Voedingswijzer Gewrichtsaandoeningen Naar schatting kampen 1,4

Voedingswijzer
Gewrichtsaandoeningen
Naar schatting kampen 1,4 miljoen Nederlanders met reumatische klachten. De meest
voorkomende reumatische aandoeningen zijn reumatoïde artritis, artrose, jicht en fibromyalgie
("weke delen -reuma"). Bij deze aandoeningen raken botweefsel, kraakbeen en/of bindweefsel
(collageen, elastine) beschadigd, wat klachten als stijfheid, gewrichtszwellingen en ontstekingen, pijn en gewrichtsmisvormingen tot gevolg heeft. Hier kunnen diverse oorzaken
voor zijn.
Reumatoïde artritis
Reumatoïde artritis wordt beschouwd als een auto-immuunziekte. De echte oorzaak is nog niet
gevonden. Gedacht wordt aan een combinatie van erfelijke factoren, een auto-immuunfactor
en/of een ontstekingsreactie door een immuuncomplex ten gevolge van een beschadigd
darmslijmvlies, een infectie met virussen/bacteriën of een dysbiose (darmgisting, veranderde
darmflora).
Artrose
Bij artrose is het kraakbeen gedegenereerd ten gevolge van beschadiging, veroudering en
slijtage als gevolg van belasting. De opbouw van het kraakbeen is onvoldoende om de afbraak
te compenseren.
Jicht
Jicht wordt veroorzaakt door een opeenhoping van urinezuur in het lichaam. Urinezuur ontstaat
bij de afbraak van purine. Purine is een eindproduct van de afbraak van (lichaams-)eiwitten.
Urinezuur hoopt zich op bij onvoldoende uitscheiding door de nieren, een enzymblokkade
(xanthine-oxidase) of een verhoogde aanmaak (o.a. bij gebruik van medicijnen als plaspillen,
infecties, operaties, afvallen, verkeerde voedingsgewoonten).
Fibromyalgie
Fibromyalgie uit zich in stijfheid en chronische spierpijn. Er bestaan zogenoemde "tenderpoints",
negen specifieke plaatsen op het lichaam waar de spieren abnormaal gevoelig reageren op
aanraking. Daarnaast bestaan er vaak ook andere klachten, zoals slapeloosheid, darmklachten,
depressie en hoofdpijn. De oorzaken van fibromyalgie zijn nog niet bekend. Gedacht wordt aan
een auto-immuunziekte, een infectie met schimmels, bacteriën of parasieten, dysbiose en/of
leverontgiftingsstoornissen.
Voeding en gewrichtsklachten
Voeding kan bij al deze gewrichtsaandoeningen een belangrijke bijdrage leveren aan het
verminderen van gewrichtsklachten en het behouden van een goede conditie. Daarnaast zijn
ook normalisatie van het gewicht, gezonde leefgewoonten en gebruik van
voedingssupplementen en zo nodig medicatie van groot belang.
Er is een aantal stofwisselingsprocessen bij gewrichtsklachten betrokken die de conditie van de
gewrichten beïnvloeden: het zuurbase-evenwicht, het antioxidantsysteem, de
prostaglandinesynthese (vetzuurstofwisseling), de spijsvertering, het afweersysteem, het
lichaamsgewicht en de vitamine- en mineralenbalans. Regulatie van deze processen door
middel van een uitgebalanceerde voeding werkt ondersteunend bij alle vormen van
gewrichtsklachten.
Het zuur-base-evenwicht
Voor het goed verlopen van de stofwisselingsprocessen is een juiste zuurtegraad in het lichaam,
namelijk licht basisch, essentieel. Bij gewrichts-aandoeningen is het milieu in de weefsels te
zuur. Stofwisselingsprocessen worden geremd, waardoor afvalstoffen zich ophopen, gewrichten
verder beschadigd raken en herstelprocessen vertragen. Een goede werking van de longen,
nieren, lever, huid en spijsvertering en voldoende beschikbaarheid van mineralen zijn
noodzakelijk om zure stofwisselingsproducten te bufferen en uit te kunnen scheiden. Voeding
rijk aan basevormende producten en beperkt in zuurvormende producten kan het zuur-baseevenwicht verbeteren. Rijk aan basevormende stoffen zijn groenten, fruit, aardappel en
vloeibare zuivelproducten (melk, karnemelk, yoghurt). Onder andere vlees, vis, kaas,
sojaproducten, granen, noten, snacks, koek en suiker zijn rijk aan zuurvormende stoffen.
Bij jicht is er sprake van een te hoge urinezuurspiegel. 10-20% van het urinezuur wordt gevormd
uit purines opgenomen uit de voeding. Mensen met jicht kunnen daarom beter de consumptie
van purinerijke producten, zoals schaal- en schelpdieren, vis met vel en (orgaan)vlees beperken.
Antioxidantsysteem
Bij chronische gewrichtsaandoeningen is er sprake van een verhoogde productie van vrije
radicalen. Deze agressieve deeltjes beschadigen het bot-, kraakbeen- en bindweefsel.
Antioxidanten als bètacaroteen, vitamine C en E, bioflavonoïden, zink, mangaan en selenium
vangen deze vrije radicalen weg en beperken zo de schade. Met name groenten, fruit, bepaalde
kruiden en specerijen zijn rijk aan antioxidanten. De voeding kan worden aangevuld met een
breed antioxidantencomplex.
Vetzuurstofwisseling
Diverse vetzuren uit onze voeding worden gebruikt om prostaglandines, hormoonachtige stoffen
die de stofwisseling in het lichaam regelen, aan te maken. Onverzadigde vetzuren, uit o.a. vette
vis, noten, zaden en koudgeperste oliën, bevorderen de aanmaak van ontstekingsremmende,
afweerondersteunende prostaglandines. Eventueel kan de voeding worden aangevuld met
oliecapsules (b.v. visolie, lijnzaadolie, zwarte bessenzaadolie). Naast verzadigde vetten en
transvetten (geharde vetten) uit b.v. vet vlees, snacks, margarine en kaas bevorderen alcohol,
geraffineerde suikers, en kunstmatige hulpstoffen (E-nummers) de aanmaak van
ontstekingsbevorderende, afweerondermijnende prostaglandines. Het beperken van deze
producten is daarom aan te bevelen. Ook stress heeft een negatieve invloed.
Spijsvertering
Wanneer de spijsvertering niet optimaal verloopt worden vitamines en mineralen, nodig voor de
opbouw en herstel van de gewrichten, minder goed opgenomen. Er ontstaan belastende
afvalstoffen. Een te grote belasting met deze stoffen kan een dysbiose veroorzaken, het
darmslijmvlies beschadigen (waardoor een grotere kans op voedselovergevoeligheden), de
productie van zuurvormende stofwisselingsproducten en vrije radicalen verhogen en
ontstekingsreacties bevorderen. Een goede voeding rijk aan vezels en vocht, kleine porties,
goed kauwen en voldoende ontspanning bevorderen de spijsvertering. Daarnaast kan de
spijsvertering worden verbeterd door gebruik van spijsverteringsregulerende supplementen,
zoals probiotica (goede darmflorapreparaten), enzymen en medicinale kruiden (b.v. artisjok,
engelwortel, gember, mariadistel, venkel en zoethout).
Afweersysteem
Bij gewrichtsklachten kan voedselovergevoeligheid een rol spelen. Men schat, dat er bij
ongeveer 5% van de mensen met reumatoïde artritis een verband bestaat tussen het ontstaan
of vergeren van hun klachten en overgevoeligheid voor bepaalde voedingsmiddelen. Producten
die het meest frequent worden genoemd zijn melkproducten, ei, soja, walnoten, schaal- en
schelpdieren, varkensvlees, rundvlees, citrusfruit, banaan, tarwe, maïs, producten van de
nachtschadefamilie (tomaat, paprika, aubergine) en bepaalde kruiden en specerijen. Bij gebruik
van bepaalde pijnstillende en onstekingsremmende medicijnen (o.a. NSAID's) neemt de kans op
(voedsel) overgevoeligheden toe. Ze beschadigen het darmslijmvlies, waardoor
afweerprikkelende stoffen (triggers en allergenen) ongestoord via de darmwand in het bloed
terecht komen. Voor het opsporen van eventuele overgevoeligheden en het opstellen van een
aangepaste voeding is deskundige hulp van een diëtist en/of arts noodzakelijk.
Lichaamsgewicht
Bij ondergewicht neemt de spiermassa af, vermindert de immuniteit en is de kans op tekorten
aan voedingsstoffen groter. Dit heeft een negatieve invloed op de gewrichten. Overgewicht is
eveneens ongunstig: de gewrichten raken overbelast en de urinezuurspiegels zijn hoger.
Normalisatie van het gewicht door een goede voeding en extra lichaamsbeweging is aan te
bevelen.
Vitamine- en mineralenbalans
Voor de opbouw en herstel van de gewrichten zijn diverse bouwstoffen, zoals vitamine B en C,
calcium, magnesium, mangaan, borium en silicium noodzakelijk. Ook zijn diverse vitamines en
mineralen betrokken bij een goede werking van de prostaglandinesynthese, het
antioxidantsysteem, het zuur-base-evenwicht en de afweer. Een volwaardige voeding rijk aan
vitamines en mineralen en arm aan voedingsstofrovende producten als nicotine, alcohol, koffie,
thee en suiker is aan te raden. De voeding kan worden aangevuld met een goed opneembaar
multivitamine-mineralencomplex.
Adviezen
1. Zorg voor een goede spijsvertering
Gebruik regelmatig over de dag verdeeld 3-6 kleine maaltijden. Eet rustig en kauw goed.
Gebruik voldoende vezelrijke producten, zoals groenten, fruit en volkorenproducten. Neem ook
voldoende drinkvocht. Ondersteunend werken verder melkzuurrijke voedingsmiddelen als
biogardeproducten, melkzure groentensappen, zuurkool en traditionele sojasaus (Shoyu,
Tamari). Beperk de inname van belastende voedingsmiddelen (zie punt 5.).
2. Drink minimaal 2 liter (bij jicht 21/2 liter) vocht per dag.
Voldoende drinken (verdeeld over de dag) is belangrijk om de afvalstoffen en het urinezuur
makkelijker uit het lichaam te verwijderen en de spijsvertering te bevorderen. Geschikte dranken
zijn o.a. (bron)water, groente- en vruchtensappen, kruidenthee en granenkoffie.
3. Gebruik voldoende onverzadigd vet
Rijk aan ontstekingsremmende en afweerondersteunende onverzadigde vetten zijn vette vis
(zalm, sardine, makreel, haring, nijlbaars), noten, zaden, koudgeperste olie als olijfolie,
lijnzaadolie, maiskiemolie. Enkele richtlijnen zijn: besmeer brood met reformmargarine en bak en
braad uitsluitend in olijfolie (eventueel gemengd met wat roomboter). Gebruik alle koudgeperste
oliesoorten alleen onverhit door b.v. salades. Vervang vlees 2 x per week door vette vis.
Wees verder matig met producten die rijk zijn aan verzadigd vet en transvet (gehard vet), zoals
vlees, kaas, worst, koek, gebak, snacks, harde pakjes margarine of bakvet. Kies zo veel
mogelijk de magere producten, b.v. magere yoghurt, 20+/30+ kaas en mager vlees.
4. Eet royaal ongeraffineerde basevormende producten
Groenten, fruit, aardappels en vloeibare melkproducten (melk, karnemelk, yoghurt) zijn rijk aan
basenvormende stoffen. Eet deze voedingsmiddelen in ruime mate, minimaal 200-250 gram
verse groenten en 2 verse vruchten per dag. Vul dit aan met een kleine portie aardappelen,
zilvervliesrijst, volkorenpasta of andere granen en volkorenbrood. Deze voedingsmiddelen zijn
rijk aan vezels, vitamines, mineralen en antioxidanten. Gebruik daarnaast 300 ml
magere/halfvolle melkproducten (mits ze worden verdragen).
Zuurvormend werken vooral vlees, worst, kaas, ei, sojaproducten, vis, koek, gebak, snacks,
koffie, suiker en alcohol . Gebruik deze producten daarom met mate of niet. Vervang vlees
regelmatig door vegetarische alternatieven (zie de voedingsmiddelenlijst). Als er vlees wordt
gegeten, beperk het gebruik dan tot 75 gram mager vlees per dag. Mensen met jicht kunnen
beter de consumptie van purinerijke producten, zoals schaal- en schelpdieren, vis met vel,
(orgaan) vlees, wild, vlees- en gistextract beter beperken.
5. Vervang belastende producten
Koffie, gewone thee, cacao, alcohol, cola, nicotine, suiker, kunstmatige hulpstoffen (E-nummers)
zijn belastend voor de spijsvertering, afweer- en ontgiftingssysteem en verhogen de behoefte
aan vitamines en mineralen. Rook daarom niet. Vervang bovenstaande producten door b.v.
granenkoffie, cafeïnevrije koffie, kruidenthee, vruchtensap en (reform)producten zonder
toegevoegde suikers en kunstmatige hulpstoffen. Maak zo veel mogelijk gebruik van verse,
natuurlijke producten. Biologische producten bevatten minder belastende bestrijdingsmiddelen,
zijn over het algemeen rijker aan voedingsstoffen en vrij van kunstmatige hulpstoffen (Enummers).
6. Overige maatregelen
*
Zorg voor voldoende rust en ontspanning. Stress heeft een negatieve invloed op o.a. de
spijsvertering, het zuur-base-evenwicht, het afweersysteem en zorgt voor een vergroot
verbruik van vitamines en mineralen.
*
Doe dagelijks iets aan lichaamsbeweging, maar forceer niets. Beweging houdt de
gewrichten soepel en sterk, bevordert de toevoer van voedingsstoffen naar en afvoer van
afvalstoffen uit de gewrichten. Kies beweging afgestemd op de gewrichtsbeperkingen en de
conditie.
*
Zorg voor een goede omgevingstemperatuur en luchtvochtigheid. Gewrichtsklachten
kunnen verergeren bij vocht, koude of juist warmte.
*
Houd rekening met de interactie tussen voeding en medicijnen en hun bijwerkingen. Neem
medicijnen en/of supplementen op de juiste wijze en tijdstip in. Vraag eventueel uw arts om
medicijnen met minder bijwerkingen of vang de bijwerkingen op met
voedingssupplementen.
Belangrijk
Het is belangrijk, dat de eet- en leefregels afgestemd zijn op de eigen situatie. Een diëtist, arts of
therapeut kan hierbij helpen. Orthomoleculaire diëtisten zijn gespecialiseerd in het opstellen van
een persoonlijk voedingsprogramma, afgestemd op de eigen situatie, conditie en constitutie.
Deze voedingswijzer is samengesteld door Tanja Visser en Annemieke Meijler, orthomoleculaire
diëtisten.
De voedingsmiddelen
Brood en broodproducten
*
Bij uitzondering: Wit brood, broodjes, croissant, beschuit, crackers
*
Met mate: Bruin brood
*
Aan te raden: Volkoren brood en broodproducten (bij voorkeur biologisch), roggebrood,
ongezoete muesli, graanvlokken tarwekiemen1)
Broodbeleg
*
Bij uitzondering: Jam, hagelslag, chocolade-pasta, vruchtenhagel, pindakaas1)
*
Met mate: Appelstroop, koudgeslingerde honing
*
Aan te raden: Reformjam zonder suiker, vruchtenmoes, appelstroop zonder suiker,
reformnotenpasta, zadenpasta (sesam, zonnebloempit), sandwich-, groenten- of
sojaspread, vegetarische pâté1), vis1) (op water, blik), groente
Vleeswaren
*
Bij uitzondering: Lever1), vette vleeswaren, zoals alle worstsoorten, pâté1), salami,
katenspek
*
Met mate: Magere vleessoorten, zoals ham, fricandeau, kip- en kalkoenfilet, rosbief,
runderrollade
*
Aan te raden:
Kaas
*
Bij uitzondering: Volvette kaas (48+,60+), Franse kaas (Brie, Camembert e.d.), roomkaas,
48+ smeerkaas
*
Met mate: Geitenkaas, 30+ kaas
*
Aan te raden: Zwitserse strooikaas, hüttenkäse (cottage cheese), 20+(smeer)kaas, magere
kwark
Aardappelen, rijst, deegwaren
*
Bij uitzondering: Witte rijst, witte macaroni en spaghetti, instant aardappelpuree, gebakken
aardappelen, frites
*
Met mate: Ovenfrites, zelf gebakken aardappelen / frites (olijfolie, roomboter),
eigengemaakte puree
*
Aan te raden: Aardappelen, zilvervlies -rijst, gerst, gierst, quinoa, volkoren macaroni en
spaghetti
Groente
*
Bij uitzondering: Groenten à la crème, groenten uit blik of glas
*
Met mate: Alle diepvriesgroenten naturel
*
Aan te raden: Verse groenten
Fruit
*
Bij uitzondering: Fruit uit blik (gezoet), gezwavelde zuidvruchten
*
Met mate: Ongezwavelde zuidvruchten (reform), vruchtenmoes zelfgemaakt
*
Aan te raden: Vers fruit
Vlees
*
Bij uitzondering: Orgaanvlees1), gepaneerd en vet vlees, zoals h.o.h. gehakt, speklapje,
saucijs, doorregen lappen, worst
*
Met mate: Mager vlees, zoals tartaar, rundergehakt, biefstuk, magere runderlappen, rosbief,
entrecote
*
Aan te raden:
Wild1) & gevogelte
*
Bij uitzondering: Kip en kalkoen met vel1), tam konijn en eend
*
Met mate: Kip en kalkoen zonder vel, wild1)
*
Aan te raden:
Soja en sojaproducten1)
*
Bij uitzondering: Met suiker gezoete sojamelkproducten
*
Met mate: Gepaneerde vegetarische burgers1), met diksap en moutstroop gezoete
sojamelkproducten (vla, vruchtenyoghurt etc.)
*
Aan te raden: Tahoe*, tempeh*, ongepaneerde vegetarische burger*, sojamelk*,
sojayoghurt naturel*, sojaroom
Overige vleesvervangers
*
Bij uitzondering:
*
Met mate: Quorn (gepaneerd)
*
Aan te raden: Quorn (naturel), seitan
Eieren
*
Bij uitzondering:
*
Met mate: Gebakken ei
*
Aan te raden: Gekookt/gepocheerd ei
Vis, schaal- en schelpdieren
*
Bij uitzondering: Voorgebakken vis
*
Met mate: Zelfgebakken vis (bij voorkeur olijfolie), gerookte vis
*
Aan te raden: Alle overige vissoorten, schaal- en schelpdieren*, vis met vel* (haring, paling,
makreel, sardine, ansjovis)
Melk en melkproducten
*
Bij uitzondering: Volle melk en melkproducten, gezoete melkproducten, zoals vla, ijs,
chocolademelk, vruchtenyoghurt
*
Met mate: Halfvolle melk en halfvolle kwark naturel
*
Aan te raden: Magere / halfvolle aangezuurde melkproducten, zoals yoghurt, biogarde,
kwark, karnemelk, kefir
Boter, margarine, olie
*
Bij uitzondering: Margarine, frituurvet, bak- en braadvet
*
Met mate: Gewone oliën, roomboter, reformmargarine
*
Aan te raden: Koudgeperste olie, b.v. olijf-, sesam-, saffloer-, lijnzaad- en zonnebloemolie
Zoete tussendoortjes
*
Bij uitzondering: Snoep, drop, koek, gebak, chocolade
*
Met mate: Vetarme volkorenkoek met suiker (volkorenbiscuit, volkorenontbijtkoek,
'Evergreen', 'Sultana'), gezwavelde zuidvruchten
*
Aan te raden: Volkoren reformkoeken zonder suiker, ongezwavelde zuidvruchten,
studentenhaver
Hartige tussendoortjes
*
Bij uitzondering: Chips, borrelnootjes1), snacks, zoals patat, kroket1), frikadel1),
saucijzenbroodje
*
Met mate: Maïschips naturel, mini-pizza, Vietnamese loempia
*
Aan te raden: Noten, (zonnebloem) zaden, Japanse mix, volkoren soepstengels en
crackers, popcorn, zoute stengels
Dranken
*
Bij uitzondering: Koffie, thee, cacao, alcohol, suikerbevattende frisdranken, cola light,
limonade, cacao, frisdrank met suiker
*
Met mate: Cafeïnevrije koffie, 'light' frisdrank, alcoholarm bier, alcoholvrije wijn, verdunde
diksap
*
Aan te raden: Groene-, theïnevrije en kruidenthee, granenkoffie, groente- en vruchtensap,
bron- en mineraalwater, bouillon*
1)
Deze producten kunnen rijk zijn aan purines. Gebruik ze bij jicht beperkt.