richard wagner - Telenet Users

kunst en cultuur
Richard Wagner
Leipzig, 1813 – Venetië, 1883
2013 wordt in de muziekwereld het Wagnerjaar, in
het kader van zijn 200ste
geboortejaar. Tijd voor
markant om even stil te
staan bij een bewogen leven.
door Beatrijs Van Hulle 37
“In deze zaal wordt het
koper in goud veranderd”
over de akoestiek in het nieuwe theaterhuis in Bayreuth
Een zwervend bestaan
Richard Wagner is geboren in 1813 in de
Saksische stad Leipzig. Zijn officiële vader
overlijdt aan tyfus wanneer Richard vijf
maanden oud is. Het gezin verhuist naar
Dresden en zijn moeder hertrouwt in 1814
met een vriend des huizes, de toneelspeler
en schilder Ludwig Geyer. Hij is, vermoedelijk, de natuurlijke vader van Richard.
Geyer neemt de jonge Wagner vaak mee
naar toneelrepetities en –uitvoeringen
en dit is van beslissende invloed op zijn
verdere levensloop. Na het overlijden van
Geyer, keert het gezin terug naar Leipzig.
De jonge Richard, die nochtans de ambitie
koestert om toneelschrijver te worden,
schrijft zich in aan de universiteit om
muziek te studeren. Na zijn studies leidt
Wagner een onrustig en zwervend leven:
hij is werkzaam in schouwburgen te
Maagdenburg, Koningsbergen en Riga.
Hij huwt met de actrice en operazangeres Minna Planer. Door schuldeisers achtervolgd, vlucht hij naar Parijs. In 1842,
terug in Saksen, wordt hij operadirigent
in de Semperoper te Dresden. Hij leidt er
de première van zijn opera’s Rienzi, Der
fliegende Holländer en Tannhauser. Het
succes is vaak overweldigend. De opera
Lohengrin gaat in première op 28 augustus 1850 in Weimar, gedirigeerd door
Franz Liszt.
Twee problemen beheersen zijn leven:
zijn slechte financieel beleid en het frustrerende gevoel dat voor de interpretatie
van zijn werk geen grote zangers te vinden
zijn. In 1848 neemt Wagner deel aan de
Maartrevolutie in Dresden, een opstand
die door militairen uit Pruisen en Saksen
bloedig wordt neergeslagen. Omdat hij
sympathiseert met de opstandelingen,
38
moet Wagner de stad ontvluchten. Hij
zoekt asiel in Zwitserland en wordt er
opgevangen door Mathilde Wesendock.
Zij is een vurige bewonderaarster en
gehuwd met de rijke zijdehandelaar Otto
Wesendonck die de mecenas van de componist wordt. Mathilde is Wagners muze
bij het schrijven van Tristan und Isolde en
de Wesendonck-Lieder . Hij begint hier ook
de tekst en de muziek van zijn fameuze
cyclus Der Ring des Nibelungen te schrijven.
Als zijn vrouw Minna in 1858 een liefdesbrief van Wagner aan Mathilde onderschept, is meteen het einde van zijn
huwelijk getekend.
Met dank aan de mecenas
De aanhoudende financiële problemen
van Wagner vinden een voorlopige oplossing dank zij de jonge koning Ludwig II van
Beieren. Hij verleent de componist grote
morele en financiële steun en helpt ook
mee aan de realisatie van een nieuw,
geschikt theaterhuis in Bayreuth. De
eerste steen wordt gelegd op Wagners
59ste verjaardag en de inhuldiging vindt
plaats in 1876 met een integrale uitvoering
van de magistrale opera-cyclus De Ring
des Nibelungen. Een musicus beschrijft de
akoestiek van de zaal: “In deze zaal wordt
het koper in goud veranderd”.(1)
Ondertussen leeft Wagner zes jaar te
Triebchen, bij Luzern, financieel ondersteund door een vaste wedde die koning
Ludwig II hem toekent. Hij voltooit Tristan
und Isolde en begint aan de compositie
van Die Meistersinger von Nürenberg. In
die periode verblijft zijn vriend en assistent, de dirigent Hans von Bülow, samen
met zijn vrouw, Cosima, de dochter van
Liszt, geregeld voor lange tijd bij hem. von
Bülow dirigeert vele werken van Wagner.
Er ontstaat tussen hen echter een diepe
breuk omwille van de groeiende liefdesband tussen Wagner en Cosima. Dit leidt
tot de echtscheiding van de jonge vrouw,
de geboorte van Wagners eerste zoon Siegfried en een huwelijk van Cosima met de
componist. Cosima heeft een sterk karakter, is verstandig en wilskrachtig en wordt
de medewerkster van haar man.
Het laatste decennium van zijn leven,
woont Wagner in de villa ‘Haus Wahnfried’ gebouwd nabij het Festspielhaus in
Bayreuth. Tijdens een verblijf in Palermo
voltooit hij Parsifal. Omwille van hartproblemen verhuist Wagner naar Italië om te
rusten. Hij huurt het “Palazzo Vendramin”
in Venetië, waar hij op 13 februari 1883
overlijdt. De componist krijgt zijn laatste
rustplaats in de tuin achter het ‘Haus
Wahnfried’, een plek door hemzelf uitgekozen. Ook zijn hondjes Marke en Russ
liggen daar begraven. Zijn vrouw Cosima
overleeft hem 47 jaar. Daarna wordt het
huis bewoond door hun zoon Siegfried,
zijn vrouw Winifred en hun kinderen: Eva,
Wieland en Wolfgang. Wagners woonhuis
in Bayreuth is nu een indrukwekkend
museum.
Wagners ‘Muziekdrama’
Het belang van Wagner is nauwelijks
te overschatten. Hij is niet alleen een
groot componist maar streeft naar een
‘Gesamt-kunstwerk’ (totaalkunstwerk),
waarin - naar het voorbeeld van de Griekse
tragedie - woord, muziek en toneelspel
één harmonisch geheel vormen. Voor
zijn ‘muziekdrama’s’ schrijft hij zelf de
teksten (libretti) en daarenboven verwoordt hij ook in verscheidene theoretische geschriften zijn politieke, maatschappelijke,
filosofische en religieuze visie. Voor Wagner symboliseren de
verhalen van de 19de eeuwse Duitse Romantiek de meest verscheidene aspecten van het ware leven.
“Muziek als verlossende kunst” is Wagners lijfspreuk. Het
drama, waar al de zuiver menselijke gevoelens door de muziek
duidelijk gemaakt worden, moet een heilzame invloed uitoefenen. Het publiek moet meevoelen, begrijpen en aldus gelouterd de toneelzaal verlaten.
De melodie moet het woord getrouw dienen. Wagner dramatiseert de muzikale dialoog in een ‘Unendliche Melodie’ (oneindige melodie) die voordurend meedeint met de wisselende
gevoelsinhoud. Het eigenlijke drama van Wagner speelt zich af
in het orkest dat de situaties moet voorbereiden, ze uitschilderen, herinneren aan hetgeen voorafging, en vooral de diepere
betekenis van de handeling moet blootleggen. Hiervoor maakt
Wagner gebruik van 'Leitmotiven': motieven als leidraden, die
helpen om het drama beter te begrijpen. Deze leidmotieven zijn
goed herkenbaar en duidelijk aangebracht. Ze zijn lenig en kort,
en plooien zich naar alle nuances van de gemoedstoestanden.
Niet alleen het motief, maar ook de kleur van het instrument kan
in het drama een symbolische betekenis krijgen.
Bayreuth
Al sinds 1876 trekken ‘s zomers duizenden Wagner-liefhebbers
naar het Festspielhaus op de heuvel in Bayreuth om zich te laven
aan de opera’s, die de componist naliet. Nog altijd is dit operafestijn het belangrijkste society-event in Duitsland. Het voorzitterschap van de Bayreuther Festspiele is een fel begeerde post,
die menig cultuurpaus in Duitsland graag zou bekleden.
Na een hevige strijd tussen de nazaten van Richard Wagner zijn
uiteindelijk de dochters van Wolfgang Wagner, de halfzussen Eva
en Katharina, de leiders geworden van het beroemde Wagnerevenement.
Dit verhaal kan je meebeleven in de schitterende verfilming door
Visconti in Ludwig II (1972).
(1)
“Wagners leitmotiven
zijn lenig en kort en
plooien zich naar
alle nuances van de
gemoeds-toestanden”
Via http://users.telenet.be/beatrijs.vanhulle kan je deze dame
boeken voor een lezing ‘top 20 van de opera’
| markantmagazine | door Beatrijs Van Hulle 39