
behulp van een tabel waarin redoxsystemen
gerangschikt zijn volgens de waarde van hun
normpotentiaal;
- met behulp van deze tabel de afloop van praktisch
belangrijke redoxreacties voorspellen;
- voorbeelden van corrosie aangeven.
10
SPECIFIEKE WENKEN
Thema naar keuze
TSO – 3e graad – optie Chemie
24
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
DEELVAK 2: ORGANISCHE CHEMIE: PRACTICUM
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
1
De leerlingen kunnen:
Kennismaking met
organische stoffen
Gevaren bij het werken met organische verbindingen.
Veiligheidsmaatregelen.
- de belangrijkste veiligheidsmaatregelen bij het werken
met organische stoffen aangeven;
Veiligheidsvoorschriften
Gebruik en reiniging met materiaal.
- belangrijke eigenschappen van organische stoffen
kenschetsen;
R- en S-zinnen
Afvalverwerking.
Verslaggeving
Maken van opstellingen eventueel met slijpstukken.
- voorbereidingen voor het uitvoeren van experimenten
treffen;
Maken van voorbereidingen en verslagen.
Veel nuttige informatie is te vinden op de websites:
http://www.ping.be/~ping6998/index.htm en
http://pegasus.lpm.uni-sb.de/chemie/lplinks/organisc.htm
- de elementen die minimaal in een verslag aanwezig
moeten zijn, opsommen;
2
- belangrijke fysische stofconstanten experimenteel
bepalen;
- een omkristallisatie van een organische stof uit water
en uit een organisch solvent uitvoeren;
- drie organische componenten door extractie
scheiden;
- een gewone destillatie, een gefractioneerde en een
stoomdestillatie uitvoeren;
U
SPECIFIEKE WENKEN
- een vacuümdestillatie uitvoeren;
- een controle op de zuiverheid van de bekomen
destillatieproducten uitvoeren door chromatografische
technieken;
Bewerkingen in de
preparatieve organische
chemie
Kookpunts-, smeltpunts- en dichtheidsbepaling. Eventueel
kan (in overleg met de collega fysica) ook de bepaling van
de brekingsindex behandeld worden.
Bepaling van fysische
stofconstanten
Omkristallisatie:
- uit water: bv. aceetanilide;
Omkristallisatie:
- uit water
- uit een brandbaar solvent
Extractie:
scheiding van drie
componenten
Verschillende soorten
destillaties
- uit een organisch solvent: bv. 1,3-dinitrobenzeen uit
alcohol.
Extractie, bv. scheiding van benzoëzuur, 2-naftol en p-dichloorbenzeen.
Gewone destillatie en gefractioneerde destillatie:
- scheiden van een mengsel van bv. aceton en azijnzuur;
- vergelijken van de twee technieken.
Destillatie van wijn: bepaling van het alcoholgehalte.
Stoomdestillatie met bv. appelsienschillen.
TSO – 3e graad – optie Chemie
25
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
3
- een synthese van methaan uitvoeren;
Synthese en eigenschappen
van koolwaterstoffen
- eigenschappen van methaan onderzoeken en
opzoeken;
3.1 Methaan
- een synthese van etheen uitvoeren;
3.2 Etheen
SPECIFIEKE WENKEN
Methaan als molecule van de week en talrijke andere
moleculen:http://scifun.chem.wisc.edu/chemweek/methane/
methane.html
- eigenschappen van etheen onderzoeken en
opzoeken;
- een synthese van ethyn uitvoeren;
3.3 Ethyn
- eigenschappen van ethyn onderzoeken en
opzoeken;
- de synthese van een cycloalkeen uitvoeren;
3.4 Een cycloalkeen
- eigenschappen van een cycloalkeen onderzoeken en
opzoeken;
4
- de synthese van een primair, een secundaire en
een tertiair alcohol uitvoeren;
- eigenschappen van een primair, een secundair en
van een tertiaire alcoholen onderzoeken, opzoeken en
vergelijken;
Synthese en eigenschappen
van alcoholen
4.1 Primaire, secundaire en
tertiaire alcoholen
Als cycloalkeen kan bv. cyclohexeen (met berekening van
het rendement) gekozen worden.
TSO – 3e graad – optie Chemie
26
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
- eigenschappen van cyclohexanol onderzoeken en
opzoeken;
LEERINHOUDEN
4.2 Cyclohexanol
5
- ethylacetaat synthetiseren;
Synthese en eigenschappen
van esters
- eigenschappen van ethylacetaat onderzoeken en
opzoeken;
5.1 Ethylacetaat
- een synthese van aspirine uitvoeren;
5.2 Aspirine
6
- een synthese van broombutaan uitvoeren;
- eigenschappen van broombutaan onderzoeken en
opzoeken;
SPECIFIEKE WENKEN
Synthese en eigenschappen
van halogeenkoolwaterstoffen
Vorming en reacties van esters:
http://www.kncv.nl/producten/combinatorielechemie.html
Synthese en afzondering van aspirine is o.a. te vinden op:.
http://aether.ruca.ua.ac.be/inleidingslessen/ester/Ester.html
Synthese van het mengsel van isomeren van broombutaan.
De verschillende toegelaten namen komen aan bod.
6.1 Broombutaan
6.2 tert-Butylchloride
- een synthese van tert-butylchloride uitvoeren;
Bereiding en afscheiden van tert-butylchloride:
http://aether.ruca.ua.ac.be/inleidingslessen/BuCl/BuCl.html
- eigenschappen van tert-butylchloride onderzoeken
en opzoeken;
7
- testreacties op aminen uitvoeren;
Aminen
7.1 Testreacties
Testreacties op primaire, secundaire en tertiaire aminen.
TSO – 3e graad – optie Chemie
27
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
- de synthese van een kleurstof uitvoeren;
U
LEERINHOUDEN
7.2 Bereiding van een kleurstof
Bereiding van diazoniumzouten en van azokleurstoffen:
http://www.abitools.de/themen/chemie/reaktionen/reakt_d1.htm
8
Oefeningen over aldehyden en ketonen zijn te vinden op:
http://aether.ruca.ua.ac.be/inleidingslessen/AldKet/Aldket.ht
ml
Aldehyden en ketonen
- testreacties op aldehyden en op ketonen uitvoeren;
8.1 Testreacties
- de synthese van een aldehyd uitvoeren;
8.2 Bereiding van een aldehyd
9
- testreacties op carbonzuren en derivaten uitvoeren;
SPECIFIEKE WENKEN
Carbonzuren en derivaten
9.1 Testreacties
Als testreacties kunnen de volgende proeven uitgevoerd
worden:
- aantonen van het zuur karakter met NaHCO3-oplossing;
- test op onverzadigdheid (Baeyer's test met 1% KMnO4);
- zuurtegraad met indicatorpapier;
- estervorming met absolute ethanol (verwarmen met ook
geconc. H2SO4, dan afkoelen en neutraliseren met
natriumcarbonaat-oplossing, ruiken).
- de bereiding van een carbonzuur uitvoeren;
9.2 Bereiding van een carbonzuur
Bijvoorbeeld via een Grignardreactie, Cannizarroreactie.
- de bereiding van een carbonzuuranhydride uitvoeren;
9.3 Bereiding van een anhydride
Bijvoorbeeld barnsteenzuuranhydride.
- de bereiding van een amide uitvoeren;
9.4 Bereiding van een amide
Bijvoorbeeld aceetamide.
TSO – 3e graad – optie Chemie
28
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
- de hydrolyse van een ester uitvoeren;
- de hydrolyse van een amide uitvoeren;
LEERINHOUDEN
SPECIFIEKE WENKEN
9.5 Hydrolyse van een ester,
amide, zuuranhydride
- de hydrolyse van een zuuranhydride uitvoeren;
10
- elektrofiele substitutiereacties met benzeenderivaten
uitvoeren;
11
- experimenten met sachariden uitvoeren;
Elektrofiele substitutiereacties met benzeenderivaten
Experimenten met benzeen zelf zijn voor leerlingen
verboden.
Experimenten met
voedingsstoffen
Veel uitleg over biomoleculen, nl. koolhydraten, eiwitten en
vetten:
http://www.bionet.schule.de/schulen/cals/biomoleculen/bioc
hemie01.htm
11.1 Sachariden (koolhydraten)
Als alternatief kan tolueen gebruikt worden.
- experimenten met aminozuren en met proteïnen
uitvoeren;
11.2 Aminozuren en proteïnen
(eiwitten)
Precipitatie- en kleurreacties.
- experimenten met lipiden uitvoeren;
11.3 Lipiden (vetten)
Bijvoorbeeld de bereiding van een zeep.
- een ether bereiden;
12
Uit een alcohol of Williamsonsynthese.
- eigenschappen van een ether onderzoeken en
opzoeken.
Bereiding en eigenschappen van een ether
Veel gegevens over diethylether zijn te vinden op de
website: http://www.jtbaker.com/msds/e2340.htm.
TSO – 3e graad – optie Chemie
29
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
DEELVAK 3: ANALYTISCHE CHEMIE
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
1
De leerlingen kunnen:
- het onderscheid aangeven tussen kwalitatieve en
kwantitatieve analyse;
Chemische analysemethodes
1.1 Betekenis, doel, toepassingen
- voorbeelden van toepassingen van chemische
analyses geven;
SPECIFIEKE WENKEN
Het doel van de cursus analytische chemie is dat de
leerlingen een degelijke technische kennis opdoen en
nauwkeurig leren werken.
Zij krijgen een overzicht van de belangrijkste routinebepalingen en leren ze ook uitvoeren.
De aangegeven volgorde van de leerstof is niet bindend.
Voorbeelden: water, voedingsmiddelen, geneesmiddelen,
cosmetica, …
- eenvoudige omrekeningen maken van een stofhoeveelheid (aantal mol) van een bepaalde stof naar de
massa van die stof en naar volume van gassen en
omgekeerd;
1.2 Chemische reacties en
stoichiometrie
- deeltjes in een reactievergelijking
- deeltjesmassa
- verschillende uitdrukkingen van gehalte van een
component in een mengsel: (stofhoeveelheid) concentratie (mol/l), massaconcentratie (g/l), massafractie (procent, promille, ppm, ppb), volumefractie (%)
geven en omrekenen in elkaar;
- stoichiometrische
berekeningen
Herhaling en uitbreiding van de begrippen uit de algemene
chemie: hoeveelheid stof, molaire massa, molair volume,
concentratie.
De leerlingen beter vertrouwd maken met de wetenschappelijke notatie van getallen.
Na dit hoofdstuk kan een overzicht gegeven worden van de
verschillende methodes, die behandeld worden:
gravimetrische, volumetrische, elektrochemische en
optische analysemethoden.
- een reactievergelijking in mol en in gram interpreteren;
- stoichiometrische vraagstukken oplossen;
2
- het principe van gravimetrie door neerslaan uitleggen;
Gravimetrische analyse
2.1 Doel en principe van de
gravimetrie
Technieken behandelen in labo. In de geofysica heeft
‘gravimetrie’ een totaal andere betekenis.
TSO – 3e graad – optie Chemie
30
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
- het gehalte van oplossingen d.m.v. gravimetrische
analyse bepalen;
- voorbeelden van gravimetrische berekeningen
uitvoeren;
LEERINHOUDEN
2.2 Overzicht van de
gravimetrische methodes
SPECIFIEKE WENKEN
De verdere behandeling van het neerslag (affiltreren, wassen,
drogen, gloeien, wegen) kan bij het principe (2.1) vermeld
worden en wordt best tegelijkertijd in het labo uitgevoerd.
2.3 Berekeningen en analysefactor
- de analysefactor kenschetsen;
- de grootheden oplosbaarheid en oplosbaarheidsproduct aangeven en vergelijken;
2.4 Oplosbaarheid en
oplosbaarheidsproduct
- factoren die de oplosbaarheid beïnvloeden geven en
verklaren;
2.5 Factoren die de oplosbaarheid
beïnvloeden
- neerslagen indelen volgens deeltjesgrootte;
2.6 Indelen van de neerslagen
- voorbeelden van colloïden en hun indeling geven;
2.7 Colloïden
- het mechanisme van de neerslagvorming beschrijven;
2.8 Mechanisme van de
neerslagvorming
- het begrip ‘zuiverheid’ van een neerslag uitleggen;
2.9 Zuiverheid van het neerslag
Colloïdale deeltjes zijn 1-1000 nm groot. Ze zijn daarmee
veel groter dan moleculen, maar klein genoeg om
warmtebeweging (Brownse beweging) uit te voeren.
Daardoor vertonen colloïdale oplossingen (dispersies) een
grote gelijkenis met echte oplossingen.
TSO – 3e graad – optie Chemie
31
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
3
SPECIFIEKE WENKEN
Volumetrische analyse
Meer over volumetrische berekeningen:
http://hlab2.uni-muenster.de/mathe/man00034.html
- doel en principe van volumetrie uitleggen;
3.1 Doel en principe van de
volumetrie
3.2 Begrippen i.v.m. de volumetrie
Titreren, equivalentiepunt.
- eisen gesteld aan de reacties in de volumetrie
aangeven;
3.3 Eisen gesteld aan de reacties
in de volumetrie
Aflopende en snelle reacties komen in aanmerking.
- de eindpuntindicatie bij een titratie aangeven;
3.4 Eindpuntindicatie bij een
titratie
- een indeling geven van de soorten titraties;
3.5 Overzicht van de
volumetrische methodes
- een overzicht geven van het gebruikte maatglaswerk
met de daarbij horende ijking en reiniging;
3.6 Maatglaswerk
Pipetten, buretten, maatkolven.
- volumetrische berekeningen maken;
3.7 Berekeningen
Volumetrische berekeningen m.b.v. een rekenblad:
http://www.region-online.de/bildung/excel/volumetrie.htm
4
Het zuur-baseconcept volgens Brønsted-Lowry wordt
beknopt herhaald en waar nodig uitgebreid:
http://www.ping.be/~ping6998/ch-min2.htm.
- belangrijke begrippen uit de volumetrie verwoorden;
- nauwkeurig aangeven wat het equivalentiepunt is;
- uitleggen hoe de bereiding van titreeroplossingen
gebeurt;
Zuur-basetitraties
4.1 Bereiding titreeroplossingen
TSO – 3e graad – optie Chemie
32
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
- de begrippen oertiterstof en standaardoplossing 4.2 Oertiterstoffen en bereiding
uitleggen en toepassen met zuur-basereacties;
van standaardoplossingen
SPECIFIEKE WENKEN
Concreet toepassen op zuur-basereacties.
- aangeven hoe de titerstelling van titreeroplossingen 4.3 Titerstelling van titreergebeurt;
oplossingen
- de eindpuntindicatie van een zuur-basetitratie aangeven; 4.4 Eindpuntindicatie
4.5 Toepassingen: directe en
terugtitraties
- directe en terugtitratie typeren;
- titratiekrommen van éénprotolyten kenschetsen;
Zuur-base-indicatoren: definitie, werking, omslagpunt,
omslaggebied, enkele belangrijke indicatoren.
en
van
meerwaardige 4.6 Titratiekrommen van één- en
van meerwaardige protolyten
5
- het principe van een neerslagtitratie uitleggen;
- het evenwicht tussen twee neerslagen beschrijven;
De titratiekrommen kunnen berekend worden met pHformules (eventueel met behulp van de pc) en opgemeten
worden met een pH-meter (‘real-time-metingen’). De
bespreking ervan is noodzakelijk.
Neerslagtitraties
5.1 Principe
Beknopte herhaling van begrippen oplosbaarheid en oplosbaarheidsproduct: http://www.ping.be/~ping6998/chmin2.htm.
5.2 Evenwicht tussen twee
neerslagen
Het gemeenschappelijk-ioneffect bespreken.
TSO – 3e graad – optie Chemie
33
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
SPECIFIEKE WENKEN
5.3 Argentometrie
- het principe en toepassingen van argentometrie geven;
- principe en toepassingen
Bespreking van de invloed van de concentratie en van Ks
- de eindpuntbepaling volgens Mohr, Volhard en Fajans
omschrijven;
- eindpuntbepaling volgens
Mohr, Volhard en Fajans
Vorming van een gekleurde neerslag (Mohr), adsorptieindicatoren (Fajans) en vorming van een gekleurd complex
(Volhard).
6
Complexometrische titraties
- uitleggen wat complexen zijn en hoe ze gevormd
kunnen worden;
6.1 Complexvorming
- de stabiliteit en de stabiliteitsconstante van een
complex kenschetsen;
6.2 Stabiliteit en stabiliteitsconstante
6.3 EDTA-titraties
- het principe van een EDTA-titratie uitleggen;
- principe
- de titratiekromme van een EDTA-titratie berekenen en
uitleggen;
- reagentia, oplossingen,
indicatoren
Methode van Schwarzenbach
EDTA is de afkorting voor de verbinding Ethyleen-DiamineTetra-Acetaat.
- titratiekromme
- toepassingen van complexometrische titraties geven;
7
- het principe van redoxtitraties geven;
Komen aan bod: ligand (eentandig en meertandig), centraal
ion, coördinatiegetal en de IUPAC-nomenclatuur.
- toepassingen
Gebruik van buffertabletten.
Redoxtitraties
Op het ogenblik dat met dit hoofdstuk gestart wordt, dient in
het deelvak Fysico-elektrochemie het hoofdstuk
‘Elektrodepotentialen – Galvanische elementen’ reeds
grotendeels afgewerkt te zijn.
7.1 Principe
TSO – 3e graad – optie Chemie
34
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
- een indeling van de verschillende methodes van
redoxtitraties verwoorden;
- redoxvergelijkingen opstellen;
LEERINHOUDEN
indeling van de verschillende
methodes
7.2 Opstellen van redoxvergelijkingen
- basisbegrippen, gebruikt bij redoxtitraties, verwoorden; 7.3 Begrippen
- het begrip redoxpotentiaal omschrijven en met
voorbeelden uitleggen;
7.4 Redoxpotentiaal
- de evenwichtsconstante van een redoxreactie
afleiden;
7.5 Evenwichtsconstante van een
redoxreactie
- aangeven hoe de eindpuntdetectie d.m.v. redoxindicatoren gebeurt;
7.6 Eindpuntdetectie d.m.v.
redoxindicatoren
- aangeven hoe de potentiometrische eindpuntdetectie
gebeurt;
7.7 Potentiometrische
eindpuntdetectie
7.8 Permanganometrie
- de invloed van de zuurtegraad op het oxiderend
vermogen van kaliumpermanganaat aangeven;
SPECIFIEKE WENKEN
- oxiderend vermogen en
invloed van de zuurtegraad
Herhaling en waar nodig, uitbreiding:
http://www.ping.be/~ping6998/ch-min2.htm
Werken met concentraties, uitgedrukt in mol per liter, is,
voor de leerlingen, het eenvoudigst. Normaliteit is geen
standaardgrootheid, maar wordt in de praktijk nog veel
gebruikt.
Oxidator- en reductorsterkte worden herhaald en uitgebreid.
Potentiometrische methode m.b.v. meet- en referentieelektroden.
TSO – 3e graad – optie Chemie
35
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
- aangeven hoe de eindpuntdetectie d.m.v. redoxindicatoren gebeurt;
- reagentia,
standaardoplossingen
- de gebruikte reagentia en standaardoplossingen bij
permanganometrie aangeven;
- principe van zelfindicatie
SPECIFIEKE WENKEN
- toepassingen
- toepassingen van permanganometrie opsommen;
7.9 Jodometrie
- de invloed van het oxiderend vermogen bij
jodometrie geven;
- oxiderend vermogen
Andere redoxmethodes zoals bv. chromatometrie,
cerimetrie, jodimetrie, hoeven niet in de theorie behandeld
te worden, maar kunnen wel in het labo uitgevoerd worden.
- reagentia, zetmeelindicator,
standaardoplossingen
- de gebruikte reagentia en standaardoplossingen bij
jodometrie aangeven;
- principe van indirecte en
terugtitratie
- het principe van indirecte en van terugtitratie geven;
- toepassingen van jodometrie opsommen;
- toepassingen
8
- het principe van de elektrogravimetrie geven;
- het wetten van Faraday geven en uitleggen;
Elektrogravimetrie
8.1 Principe
8.2 Wetten van Faraday
Instrumentele analysemethodes
Vooraleer dit en de volgende hoofdstukken behandeld
worden is het aan te raden om een overzicht te geven van
de verschillende technieken die gebruikt worden bij de
instrumentele analysemethodes:
-
elektrochemische analysemethodes
-
optische analysemethodes.
Herhaling en eventueel uitbreiding van de leerstof uit het
deelvak ‘Fysico-elektrochemie’.
TSO – 3e graad – optie Chemie
36
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
- de stroomspanningscurve afleiden en de
ontledingspotentiaal aangeven;
8.3 Stroomspanningscurve en
ontledingspotentiaal
- elektrode-reacties schrijven en uitleggen;
8.4 Elektrode-reacties
- de apparatuur en de gebruikte elektroden bij
elektrogravimetrie identificeren;
8.5 Apparatuur en gebruikte
elektroden
- toepassingen van elektrogravimetrie geven;
8.6 Toepassingen
9
Potentiometrie
SPECIFIEKE WENKEN
Factoren die de fysische eigenschappen van de
elektrolytische metaalafzetting beïnvloeden.
De grootheden elektrodepotentiaal en Nernst-potentiaal.
Meet- en referentie-elektroden.
- het principe van de potentiometrie geven;
9.1 Herhaling
- de potentiometrische pH-meting uitleggen;
9.2 Potentiometrische pH-meting
IJking d.m.v. buffers.
- potentiometrische zuur-basetitraties kenschetsen;
9.3 Potentiometrische zuurbasetitraties
Bepaling van het equivalentiepunt (methode van de tweede
afgeleide).
- potentiometrische redoxtitraties kenschetsen;
9.4 Potentiometrische
redoxtitraties
- - potentiometrische neerslagtitraties kenschetsen;
9.5 Potentiometrische
neerslagtitraties
TSO – 3e graad – optie Chemie
37
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
10
Conductometrie
SPECIFIEKE WENKEN
Herhaling van elektrische geleiding en geleidingvermogen;
equivalent geleidingvermogen (Λ0) bij oneindige verdunning.
- het elektrisch geleidingvermogen en het equivalent
geleidingvermogen omschrijven en vergelijken;
10.1 Herhaling
- de gebruikte apparatuur bij conductometrie aanduiden
en beschrijven;
10.2 Apparatuur
De conductometrische cel.
- conductometrische titraties kenschetsen;
10.3 Conductometrische titraties
Zuur-base- en neerslagtitraties (titratiecurven).
- andere toepassingen van conductometrie geven;
10.4 Andere toepassingen
11
Refractometrie
- de grootheden brekingsindex en grenshoek
omschrijven;
11.1 Brekingsindex en grenshoek
- de bouw van de Abbe-refractometer uiteenzetten;
11.2 Abbe-refractometer
11.3 Toepassingen
- toepassingen van refractometrie geven;
Herhalen van definitie van brekingsindex en grenshoek,
toepassingsmogelijkheden.
Bespreking van de bouw van de Abbe-refractometer.
TSO – 3e graad – optie Chemie
38
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
12
Polarimetrie
- inleidende begrippen van polarimetrie beschrijven;
12.1 Inleidende begrippen
- de bouw van een polarimeter geven en uitleggen;
12.2 Polarimeter
- toepassingen van polarimetrie geven;
12.3 Toepassingen
13
Spectrofotometrie
SPECIFIEKE WENKEN
De begrippen chiraal C-atoom, gepolariseerd licht, optische
activiteit en specifiek draaiingsvermogen worden behandeld.
Bouw van de polarimeter. Invloeden op het draaiingsvermogen zoals temperatuur, concentratie, aard van het
oplosmiddel, golflengte, mutarotatie zullen slechts aan bod
komen, indien ze van toepassing zijn.
Straling als golfverschijnsel en als energiestroom (energie
van straling); zichtbaar licht- en UV-spectrometrie,
complementaire kleur, spectrale absorptiecurve en
werkgolflengte.
- verschillende soorten spectra beschrijven;
13.1 Spectra
- de wet van Lambert-Beer geven en uitleggen;
13.2 Wet van Lambert-Beer
De begrippen transmissie, procentuele transmissie, extinctie
en extinctiecoëfficiënt komen hier aan bod.
- een kalibratiecurve omschrijven;
13.3 Kalibratiecurve
Verdunningsreeks en ijklijn, lineaire regressie en afwijkingen
op de wet van Lambert-Beer (lineair, dynamisch
meetbereik).
- het principe en de gebruikte apparatuur van
vergelijkende colorimetrie geven en uitleggen;
13.4 Vergelijkende colorimetrie
Wet en apparatuur (Nessler-buizen, comparatoren, Dubosqcolorimeter).
- het principe en de gebruikte apparatuur van
absorptiespectrometrie geven en uitleggen
13.5 Absorptiespectrometrie
Fotometers: blokschema (enkelstraal- en dubbelstraalspetrometers), lichtbron, monochromator (filter, prisma,
tralie), cuvetten, detectoren (fotomultiplicator en
siliciumdiode) en nauwkeurigheid worden behandeld.
- de verschillende types spectrometers beschrijven;
TSO – 3e graad – optie Chemie
39
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
- het principe en de apparatuur van UV- en IRspectrofotometrie, fluori-, nefelo- en turbidimetrie,
atomaire absorptie spectrometrie , vlamspectrofotometrie en spectraalanalyse geven en uitleggen.
LEERINHOUDEN
13.6 Andere optische
analysemethodes
SPECIFIEKE WENKEN
Principe en apparatuur van: UV- en IR-spectrofotometrie,
fluori-, nefelo- en turbidimetrie, atomaire absorptie
spectrometrie (AAS), vlamspectrofotometrie,
spectraalanalyse.
Nucleaire magnetische resonantie (NMR) en
massaspectrometrie worden voorbehouden voor het HO.
TSO – 3e graad – optie Chemie
40
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
DEELVAK 4: ANALYTISCHE CHEMIE: PRACTICUM
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
1
De leerlingen kunnen:
- reacties schrijven en uitvoeren, gebruikt voor de
kwalitatieve analyse van kationen en van anionen;
- aangeven hoe de kwalitatieve analyse van ionen kan
gebeuren;
Elementaire principes
kwalitatieve analyse
Kennismaking, bespreking en
uitvoering van een aantal reacties
tussen kationen en anionen, die
kunnen dienen om deze ionen op te
sporen via kwalitatieve analyse en
om ze te doseren via kwantita-tieve
analyse
2
SPECIFIEKE WENKEN
Opsporen met semi-micro-analysemethode van volgende
kationen: Al3+, Ca2+, Cd2+, Cr3+, Cu2+, Fe2+/Fe3+, Mn2+, Ni2+,
Pb2+, Zn2+;
anionen: Cl-, Br-, I-, S2-, SO32-, SO42-, CO32en eventueel andere, in een mengsel van verschillende ionen.
Kwantitatieve analyse
- het calcium- en het sulfaatgehalte van een oplossing
gravimetrisch bepalen;
1
- verschillende werkwijzen en technieken kenschetsen;
Kennismaking met de verschillende werkwijzen en technieken
Gravimetrie
Alhoewel onderstaande voorbeelden kenschetsend zijn, zijn
ze niet limitatief: Ca2+, SO42-, Fe3+, Ni2+.
Een aantal praktische oefeningen voor analytische chemie:
http://anchweb.vub.ac.be/OurLab/practicum.htm
Uitvoeren van 2 à 3 analyses
- een standaardoplossing bereiden;
2
Volumetrie
2.1
Zuur-base titraties
- de titratie van een HCl-oplossing met een NaOHBereiden van standaardoplossing uitvoeren en interpreteren;
oplossingen
- het zuurgehalte van azijn bepalen door titratie
Doseringen uitvoeren
met een NaOH-standaardoplossing;
- het massaprocent acetylsalicylzuur in een tablet
aspirine bepalen door titratie met een NaOHstandaardoplossing;
Stellen van een natriumhydroxide- en van een
waterstofchloride-oplossing.
Een aantal doseringen uitvoeren, bv. azijnzuur in huishoudazijn, acetylsalicylzuur in aspirine, kristalsoda, technisch
natriumhydroxide.
TSO – 3e graad – optie Chemie
41
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
2.2
- een zilvernitraatoplossing bereiden en stellen;
Neerslagtitraties
- het chloride-gehalte van leidingwater bepalen;
Bereiden en stellen van een
zilvernitraat-oplossing
- het zoutgehalte van chips bepalen;
Doseringen in de argentimetrie
2.3
- door een complexometrische titratie het calciumgehalte van water bepalen;
EDTA-titraties
2.4
- een kaliumpermanganaat-oplossing stellen op
oxaalzuur;
- het ijzergehalte van een oplossing bepalen;
- een oplossing voor jodo-jodimetrie bereiden en stellen;
- het gehalte actieve chloor in bleekwater bepalen door
jodo-jodimetrie;
- een oplossing voor chromatometrie bereiden;
- het ijzergehalte van een oplossing door chromatometrie bepalen;
Complexometrische titraties
SPECIFIEKE WENKEN
Een aantal doseringen in de argentimetrie volgens Mohr,
Fajans, Volhard.
Ca- en Mg-hardheid; ook gebruik van buffertabletten.
Redoxtitraties
Permanganometrie
Bereiden en stellen van de
oplossing; doseringen
Door permanganometrie bv. het ijzergehalte van een
oplossing na reductie met aluminium of tin(II)chloride
bepalen.
Jodo-jodimetrie
Bereiden en stellen van de
oplossingen; doseringen
Door jodo-jodimetrie bv. het gehalte actieve chloor in
bleekwater bepalen.
Chromatometrie
Bereiden van de oplossing;
doseringen
Door chromatometrie bv. het ijzergehalte van een oplossing
bepalen.
TSO – 3e graad – optie Chemie
42
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
- een refractometrische bepaling uitvoeren;
LEERINHOUDEN
3
Instrumentele analysen
3.1
Refractometrie
Uitvoering van een bepaling
3.2
- de specifieke en de molaire rotatie van sacharose
bepalen;
SPECIFIEKE WENKEN
Informatie over refractometrie en andere instrumentele
analysemethodes: http://www.sciences-enligne.com/lic/chimie/chi_exp/materiel/montages/refracto.htm
Polarimetrie
Bepaling van de specifieke en
molaire rotatie
Meer over polarimetrie: http://www.sciences-enligne.com/lic/chimie/chi_exp/polarimetrie/sommaire.htm
Bepaling van de concentratie van
- de concentratie van een suikeroplossing polarimetrisch een suikeroplossing en de
bepalen;
zuiverheid van de suiker
- de zuiverheid van suiker bepalen;
3.3
- het ijzergehalte colorimetrisch bepalen met de
Duboscq-comparator;
Colorimetrie
Bepaling van ijzer
De thiocyanaat-methode toepassen.
Gebruik van testkits
- voor eenvoudige colorimetrische bepalingen testkits
gebruiken;
3.4
- een extinctiecurve en een ijklijn opstellen;
- een spectrofotometrische bepaling uitvoeren;
- met een elektronisch rekenblad uit de gemeten
waarden de extinctiecurve en ijklijn afleiden;
Spectrofotometrie
Extinctiecurve en ijklijn
Voorbeelden: ijzerbepaling (o-fenanthroline-methode),
mangaanbepaling. Met het elektronisch rekenblad (bv.
Excel) uit de gemeten waarden de extinctiecurve en ijklijn
afleiden.
TSO – 3e graad – optie Chemie
43
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
3.5
SPECIFIEKE WENKEN
Emissiespectrofotometrie
U
- m.b.v. emissiespectrofotometrie kwalitatief
verschillende elementen aantonen;
Kwalitatief aantonen van
elementen
Facultatieve labo-oefeningen.
U
- m.b.v. vlamfotometrie kwalitatief verschillende
elementen aantonen;
3.6
Vlamfotometrie
Labo-oefening indien toestel aanwezig, zo niet demonstratie
in een bedrijf.
U
- m.b.v. atoomabsorptie kwalitatief verschillende
elementen aantonen;
3.7
Atoomabsorptie
Labo-oefening indien toestel aanwezig, zo niet demonstratie
in een bedrijf.
3.8
Elektro-analytische
gravimetrie
U
- een bepaling d.m.v. elektro-analytische gravimetrie
uitvoeren;
Eén bepaling
3.9
- een titratiecurve opnemen m.b.v. conductometrie;
Bijvoorbeeld kan koper in koperzout-oplossing bepaald
worden.
Conductometrie
Opnemen van een titratiecurve
Door middel van ‘real time’-meting met computer, interface
en sensor het experiment uitvoeren.
3.10 Potentiometrische titratie
- een potentiometrische zuur-basetitratie uitvoeren;
- de gegevens van potentiometrische titratie verwerken.
Computergestuurde gegevens-garing en -verwerking.
Zuur-base titratie, eventueel uit te
Bepaling eerste en tweede afgeleide en het maken van
breiden met redox of neerslaggrafieken met elektronisch rekenblad.
titratie
TSO – 3e graad – optie Chemie
44
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
DEELVAK 5: FYSICO-ELEKTROCHEMIE
LEERPLANDOELSTELLINGEN
De leerlingen kunnen:
LEERINHOUDEN
1
Faseleer
1.1
Faseregel van Gibbs,
vrijheidsgraden
1.2
Unair systeem
- de faseregel van Gibbs formuleren en uitleggen;
SPECIFIEKE WENKEN
Een reeks van 37 dia’s is te vinden op de website:
http://www.tm.tudelft.nl/colleges/mk5/mk5h9d1/sld001.htm
- de verschillende vrijheidsgraden van een systeem
aangeven;
- een fasediagram van een unair systeem beschrijven;
Fasediagram
Just Ask Antoine!
- de vergelijking van Clausius-Clapeyron geven en
typeren;
Vergelijking van ClausiusClapeyron
http://antoine.frostburg.edu/chem/senese/101/liquids/faq/cla
usius-clapeyron-vapor-pressure.shtml
- voorbeelden beschrijven van stoffen die in meer dan
drie fasen voorkomen;
Stoffen die in meer dan 3 fasen
voorkomen (allotropie)
1.3
- een dampdrukdiagram van een binair systeem
beschrijven;
- het dampdrukdiagram van een azeotropisch mengsel
uitleggen;
- het binair kookdiagram bij een gefractioneerde
destillatie beschrijven;
- het verschijnsel dampdrukverlaging kenschetsen;
Binair systeem: evenwicht
vloeistof-damp
1.3.1 Volledig in elkaar oplosbare
componenten
binair dampdrukdiagram –
azeotropisch mengsel
binair kookdiagram gefractioneerde destillatie
verdunde oplossingen:
- kookpuntsverhoging en vriepuntsverlaging beschrijven; dampdrukverlaging
kookpuntsverhoging: ebullioscopie
- toepassingen van ebullioscopie en van cryoscopie
vriespuntsverlaging: cryoscopie
aangeven;
TSO – 3e graad – optie Chemie
45
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
- osmose kenschetsen;
osmose: Van 't Hoff
- toepassingen van metingen van de osmotische ‘druk’
aangeven;
1.3.2 Niet in elkaar oplosbare
componenten
- het binair kookdiagram bij een stoomdestillatie
beschrijven;
stoomdestillatie
- een binair oplosbaarheidsdiagram beschrijven;
1.3.3 Gedeeltelijk in elkaar
oplosbare componenten
- het kritisch mengpunt kenschetsen;
oplosbaarheidsdiagram, kritisch
mengpunt
2
Verdelingswet van Nernst
- de extractieformule beschrijven;
Extractieformule
Tegenstroomextractie
3
- de indeling van geleiders van de eerste en van de
tweede orde kenschetsen;
Biografieën van alle winnaars van de Nobelprijs voor
chemie:
http://membres.lycos.fr/xjarnot/Chimistes/Chimistes.html
Extractie
- de verdelingswet van Nernst geven en uitleggen;
- het principe van tegenstroomextractie aangeven;
SPECIFIEKE WENKEN
Elektrolytische geleiding
3.1 Geleiders
geleiding door elektronen
geleiding door ionen
- de elektrolysewetten van Faraday geven en uitleggen;
- vraagstukken maken;
3.2 Wetten van Faraday
Opbrengsten bij elektrolysereacties berekenen.
TSO – 3e graad – optie Chemie
46
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
SPECIFIEKE WENKEN
- de grootheden weerstand en resistiviteit kenschetsen;
3.3 Weerstand, resistiviteit
Een uitgebreid trefwoordenregister voor eenheden,
constanten en conversies:
http://home.hetnet.nl/~vanadovv/Trefwoorden.html#sss
- een equivalentmassa bepalen;
3.4 Equivalentmassa
Bijvoorbeeld van aluminium
- de ionisatiegraad van een zwakke elektrolyt
kenschetsen en berekenen;
3.5 Ionisatiegraad van elektrolyten Hierbij verwijzen naar de lessen Analytische chemie.
- het equivalent geleidingsvermogen bij oneindige
verdunning aangeven;
3.6 Equivalent geleidingsvermogen bij oneindige
verdunning
- de schijnbare ionisatiegraad omschrijven;
3.7 Schijnbare ionisatiegraad
- het elektrisch geleidingsvermogen van zuiver water
uit de ionconcentraties afleiden;
3.8 Geleidingsvermogen van
zuiver water
- het elektrisch geleidingsvermogen van een oplossing
meten;
3.9 Meting van het
geleidingsvermogen
4
- bouw en werking van een element van Volta, Daniell
en Leclanché beschrijven;
- elementen van Volta, Daniell en Leclanché
Elektrodepotentialen Galvanische elementen
4.1 Element van Volta - Daniell Leclanché
Brug van Wheatstone
Een opdracht kan zijn het ontwerpen en maken van drie
batterijen van verschillende samenstelling en dan
onderzoeken welke batterij de beste kwaliteit levert.
TSO – 3e graad – optie Chemie
47
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
vergelijken;
SPECIFIEKE WENKEN
Een experimentele inleiding in de elektrochemie:
http://dc2.uni-bielefeld.de/dc2/echemie/
- de potentiaalbetrekking van Nernst uitleggen en
de normaalpotentiaal kenschetsen;
4.2 Potentiaalbetrekking van
Nernst en E0-potentiaal
- verschillende soorten elektroden beschrijven;
4.3 Soorten elektroden
- voor- en nadelen van de meest gebruikte elektroden
opsommen;
- aangeven hoe elektrodepotentialen gemeten worden;
4.4 Meting van elektrodepotentialen
- enkele voorbeelden van hedendaagse galvanische
cellen geven;
4.5 Hedendaagse galvanische
cellen
5
- oppervlakte-energie en -spanning kenschetsen;
Oppervlakteverschijnselen
5.1 Oppervlaktespanning
- aangeven hoe de oppervlaktespanning gemeten wordt; Oppervlakte-energie
- het onderscheid tussen fysische en chemische
adsorptie geven;
Waar mogelijk de werking van hedendaagse galvanische
cellen en hun gebruik aangeven.
5.2 Adsorptie
Een ganse lessenreeks over oppervlaktespanning:
http://molphys.leidenuniv.nl/~eliel/teaching/ekt/fenomenologi
e/index.htm
Adsorptie-isotherm van Freundlich, fysische en chemische
adsorptie, formule van Langmuir. Adsorptie vaste stof - gas ;
vaste stof – vloeistof; gas – vloeistof.
TSO – 3e graad – optie Chemie
48
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
- het grensvlak vloeistof – vloeistof beschrijven;
- aangeven hoe emulsies gevormd worden;
LEERINHOUDEN
SPECIFIEKE WENKEN
5.3 Grensvlak vloeistof - vloeistof,
emulsies
Verschillende soorten emulsies:
http://www.cop.ufl.edu/safezone/prokai/pha5110/Emulsion.h
tm
6
- een integraal-differentiaal chromatogram beschrijven;
- aangeven hoe verdringingschromatografie werkt;
- het principe van de katharometer uitleggen;
- aangeven hoe een vlamionisatiedetector werkt;
Chromatografie
6.1 Integraal-differentiaal
chromatogram
Verdringingschromatografie
6.2 Detectiemethoden:
katharometer,
vlamionisatiedetector
- kolom-, dunnelaag-, papier-, gaschromatografie, HPLC 6.3 Kolom-, dunnelaag-, papier-,
beschrijven en vergelijken;
gaschromatografie, HPLC
7
- uitleggen wat viscositeit is en het belang ervan
aangeven;
U
- viscositeitswetten van Newton geven en uitleggen;
Textbook on High Performance Liquid Chromatography:
http://hplc.chem.shu.edu/NEW/HPLC_Book/index.html
Viscositeit
7.1 Theorie van Newton
SAE-nummers voor smeeroliën.
TSO – 3e graad – optie Chemie
49
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
SPECIFIEKE WENKEN
- de kinematische viscositeit weergeven ;
7.2 Kinematische viscositeit
Uitgedrukt in centipoise (cP).
- de dynamische viscositeit weergeven ;
7.3 Dynamische viscositeit
Uitgedrukt in centistokes (cS).
- de wet van Poisseuille uitleggen;
7.4 Wet van Poisseuille
Viscosimetrie, steunend op de wet van Poisseuille.
- de wet van Stokes uitleggen;
7.5 Wet van Stokes
Viscosimeters, o.a. de kogelvalviscosimeter.
- verschillende soorten viscosimeters beschrijven.
Viscosimeters
TSO – 3e graad – optie Chemie
50
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
DEELVAK 6: CHEMISCHE TECHNOLOGIE
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
1
SPECIFIEKE WENKEN
De chemische industrie
De leerlingen kunnen:
Doel
- het begrip technologie omschrijven;
Hoofdbewerkingen
- doel, structuur en indeling van de chemische industrie
aangeven;
Voorstellen van een proces
- het verloop van een chemisch proces en de
hoofdbewerkingen schematisch voorstellen;
Fasen bij het ontstaan van een
fabriek
Fabriek in huis, thuis in de fabriek, met gratis Nederlandstalig cursusmateriaal ‘Chemische technologie’, twee delen:
http://fih.hsl.nl/
Structuur en indeling
- de verschillende fasen bij het ontstaan van een fabriek
beschrijven;
2
- de gebruikte terminologie van de meet- en
regeltechnieken hanteren;
- de opbouw en de werking van een meet- en regelkring
uitleggen;
Algemene begrippen over
regeltechnieken
2.1 Meet- en regelkring
opbouw en werking
terminologie
2.2 Sensoren
- de belangrijkste soorten thermometers, drukmeters,
standmeters en debietmeters kenschetsen;
Didactisch materiaal is o.a. te bekomen bij het Antwerps
Centrum Toegepaste Automatiseringstechniek:
http://www.acta-vzw.be
thermometers
Thermometers, bv. thermokoppel, weerstandthermometer,
pyrometer.
drukmeters
Drukmeters, bv. balg, membraan.
standmeters.
Standmeters, bv. verdringer, balg en membraan, ultrasoonmeting, borrelbuis.
debietmeters
Debietmeters, bv. rotameter, meters steunend op wet van
Bernoulli, inductieve debietmeter.
TSO – 3e graad – optie Chemie
51
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
3
- enkele voorbeelden van transport van vaste stoffen
beschrijven;
4
- verschillende methodes van zwavelwinning aangeven;
Transport van stoffen
Vloeistoffen
Dit onderdeel wordt in omvang beperkt. Voor het
transporteren van vloeistoffen beperken tot de
centrifugaalpompen.
Anorganische industrieën
- Zwavelwinning.
Vaste stoffen
- enkele voorbeelden van transport van vloeistoffen
beschrijven;
SPECIFIEKE WENKEN
4.1 Zwavelindustrie
- Fabricage van zwaveldioxide en van zwaveltrioxide.
- de fabricage van zwavelzuur beschrijven;
- Fabricage van zwavelzuur.
- handelsvormen, eigenschappen en gebruik van
zwavelzuur omschrijven;
- Handelsvormen en eigenschappen van zwavelzuur.
- Toepassingen van zwavelzuur.
4.2
- het voorkomen van stikstof in de natuur aangeven;
Stikstofindustrie
4.2.1 Ammoniakbereiding
- de stikstofcyclus beschrijven;
- de fabricage van ammoniak volgens het Haber-Boschprocédé beschrijven;
- Het Haber-Bosch-proces:
http://manske.virtualave.net/oc/anderes/haberbosch.htm#Inhalt
- Handelsvormen en karakteristieken van ammoniak.
- Toepassingen van ammoniak.
- handelsvormen, eigenschappen en gebruik van
ammoniak omschrijven;
- de salpeterzuurbereiding beschrijven;
- Voorkomen van stikstof en N-cyclus.
4.2.2 Salpeterzuurbereiding
- Salpeterzuurbereiding: reacties.
- Salpeterzuurbereiding: het proces.
- Handelsvormen en karakteristieken van salpeterzuur.
TSO – 3e graad – optie Chemie
52
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
- Toepassingen van salpeterzuur
- handelsvormen, eigenschappen en gebruik van
salpeterzuur omschrijven;
- de bereiding van fosfor beschrijven;
4.3 Fosforindustrie
- karakteristieken en eigenschappen van fosfor
aangeven;
- Fosforbereiding.
- Karakteristieken en eigenschappen van fosfor.
- Fabricage van fosforzuur.
- de fabricage van fosforzuur beschrijven;
- Karakteristieken en eigenschappen van fosforzuur.
- handelsvormen, eigenschappen en gebruik van
fosforzuur omschrijven;
- de bereiding van kristalsoda beschrijven;
SPECIFIEKE WENKEN
- Toepassingen.
4.4 Chloor en aanverwante
- Alles over chloor: http://www.belgochlor.be/
- de elektrolyse van pekel uiteenzetten;
- Bereiding van soda.
- de fabricage van zoutzuur beschrijven;
- Elektrolyse van natriumchloride.
- Bereiding van zoutzuur.
- de drinkwaterproductie beschrijven;
- de waterverontreiniging omschrijven;
4.5 Waterwinning en waterzuivering
- Waterverontreiniging.
- de werking van een rioolwaterzuiveringsinstallatie
uitleggen;
- een streekgebonden anorganische industrie
beschrijven;
- Werking van een waterzuiveringsinstallatie voor het
bekomen van drinkwater: http://www.hidrodoe.be
- Werking van een rioolwaterzuiveringsinstallatie:
http://users.pandora.be/maes.ivan/rwzi_merksem.htm
4.6 Streekgebonden industrieën
Zie studiebezoeken
Dit onderdeel wordt behandeld, afhankelijk van de
mogelijkheden en van de beschikbare tijd.
Beelden en animaties van het productieproces van staal zijn
te vinden op: http://www.sidmar.be/
5
Organische industrieën
- Winning, behandeling en toepassingen.
TSO – 3e graad – optie Chemie
53
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
- winning, behandeling en toepassingen van aardgas, 5.1 Aardgas, aardolie, steenkool
aardolie en vaste steenkool beschrijven;
- De Nederlandse Aardolie Maatschappij heeft veel
informatie over aardolie en aardgas: http://www.nam.nl
- enkele alternatieve energiebronnen kenschetsen;
- Alternatieve energiebronnen
- de winning van oliën en vetten uit vruchten en zaden , 5.2 Vetindustrie
beschrijven;
- Oliewinning uit zaden en vruchten
- een overzicht geven van de margarineproductie en
uitleggen;
- de fabricage van zepen beschrijven;
5.3 Tensio-actieve stoffen
- een overzicht van de stoffen die in een textielwasmiddel en hun werking aangeven;
- de fabricage van kunststoffen beschrijven;
- Margarineproductie: voor meer info, Beroepsvereniging
der margarinenijverheid, [email protected]
Herhaling en uitbreiding van de begrippen die al behandeld
werden in de algemene en organische chemie.
- Verschillende soorten zepen; fabricage
- Detergenten; fabricage
- de fabricage van een detergens beschrijven;
U
SPECIFIEKE WENKEN
5.4 Kunststoffen
- het vervaardigen en verwerken van enkele kunstvezels
uiteenzetten;
Herhaling en uitbreiding van de begrippen die al behandeld
werden in de algemene en organische chemie. Alles over
polymeren: http://www.psrc.usm.edu/macrog/index.htm
- Van grondstof tot kunststof
- de fabricage van verven, vernissen en lijmen
beschrijven;
- Kunstvezels
- Verven, vernissen en lijmen
Meer over verpakkingen: http://www.packagingpeople.be/
- een streekgebonden organische industrie beschrijven;
5.5 Streekgebonden organische
industrieën
Zie studiebezoeken
Dit onderdeel wordt behandeld, afhankelijk van de
mogelijkheden en van de beschikbare tijd.
Een mogelijkheid is Janssen Farmaceutica:
http://www.janssen.com/
TSO – 3e graad – optie Chemie
54
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
- verschillende technieken voor het verkleinen en het
vergroten van vaste stoffen aangeven en vergelijken;
- het verkleinen van vloeistoffen door verstuiving
beschrijven;
LEERINHOUDEN
SPECIFIEKE WENKEN
De hiernavolgende leerinhouden
dienen te worden geïntegreerd in
de bespreking van de verschillende industrieën:
Verkleinen en vergroten:
a Verkleinen en vergroten
- verkleinen van vaste stoffen (brekers en molens);
- verkleinen van vloeistoffen (verstuiving);
- vergroten van stoffen (bv. kunstmeststoffen).
- belangrijke mengtechnieken opsommen, uitleggen en
vergelijken;
b Mengtechnieken
- de scheiding van vast/vast-mengsels door verschil- c Mechanische
lende soorten zeven en bezinkingstechnieken
scheidingstechnieken
beschrijven;
- Scheiden van mengsels vast-vast: verschillende soorten
zeven, bezinkingstechnieken.
- de scheiding van vast/gas-mengsels door
bezinkingstechnieken beschrijven;
- Scheiden van mengsels vast-gas: bezinkingstechnieken.
- de scheiding van vast/vloeistof-mengsels door
verschillende soorten filters, bezinkingstechnieken,
centrifugeren en persen beschrijven;
- Scheiden van mengsels vast-vloeistof: verschillende
soorten filters, bezinken, centrifugeren, persen.
- destilleertechnieken beschrijven;
d
Andere scheidingstechnieken
- Destilleertechnieken
- verdampingstechnieken beschrijven;
- Verdampingstechnieken
- kristallisatietechnieken beschrijven;
- Kristallisatietechnieken
- droogtechnieken beschrijven;
- Droogtechnieken
TSO – 3e graad – optie Chemie
55
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
- absorptie- en adsorptietechnieken beschrijven;
- Absorptie- en adsorptietechnieken: absorptie- en
adsorptietorens, wassers
- extractietechnieken beschrijven;
U
- rendement, voor- en nadelen van verschillende
brandstoffen aangeven;
- verwarmen d.m.v. warmtewisselaars, verhitters en
ovens uiteenzetten;
U
- verschillende technieken voor het transport van
warmte beschrijven.
SPECIFIEKE WENKEN
- Extractietechnieken
d Productie en transport van
warmte
- Verwarmen door warmtewisselaars, verhitters, ovens
- Brandstoffen
TSO – 3e graad – optie Chemie
56
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
PV/TV STAGE TOEGEPASTE CHEMIE
LEERPLANDOELSTELLINGEN
Decr. nr.
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
-
de bedrijfssituatie relateren aan theoretische en praktische
begrippen van de schoolse situatie;
-
de realiteit van het bedrijfsleven inschatten;
-
kennismaken met meet- en regeltechnieken;
-
onder begeleiding een opdracht realiseren;
-
materiaal en chemicaliën op een veilige en juiste manier
gebruiken
-
Beroepsgerichte kennis
-
een werkverdeling opstellen
-
basisapparatuur opstellen en bedienen
-
klassieke en instrumentele analyses uitvoeren
-
de veiligheidsvoorschriften kennen en naleven
-
resultaten interpreteren
een werkverslag maken;
-
een verslag maken
-
een correcte taal gebruiken
-
opkuisen en afsluiten van de dagtaak
-
diverse communicatiemiddelen hanteren.
-
omgaan met ICT
-
zin voor zorg, orde, netheid, stiptheid ontwikkelen;
-
permanent de veiligheids- en beschermingsmaatregelen
naleven;
-
in teamverband werken;
-
sociale en communicatieve vaardigheden ontwikkelen;
-
gezag accepteren;
-
zin voor organisatie en efficiëntie ontwikkelen;
Sociale vaardigheden en attitudes
TSO – 3e graad – optie Chemie
57
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
Decr. nr.
De leerlingen kunnen
-
verantwoordelijkheid dragen;
-
streven naar kwaliteit van het geleverde werk;
-
initiatief nemen en correct reageren op arbeidssituaties;
-
zich assertief gedragen;
-
rekening houden met de milieuvoorschriften;
-
oog hebben voor de ergonomische aspecten van het beroep;
-
adequaat omgaan met werkmateriaal en chemicaliën;
-
zich aanpassen aan het werkritme;
-
praktische vaardigheden ontwikkelen.
LEERINHOUDEN
TSO – 3e graad – optie Chemie
58
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week); PV/TV Stage toegepaste chemie (2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
Specifieke wenken voor de stage:
Bij voorkeur wordt de stage gekoppeld aan de geïntegreerde proef. De voorkeur gaat naar doelgerichte, geleide projecten, bv. een thema gericht op apparatuur
of een thema gericht naar een proces, dat in samenwerking met de bedrijfswereld wordt uitgewerkt.
Voor de stagewetgeving, zie: http://www.ond.vlaanderen.be/edulex/ en
http://www.rago.be/pbd/adress/werkgroepen/gipstages/stagestsobso.doc
Tien criteria van de stageplaatsen:
- aansluiting op de opleiding
- de opleiding in het bedrijf
- de bereikbaarheid van de stageplaats
- de begeleiding
- de persoonlijke interesse van de leerling
- de relatie met de school
- de tewerkstellingskansen
- bedrijven waar discipline heerst
- de geaardheid van de leerling
- de implementatie van nieuwe technieken.
De gevolgen van de wet op het welzijn, van toepassing op de leerling-stagiair, zijn in de chemische sector behoorlijk streng. De bescherming en het verplicht
geneeskundige onderzoek hangt af van de duur dat de werknemer in aanraking komt met gevaarlijke producten (bv. tolueen, xyleen, kwik en kwikverbindingen).
Artikel 124 van het ARAB geeft per gevaarlijk product de duur aan.
De wetgeving bepaalt dat leerlingen onder de 18 jaar niet mogen werken met carcinogenen. Op de website http://www-cie.iarc.fr/monoeval/crthgr01.html is een
lijst te vinden van de, tot nu toe bewezen, carcinogenen voor de mens. De informatie is afkomstig van het International Agency for Research on Cancer (IARC),
een afdeling van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).
De stages worden bij voorkeur als een blokstage van één of twee weken georganiseerd.
Informatie over studie- en beroepsmogelijkheden is te vinden op de website: http://www.jobschemie.be.
De chemicus is vooral werkzaam in de industriële sector en in mindere mate in de dienstverlenende sector. Hij functioneert onder meer in:
- industriële laboratoria
- openbare en private controlelaboratoria
- onderzoeksinstituten voor toegepast onderzoek en ontwikkeling
- instituten voor fundamenteel onderzoek
- productie-eenheden
- kwaliteitsdiensten.
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
59
ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN
A
Organisatorische uitgangspunten
1
Teamwerking, vakgebonden en vakoverschrijdend overleg
Bij de uitwerking van leerplandoelstellingen voor de derde graad zijn zowel de verticale als de horizontale
samenhang zeer belangrijk. De verticale samenhang legt immers het verband met de doelstellingen van
de tweede graad en kijkt vooruit naar het hoger onderwijs. De horizontale samenhang legt het verband
met andere vakken of vakoverschrijdende gebieden van de derde graad secundair onderwijs. Horizontale
coördinatie tussen de Technische vakken is absoluut noodzakelijk om overlappingen, herhalingen of
ongelukkige volgorden in de leerstof te vermijden.
Om deze vormen van verticale en horizontale samenhang te kunnen realiseren is grondig overleg vereist
tussen de chemieleerkrachten onderling en met collega's van andere vakdisciplines; een degelijk teamwerk is dus een absolute noodzaak. Ongetwijfeld is hier voor de vakwerkgroep een belangrijke taak
weggelegd.
Evaluatie, remediering en rapportering kunnen best volgens een gezamenlijk stramien gebeuren.
Leerlingenbegeleiding, attitudevorming en vakoverschrijdende doelstellingen zijn aandachtspunten die
best in overleg met de collega's kunnen uitgewerkt worden.
2
Gebruik van handboeken en cursussen
Om de efficiëntie van het onderwijs- en leerproces te optimaliseren zal men er voor waken dat in de
eerste plaats de minimumdoelstellingen aan bod komen. De wijze waarop dit in de aangeboden
handboeken wordt gerealiseerd, zal in belangrijke mate de keuze van de gebruikte boeken en/of de
aangewende werkstructuren bepalen.
Als wordt geopteerd voor het maken van een eigen cursus, zal men er in elk geval nauwgezet op toezien
de leerinhouden op een zo bevattelijk mogelijke wijze aan te bieden. Men besteedt daartoe voldoende
aandacht aan de lay-out en aan de figuren. Teksten worden zoveel mogelijk door voorbeelden
geïllustreerd.
Met het oog op evaluaties worden in de cursus ook oefeningen ingelast. Oefeningen voor zelfevaluatie
kunnen leerlingen toelaten eigen tekorten op te sporen en zullen eventueel de aanzet vormen voor het
bijsturen van het leerproces.
3
Jaarplan
Bij het opstellen van een jaar(vorderings)plan, wat voor elke leerkracht verplicht is, zal rekening worden
gehouden met het aantal aangegeven lestijden; dit aantal is evenwel niet bindend maar indicatief. De
leerkracht is vrij zelf de volgorde van de lesonderwerpen vast te leggen.
Het aantal lestijden op weekbasis is vastgelegd op 25 uur per jaar.
Eerste leerjaar
Tweede leerjaar
Algemene en organische chemie
3
3
lestijden/week
Organische chemie: practicum
3
2
lestijden/week
Analytische chemie
2
2
lestijden/week
Analytische chemie: practicum
4
3
lestijden/week
Fysico-elektrochemie
1
1
lestijd/week
Chemische technologie
1
2 of 1
lestijden/week
Indien voor 2 lestijden stage gekozen wordt, wordt in het tweede leerjaar slechts 1 lestijd/week aan
Chemische technologie besteed.
Tijdens het tweede leerjaar kan een persoonlijk (individueel) werk opgelegd worden, in het kader van de
geïntegreerde proef, dat best ook aansluit bij de stage.
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
B
60
Pedagogisch-didactische wenken en didactische middelen
Toegepaste chemie impliceert een toegepast karakter, met de klemtoon op de zelfwerkzaamheid van de
leerlingen.
Zowel wat betreft anorganische als organische verbindingen, wordt gebruik gemaakt van de IUPACnomenclatuur. Bij voorkeur worden de internationaal aanbevolen SI-eenheden gebruikt, die in een aantal
gevallen verplicht zijn.
Grondeenheden van het SI-eenhedenstelsel: kilogram (kg), meter (m), seconde (s), ampère (A), kelvin
(K), mol (mol).
Afgeleide SI-eenheden: newton (N), joule (J), pascal (Pa), coulomb (C), enz.
Daarnaast zijn er ook nog toegelaten niet SI-eenheden zoals: liter, graad Celsius, bar, enz.
Tot slot zijn er de niet meer toegelaten eenheden zoals: kilogramkracht, atmosfeer en calorie. Omdat
deze laatste groep van eenheden nog dikwijls in de bestaande literatuur wordt aangetroffen, volgt hier
een (beperkte) lijst van omrekenfactoren naar SI-eenheden.
Symbool
Naam
Omrekenfactor
(van de niet meer toegelaten eenheden)
Å
ångström
1 Å = 10-10 m
atm
atmosfeer
1 atm = 101 325 Pa
cal
calorie
1 cal = 4,186 J
kgf
kilogramkracht
1 kgf = 9,81 N
mmHg
millimeterkwik
1 mmHg = 133,3 Pa
µ
micron
1 µ = 10-6 m
De leerkracht beschikt over de nodige didactische hulpmiddelen: moleculemodellen, transparanten, dia's,
wandplaten, videofilms, tijdschriften enz.
Om het zelfstandig werken door de leerlingen mogelijk te maken kan o.a. gebruik gemaakt worden van
een goed uitgeruste bibliotheek met allerlei naslagwerken, tijdschriften, brochures, enz.
doe-pakketten
Chemie in druppels (Practicumset), Stichting Communicatie-Centrum-Chemie (C3), www.c3.nl
Nieuwe Achtergracht 129, 1018 WS Amsterdam
ICT-project: Science Across Europe (Part of Science Across the World), http://www.bp.com/saw
Platform, een onderwijsdossier over kunststoffen, Association of Plastics Manufacturers in Europe,
Afdeling Communicatie, E. Van Nieuwenhuyselaan 4, bus 3, 1160 Bussel, www.apme.org
Minilabor: een reeks experimenten: http://www.ph-heidelberg.de/wp/schallie/minilab/index.htm
Zelf organische moleculen ‘bouwen’ gaat zeer vlot met het programma ChemSketch, en is ook geschikt
voor leerlingen. Het programma is gratis kan gedownload worden op: www.acdlabs.com
Een bondige uitleg over het werken met het programma is te vinden op:
http://www.ping.be/~ping6998/exos-3d.htm
Van de ontworpen structuur kan een 3D-model (wireframe, sticks, balls and sticks, spacefill, dots only, …)
bekeken worden met de 3D-viewer van het programma. Het 3D-model kan men exporteren in het
bestandsformaat “MDL MOL-file”. De gemaakte 3D-modellen zijn zo dan ook geschikt om te gebruiken
met Rasmol en Chime.
transparanten DIDAC-reeks
Fedichem, Departement PR, Maria-Louizasquare 49, 1000 Brussel
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
61
Didactische richtlijnen
- Onderbouw elke les, in de mate van het mogelijke, met ten minste één experiment. Maak
eventueel gebruik van degelijk audiovisueel materiaal.
- Breng dynamiek in de les: moedig discussie rond chemische topics aan door "denkvragen";
bouw een les uit rond een "probleem" (probleemstellend onderwijs).
- Actualiseer de chemiecursus met voorbeelden uit de ervaringswereld van de leerlingen.
Laat hen de relevantie van de chemie zien.
- Hanteer en eis van de leerlingen een correct chemisch taalgebruik. Corrigeer of laat "slordige"
definities en dgl. steeds corrigeren.
- Beperk de hoeveelheid notities die de leerlingen moeten nemen tot een minimum (fouten!).
Leer hen een leerboek gebruiken.
- Concentreer u bij het voorbereiden van een les niet uitsluitend op het "wat" maar ook (en
vooral) op het "hoe". Oefen u in het uitbouwen van dynamische lesscenario's waarin u de weg
van probleemstelling naar probleemoplossing schetst.
Laboratorium chemie
Experimenten spelen een belangrijke rol bij het verwezenlijken van de cognitieve, affectieve en
psychomotorische doelstellingen van deze cursus, omdat ze bijdragen tot de ontwikkeling van een groot
aantal attitudes.
Een groot deel van de beschikbare tijd dient daarom te worden voorbehouden voor demonstratieproeven
en voor experimenteel werk door de leerlingen.
De leerkracht zal de uit te voeren oefeningen zorgvuldig voorbereiden en er voor zorgen dat deze zonder
overhaasting binnen de aangegeven tijd uitgevoerd kunnen worden. Hij zal daarbij rekening houden met
het feit dat het overwegen van de proefneming en het verwerken van de bekomen resultaten veel tijd
vragen. Het is beter een, zelfs gedeeltelijk, mislukte oefening te herbeginnen dan een nieuwe oefening uit
te voeren.
Bij de voorbereiding zal de leerkracht ook nagaan of de vereiste uitrusting en producten in voldoende
mate ter beschikking zijn.
Bij het begin van het practicum zal de leerkracht zeer duidelijk aangeven wat van de leerlingen verlangd
wordt. Elke uit te voeren bewerking zal volledig beschreven worden. Na enige tijd zullen de leerlingen,
onder de leiding van de leerkracht, in staat moeten zijn om een geschikte werkwijze op te stellen.
De leerkracht zal vermijden dat de leerlingen ingewikkelde opstellingen moeten maken. Als de nodige
apparatuur te ingewikkeld of te uitgebreid is, dan vraagt de uit te voeren proefneming een meer
uitgebreide kennis of handigheid. In dergelijk geval zal de leerkracht de oefening zelf uitvoeren
(demonstratieproef).
Na de uitvoering van de proefnemingen zal de leerkracht de bekomen resultaten met de leerlingen
bespreken. Dit laat toe op een degelijke manier een synthese te maken en na te gaan of de leerlingen het
belang van de oefeningen begrepen hebben.
De proefnemingen worden in groepsverband uitgevoerd, bij voorkeur in groepjes van twee leerlingen,
hoogstens van vier leerlingen.
De leerkracht zal de kennismaking met het laboratoriummateriaal (benaming, bestemming, ...),
elementaire glasbewerking, boren van stoppen en dergelijke meer geleidelijk invoeren voor zover dit voor
een bepaalde proefneming nodig is.
De leerlingen zullen van meet af aan een laboratoriumschrift bijhouden, waarin alles wat wordt uitgevoerd
en wordt waargenomen, duidelijk en volledig wordt opgetekend. Waar het kan en zin heeft worden de
resultaten in tabelvorm en/of onder de vorm van een grafiek weergegeven. De leerlingen leren een
eenvoudig, beknopt doch volledig verslag opstellen.
Een behoorlijk resultaat kan bv. bekomen worden door per proef een leerling aan te duiden die zijn
verslag aan de klas voorlegt.
Dit verslag wordt dan gezamenlijk besproken en zo nodig verbeterd. Een verslag heeft slechts
pedagogische waarde als het achteraf nagekeken en verbeterd wordt. Geregeld zullen ook vraagstukken
gemaakt worden.
De verslagen van de oefeningen en proefnemingen dienen zorgvuldig bewaard te worden.
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
62
Veiligheid en milieu
Uiteraard dienen bij het uitvoeren van experimenten steeds de veiligheidsvoorschriften in acht genomen
te worden.
Manipulatie van producten en apparatuur houdt altijd enig risico in, zowel ten aanzien van het milieu als
voor personen (leerlingen en leerkrachten). De deskundigheid van de leerkracht is evenwel een garantie
voor het juiste gebruik van stoffen en toestellen. Hij of zij moet dus in de mogelijkheid gesteld worden de
experimenten uit te voeren die passen in het leerplan. Leerlingen mogen niet met kankerverwekkende
stoffen werken. De lijst is te vinden in de ‘Codex over het welzijn op het werk’ onder Titel V: Chemische,
kankerverwekkende, mutagene en biologische agentia, op: http://meta.fgov.be/pk/pkf/nlkf00.htm#wet
Afval wordt op een veilige manier verzameld, gestockeerd en verwijderd (zie lozingsvergunning).
C
Vakoverschrijdend leren
De leraar TV Toegepaste chemie levert ook zijn bijdrage tot de realisatie van de vakoverschrijdende
eindtermen. Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) zijn minimumdoelen die niet specifiek tot een
vakgebied behoren, maar onder meer door middel van meerdere vakken of onderwijsprojecten kunnen
worden gerealiseerd. Ze zijn in eerste instantie een opdracht voor het hele schoolteam. Om uit te maken
hoe alle vakoverschrijdende eindtermen op schoolniveau kunnen gerealiseerd worden, zijn afspraken
tussen de collega’s van alle vakken nodig. Het is aangewezen om deze afspraken formeel vast te leggen
in het schoolwerkplan.
In sommige vakken kunnen bepaalde VOET uitdrukkelijker aan de orde komen dan in andere.
Leerplannen kunnen dan ook verwijzingen naar VOET bevatten als de binding tussen de vakgebonden
doelstellingen en de VOET evident is. Indien de vakgroep nog andere VOET realiseerbaar acht binnen
een vak, wordt dit vastgelegd in een verslag waarin zowel de visie en de planning zijn opgenomen.
Heel wat VOET die behoren tot de domeinen Leren leren en Sociale vaardigheden zitten reeds verweven
in de uitwerking van verschillende vakgebonden doelstellingen in dit leerplan. Door een doordachte keuze
van thema’s, teksten en lesonderwerpen kunnen andere VOET (Opvoeden tot burgerzin, Gezondheidseducatie, Milieueducatie, Muzisch-creatieve vorming) ook in de lessen TV Toegepaste chemie aan bod
komen.
Bij de aanvang van het schooljaar maakt de leraar een oordeelkundige keuze van de leerinhouden
waarmee hij de vakgebonden en vakoverschrijdende doelstellingen wil realiseren (bij voorkeur na overleg
met de vakgroep) en stelt een jaar(vorderings)plan op waarin hij de leerstof op een evenwichtige wijze
verdeelt over het beschikbare aantal lestijden.
D
Stages
Het vak Stage voor de studierichting Chemie in de derde graad TSO heeft niet de bedoeling om
algemene stagedoelen te voorzien, waaruit de school een keuze kan maken.
De stagebegeleiding zal bij voorkeur toegewezen worden aan de leraar toegepaste chemie.
De bedoeling van de stage in deze doorstromingsgerichte studierichting is eerder kennismaken, ‘proeven’
van het bedrijfsleven.
De stageplaatsen zullen vooral in functie van de leerplandoelstellingen van de toegepaste chemie en van
de geïntegreerde proef gekozen worden.
Er dient rekening mee gehouden te worden dat leerlingen onder de 18 jaar niet met carcinogenen mogen
werken.
Voor de gedetailleerde voorwaarden, zie de meest recente omzendbrieven: http://edulex.vlaanderen.be/
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
63
MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN
Vaklokaal
De lessen moeten steeds gegeven worden in het daartoe bestemde chemielokaal, voorzien van een
goed uitgeruste leraarstafel, leerlingentafels met water, gas en elektriciteit, trekkast(en) en een wandplaat
met het Periodiek Systeem van de elementen.
Het lokaal is uitgerust voor projecties (bv. transparanten, videofilms, cd-rom, dia's).
In de voorraadkamer bevinden zich de nodige veiligheidskasten met de nodige chemicaliën en voldoende
glaswerk (reageerbuizen, bekerglazen, erlenmeyers, trechters,...) voor demonstratie- en
leerlingenproeven.
Algemene uitrusting: balans (bovenweger), bunsenbranders, exsiccator, statieven, ringen, vuurvast gaas,
klemmen, magnetische roerder, noten, verbrandingslepels, stoppenassortiment, mortier met stamper,
elektrolysetoestel, set meetspuiten, thermostatisch waterbad, verwarmingsmantel, moleculemodellen (1
set per 2 leerlingen), roostermodellen.
Voor de laboratoriumlessen is nodig:
- laboratorium met zuurkasten (min. 2) en per twee leerlingen een werktafel voorzien van gassen , water
- balans
- voorraadkamer met het nodige glaswerk en chemicaliën om de experimenten uit te voeren.
Bij voorkeur één of meerdere exemplaren van volgende apparatuur: colorimeter, chronometer,
conductometer, elektrische verwarmer, poarimeter, pH-meter, pyknometer, refractometer.
Integratie van ICT
Het lokaal is voorzien van ten minste een goed uitgeruste computer met printer, met mogelijkheid voor
projectie en eventueel internetaansluiting.
Veiligheid
Om aan de nodige veiligheids- en milieuvoorschriften te voldoen dienen o.a. aanwezig te zijn:
veiligheidstekens, veiligheidskasten voor de opslag van gevaarlijke producten (voorzien van de
overeenkomstige gevarensymbolen), blustoestel, emmer met zand, branddeken, metalen papiermand,
labojassen, veiligheidsbrillen, oogdouche of oogwasfles, handschoenen, EHBO-kit met brandzalf,
wandplaat en/of lijst met R- en S-zinnen, containers of flessen voor selectief verzamelen van afvalstoffen.
Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing:
Codex
ARAB
AREI
Vlarem.
Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden m.b.t.:
de uitrusting en inrichting van de lokalen;
de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel.
Ze schrijven voor dat:
duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn;
alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnen
toepassen;
de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden;
de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de
wetgeving het vereist.
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
64
EVALUATIE
Evaluatie kan beschouwd worden als een bespreking van het werk waarmee leraren en leerlingen samen
bezig zijn. Steeds zal (moet) de leerling er iets uit leren (bv. Ken ik mijn leerstof voldoende?). Ook de
leraar kan er zijn besluiten uit trekken (bv. Volg ik de goede methode?).
Telkens weer is de evaluatie een uiting van wederzijdse interesse en vertrouwen, waarbij kwaliteitszorg
wordt nagestreefd.
1
Eigenschappen van een goede evaluatie
Door te evalueren wil men bij de leerlingen nagaan in hoeverre de doelstellingen die men met het
leerproces wilde bereiken, bereikt zijn.
De evaluatie moet daarom volgende kenmerken bezitten. Ze moet doeltreffend, betrouwbaar en efficiënt
zijn.
Doeltreffendheid:
de mate waarin de toets of eindproef beantwoordt aan het doel waarvoor hij gebruikt wordt.
Betrouwbaarheid:
het uitschakelen van toevalsinvloeden en het aanwenden van objectieve meetmethoden.
Efficiëntie:
de tijd nodig voor het voorbereiden en het afnemen van de toets moet in verhouding staan tot het
bekomen van relevante informatie, liefst in een minimum van tijd.
Onvoldoende resultaten bij individuele leerlingen of bij gedeelten van de klasgroep, zullen de leerkracht
ertoe aanzetten om remediërend in te grijpen. Een evaluatie kan een signaal geven om de
lesdoelstellingen bij te sturen. Verder is de evaluatie een belangrijk gegeven bij de pedagogische
begeleiding en bij de controle door de inspectie.
Voor de leerling is het van belang om door de evaluatie te weten te komen hoe zijn evolutie is binnen het
leerproces. Een evaluatiecijfer voor dagelijks werk zal dus noodzakelijkerwijze gesteund zijn op
veelvuldige evaluatiemomenten en op zowel kennis, vaardigheden als attitudevorming.
2
Dagelijks werk
Het dagelijkse werk, een procesevaluatie, wordt permanent geëvalueerd. De leraar laat hierbij niet alleen
cognitieve, maar ook affectieve en psychomotorische doelstellingen aan bod komen.
De quotering voor "dagelijks werk" is gesteund op:
notities van observaties in de klas;
klassegesprekken;
medewerking in de klas;
gedrag in schoolsituaties;
korte mondelinge of schriftelijke beurten (5-10 min.);
langere beurten, bv. bij het afsluiten van een hoofdstuk;
prestaties aangaande laboratoriumwerk, praktische oefeningen, opdrachten;
mate van het beheersen van de vaardigheden.
Mondelinge beurten en korte schriftelijke toetsen dienen niet vooraf te worden aangekondigd.
Herhalingstoetsen worden best een week vooraf in de agenda van de leerling ingeschreven. Een
herhalingstoets zal niet langer dan één lestijd duren.
De leerkracht houdt de diverse evaluatiegegevens bij in een evaluatieschrift. Hij doet ze noteren in de
agenda van de leerlingen. Een rapportcijfer voor dagelijks werk mag niet uitsluitend gesteund zijn op één
enkel evaluatiegegeven. Het moet een evaluatie inhouden van prestaties en attitudes van de leerling over
de gehele evaluatieperiode.
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
3
65
Evaluatie van praktijkvaardigheden
Praktijk- en gedragsvaardigheden, het uitwerken van thema’s, het maken van verslagen, het uitvoeren
van labotechnieken kunnen we alleen met beoordelingsschema’s effectief beoordelen. Die lijsten moeten
doel- en criteriumgericht, betrouwbaar, doorzichtig, spaarzaam en efficiënt zijn.
In het beoordelingsproces kunnen drie stappen onderscheiden worden:
- registreren (door middel van een beoordelingsschema),
- interpreteren (door middel van een vierpuntenschaal),
- rapporteren.
3.1
Registreren
Een beoordelingsschema is een instrument om zo objectief mogelijk te registreren. Het wordt voor iedere
opdracht opgesteld. Zo’n schema of controlelijst bevat alle doelstellingen, subdoelstellingen, deeltaken en
deelvaardigheden.
Er dient in het beoordelingsschema een onderscheid gemaakt te worden tussen objectief meetbare
aspecten (bijvoorbeeld een 5,3 gram afwegen) en subjectief waarneembare aspecten (bijvoorbeeld een
geschikte scheidingsmethode kiezen).
De mate waarin een objectief meetbare doelstelling bereikt werd, kan in het schema aangeduid worden
door middel van een tweepuntenschaal:
+ : doelstelling bereikt
- : doelstelling niet bereikt
Voor subjectief meetbare doelstellingen wordt geadviseerd om te werken met een drie puntenschaal:
+ : doelstelling bereikt
± : doelstelling niet helemaal bereikt
- : doelstelling niet bereikt
Wanneer het beoordelingsschema samen met de opgave ter beschikking van de leerling gesteld wordt,
kan de zelfevaluatie bij de leerling sterk aangemoedigd worden.
3.2
Interpreteren
Door middel van het beoordelingsschema controleert de leraar in welke mate de leerling de
vooropgestelde doelstellingen bereikte.
Aan de registraties in het beoordelingsschema kunnen verschillende interpretaties gegeven worden.
Enkele voorbeelden:
+
(doel bereikt)
(doel niet helemaal bereikt)
(doel niet bereikt)
niveau is voldoende
voldoende maar leemten
niveau onvoldoende
voor verbetering vatbaar
onaanvaardbaar niveau
nagenoeg foutloos
aanvaardbare tekorten
schadelijke fouten
nagenoeg correct
aanvaardbaar aantal lichte of
onvergeeflijke fouten
detailfouten of leerproces fouten
zware inbreuken
volledig
kleine tekorten
onvolledig
zware tekorten
behoorlijk, zinvol
storingen, fragmentarisch
onlogische uitvoering
kan het en doet het vrijwel altijd,
spontaan en zonder aarzelen
kan het en doet het af en toe,
kan het niet, doet het niet of
zonder overtuiging, wisselvalling nooit, afwijzend en met tegenzin
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
3.3
66
Rapporteren
Er wordt aanbevolen om - voor elk criterium afzonderlijk - te rapporteren met een vierpuntenschaal die
aangeeft of het resultaat beoordeeld wordt als ‘heel goed’, ‘goed’, ‘zwak’ of als ‘onvoldoende’ (het gebruik
van cijfers wordt afgeraden).
De omzetting van de (eventueel gewogen) beoordelingen kan op verschillende manieren gebeuren. Hoe
de omzetting zal gebeuren moet in ieder geval vooraf vastgelegd worden.
Dit kan bijvoorbeeld als volgt gebeuren.
Heel goed
-
meer dan 80% van de subvaardigheden, subdoelstellingen zijn bereikt
-
(nagenoeg) foutloos, uitstekend
-
enkel + codes
-
volledig zelfstandig uitgevoerd
-
vlotte uitvoering, met overtuiging, belangstelling, …
Goed
-
60 à 80 % van de onmisbare vaardigheden of doelstellingen zijn bereikt
-
veel + en weinig
-
aanvaardbare kwaliteitsverschillen
-
aanvaardbare proces-leerfouten
-
geen schadelijke fouten
-
zichtbare vorderingen
codes
Zwak
-
50 à 60 % van de onmisbare vaardigheden of doelstellingen zijn bereikt
-
alleen een deel van de subdoelen zijn bereikt
-
weinig + en veel
-
veel onnodige leerfouten
-
soms zware schadelijke fouten
-
geen zichtbare vorderingen
codes
Niet goed
-
minder dan 50% van de onmisbare vaardigheden of doelstellingen zijn bereikt
-
veel
-
veel schadelijke of onvergeeflijke fouten, onlogisch handelingen
codes of alleen maar
codes en - codes
Remedieer de tekorten en de leemten: je taak of labo-oefening ………………………………..
-
kan je nog verbeteren als je …………………………………………………………………..…
-
zal aan de minimumeisen voldoen als je volgende punten verbetert…………………..……
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
4
67
Examens
Examens houden een productevaluatie in. Na analyse van de resultaten wordt ook hier door de leraar
een diagnose opgesteld. Tevens kunnen remediërende maatregelen voor individuele leerlingen hier weer
uit voortspruiten.
Het is vanzelfsprekend dat vooral de basisdoelstellingen van het leerplan geëvalueerd worden.
Een exemplaar van de gestelde vragen met aanduiding van de puntenverdeling worden samen met de
verbeterde examenkopijen in het archief bewaard. Dit exemplaar wordt tevens aangevuld met een nietabsolute modeloplossing (de leerling kan terecht een andere oplossingsmethode gebruiken) of met een
opsomming van de aandachtspunten die aanwezig moeten zijn voor oplossingen op open vragen en
taken.
Na de proeven hebben de leerlingen het recht de modeloplossing in te zien. Ook hebben zij het recht, op
hun vraag, om hun gecorrigeerd examen in te zien.
Voor de examens worden met de leerlingen duidelijke afspraken gemaakt over het verloop van de
examens.
Om achteraf discussies te vermijden is men verplicht ervoor te zorgen dat de leerlingen beschikken over:
een duidelijk beeld van wat van hen verwacht wordt (het is aan te bevelen dat de leerlingen de
doelstellingen kennen die nagestreefd worden);
de vragen en opdrachten die reeds zijn voorgekomen gedurende het didactisch proces;
een schriftelijk overzicht van de voor het examen te kennen leerstof;
een geschreven mededeling waarin staat welke informatiebronnen en welk materiaal ze
mogen/moeten meebrengen op het examen;
een blad met vragen om overschrijffouten te vermijden.
Voor het Analytisch en Organisch practicum is het weinig zinvol om aparte examens af te nemen. De
evaluatie zal vooral steunen op vaardigheden en attitudes van de leerlingen bij het uitvoeren van de
laboratoriumoefeningen en op de zelfstandige opdrachten. Ook de verslagen die de leerlingen dienen te
maken, zullen daarvoor in aanmerking komen.
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
68
BIBLIOGRAFIE
Pedagogisch-didactische naslagwerken
BLIECK, A. e.a., Instrumentarium voor leraren en schoolteams, Vakoverschrijdende thema's in het
secundair onderwijs: gezondheidsopvoeding, milieueducatie en relationele vorming, Uitgeverij Garant,
Leuven-Apeldoorn, 1994
BOEKAERTS, M., SIMONS, P., Leren en instructie, Psychologie van de leerling en het leerproces, Van
Gorcum, Assen, 1995
KIEFER D., Barron’s Regents Exams and Answers, ‘Chemistry’, Barron’s Educational Series Inc., New
York, ISBN 0-8120-3163-6
TIELEMANS, J., Psychodidactiek, Uitg. Garant, Leuven, 1993, ISBN 90-5350-151-7
Naslagwerken chemie
Een verzameling Internet-adressen, van belang voor chemielessen. Ze zijn overzichtelijk per hoofdstuk
gerangschikt, zoals ze in het chemiecurriculum van het secundair onderwijs voorkomen:
http://www.educeth.ch/chemie/servers/material.html#anchor94888
Algemene Chemie en Organische Chemie
General Chemistry Online, een digitaal handboek, met veel duidelijke afbeeldingen:
http://antoine.fsu.umd.edu/chem/senese/101/notes.shtml
ATKINS, P.W. en BERAN, J.A., General Chemistry, W.H. Freeman and Co, New York, 1992
BOYO, R.N. en MORRISON, R.T., Organic Chemistry, Sixth Edition, Prentice Hall, Englewood Cliffs,
1992
McQUARRIE, D.A. en ROCK, P.A. ,General Chemistry, W.H. Freeman and Co, New York, 1991
VAN DER MEER, A., Basischemie voor het MLO, Heron-reeks, tweede herziene druk, Kluwer,
Antwerpen, 2000
VAN DER MEER, A., DIRKS, R., Organische chemie voor het MLO, Heron-reeks, eerste druk, Kluwer,
Antwerpen, 1995, ISBN 90 313 1736 5
ZUMDAHL, S.S., Chemical Principles, D.C. Heath, Lexington,1992
Anorganische Chemie en Chemische Technologie
COTTON, F.A. en WILKINSON, G., Advanced Inorganic Chemistry, John Wiley, New York 1988.
Procestechnologie – Theorieboek (4 delen), Werkboek (2 delen), VAPRO: http://www.vapro.nl/
Analytische Chemie
DEWEGHE, L., MORTIER, J-M., Eten, meten en weten, KVCV, Leuven, ISBN 90-9007430-9
HOLLER, F.J., SKOOG, D.A. en WEST, D.M., Fundamentals of Analytical Chemistry, Sixth Edition,
Saunders, Forth Worth, 1992
VAN DER MEER, A., Analytische chemie voor het MLO, Heron-reeks, Kluwer, Antwerpen, 1999
Biochemie
STRYER, L., Biochemistry, Third Edition, W.H. Freeman and CE, New York, 1988
Fysico-elekrochemie
DEELDER, THOMASSEN, VAN DEN BERG, Chromatografie, Heron-reeks, Kluwer, Antwerpen
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
69
Andere naslagwerken
ANGENON, A, Werken met grootheden en wettelijke eenheden, Die Keure, Brugge,1998, ISBN
9057510677
ARNOLD, N., Explosive experiments, Commonwealth House, London UK, ISBN 0-439-99927.8
ATKINS, P.W., Moleculen: chemie in drie dimensies, Natuur en Techniek 1990
ATKINS, P.W. , Chemische reacties: materie in beweging, Natuur en Techniek 1993.
BROEK (VAN DE), J., Over sneeuwballen en glaasjes melk, ( 100 alledaagse onderwerpen chemisch
ontmaskerd), Uitg. ten Hagen & Stam, Den Haag, 20000
Chemische feitelijkheden. Actuele encyclopedie over chemie in relatie tot gezondheid, milieu en
veiligheid, ed. Commissie Voorlichting en Publiciteit van de Kon. Ned. Chemische Vereniging, Alphen a.d.
Rijn, Losbladige uitgave met aanvullingen.
FAUST, R., e.a., World Records in Chemistry, Wiley–VCH, Weinheim, 1999, ISBN 3-527-29574-7
GLÖCKNER, W. e.a., Handbuch der Experimentellen Chemie, Aulis Verlag Deubner & Co, KG Köln,
1997
HÄUSLER, K., SCHMIDKUNZ, H., Tatort Chemie, Ein Lexicon für den Verbraucher, Delphin, München,
1986
HONDEBRINK, J.G., Scheikunde de basis, Uitg. tenHagenStam, Den Haag, 1999, ISBN 070-304 58 88
MEADOWS, J., Geschiedenis van de Wetenschap, Natuur & Techniek, Amsterdam, ISBN 90 68251 902
NUNN, A., The essential chemical industry, The Salters Institute of Industrial Chemistry, Department of
Chemistry, University of York, Heslington, YO1 5DD, York, Third Edition, 1995, ISBN 185 342 556 7)
SELINGER, B., Chemistry in the Market Place, London (HBJ), 1988
SIMMONS J., De Top-100 van wetenschappers, Uitgeverij Het Spectrum, Utrecht, 1997, ISBN 90-2746185-6
STÖRIG, H. J., Geschiedenis van de Wetenschap, 3 delen, Prisma, Utrecht
VOLLMER, G., FRANZ, M., Chemische Produkte im Alltag, München, 1985
Brochures en repertoria
- Chemistry Tutor, veel informatie over chemische wetten, vergelijkingen, veiligheid, rekenmethodes en
nog veel meer (w.o. vele hyperlinks):http://library.thinkquest.org/2923/index.html
- Een website met (Duitstalige) herhalingsvragen o.a. over algemene, anorganische en organische
chemie: http://www.abi-tools.de/themen/chemie/chemie_b.htm
De chemische industrie in België, Fedichem, Brussel, http://www.fedichem.be
Gevaarlijke stoffen en preparaten (herken ze, bescherm u), een uitgave van het Commissariaat-generaal
voor bevordering van de arbeid, 1040 Brussel
Geen duurzame ontwikkeling zonder chemie, Fedichem, Brussel
Wel thuis - het voorkomen van vergiftigingen en Wie ons wil bellen, verliest beter geen tijd gratis brochures, Antigifcentrum, p/a Militair Hospitaal Koningin Astrid, Bruynstraat 1120 Brussel, tel (02) 264 96 36 fax (02)264 96 46
Chemiekaarten, Gegevens voor veilig werken met chemicaliën, Kluwer Editorial, Diegem
EChO, Essays voor Chemie-Onderwijs, KVCV, Leuven
Jij en de Chemie, een reeks (gratis) thematische documenten over chemie, Fedichem, Brussel
Tabellenblad ‘Periodiek systeem der elementen’, uitgegeven door De Boeck, Antwerpen
Wat is een chemisch product?, Fedichem, Brussel
DE TEY, M., CORNELIS, K., Chemie en veiligheid, De Sikkel
VAN DE WEERDT, J., Tabellenboekje voor chemie, De Sikkel (De Boeck), Oostmalle
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
70
Tijdschriften
Laboratorium-Praktijk, Kluwer Editorial, Diegem
Natuur & Techniek, NL -1000 BM Amsterdam
NVOX, Tijdschrift voor natuurwetenschappen op school, Uitgave van NVON, de Nederlandse vereniging
voor het onderwijs in de natuurwetenschappen, http://home.svm.nl/natwet/nvox/index.htm
CHEMIE-Magazine, tweemaandelijkse uitgave van de Koninklijke Vlaamse Chemische Vereniging,
Leuven
Chemie-Actueel, tijdschrift voor chemieonderwijs, KPC Groep, Postbus 482, 5201 AL 's-Hertogenbosch
(bestelnummer 2.453.00)
Journal of Chemical Education, New York
MENS (Milieu-Educatie, Natuur & Samenleving), driemaandelijks tijdschrift, Groeneborgerlaan 171, 2020
Antwerpen, www.2mens.com
EOS-Magazine, Wetenschap en Technologie voor Mens en Maatschappij, Uitg. Cascade, www.eos.be
Spectrum, VWR International, Leuven, http://www.merckeurolab.be/
Velewe, Vereniging Leraars Wetenschappen, Zichem
Cd-rom’s
Chemiepractica, Holleen, Meeuwen-Gruitrode
Het Digitale Archief - Natuur & Techniek, Deel 1 en 2
Chemie en Samenleving, Van kleurstof tot kunstmest, De Digitale Wetenschappelijke Bibliotheek - Natuur
& Techniek 1999, Amsterdam
Corel ChemLab, A realistic, interactive chemistry lab, Corel Corporation
Chemistry for Windows, XinMicro Corporation, 1996
Nederlandstalige Encyclopedie, SoftKey, Amsterdam, ISBN: 90-5432-168-7
The chemistry set, (geavanceerd Periodiek Systeem met veel video, o.a. moleculestructuren), Cambridge
De Grote Encyclopedie '98, ISBN: 90-5167-655
Science Interactive Encyclopedie, Hachette Multimedia
Encarta Encyclopedie, Winkler Prins Editie, Microsoft
ChemDAT, The Merck Chemical Database, met o.a. Material Safety Data Sheets”, ruim 5000 (gratis)
veiligheidskaarten met R- en S-zinnen, VWR, Leuven,
[email protected] www.vwr.com
Demonstratieproeven
Prof. B. SHAKHASKIRI: Chemical Demonstrations – ‘A Handbook for Teachers of Chemistry’,
Volumes 1, 2, 3 en 4. Uitgegeven door The University of Wisconsin Press,
ISBN 0-299-08890-1, ISBN 0-299-10130-4, ISBN 0-299-11950-5, ISBN 0-299-12860-1
Voor tekstmateriaal, visualisaties, animaties en videofragmenten i.v.m. (demonstratie)proeven:
http://www.scifun.org
http://www.ping.be/at_home/
http://www.chem.leeds.ac.uk/delights/texts/
http://jchemed.chem.wisc.edu/JCESoft/index.html
http://ice.chem.wisc.edu/seraphim/index.html
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
Nuttige adressen
Algemene Farmaceutische bond, www.apb.be
Archimedesstraat 11, 1040 Brussel
Antwerps Centrum Toegepaste Automatiseringstechniek, www.acta-vzw.be
Putsesteenweg 53, 2920 Kalmthout
Administratie Milieu-, Natuur-, Land- en Waterbeheer, www.mina.be
Koning Albert II-laan 20, 1000 Brussel (Tel. 02-553 80 93)
Antigifcentrum (Tel. 070/245.245), www.poisoncentre.be/
p/a Militair Hospitaal Koningin Astrid, Bruynstraat 1, 1120 Brussel
Association of Plastics Manufacturers in Europe, www.apme.org
E. Van Nieuwenhuyselaan 4, bus 3, 1160 Bussel
Belgisch Instituut voor Normalisatie, www.bin.be
Brabançonnelaan 29, 1000 Brussel
Belgisch Federatie Tegen Kanker, www.kanker.be
Leuvensesteenweg 479, 1030 Brussel
Belgisch Vereniging voor Stralingsbescherming, www.bvsabr.be
Juliette Wytsmanstraat 14, 1050 Brussel
Belgisch Verpakkingsinstituut, http://www.ibebvi.be/vzw
Research Park, Kranenberg 10, 1731 Zellik-Asse
Centrum voor Microcomputer-Applicaties, www.cma.science.uva.nl
Kruislaan 404, 1098 SM Amsterdam
Centrum voor Nascholing van het Gemeenschapsonderwijs, www.rago.be/nascholing/
Dieleghemsesteenweg 24-26, 1090 Brussel/Jette
Dienst voor Onderwijsontwikkeling, www.ond.vlaanderen.be/dvo
Koning Albert II-laan 15, 1210 Brussel
Europees Initiatief voor Biotechnologie Educatie, www.eibe.org
Universiteitsplein 1, 2610 Antwerpen
71
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
72
European Schoolnet Office, www.eun.org
Plejadenlaan 11, 1200 Brussel
Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen, www.favv.fgov.be
Simon Bolivarlaan 30, 1000 Brussel
Federaal Ministerie van Tewerkstelling en Arbeid, www.meta.fgov.be
Belliardstraat 51, 1040 Brussel
Federatie van de Voedingsindustrie, www.fevia.be
Kortenberglaan 172, 1000 Brussel
Focus Research, Vereniging ter Bevordering van de Wetenschap, www.belspo.be/focus/foc1_n.htm
Triomflaan 63, 1160 Brussel
Instituut voor Praktische Bibliografie (IPB)
Jezusstraat 16, 2000 Antwerpen
Koninklijke Academie van België, Nationaal Comité voor Scheikunde
Paleis de Academiën, Hertogstraat 1, 1000 Brussel
Koning Boudewijnstichting, www.kbs-frb.be
Brederodestraat 10, 1000 Brussel
Koninklijke Vlaamse Chemische Vereniging, www.kvcv.be
Celestijnenlaan 200 F, 3001 Heverlee
Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschap, http://allserv.rug.ac.be/~ivhaeghe/mhsgent/
Krijgslaan 281, Gebouw S30, 9000 Gent
Nationale Instelling voor Radioactief Afval en Verrijkte Splijtstoffen, www.nirond.be
Madouplein 1, bus 25, 1030 Brussel
Natuur & Techniek, www.natutech.nl
Postbus 3144, 4800 DC Breda
Nutrition Information Center, www.nicevzw.be
Treurenberg 16, 1000 Brussel
TSO – 3e graad – optie Chemie
TV Toegepaste chemie (1e leerjaar: 14 lestijden/week, 2e leerjaar: 13-12 lestijden/week)
PV/TV Stage toegepaste chemie (1e leerjaar: 0 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week)
Nutriënten België, www.nubel.com
Esplanadegebouw, lokaal 11.04, 1010 Brussel
Onderzoeks- en informatiecentrum van de Verbruikersorganisaties, www.oivo-crioc.org/
Riddersstraat 18, 1050 Brussel
Provinciaal Veiligheidsinstituut, http://bold.belnet.be/BOLD/HTML/EN/bibpvi.html
Jezusstraat 28, 2000 Antwerpen
Secretariaat van de Hoge Gezondheidsraad, Nationale Raad voor de Voeding
Pachecolaan 19 Bus 5, 1010 Brussel
Scheikundige Industrie Regio Vlaanderen (SIREV), www.fedichem.be
Maria-Louizasquare 49, 1000 Brussel
SchooltvTeleac, www.teleacnot.nl
Postbus 1070, 1200 BB Hilversum
Vereniging van leraars in de wetenschappen, www.fys.kuleuven.ac.be/velewe/
Mollenveldwijk 30, 3271 Zichem
Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie, www.vig.be
G. Schildknechtstraat 9, 1020 Brussel
Vlaams Interuniversitair Instituut voor Biotechnologie, www.vib.be
Rijvisschestraat 20, 9052 Gent (Zwijnaarde)
Vlaams Instituut voor Technologisch Onderzoek, www.vito.be
Boeretang 200, 2400 Mol
Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening, www.vmw.be
Belliardstraat 73, 1040 Brussel
Vlaamse Milieumaatschappij, www.vmm.be
A. Van de Maelestraat 96, 9320 Erembodegem (Aalst)
Voeding & Gezondheid, Vlaams Centrum voor Coördinatie, Voeding en Advies
De Pintelaan 185, 9000 Gent
73