toneel in athene - Koning Willem II College

Olympos
Kastraki
Igoumenitsa
Delphi
Parga
Loukas
Athene
Patras
Sounion
Olympia
Epidauros
Mykene
Nafplio
2
INHOUD
Voorwoord rector ...............................................
5
Voorwoord reisleiding ..........................................
6
Deelnemerslijst .................................................
7
Bagagelijst ......................................................
8
Campings ......................................................... 10
Reisoverzicht ....................................................
12
De reis van dag tot dag ........................................ 15
Dinsdag 14 en Woensdag 15 juli ......................... 15
Donderdag 16 juli
Olympia ............................. 16
Vrijdag 17 juli
Olympia ............................... 18
Zaterdag 18 juli
Delphi ................................ 23
Zondag 19 juli
Hosios Loukas ………..............
31
Isthmos ............................ 32
Maandag 20 juli
Mykene .............................. 33
Dinsdag 21 juli
Varen vanaf Tolon ..............
37
Nafplio ............................
38
Woensdag 22 juli
Epidauros ............................ 39
Donderdag 23 en vrijdag 24 juli Athene .................. 44
Zaterdag 25 juli
Athene en Sounion ................
56
Zondag 26 juli
Thermopylai .....................
58
Maandag 27 juli
Meteora .........................
60
Dinsdag 28 juli
Metsovo en Parga..................
63
Woensdag 29 juli en Donderdag 30 juli .................
3
64
Overzicht Griekse Geschiedenis ................................ 65
Griekse tempelbouw ............................................. 70
Griekse beeldhouwkunst ......................................... 73
Griekse vazen .................................................... 75
Toneel in Athene ................................................ 78
Grieks-orthodoxe kerk .........................................
82
Nieuw-Grieks .................................................... 85
Eten in een restaurant .......................................... 90
Griekse recepten ................................................ 92
4
VOORWOORD RECTOR
Op het moment dat ik dit schrijf is Griekenland in deplorabele
toestand: de werkloosheid is er ongekend hoog, murw ligt het aan een
financieel EU-infuus, en de Duitsers geven in een opiniepeiling aan
voor een ‘Grexit’ te zijn. De stoere minister van Financiën Varoufakis
zingt inmiddels een toontje lager en bezweert de EU aan de
verplichtingen te voldoen en het benodigde terug te betalen geld
desnoods als ‘bloed uit een steen’ te persen. Het ooit zo trotse land,
bakermat van de westerse beschaving, is de paria van Europa
geworden. Beschavingen komen en gaan. Egypte kan erover
meepraten, net als Italië, Mexico, Irak en Groot Brittannië en
volgens velen wacht de Verenigde Staten hetzelfde lot, als het verval
niet al heeft ingezet.
Desondanks, al bladerend door deze gids: wat een prachtige reis heb
je in het verschiet. Een reis naar heden en verleden, zon en zee,
cultuur en natuur, en nuttig en aangenaam. Een reis van lange dagen
en korte nachten op het breukvlak van schooljaar en vakantie, met 52
leerlingen en zes docenten. Zes docenten, dat wil ik hier nog eens
benadrukken, die ook in de zomervakantie bereid zijn om een door de
school georganiseerde reis te leiden. Ik ben dankbaar daarvoor. Jij
toch ook?
Als wij ons hoofd nog bij rapportvergaderingen hebben, zul jij per
bus op 14 juli a.s. op onze parkeerplaats afscheid nemen van je
familie. Ook ik zal je komen uitzwaaien en je een ‘behouden vaart’
wensen. Tijdens de reis volgen we aan het thuisfront je avonturen via
de sociale media.
Een fantastische, ontspannen en leerzame reis wens ik je. Geniet en
keer terug in goede gezondheid!
Dick te Boekhorst
rector
5
VOORWOORD REISLEIDING
Beste leerlingen,
Dit schooljaar heeft het Koning Willem II College het 50-jarig
bestaan van het gymnasium gevierd. De Griekenlandreis vormt een
mooie bekroning van dat jubileum. De reis kent al een bijna even
lange traditie. De heer Polman, legendarisch oud-docent klassieke
talen van onze school, heeft deze traditie al snel na de oprichting van
het gymnasium in gang gezet. Hij maakte met een Volkswagenbusje
volgepakt met leerlingen en bagage een rondreis door Griekenland
langs de belangrijkste bezienswaardigheden uit de klassieke oudheid.
De reis is traditioneel een mengeling van lering en vermaak, van
inspanning en ontspanning, van hoogtepunt en af en toe een dipje, van
ontberingen en chillen, van zweten en zwemmen.
Prettig reizen met een grote groep veronderstelt een positieve,
coöperatieve opstelling van de deelnemers. Dat houdt in dat je
vriendelijk en begripvol bent tegenover elkaar, dat je een bijdrage
levert aan het in- en uitpakken van de bus en het inrichten en
opruimen van de slaapplaatsen op de campings, dat je de ambitie hebt
een mooie, waardevolle rondleiding te verzorgen voor je reisgenoten,
dat je enthousiast je corveetaken uitvoert, dat je de bus - onze
huiskamer - netjes houdt, dat je afgesproken tijdstippen goed in
acht neemt, kortom dat je van de reis samen met anderen iets moois
wilt maken waarop je later met veel plezier kunt terugkijken.
Nog enkele weken wachten en dan is het zover. Deze reisgids helpt je
om in de stemming te komen. Zorg dat je hem straks ook meeneemt
op reis. Voor de thuisblijvers verschijnt een digitale versie van de
reisgids op de website van de school. De reisleiding heeft er al zin.
Jullie ook? Hartelijke groet,
Caroline de Bekker, Peter Boekhort, Tom Borsten, Anke van Esch,
Karin van der Lee, Peter van der Pasch
P.S. Dank aan Alieske voor de vele mooie tekeningen die zij speciaal
voor deze reisgids heeft gemaakt.
6
DEELNEMERS GRIEKENLANDREIS 2015
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
Leerlingen
1.
Freek van Alst
2.
Ghislaine Aouragh
3.
Nina Becx
4.
Amy van Bijsterveldt
5.
Milan Bogers
6.
Willem van Boxtel
7.
Youri van Boxtel
8.
Fenne Broers
9.
Britt Damhuis
10.
Niels Derksen
11.
Sabine van Dijk
12.
Gijs van den Dries
13.
Bart Gerritsen
14.
Jens van Griensven
15.
Max Hertogs
16.
Jens van den Hout
17.
Gilles Houtepen
18.
Sacha van Iperen
19.
Mathieu van den Kerkhof
20. Alieske Kleeven
21.
Bram van der Kleij
22. Max Koebrugge
23. Luc Koenen
24. Evelien Kolen
25. Cees de Kort
26. Giel de Laat
27. Michelle Lammers
28. Laura Maas
29. Rens de Man
30. Bram Meijer
Noa Mes
Neesha van Mierle
Irene Mommers
Michèlle Pals
Wies Pruijn
Rick Remery
Luna-Elise Schernthaner
Kim Smits
Thijmen Staps
Matthijs Sweekhorst
Meike Tacken
Rick Thijssen
Babette van Tilborg
Fatih Uguz
Sander Uijtendaal
Pleun Vekemans
Inge van de Ven
Maud Vennix
Liselotte Verbeek
Iris Verhoeven
Job Vermeulen
Michiel de Wit
Leraren
1.
Caroline de Bekker
2.
Peter Boekhort
3.
Tom Borsten
4.
Anke van Esch
5.
Karin van der Lee
6.
Peter van der Pasch
7
DE BAGAGELIJST
1.
2.
3.
4.
5.
6.
PASPOORT of IDENTITEITSKAART
Schoolpas
Reisgids + gegevens voor je rondleiding
Slaapzak + lakenzak + kussensloop
Luchtbed of matje
Bagagelabels met je naam aan ieder bagagestuk (ook aan dagrugzakje); geen
sticker, want die laat los.
7. Enige kleding (ook trui en regenjasje; meisjes ook lange rok /omslagdoek voor
bezoek aan kloosters)
8. Stevig schoeisel
9. Badkleding
10. Badslippers
11. Waterschoentjes of surfschoentjes
12. Toiletartikelen
13. Rol toiletpapier
14. Twee handdoeken
15. Plastic zakken (voor vuile of natte was)
16. Veldfles (of petfles)
17. Zaklantaarn
18. Zonnebril
19. Pet/hoed (verplicht i.v.m. risico zonnesteek)
20. Oordopjes (helpen ook tegen zeeziekte!)
21. Muggenstift
22. Norit (of iets dergelijks)
23. Zonnebrandwerende middelen
24. Reservebril / lenzen (eventueel afschrift recept)
25. Eigen medicijnen + recept van medicijnen
26. Grote mok, lepeltje, plastic bord, lepel en (zak)mes
27. Gezelschapsspelletjes (kaarten, bal)
28. Verantwoorde literatuur
29. Goede bewaarplaats voor geld
30. Pen en papier
31. Aantekeningen voor rondleiding
32. Adressen voor versturen kaarten
33. Fototoestel
34. Wasmiddel, knijpers, waslijn
35. Muziek (voor op je hoofd)
36. Theedoek (voor afdrogen bij corvee)
8
De reisleiding zal zorgen voor een
uitgebreide verbandkist. Neem zelf wat
pleisters en paracetamol mee.
De bagage dient verpakt te zijn in een
bescheiden weekendtas, rugzak (zonder
buisframe) of koffer (geen harde!).
Eén per persoon. De bagageruimte van
de bus is niet zo groot. Bovendien zijn
leven en dracht in Griekenland tamelijk
luchtig.
Je slaapzak en -matje moet je
gescheiden van je andere bagage
niet dus!
inleveren op dinsdagmorgen voor
vertrek. We laden deze in in een apart
gedeelte van de bus i.v.m. de nacht op de boot.
Een overlevingspakket: Tijdens de heenreis moet je voedsel voor de lunch op
dinsdag meenemen. Frisdrank, fruit e.d. zowel voor dinsdag als woensdag. Vanaf
woensdagochtend zorgen wij voor ontbijt en lunch.
Zorg dat in je reisrugzakje dat je bij je hebt in de bus en op de boot, ook alles
zit wat je nodig hebt voor de twee overnachtingen tijdens de reis (bijv. een
aantal toiletspullen; als je wilt zwemmen tijdens de bootreis ook je zwemspullen
niet vergeten!). Bedenk dat het 's nachts op het dek van de veerboot koud is.
Ook 's nachts in de bus koel je af. Dus zorg voor iets warms. Realiseer je goed
dat de bagage in de bagageruimte onder in de bus niet beschikbaar is vóór
donderdag.
Het terrein in Griekenland is vaak oneffen en rotsig. Draag een paar stevige
schoenen. Waterschoentjes zijn onmisbaar bij het zwemmen in zee: je haalt je
voeten snel open aan scherpe rotsen en er zitten vaak zeeëgels met zeer gemene
stekels.
Overbodig te zeggen, toch maar gemeld: het bezit van verdovende middelen
wordt in het buitenland zeer zwaar bestraft. Wie op het bezit ervan betrapt
wordt, kan geenszins rekenen op clementie van de plaatselijke autoriteiten, noch
van de reisleiding. We rijden door!!!
Als er gedurende de reis schade ontstaat aan je bagage of je raakt iets kwijt,
verwittig dan zo snel mogelijk de reisleiding. Er is een verzekering, maar die kent
wel een eigen risico.
9
DE CAMPINGS
N.B. De eerstgenoemde
datum is steeds de dag
waarop we (meestal
's middags) op de camping
arriveren, de laatste de
dag waarop we (meestal
's ochtends) vertrekken.
16-17 juli
CampingAlphios
Ancient Olympia
27065 Ilia
Tel. 0030-2624022952
Fax 0030-262402295
e-mail: [email protected]
www.eurocampings.net/nl/europa/griek
enland/peloponnesos/camping-alphios106216/
17-18-19 juli
Camping Apollon
Delphi 33054 Fokis
Tel. 0030-2265082762
of 0030-2265082750
Fax 0030-2265082888
e-mail: [email protected]
www.apolloncamping.gr/
www.eurocampings.net/nl/europa/griek
enland/centraal/camping-apollon106249/
19-20-21 juli
Camping Atreus
Mykines
21200 Argolis
Tel. 0030-2751076221
Fax. 0030-2751076760e-mail:
[email protected]
www.tggr.com/camping-atreus/
21-22 juli
Camping Nicolas I
Palia Epidauros
21052 Argolis
Tel. 0030-2753041297
Fax 0030-2753041492
e-mail: [email protected]
[email protected]
www.nicolasgikas.gr
22-23-24-25 juli
Camping Nea Kifissia
Potamou
Adames Nea Kifissia
Tel. 0030-2108075579
e-mail: [email protected]
www.camping-neakifissia.gr
26-27-28 juli
Camping Vrachos Kastraki
42200 Kalambaka
Tel. 0030-2432022293
of 0030-2432023744
Fax 0030-2432023134
e-mail: [email protected]
www.eurocampings.net/nl/europa/griek
enland/thessalie-sporades/campingvrachos-kastraki-100896/
10
11
12
14
13
16
15
11
3
4
1 Patras
2 Olympia
3 Delphi
4 Stiris
(Hosios Loukas)
5 Isthmos
6 Mykene
7 Nafplion
8 Epidauros
9 Athene
10 Sounion
11 Thermopylai
12 Olympos
13 Kastraki
(Meteoren)
14 Metsovo
15 Parga
16 Igoumenitsa
1
9
5
6
2
7
8
Reis door Griekenland 2015
12
10
HET REISOVERZICHT
Dag 1 Dinsdag 14 juli
Dag
Dag
Dag
Dag
Dag
Dag
Dag
Dag
Dag
Dag
Dag
Vertrek.
Reistijd: hele dag.
Overnachting in de bus.
2 Woensdag 15 juli Ontbijt aan Adriatische kust.
Inschepen Ancona (vertrek 13.30 u.)
Overnachting op de veerboot.
3 Donderdag 16 juli Aankomst veerboot in Patras (ca. 11.30 u.)
Busreis naar Olympia (115 km, 2,5 u.)
Overnachting op camping in Olympia.
4 Vrijdag 17 juli
Bezoek aan opgraving Olympia.
Busreis naar Delphi (235 km, 5 u.)
Overnachting op camping in Delphi.
5 Zaterdag 18 juli Bezichtiging opgraving en museum Delphi.
’s Middags voor liefhebbers bergwandeltocht.
Overnachting op camping in Delphi.
6 Zondag 19 juli
Busreis naar Mykene (235 km, 5 u.)
Onderweg bezoek aan klooster van Hosios Loukas
en de Isthmos.
Overnachting op camping in Mykene.
7 Maandag 20 juli Bezoek aan opgraving en museum Mykene.
Overnachting op camping in Mykene.
8 Dinsdag 21 juli
Varen met privé-boot vanuit Tolon.
’s Avonds happen & stappen in Nafplion.
Totale bustijd ca. 3 u.
Overnachting op camping in Mykene.
9 Woensdag 22 juli Busreis naar Palia Epidauros (60 km, 1,5 u.)
Onderweg bezoek aan opgraving en museum Epidauros.
Overnachting in Palia Epidauros.
10 Donderdag 23 juli Busreis naar Athene (125 km, 2,5 u.)
Bezoek aan Akropolis-museum.
’s Avonds eten in Athene.
Overnachting op camping in Athene.
11 Vrijdag 24 juli
Bezoek aan Akropolis en Agora.
Stadswandeling (o.a. oude Olympisch Stadion)
Overnachting op camping in Athene.
12 Zaterdag 25 juli Bezoek aan Nationaal Archeologisch Museum Athene.
Bezoek aan Sounion.
’s Avonds eten en shoppen in Athene.
Overnachting op camping in Athene.
13
Dag 13 Zondag 26 juli
Dag
Dag
Dag
Dag
Busreis naar Kastraki (350 km, 7 u.)
Onderweg bezoek aan slagveld van Thermopylai.
Overnachting op camping in Kastraki.
14 Maandag 27 juli Bezoek aan Meteora-kloosters.
Overnachting op camping in Kastraki.
15 Dinsdag 28 juli Busreis naar Metsovo en Parga (190 km, 3.30 u.)
Busreis naar Igoumenitsa (46 km, 1 u.)
Inschepen in Igoumenitsa (vertrek 20.00 u.)
Overnachting op veerboot.
16 Woensdag 29 juli Aankomst veerboot in Ancona (10.30 u.)
Busreis.
Overnachting in bus.
17 Donderdag 30 juli Thuiskomst (in loop van ochtend)
14
DE REIS VAN DAG TOT DAG
Dinsdag 14 juli
Busdag. We reizen richting het zonnige zuiden.
Aan het einde van de middag maken we een wat
langere stop voor het avondeten. ' s Nachts
doorkruisen we Zwitserland. Zorg dat je je
paspoort, overlevingspakket, dagrugzakje met
toiletspullen, eventueel 'n opblaasbaar kussentje,
spelletjes e.d. en iets warms voor de nacht (trui)
bij je hebt in de bus.
Woensdag 15 juli
Als het licht wordt, zijn we in Noord-Italië. Ontbijten doen we aan de
Adriatische zee. We rijden naar de haven van Ancona waar de Super Fast Ferry
op ons wacht. Bereid je voor op een cruise van 21 uur.
15
Donderdag 16 juli
In de vroege ochtend meert de boot
aan in Noord-Griekenland (ter hoogte
van het eiland Corfu) in de haven van de
plaats Igoumenitsa. Daarna varen we
verder tussen de eilanden Lefkas en
Kefallonia door en langs Ithaka, het
beroemde eiland van Odysseus. Aan het
einde van de ochtend (Griekse tijd, één
uur later dan in Nederland!) gaan we aan
wal in Patras, een drukke havenstad op
de Peloponnesos. Met de bus reizen we
naar onze eerste bestemming: Olympia.
Klaar voor de start!
Af!
16
Kaartje van de Peloponnesos
17
VRIJDAG 17 juli
OLYMPIA
Olympia werd in de oudheid slechts druk bezocht tijdens de Olympische Spelen
die iedere vier jaar tussen 776 v. Chr. en 393 na Chr. zijn gehouden ter ere van
Zeus Olympios. Olympia was geen stad, maar een heilig gebied, zoals het Apolloheiligdom in Delphi en het Asklepios-heiligdom in Epidauros, andere complexen
die we gaan bezoeken.
Tijdens de Olympische Spelen werden oorlogen opgeschort om deelnemers uit
alle Griekse (en later ook Romeinse gebieden) de gelegenheid te geven om veilig
naar Olympia te reizen. Voor de officials en hoge gasten was er een hotel, het
Leonidaion, de rest kampeerde in de omgeving.
Voorzijde tempel van Zeus
Zeus-beeld van Pheidias
Centraal op de altis, het heilige terrein, liggen de brokstukken van de tempel van
Zeus. Door aardbevingen is het gebouw in elkaar gestort. In deze tempel stond
oorspronkelijk het 13 m. hoge beeld van Zeus. Pheidias, de maker, daarvan was
eerder betrokken geweest bij de bouw van de Parthenon in Athene en had voor
die tempel een vergelijkbaar cultusbeeld van Athena gemaakt. De werkplaats
waar Pheidias het gigantische Zeus-beeld van goud en ivoor heeft gemaakt, ligt
bij de tempel, maar verkeert niet in de oorspronkelijke staat, omdat het later
werd omgebouwd tot een Byzantijnse kerk.
18
De ingang van het complex bevond zich in de oudheid aan de andere kant van het
complex dan nu, namelijk ter hoogte van het Bouleuterion (zie onder aan
reconstructietekening). In dit gebouw meldden de atleten zich en legden ze de
Olympische eed af. Voordat de Spelen begonnen, konden de atleten trainen in de
Palaistra, het gebouw dat grenst aan de werkplaats van Pheidias, en in het
Gymnasion dat in later tijd voor het grootste deel is bedekt met slib dat de
rivier de Kladeios aanvoerde.
Overal op het terrein prijkten standbeelden van winnaars (zie de sokkels met de
voetafdrukken). Aan de noordrand verrees een serie schathuisjes van
verschillende stadstaten die hierin hun geschenken aan Zeus lieten opbergen.
Vanaf de altis leidde een tunnel naar het stadion. Het looptraject is 192 m. lang.
De marmeren startdrempel is nog aanwezig. Er liep een watergoot om de renbaan
heen. De toeschouwerscapaciteit op de grashellingen bedroeg 40.000 personen.
Halverwege het parcours is een speciaal vak gecreëerd waar de juryleden konden
zitten en daartegenover staat een altaar.
De hippodroom (paardenrenbaan) lag oorspronkelijk hier nog achter, maar is niet
bewaard gebleven. Keizer Nero is wellicht de beruchtste winnaar bij het
wagenrennen. Bij zijn toernee door Griekenland eiste hij dat alle vier de Spelen
van de Ronde (= de Pythische, de Isthmische, de Nemeïsche en de Olympische
Spelen) die elkaar normaal jaarlijks afwisselden, in hetzelfde jaar gehouden
19
zouden worden, zodat hij aan alle kon deelnemen. Overal ging Nero natuurlijk
met de overwinning strijken, maar in Olympia viel dat nog niet zo mee, want hij
viel tweemaal uit de wagenbak en de andere deelnemers moesten flink de teugels
inhouden om Nero als eerste over de meet te laten komen.
Terug op de altis treffen we nog een tweede tempel aan, namelijk die van Hera.
Deze tempel is duidelijk ouder (ca 600 v. Chr.) dan die van Zeus (ca 460). Vóór
de Hera-tempel ligt het altaar waar sinds het begin van de moderne Olympische
Spelen altijd het Olympisch vuur wordt ontstoken. Opzij daarvan tegen de voet
van de Kronos-heuvel is in de Romeinse tijd een groot halfrond fonteingebouw
met beelden in nissen opgetrokken dat het gehele complex van water voorzag.
Aan de andere kant van de Hera-tempel staat het Philippeion, een rond
gebouwtje dat koning Philippos van Macedonië daar heeft laten neerzetten na de
verovering van Griekenland. In het gebouw stonden beelden van zijn hele familie
opgesteld, uiteraard ook een van zijn zoon Alexander de Grote.
Het Olympisch programma
Bij de Olympische Spelen denk je onvermijdelijk aan sport. De sportactiviteiten
in Olympia werden gehouden in het kader van een religieus feest dat vijf dagen
duurde. Op de eerste dag van de Spelen werd er een speciale ceremonie
gehouden waarbij de sporters in een lange rij naar het beeld van Zeus gingen.
Daar aangekomen moesten ze de eed afleggen dat ze zich aan de regels zouden
houden. Op de tweede dag werden juniorenwedstrijden gehouden. Op de derde
dag vonden er wedstrijden plaats in de hippodroom en in het stadion. Een zwarte
ram werd geofferd aan Pelops, die als grondlegger van de Olympische Spelen
werd beschouwd. De Spelen werden zo gepland dat het op de vierde dag volle
maan was. Op deze heilige dag werden er 's morgens ter ere van Zeus wel
honderd ossen geslacht en symbolisch aan hem geofferd. Het vlees nuttigde men
's avonds tijdens de grote openbare maaltijd die werd gehouden voor alle
deelnemers, hoogwaardigheidsbekleders en toeschouwers. 's Middags werden er
20
sportwedstrijden gehouden.
De laatste dag stond in het teken van de huldiging van de winnaars die met
olijfkransen werden getooid. Er volgde daarop een uitbundig feest.
De volgende sporten stonden bij de
Olympische Spelen op het programma:
Hardlopen: Er waren drie verschillende
onderdelen: de stadionloop over 192 m., de
diaulos over de dubbele afstand en over een
lange afstand van 4614 m. in wapenuitrusting
(hoplitodromos)
Verspringen: De Griekse atleten sprongen
met gewichten in hun handen.
Speerwerpen: Hierbij maakte men gebruik
van een lichte speer van vlierhout. Aan de
speer was een werpkoord bevestigd. De
bedoeling was dat de speer als deze
weggeworpen werd, door het leren werpkoord ging roteren, dus rond zijn as ging
draaien. De speer werd daardoor stabieler in de lucht en kon dus verder gegooid
worden. Er werden waarschijnlijk net zulke afstanden als tegenwoordig
geworpen, dus tussen de 80 en de 100 meter.
Discuswerpen: Voor dit onderdeel waren er verschillende disci, die verschilden
van materiaal en van gewicht. De disci werden gemaakt van marmer, lood of
brons, hadden een doorsnede van 17 tot 36 cm en wogen tussen de 1,5 en 6,5
kilogram.
Worstelen: Het doel van het
worstelen was om de tegenstander
met drie worpen zo op de grond te
krijgen dat hij of op de heup of op
de rug plat op de grond kwam te
liggen.
Pentathlon (vijfkamp)
Bovenstaande vijf sporten (stadionloop, verspringen, speerwerpen, discuswerpen
en worstelen) waren ook onderdelen van de vijfkamp.
Boksen: Aanvankelijk gebeurde het boksen met blote handen. In latere eeuwen
wikkelden de boksers lieten leren banden om hun handen en in de Romeinse tijd
werden deze banden zelfs nog voorzien van ijzeren punten. Op hun hoofd
droegen ze een leren of bronzen helm. De twee tegenstanders vochten tot een
van hen zich niet meer kon verdedigen, knock-out werd geslagen of de rechter
wijsvinger opstak ten teken van opgave.
21
Pankration: Bij deze combinatie van worstelen en boksen ging het er heftig aan
toe. De enige regel was dat het verboden was je vingers in elkaars ogen te
steken en daardoor de tegenstander blind te maken, dus zelfs het doden van je
tegenstander was toegestaan. De wedstrijd kon alleen beëindigd worden als een
van beiden opgaf.
Wagenrennen: Er werd geracet met twee- en vierspannen. De paardensporten
werden in de hippodroom gehouden, dat was niet meer dan een open vlakte met
tribunes.
Paardenrace: De paarden werden bereden door kleine jockeys.
In het museum bij het opgravingsterrein bevinden zich o.a. de prachtige
gevelsculpturen van de Zeus-tempel: Pelops' wagenrace en Apollo als
scheidsrechter tussen vechtende Lapithen en Centauren (zie afbeelding
hierboven). Bijzonder zijn verder een terracottabeeld van Zeus en Ganymedes
en een marmeren beeld van Hermes met de baby Dionysos op zijn arm. Het beeld
van de gevleugelde Overwinningsgodin Nikè van
de beeldhouwer Paionios stond ooit op een hoge
zuil opgesteld voor de tempel van Zeus. Het
was het monument ter herinnering aan een
militaire nederlaag van de Spartanen in de
Peloponnesische oorlog.
De Nikè van Paionios sierde de medailles van
de Olympische Spelen van Athene in 2004.
22
We verlaten Olympia en
steken via de imposante
hagelnieuwe brug tussen Rio
en Antirio over van de
Peloponnesos naar het Griekse
vasteland. Vanaf de kust gaan
we landinwaarts en bereiken
we over een weg met
haarspeldbochten tenslotte
onze camping in Delphi waar
we een mooi uitzicht hebben
over een dal vol olijfbomen.
ZATERDAG 18 juli
DELPHI
Vandaag gaan we naar de prachtig gelegen orakelplaats van Apollo.
Het orakel van Delphi is het bekendste orakel van Griekenland. De naam Delphi
wordt wel in verband gebracht met het woord delphis = dolfijn, omdat de god in
die gedaante al kort na zijn geboorte op het eilandje Delos naar het Griekse
vasteland was gereisd. De stad werd ook vaak Pytho genoemd naar de draak
Python die Apollo daar gedood zou hebben. Deze draak bewaakte een heiligdom
van Moeder Aarde, Gaia, die in de tijd vóór Apollo het orakel beheerde.
De herder Kauretas zou op deze plek voor het eerst voorspellingen hebben
gedaan. Het was hem opgevallen dat zijn geiten, wanneer ze in de buurt van een
bepaalde kloof kwamen, rare bokkensprongen gingen maken. De herder ging
kijken en werd eveneens bedwelmd door de gassen die uit de kloof kwamen.
Onder invloed daarvan ging hij allerlei voorspellingen doen en steeds meer
mensen hoorden ervan.
Later werd er een tempel boven de aardspleet gebouwd en daarin zette men een
drievoet neer, een soort kruk op drie metalen poten. Hierop ging een priesteres,
de Pythia, zitten en zij raakte zo bedwelmd door de gassen die uit de kloof
opstegen. De drievoet van de Pythia bevond zich in het heiligste gedeelte van de
tempel, het adyton. Om het in trance raken te bevorderen kauwde de Pythia op
laurierbladeren. Naast de drievoet stond een heilige steen, die het middelpunt
van de aarde symboliseerde. Deze steen werd dan ook de 'navel van de wereld'
genoemd. Volgens een mythe liet Zeus eens twee arenden los, één in het oosten
en één in het westen. Ze kwamen elkaar bij Delphi tegen, dus was dat het midden
van de wereld.
23
In de vroegste tijden was de
Pythia altijd een jonge maagd,
maar nadat een bezoeker eens
een Pythia uit de tempel had
geroofd, moest zij voortaan
minstens vijftig jaar zijn. Een
Pythia kwam altijd uit de plaats
zelf, mocht geen seksueel
contact hebben en leefde in
afzondering. De orakels werden
altijd op de 7de dag van de
maand gegeven. De Pythia ging
zich dan eerst in de Kastaliabron wassen. Daarna liep ze
naar de tempel, waarna ze
kauwend op laurierblad en
zittend op de drievoet de
De Pythia gezeten op haar drievoet
orakeluitspraken deed. Door de
laurierbladeren en de gassen uit de kloof raakte zij in trance, de god nam bezit
van haar en kon door haar mond zijn wil duidelijk maken. Als zij in trance raakte,
veranderde de kleur van haar gezicht en trilde ze over haar hele lichaam. Ook
fonkelden haar ogen en schuimde haar mond. Zij sloeg dan allerlei vage kreten
uit, die door aanwezige priesters in begrijpelijke taal werden omgezet.
Niettemin waren de orakels vaak inhoudelijk duister of dubbelzinnig. In de
bloeitijd van het orakel (6de en 5de eeuw v. Chr.) werden de uitspraken meestal in
de vorm van gedichten opgeschreven, later was dat bijna altijd gewoon in proza.
De pelgrims mochten de tempel van Apollo te Delphi pas betreden, als zij zich
gewassen hadden met het kristalheldere water van de Kastalia-bron. Daarna
werd er op het grote altaar voor het heiligdom geofferd. Een geit werd
bijvoorbeeld met heilig water besprenkeld en als hij bibberde kon hij geofferd
worden. Een bezoeker kon ook een honingkoek kopen (die voor veel geld bij de
priesters
te koop waren) om te offeren. Het lot bepaalde de volgorde waarin de bezoekers
hun vraag aan de god mochten stellen, maar koningen en staten gingen voor. In de
voorhal van de tempel stonden wijze spreuken, in gouden schrift, op de wand.
Deze teksten riepen op tot beheersing en gematigdheid (Ken U zelve, Houdt
maat bij alles).
24
1 wachtkamer voor de vragers; 2 omphalos (navel) onder baldakijn; 3 gouden
standbeeld van Apollo; 4 graf van Dionysos; 5 orakelopening met drievoet;
6 heilige laurierboom
Het opgravingsterrein
Al voor de ingang passeren we de Kastalia-bron. Helaas is de bron niet meer
toegankelijk, maar er is nog wel een kraantje waaruit hetzelfde water komt. Het
water komt door een kloof naar beneden tussen de twee bergtoppen van de
Phaidriaden, die deel uitmaken van het Parnassosgebergte. Daarop wonen, zo wil
de overlevering, de Muzen. Geen wonder dat het water dichterlijke inspiratie
geeft. Neem dus snel een slok! Voor de ingang van het heiligdom waren er
winkeltjes. Zij zijn, zoals je kunt zien, gedeeltelijk uit baksteen opgetrokken en
moeten daarom uit de Romeinse tijd dateren; de Grieken gebruikten namelijk
uitsluitend natuursteen.
25
Na het winkelplein betreden we het heilige terrein -temenos- dat door een muur
omgeven is. De orakelplaats ligt gedrapeerd tegen een steile helling. Een pad met
haarspeldbochten voert ons omhoog. In de oudheid stonden langs dit pad - de
Heilige Weg - rijen monumenten: kleine tempelachtige gebouwtjes, die de
schathuizen waren waarin wijgeschenken van afzonderlijke steden waren
opgesteld, en een woud aan bronzen standbeelden in nissen of zuilengangen. Veel
is in de loop der tijd verloren gegaan door plunderingen en aardbevingen.
Bovendien heeft er op deze plaats tot het begin van de Franse opgravingen aan
het einde van de 19de eeuw een dorp gelegen.
De Griek Pausanias ( 2de eeuw na Chr. ) somt alle monumenten op in zijn reisgids.
Daarom weten we nu nog wat er allemaal gestaan heeft en ter ere waarvan alles
gewijd was. Maar ook in de tijd van Pausanias was het orakel niet meer wat het
geweest was. Nero had bijvoorbeeld al zo'n 500 standbeelden laten afvoeren
naar zijn Villa Aurea in Rome.
Aan het einde van de 19de eeuw kregen de Fransen na zware onderhandelingen
van de Grieken het recht om hier opgravingen te doen op voorwaarde dat zij, de
Fransen, het onderzoek financierden en hun krenten voortaan alleen in
Griekenland kochten. De Fransen waren niet krenterig en gooiden er heel wat
francs tegen aan. Ze begonnen met het verplaatsen van het dorp Kastri dat
boven op de opgravingssite lag. Daarna werden er spoorlijntjes aangelegd,
waarmee de afgegraven grond werd afgevoerd (het materieel was kort daarvoor
gebruikt bij de aanleg van het Kanaal van Korinthe). Na 10 jaar staakten de
Fransen het project (in 1903), nadat ze vele gebouwen, beelden en inscripties
(zo'n 10.000) hadden gevonden. Later zijn er door de Grieken nog meer vondsten
gedaan (bijv. in 1938 een grote kuil vol ivoor, goud en zilver).
Meteen na de ingang rechts is het voetstuk te zien van de beroemde stier van
Corfu (2). Op het verhoog daarnaast (4) stonden maar liefst 37 bronzen beelden
die de Spartanen daar hadden neergezet na hun overwinning op Athene in de
Peloponnesische Oorlog (in 404 v. Chr.). Voor de eerste haarspeldbocht liggen
links de spaarzame resten van de twee oudste schathuizen van twee
onbeduidende poleis, Sifnos en Sikyon (9 en 10); het fraaie beeldhouwwerk
hiervan is in het museum te zien.
Na de haarspeldbocht zie je het schathuis van Athene (14) dat weer in volle
glorie is hersteld. Als je goed kijkt, kun je op de muur inscripties zien (en
ingegraveerde lauwerkransen). De teksten bezingen de god Apollo. Bijzonder is
dat er ook een soort notenschrift bij staat. Je ziet dat het gebouwtje uit een
mooie witte marmersoort is opgetrokken. Op de metopen zijn Herakles en
Theseus bezig dappere daden te verrichten (zie ook weer het museum).
26
27
Net voorbij dit schathuis ligt voor de terrasmuur de plek waar de aardgodin Gaia
oorspronkelijk werd vereerd (16), voordat ze door Apollo werd verdrongen. Om
een platform te maken voor de Apollo-tempel, is er een terrasmuur van 80 meter
lengte gebouwd (21). De constructie van de muur is bijzonder: geen rechthoekige
blokken, maar veelhoekige (polygonale) stukken steen die niettemin perfect
tegen elkaar aansluiten. Men vermoedt dat de makers een techniek met loden
strips hebben gebruikt om de voegen tussen de stenen zo klein mogelijk te
maken. De muur is voor een groot gedeelte overdekt met minuscule inscripties
(vooral over vrijlatingen van slaven).
Voor deze muur staat nog een deel van een oorspronkelijk tien meter hoge zuil
die bekroond werd door een Sfinx (19). Dit archaïsche Sfinx-beeld van het
eiland Naxos is te zien in het museum. Daarnaast was een hal waar de Atheners
(20) stukken van de buit behaald op de Perzen hadden uitgestald (o.a. kabels van
de scheepsbrug over de Hellespont; dat vermeldt tenminste de inscriptie). Na de
bocht komen we bij de voorzijde van de Apollo-tempel. Daar staat in zwart
gesteente het tempelaltaar dat is geschonken door bewoners van het eiland
Chios (25), die in ruil daarvoor mochten 'voordringen ' bij het raadplegen van het
orakel.
De slangenzuil van Plataiai
De sfinx van Naxos
De wagenmenner
Tegenover het altaar aan de andere kant van de heilige weg stond de beroemde
Slangenzuil van Plataiai (23). Bij de plaats Plataiai hadden de Grieken het
Perzische landleger in 479 definitief verslagen. Om Apollo voor deze overwinning
te bedanken, hebben 31 Griekse poleis samen dit monument laten maken. De zuil
bestond uit drie sierlijk in elkaar gedraaide bronzen slangen die meters de lucht
28
in staken en met hun koppen een groot bronzen bekken droegen. Op de lijven van
de slangen stonden de namen van de 31 zegevierende poleis gegraveerd. Al in de
late oudheid is dit monument verwijderd en overgebracht naar de renbaan van
het keizerlijk paleis in Constantinopel. Daar staat het nu nog, zij het zwaar
gehavend. Gaat dat zien!
Lopend langs de lange noordkant van de tempel passeren we de plaats waar het
beroemdste beeld van Delphi is gevonden: de bronzen wagenmenner (28). Hij was
oorspronkelijk de bestuurder van een vierspan. Door een koning van Sicilië was
het als wijgeschenk geofferd. Dit beeld moet je straks in het museum zeker
gaan bewonderen! Kijk hem diep in de ogen!
We staan nu voor de schelp van het theater (30). Delphi was namelijk niet alleen
een orakelplaats, maar er werd ook om de vier jaar een groot festival gehouden,
de Pythische Spelen. Sport, muziek en toneel trokken dan vele bezoekers.
Als we het pad helemaal volgen komen we tenslotte bij het stadion. Links van de
ingang bevindt zich een inscriptie die het toeschouwers verbiedt om wijn mee in
het stadion te nemen. Een stadion is eigenlijk een lengtemaat die varieert van
178 m. (hier in Delphi) tot 192 m. (in Olympia). Dit was bij de Grieken de
sprintafstand. De startdrempels zijn nog zichtbaar. Klaar voor de start?!
Terug bij de ingang ligt aan de overzijde van de weg op een lager terras het
Marmaria-complex dat gewijd is aan de godin Athena Pronaia. In Delphi was zij
29
een soort charmante assistente van Apollo. Zo vertelt Herodotos dat Athena bij
de nadering van de Perzen een aardbeving veroorzaakte, waardoor zij ervan
afzagen om het Apollo-complex te plunderen.
Op het terrein liggen de fundamenten van twee Athena-tempels uit verschillende
bouwperiodes. Toen archeologen bezig waren een van de twee tempels te
restaureren, vond er een aardverschuiving plaats en hebben ze hun poging maar
gestaakt. Duidelijk is wel uit enkele zuilkapitelen dat hier een van de oudste
Griekse tempels gestaan moet hebben. (Prijsvraag: welke zijn de oudste
zuilkapitelen?) Tussen de beide Athena-tempels liggen ook hier de resten van
schathuisjes.
Het interessantst en het fotogeniekst is echter
de tholos, een rond gebouw met 20 Dorische
zuilen dat perfect volgens de gulden snede
gemaakt is. Een niveau lager liggen nog de lange
zuilengang van een gymnasium, een sportschool
die in gebruik was bij de Pythische spelen, en
een thermengebouw.
Het museum
In het nieuwe museum zijn behalve de al genoemde beelden nog andere
belangrijke vondsten te zien: de stoere beelden van Kleobis en Biton uit de
Archaïsche tijd, de navel (omphalos) die in de Apollo-tempel stond, een bronzen
beeldje van Odysseus onder de ram (al uit de 7 de eeuw), een ivoren Apollo-kop
met gouden hoofdband, een beeld van Antinoös (de Egyptische jongen van wie de
Romeinse keizer Hadrianus zo gecharmeerd was), beeldhouwwerk uit de
gevelvelden van de Apollo-tempel etc. ktl.
De omphalos: navel van de aarde
30
ZONDAG 19 juli
Vandaag maken we weer een flinke lange busreis. We reizen oostwaarts in de
richting van Athene en buigen dan af naar het zuiden waardoor we via de
Isthmos weer op de Peloponnesos te recht komen.
KLOOSTER VAN HOSIOS LOUKAS
We gaan eerst een van
Griekenlands
beroemdste kloosters
bezichtigen. Daarom
moeten we decent
gekleed zijn. Het
klooster bevindt zich in
het dorpje Stiri en is
genoemd naar de
stichter ervan: Hosios
Loukas (Zalige Loukas).
Deze Loukas werd in de
9de eeuw geboren in
Kastri, het dorp dat was
gebouwd op de orakelplaats van Delphi. Hij trok zich terug als een kluizenaar en
bouwde samen met een paar anderen een klooster in een afgelegen streek. Hij
kreeg de reputatie van wonderdoener. Na zijn dood werd er een nieuw klooster
gebouwd om het graf van Loukas.
Het klooster wordt gedomineerd door twee kerken het Katholikon uit de 11 de
eeuw en de Maria (= Panaghia)-kerk uit de 10de eeuw (zie ook pagina's 31-33).
Het Katholikon is vooral beroemd door de mozaïekvoorstellingen tegen een
gouden achtergrond. Waar de mozaïeken door een aardbeving in de 17 de eeuw te
zwaar waren beschadigd, zijn ze vervangen door fresco's. In de narthex, de
langwerpige voorhal, zijn afbeeldingen die betrekking hebben op Pasen. In de
hoofdruimte onder de achthoekige koepel zijn nissen met prachtige mozaïeken
o.a. van Maria met kind en Christus die de apostelen de voeten wast. Ook is hier
een afbeelding van Loukas te zien. In de koepel is een fresco aangebracht van de
Pantokrator, de almachtige Christus die als het ware vanuit de hemel neerkijkt.
Onder de kerk is een beschilderde crypte waar Loukas is begraven.
Links van de hoofdkerk staat de iets oudere Maria-kerk die versierd is met
fresco's. De buitenkant van de kerken is vrij sober.
31
ISTHMOS
De Isthmos is de landengte die de Peloponnesos tot een schiereiland maakt.
Van oudsher vormde deze smalle verbinding een belemmering voor de
scheepvaart. Het kanaal van Korinthe werd uiteindelijk voltooid in 1893. Door
gebruik te maken van het kanaal sparen de schepen 130 zeemijlen uit, omdat ze
niet meer om de Peloponnesos heen hoeven varen.
Al vroeg bestonden er plannen om de Isthmos te doorgraven en er een kanaal te
maken. Het idee om de Ionische en Aegeïsche Zee met elkaar te verbinden werd
al gelanceerd in de 6de eeuw v. Chr. door de tiran van Korinthe, Periander.
Tijdens de Romeinse overheersing werd de uitvoering van het plan overwogen
door Julius Caesar en keizer Caligula, maar volgens de geschiedenis was het de
Romeinse keizer Nero die met het eerste graafwerk begon. Hij zou zelfs in
hoogst eigen persoon de eerste slag met een gouden pikhouweel gegeven hebben
en de eerste zak met aarde versjouwd hebben. Keizer Nero zette duizenden
slaven in om het kanaal te graven. Het bleek helaas te hoog gegrepen.
Het duurde tot 1882 voordat men weer ging graven of liever hakken in de
rotsbodem. In 1893 werd het kanaal voltooid. Het is 6,3 km lang en circa 25
meter breed. De zijwanden van het kanaal steken bij de verkeersbrug 54 meter
boven het water uit. Van veel belang voor de moderne scheepvaart is het kanaal
van Korinthe niet meer. Het is te smal. Maar het is wel een toeristische
attractie om vanaf de brug over het kanaal in de diepte te kijken.
Het scheepvaartprobleem werd in de oudheid opgelost door het aanleggen van de
zogenaamde diolkos, een brede weg waarover de schepen, op wagens geladen, van
de Korinthische Golf naar de Saronische Golf werden getrokken. De sporen van
de karren die de schepen vervoerden, zijn hier en daar nog te onderscheiden.
32
Een deel van de diolkos
Transport van een schip over de diolkos
De Isthmos werd beheerst door de stad Korinthe die echter nog zo'n 10 km van
het kanaal verwijderd is. Korinthe is tussen 750 en 550 v. Chr. de machtigste
stad van Griekenland. De welvaart dankte het aan de overzeese handel.
Op twee plaatsen komt bronwater opwellen binnen het stadsgebied. De Glaukèbron (19) bevindt zich in een rotsklomp vlakbij de Apollo-tempel. Om de Peirenebron (7) is een prachtig gebouw opgetrokken. Het water stroomt hier nog
overvloedig in de bekkens waaruit men in de oudheid water kwam tanken. Op de
agora komt de weg (5) uit die naar een van de havens van Korinthe loopt. Opzij
daarvan is o.a. een Romeins openbaar toilet (4).
MAANDAG 20 juli
MYKENE
Vanaf de camping kon je hem al bijna
zien liggen: de burcht van Mykene.
Aan de stad Mykene dankt de
Mykeense tijd, de vroege
cultuurperiode tussen 1600-1200 v.
Chr., haar naam. Verspreid over
Griekenland, maar vooral op de
Peloponnesos, werden in deze
periode dit soort versterkte steden
gebouwd. Uit Mykene vertrok
volgens Homeros koning Agamemnon
als leider van het Griekse leger naar
Troje (rond 1200 v. Chr.).
Het eerst zien we de imposante verdedigingsmuren van de stad die opgebouwd
zijn uit reusachtige steenblokken en daarom ook wel Cyclopische vestingmuren
worden genoemd. De entree van de burcht is de alom bekende en zeer
33
indrukwekkende Leeuwenpoort (afb. hierboven; nr. 1 op het kaartje op volgende
pagina). De poort bestaat uit vier enorme stenen: twee staande en twee liggende.
De drempel (nu bedekt met een houten vlonder) en de dwarsbalk wegen elk
20.000 kilo. De gaten in de deurposten waren scharnierpunten voor de twee
poortdeuren. De driehoek boven de deur is karakteristiek voor de Mykeense
architectuur. In die driehoek is het eerste monumentale beeldhouwwerk uit
Europa te zien: het reliëf van twee leeuwen, uitgehouwen uit één enorme steen.
Hun voorpoten steunen op een altaar en tussen hen in staat een zuil die het
paleis symboliseert dat de leeuwen bewaken. Eén van de belangrijkste vondsten,
grafcirkel A (zie afb. hiernaast en nr. 5 op het kaartje), ligt meteen binnen de
poort. Deze grafcirkel uit de 16de eeuw v. Chr. lag oorspronkelijk buiten de
ommuring. De Leeuwenpoort stamt namelijk pas uit ca 1250 v. Chr. De grafcirkel
wordt omgeven door twee rijen staande stenen platen, die door liggende platen
werden bedekt. In de cirkel ontdekte de Duitse archeoloog Schliemann in 1876
zes grote grafkuilen gemarkeerd met een grafzerk, die voor koninklijke doden
werden gebruikt. De rijken werden gekleed begraven, beladen met gouden
geschenken. Sommigen droegen een gouden dodenmasker, anderen een prachtig
versierd zwaard. De negentien doden die gevonden zijn waren beladen met in
totaal 15 kilo goud! De vondsten zullen we zien in het Nationaal Archeologisch
Museum in Athene.
Grafcirkel A
Mykene
34
Heinrich Schliemann, de op
graver van Troje en
Op een hoger niveau vinden we de restanten
van het paleis (8). Je moet bedenken dat in
Mykene continu gewoond is vanaf de vroege
oudheid tot 1930. De gebouwen uit de
Mykeense tijd hebben dus veel te lijden gehad
door latere bouwwerken.Via een smalle gang
kom je op een binnenplein. Hier was de vloer
bedekt met kleurig pleisterwerk. Naast de
smalle toegang ligt een vierkante kamer. Vanaf
het binnenplein ga je via een poort met zuilen
naar een voorhal. Daar kon het bezoek wachten
tot het de grote zaal in mocht, waar de troon
van de koning stond. In het midden van deze zaal is de plek van de ronde haard
nog goed te zien, evenals de vier zuilen die de haard omringden. Aan het einde
van de grote zaal, links, ligt de badkamer waar Agamemnon door zijn vrouw zou
zijn vermoord.
35
Plattegrond paleis
Binnenhof paleis
In de noordoostuitbouw (4) is een poortje, waar trappen in een steile donkere
tunnel afdalen. Pak nu je zaklamp! Want zo kun je tot aan het waterreservoir (3)
lopen, dat via een pijpleiding werd gevoed door een bron die buiten de vesting lag
en nog steeds ligt.
Langs de noordelijke muur liggen fundamenten van huizen en, hoger tegen de
rots, voorraadkamers, waar onder ijzeren hekken enkele kruiken bewaard zijn
gebleven. Ter hoogte hiervan, maar lager gelegen, is de noordelijke poort (2) die
veel lijkt op de Leeuwenpoort.
Op de terugweg bezoeken we het graf van Atreus. Het is een prachtig
koepelgraf dat gebouwd is rond 1250 v.C. van zorgvuldig gehakte stenen. De gang
die naar de ingang loopt, is 36 meter lang en zes meter breed. De wanden zijn
opgebouwd uit
gigantische blokken.
Boven de poort
bevindt zich een
zelfde driehoek als
bij de Leeuwenpoort,
hier echter niet
opgevuld met een
reliëf. Het gewicht
van het blok boven de
ingang wordt geschat
op 120.000 kilo.
Naast de deur stond
aan elke kant een
versierde halfzuil. De
36
koepel is 13,5 meter hoog en heeft een diameter van 14,6 meter. Aan de
rechterkant is een deur die leidt naar een kleine vierkante kamer. De muren
waren bekleed met gebeeldhouwde stenen. Hieruit kun je afleiden dat er zeer
voorname doden lagen. Helaas is van de, ongetwijfeld rijke, inhoud niets
teruggevonden.
DINSDAG 21 Juli
Vandaag maken we een vaartocht voor de kust van de badplaats Tolon op de boot
met de veel belovende naam Eros.
37
NAFPLIO (NAUPLION)
Tegen de avond gaan we uit in het mondaine havenstadje Nafplion. In de oude
stad die op een in zee stekende kaap ligt, heerst nog iets van de ouderwetse
Griekse sfeer.
De stad kent al een lange geschiedenis. Tijdens de overheersing van de
Venetianen is er in de 17de eeuw een kolossaal fortencomplex aangelegd ter
verdediging tegen de Turken, de Palamidi-burcht. Desondanks hebben de Turken
de stad toch snel weer ingenomen. De door schijnwerpers fraai verlichte
Palamidi-burcht torent nog hoog boven de huidige stad uit en is ook te bezoeken.
Daarvoor moet je wel eerst een trap van 999 treden bedwingen.
Nafplion is ook even, namelijk meteen na afloop de onafhankelijkheidsstrijd tussen 1829 en 1835 - de hoofdstad van Griekenland geweest. Het zag er zelfs
een ogenblik naar uit dat Prins Frederik, broer van onze eigen Koning Willem II,
toen koning van Griekenland zou worden, maar hij bedankte voor de eer en hij
liet het koningschap over aan Otto van Beieren.
Schets van Nafplion (rechts) aan de voet van de hoge Palamidi-burcht (links)
38
WOENSDAG 22 Juli
EPIDAUROS
In de Griekse wereld waren enkele kuuroorden waar mensen massaal naar
toekwamen om genezing te vinden. Ze vertrouwden daarbij op de
wonderbaarlijke geneeskracht van de god Asklepios.
39
Asklepios had volgens de mythologie de functie van genezende godheid
overgenomen van zijn vader Apollo die in de nabijheid van het Asklepieion in
Epidauros eveneens een heiligdom bezat. Als symbool van Asklepios geldt de staf
met een daaromheen gewikkelde slang, teken van eeuwig leven.
Naar het sanatorium in Epidauros kwamen zoveel patiënten dat op het terrein
voorzieningen gebouwd moesten worden, bijvoorbeeld een hotel (3) met 160
kamers om ze te huisvesten. Een impuls voor de ontwikkeling vormde de
pestepidemie die tussen 430 en 420 voor Chr. in met name Athene woedde.
Vanaf de 4de eeuw waren er in Epidauros Asklepios-feesten met
atletiekwedstrijden, paardenrennen, muziek en poëzievoordrachten. Daarvoor
werd o.a. het bekende theater (1) gebouwd, een stadion (6) aangelegd en een
grote feesthal (5) opgetrokken.
De priesters van Asklepios hadden een geheel eigen methode om de zieken te
behandelen: de tempelslaap. Wanneer de patiënt bij de tempel arriveerde, moest
hij eerst een aantal dagen vasten en zich wassen met gewijd tempelwater.
Daarna moest hij een varken en een ram aan Asklepios offeren om de god gunstig
te stemmen. Vervolgens moest men een aantal nachten in het enkoimiterion, de
langgerekte slaaphal (31) bij de tempel van Asklepios (10), doorbrengen in de
hoop dat de godheid zou verschijnen. Alleen al het zien van de god zou genezing
brengen.
De priesters voerden ook andere
behandelmethodes uit. Een daarvan
voltrok zich in een rond gebouw, de
tholos (12). Naar verluidt waren in het
centrum daarvan heilige slangen
opgesloten.
Na de behandeling namen de priesters
geschenken in ontvangst voor de
godheid. Dit waren vaak wijgeschenken
die bestonden uit een afbeelding van
het zieke lichaamsdeel. Genezen
bezoekers lieten vaak ook een
standbeeld achter. Naast de
tempelslaap hanteerden de priesterartsen andere therapieën.
Bijzonder is dat van verschillende bouwwerken de bouwcontracten met
aannemers bewaard zijn gebleven. Ze zijn als inscripties in grote stenen platen
gebeiteld (te zien in het lokale museum). Dankzij deze contracten weten we de
40
hoogte van de bouwkosten van een aantal gebouwen: het hotel 50.000 euro, de
tempel van Asklepios 200.000 euro, de tholos 400.000 euro. Het beeld van goud
en ivoor van Asklepios in zijn tempel kostte ook zo’n 400.000 euro.
Centrum van het heiligdom: Het ronde gebouw is de tholos (12 op
plattegrond). Schuin daarvoor ligt de Asklepios-tempel (10). In de
langgerekte hal (enkomiterion) (13) sliepen mensen in de hoop genezing te
vinden.
De tempel van Asklepios in Epidauros
Asklepios
41
Het theater is tegenwoordig het bekendste onderdeel van het heilige complex.
Het is vooral beroemd om zijn akoestiek: woorden uitgesproken onder op de
ronde orchestra zijn tot op de bovenste zitplaatsen duidelijk verstaanbaar. De
tribune bestaat uit twee delen. Bezoekers bereikten de plaatsen van het
onderste deel via de poorten aan weerszijden van het podium. Het bovenste deel
is in de Romeinse tijd toegevoegd. Dit kon men bereiken via trappen aan de
buitenzijde. Sinds 1954 worden iedere zomer ’s avonds in dit theater klassieke
tragedies en komedies uitgevoerd die nog steeds op grote belangstelling kunnen
rekenen.
42
43
DONDERDAG 23 juli en VRIJDAG 24 juli
Na een prachtige busrit langs de kust bereiken we weer de Isthmos en verlaten
we de Peloponnesos voorgoed. We zetten koers naar een nieuwe bestemming
waar we de komende dagen zullen vertoeven: de stad Athene.
ATHENE
De helft van de hele Griekse bevolking woont tegenwoordig in de hoofdstad. Nog
geen twee eeuwen geleden bedroeg het aantal inwoners 3000, heden ten dage
ligt het inwonertal rond de 5 miljoen! Na het conflict met de Turken in 1922 en
tijdens de burgeroorlog na WO II stroomden nieuwe inwoners met
honderdduizenden tegelijk toe. Dit heeft zijn sporen nagelaten in de stad. Van
enige stadsplanning lijkt geen sprake te zijn: als een witte vlek dijt de bebouwing
steeds verder uit. De kwaliteit van huizen en gebouwen is vaak bedroevend. De
infrastructuur laat veel te wensen over met dagelijks langdurige
verkeersopstoppingen tot gevolg. De laatste jaren is hierin wel enige verbetering
gekomen. Onder druk van de Olympische Spelen van 2004 zijn er nieuwe
snelwegen aangelegd en is eindelijk ook een nieuwe metrolijn geopend. Het
historisch centrum is mooi opgeknapt en grotendeels tot voetgangersgebied
gemaakt.
Het hoogtepunt van het bezoek aan Athene is uiteraard de Akropolis. Het woord
akropolis betekent eigenlijk niet meer dan hoge stad. In de Mykeense tijd had
iedere stad een eigen akropolis. De akropolis was ommuurd en diende als
vluchtburcht voor de bevolking uit de benedenstad. Op de akropolis lag ook het
44
paleis van de lokale koning. De Atheense Akropolis heeft in de Mykeense tijd
eveneens deze functie gehad. Later is de Akropolis tot zuiver religieus centrum
geworden. De gebouwen die op de Akropolis staan, dateren allemaal uit de
bloeitijd van Athene, de tweede helft van de 5 de eeuw voor Chr. Daarvoor, in
480, was de hele Akropolis verwoest. Na de mislukte poging van Leonidas om de
Perzen bij Thermopylai tegen te houden, hebben de Perzen namelijk Athene
ingenomen en op de Akropolis alles vernietigd en in brand gestoken. Na enkele
decennia begon de herbouw. Athene was rijk geworden door exploitatie van
zilvermijnen en door bijdragen van Griekse poleis aan de bond tegen de Perzen.
De Akropolis is slechts toegankelijk vanaf de westkant. Een brede trap leidt
naar de Propylaien, een monumentaal poortgebouw. Op een vooruitspringend
bastion naast het poortgebouw staat het Ionische Nikè-tempeltje, gewijd aan
Athena Nikè, de godin van de overwinning. Het tempeltje herinnert door het
beeldhouwwerk aan de beslissende overwinning van de Grieken op de Perzen bij
Plataiai 479 v. Chr.
De Akropolis wordt gedomineerd door de Parthenon, gewijd aan Athena
Parthenos, de maagd Athena. In 447 v. Chr. begon men aan de bouw van de
Parthenon. Het werk heeft 15 jaar geduurd en het is volgens velen de mooiste en
bijzonderste tempel geworden die de Grieken ooit hebben gebouwd. De bouw van
de tempel werd gestimuleerd door de Atheense politicus Perikles.
Het ontwerp van de tempel
De beeldhouwer Phidias was door Perikles aangesteld als bouwmeester; dat wil
45
zeggen dat hij de leiding had over de bouw. Hij lette overal op, in bijzonder op
de decoraties waaraan, behalve hijzelf, de beste kunstenaars van Athene
werkten. De architecten Iktinos en Kallicrates werkten met hem samen.
De tempel werd volledig uit marmer vervaardigd, met uitzondering van de
funderingen, de deuren, de plafonds en de dakbalken. Het marmer voor de bouw
werd gehaald uit het ten noorden van Athene gelegen Pentelikon-gebergte, en
het marmer voor de beeldhouwwerken werd per schip aangevoerd van het eiland
Paros.
De Parthenon is een Dorisch peripteros tempel met een rechthoekig grondplan
met drie traptreden rondom en een krans van Dorische zuilen, 8 aan de korte
zijden en 17 aan de lange zijden. Bij de bouw is op grote schaal de gulden snede
toegepast, de ideale verhouding van 1:1,66. Bij de bestudering van de tempel zijn
zeer gerafineerde details aangetroffen die vooral bedoeld lijken om optisch
bedrog tegen te gaan: een lichte zwelling van de zuil, een lichte bolling van de
vloer, het iets naar binnen hellen van
de zuilen.
In de cella van de tempel stond het
12m hoge beeld van Athena Parthenos.
Dit beeld was door Phidias gemaakt van
platen goud en ivoor die hij had
gemonteerd op een houten geraamte.
In de ene hand houdt Athena een beeld
van de godin Nikè vast en in de andere
hand een schild en een speer. De
kleinere kamer achter de cella (de
opisthodomos) met vier Ionische
binnenzuilen werd gebruikt als
schatkamer.
De Parthenon was gebouwd om twee
vroegere tempels van Athena op de Akropolis te vervangen. Een hiervan stond
ten zuiden van de Parthenon (op de Akropolis tussen de Parthenon en het
Erechtheion). Er zijn bijna geen overblijfselen meer van. De andere, die men nog
aan het bouwen was in de tijd van de Perzische verwoestingen in 480 v. Chr.,
stond op dezelfde plaats als de Parthenon.
De metopen
De 92 metopen van de Parthenon stellen allemaal verschillende gevechten voor.
Aan de westelijke kant is het mythische gevecht tussen de Grieken en de
Amazones (Amazonomachie) afgebeeld. Aan de zuidelijke kant de gevechten
tussen de Lapithen en de Centauren (Centauromachie). Aan de oostelijke zijde
het gevecht tussen de goden en de Giganten (Gigantomachie). En aan de
noordelijke zijde de Trojaanse oorlog. De best bewaarde panelen zijn die van de
46
Centaurengevechten. Al deze gevechtscènes verwijzen waarschijnlijk naar de
Perzische oorlogen.
De tympanons
De beide tympanons, de geveldriehoeken aan de korte zijde van de tempel (ook
pedimenten en frontons genoemd), waren ook gevuld met prachtige
reliëfbeeldhouwwerken. Die aan het westen van de tempel beelden de strijd uit
tussen Poseidon en Athena om stadsgod van Athene te worden. De oostelijke
beeldhouwwerken tonen de geboorte van de godin Athena uit het hoofd van Zeus.
Het fries
Het fries van de Parthenon loopt rond de bovenrand van de tempelmuur. In
tegenstelling tot de metopen, heeft het fries één enkel onderwerp op de vier
zijden. Het toont de Panathenaiïsche processie, zoals die jaarlijks van de rand
van de stad over de agora naar de Akropolis trok. Het is een optocht van ruiters,
muzikanten, offerdieren en andere figuren met verscheidene rituele functies.
Centraal op de voorzijde staat de scène waarop enkele meisjes het nieuwe met
zorg geweven kleed aan de godin Athena aanbieden.
Het Parthenon
bleef vrijwel
intact tot
1687, toen de
Venetianen en
de Turken aan
het vechten
waren om het
bezit van de
Akropolis. De
Turken
gebruikten de
Parthenon als
kruitmagazijn
en een inslag
van een
Venetiaanse kanonskogel verwoestte daarop de tempel. Voordat dit gebeurde,
bewaarde de tempel door de vele eeuwen heen haar religieuze karakter en werd
het na de oudheid eerst een Byzantijnse kerk en in de tijd van de Turken een
moskee.
In 1799 kwam Lord Elgin als ambassadeur op de Akropolis kijken. Hij liet 56
friesplaten, 15 metopen en de frontonsculpturen naar Engeland overbrengen.
Deze kan men nu bewonderen in het British Museum te Londen als de
zogenoemde Elgin Marbles. Al decennia lang doet Griekenland verwoede pogingen
om deze Parthenon-sculpturen terug te krijgen. In het nieuwe Akropolis-museum
47
aan de voet van de Akropolis is zelfs al ruimte gereserveerd voor de Elgin
Marbles, maar het is de vraag of ze er ooit te bewonderen zullen zijn.
Het Erechtheion is een Ionische
tempel die ten noorden van de
Parthenon ligt. Het Erechtheion is
tussen 421 en 406 gebouwd en is
daarmee de laatste tempel die op het
Akropolis werd opgetrokken. De
tempel is gebouwd op de plek waar
volgens de Griekse mythologie
Athena en Poseidon hun wedstrijd
hielden om het bezit van de stad
Athene. Athena stak haar lans in de
grond waardoor er een olijfboom
begon te groeien en Poseidon stak
zijn drietand in de grond waardoor er
een zoutwaterbron opwelde. De
inwoners kozen voor Athena als
beschermgodin van de stad. De tempel is genoemd naar Erechtheus. Erechtheus
was geboren uit de aarde. Athena adopteerde het kindje, gaf het kindje zijn
naam, Erechtheus of Erechthonios, en bracht het groot in haar tempel. Later
werd Erechtheus koning van Athene en stelde ter ere van Athene het feest van
de Panathenaien in.
De tempel was daarom gewijd aan Athene, aan Poseidon, aan
Erechtheus en ook nog aan aan de eerste mythische
Atheense koning Kekrops. Hij was half mens, half slang en
geboren uit de aarde. De tempel werd op meerdere niveaus
aangelegd omdat de rotsbodem oneffen was. Zo werd de
tempel onregelmatig en asymmetrisch. De tempel kreeg een
geheel eigen uitstraling.
Het doel van het Erechtheion was een aantal gewijde
plaatsen, die herinnerden aan de mythische oorsprong van de
stad, binnen één bouwwerk onder te brengen. Zo kwam onder
andere de olijfboom van Athena die ze aan de stad schonk,
binnen het heiligdom te liggen, zijn er de gaten zichtbaar in
de bodem van de drietand van Poseidon en het daardoor
ontstane ondergrondse zoutmeertje, de slangenkuil van
Erechtheus en het graf van stamvader Kekrops.
48
Het zuidelijk portaal wordt gedragen door gebeeldhouwde vrouwenfiguren,
Kariatiden, genoemd naar de knappe meisjes van Karyai op het Peloponnesos. Ze
dragen het kapiteel als een mand op hun hoofd. Het Erechtheion dankt zijn faam
aan deze Kariatiden en aan zijn prachtige Ionische architectuur. De opstelling
van de Kariatiden komt overeen met de opstelling van de zuilen in de noordhal.
De vrouwenfiguren hadden een lange, losvallende peplos aan (wollen kledingstuk
gemaakt uit een rechthoekige lap). Deze was vastgespeld op de schouder en werd
bijeengehouden door een gordel om het middel. Vijf Kariatiden zijn om verdere
beschadiging door luchtverontreiniging te voorkomen in 1979 naar het
Akropolismuseum overgebracht en in het Erechtheion vervangen door kopieën.
Een van de Kariatiden is twee eeuwen geleden al door de Engelsen meegenomen
en prijkt nu in het British Museum in Londen. Naast de Kariatiden beperkten de
decoraties van het Erechtheion zich tot het fries, waarvan weinig overgebleven
is.
Hierboven zie je een plattegrondje van het Erechtheion. De noordhal (nr. 1)
wordt omsloten door zes Ionische zuilen met mooi bewerkte bases. In de hal is
een holte waar het zoutmeertje zich gevormd zou hebben door de gaten van de
drietand van Poseidon. Bij nummer 2 staat de olijfboom die Athena uit de grond
tevoorschijn heeft laten komen. Toen de Perzen de Akropolis in brand gestoken
hadden, was ook de olijfboom in vlammen opgegaan, maar er zou diezelfde dag
nog een nieuwe tak aangegroeid zijn. Ook nu nog staat er op deze plek een
olijfboom. Bij nummer4 staat een stenen plaat die verwijst naar het graf van
koning Kekrops. Nummer 5 is het drie meter lager gelegen heiligdom van Poseidon
en Erechtheus. Nummer 6 is het heiligdom van Athena, de stadsgodin. In dit
heiligdom stond het heilige, uit olijfhout gesneden beeld van Athene. Van dit
beeld werd verteld dat het uit de lucht was komen vallen. Voor dit beeld werd
om de vier jaar een nieuwe peplos geweven. Nummer 7 is de oosthal die toegang
geeft tot het Athena-heiligdom. Nummer 8 is de Kariatidenhal, het zuidportaal
van het Erechtheion.
49
In de 15de eeuw verbleven de haremvrouwen van de Turkse bevelhebber in het
Erechtheion. In 1827, tijdens de onafhankelijkheidsoorlog, werd het
Erechtheion vrijwel geheel verwoest door een Turkse granaat. Bij de restauratie
werden gaten opgevuld met nieuw marmer en werden originele elementen
overgebracht naar een museum en vervangen door kopieën van kunststof. De
vervangers zijn natuurgetrouw, omdat er afgietsels werden gemaakt van de
originelen.
De Akropolis van Athene
1 Ingang
2 Monument van Agrippa
3 Propylaien
4 Tempeltje van Athena-Nikè
5 Tempeltje van godin Roma
6 Parthenon
7 Erechtheion
8 Athena-altaar
9 Beeld Athena Promachos
10 Tempel van Artemis Brauronia
12 Odeion van Perikles
13 Theater van Dionysos
14 Heiligdom van Asklepios
15 Stoa van Eumenes
16 Odeion van Herodes Atticus
50
Aan de voet van de Akropolis ligt het Akropolis Museum. In het prachtige nieuwe
gebouw zijn veel vondsten van de Akropolis tentoongesteld. Daartoe behoren
vele marmeren beelden uit de archaïsche tijd (600-480 v. Chr.) De beelden
maakten oorspronkelijk deel uit van de voorgangers van de Parthenon die door de
Perzen in 480 werden verwoest of ze stonden als wijgeschenken op de Akropolis
opgesteld. Bij de nieuwbouw van de tempels zijn deze beelden in een grote kuil
achter het Erechtheion begraven. Vele beelden bewaren verfresten, sporen van
de oorspronkelijke decoratie.
Bij onze rondwandeling rond de Akropolis passeren we aan de zuidzijde eerst
het in de Romeinse tijd gebouwde muziektheater van Herodes Atticus, waarin
ook nu nog in de zomer concerten gehouden worden. We bezoeken het grote
theater van Dionysos, waar tijdens toneelfestivals talloze tragedies en
komedies zijn opgevoerd. Op de noordhelling komen we door enkele nauwe
straatjes met karakteristieke witte huisjes in de beroemde wijk Plaka, die
tegenwoordig vooral bestaat uit souvenirswinkels en restaurants.
We betreden de Agora via de achteringang (op kaartje rechtsonder). De agora
was het centrale plein vanhet oude Athene. Aan alle kanten werd de agora
omgeven door een langgerekte zuilengang, een stoa. Aan de oostzijde is een van
deze stoa's gereconstrueerd (13). In de Romeinse tijd is er midden op de agora
een grote concertzaal neergezet (12). Op de agora bevinden zich religieuze,
bestuurs- en handelsgbouwen.
De gebouwen die belangrijk waren voor de democratie van Athene bevinden zich
aan de westkant, waar je nog de ronde vorm van het Prytaneion (3) kunt
herkennen, waarin het dagelijks bestuur verbleef, en de resten van het
Bouleuterion (2) waarin de Raad bijeenkwam. Voor de volksvergadering bood de
agora te weinig ruimte. Die werd gehouden op de helling van de Pnyx-heuvel die
niet ver van de agora ligt.
Op een hoger niveau dan de regeringsgebouwen staat de best bewaarde tempel
van Griekenland die aan Hefaistos of aan Theseus gewijd was (1). In de
gerestaureerde Stoa van Attalos (13) (Attalos was een koning in Klein-Azië die
de stad Athene deze zuilengang cadeau deed) is nu het Agora-museum gevestigd
en zetelt de American School of Athens die al tientallen jaren archeologisch
onderzoek doet op de agora.
51
De agora van Athene
8 Stoa Poikilè (in oudheid beroemd
om schilderingen)
10 Panathenaien-weg
12 Romeins Odeion (Concertzaal)
13 Gereconstrueerde Stoa van
Attalos, nu museum (toiletten!)
1 Tempel van Hefaistos
2 Bouleuterion (Raadsgebouw)
3 Prytaneion
5 Heldenmonument met muurkrant
52
Vanaf de 4de eeuw voor Chr. vonden de sportwedstrijden van het
Panatheaienfeest plaats in een daarvoor aangelegd stadion. Voor de eerste
moderne Olympische Spelen in Athene in 1896 is dit stadion helemaal
gereconstrueerd. Ook bij de Olympische Spelen van 2004 is dit stadion gebruikt.
Hier finishten de deelnemers aan de marathon die in de plaats Marathon, aan de
kust ten noordoosten van Athene, waren vertrokken.
Het Stadio Panathenaiko (ook wel Kalimarmaro geheten: = Gemaakt van Mooi
Marmer).
53
Kaartje van centrum Athene
54
Kaartje van Attika
55
ZATERDAG 25 Juli
We brengen in de ochtend een bezoek aan het
Nationaal Archeologisch Museum in Athene. Hierin
zijn archeologische vondsten uit heel Griekenland
verzameld. Het museum is gehuisvest in een statig
neo-klassiek gebouw uit de 19de eeuw. Het is onlangs
opnieuw ingericht en ziet er prachtig uit. Topstukken
zijn o.a. de goudvondsten van Schliemann uit Mykene,
het bronzen beeld van Poseidon (of Zeus) uit
Artemision en de fresco's van het eilandjeThera.
Kop van Poseidon van Artemision
SOUNION
Tenslotte balanceren we op de hoge rotspunt van Sounion en kijken we, als het
weer meezit, ver weg over een rimpelloos blauwe zee. Hier stond ooit Aigeus uit
te kijken naar de terugkeer van zijn zoon Theseus. Het zwarte zeil van Theseus'
schip dreef zijn vader ertoe zich in zee te werpen. Die draagt nog altijd zijn
naam: Egeïsche Zee.
Het zien van deze kaap gaf Atheense zeevaarders in de oudheid het gevoel weer
bijna thuis te zijn in veilige haven. Poseidon liet het echter vaak hevig stormen
bij deze kaap. Het loonde dus de moeite om hier een tempel te wijden aan de
56
zeegod. En dat gebeurde dan ook. De
Perzen maakten echter in 480 v. Chr. een
puinhoop van de tempel. Net als op de
Akropolis van Athene en elders in Attika
liet Perikles hier opnieuw een tempel
bouwen. Ook hier was Iktinos de architect.
De marmeren Dorische tempel op de hoge
rots was eeuwenlang een baken voor de
zeelieden.
Het decor van de tempelruïne is sinds mensenheugenis een zeer geliefde plaats
om de zon in zee te zien zakken. Menige beroemdheid uit het verleden heeft zijn
naam gegrift in een tempelzuil.
Zo is ook de naam te lezen van de jonge Engelse dichter en hellenofiel Byron die
hier rond 1810 tot het volgende gedicht werd geïnspireerd:
"Place me on Sunium's marbled steep,
Where nothing, save the waves and I,
May hear our mutual murmurs sweep;
There, swan-like, let me sing and die:
A land of slaves shall ne'er be mine Dash down yon cup of Samian wine!"
Door de ligging was Kaap Sounion
natuurlijk een plek van strategisch belang.
Al tijdens de Peloponnesische Oorlog
omringden de Atheners daarom het
heiligdom met een fortificatiemuur met
uitspringende torens.
Door een bres in deze muur betreden wij
het platform waarop de tempel van
Poseidon ligt. De drempel van het
poortgebouw dat toegang gaf tot het
tempelterrein is nog zichtbaar.
Van de oorspronkelijke 42 zuilen staan er
nog 15 overeind die duidelijk verweerd zijn
door de elementen. Het is bekend dat in
voorbije eeuwen passerende zeelieden uit
Europa af en toe een zuiltrommel aan
boord gehesen hebben als souvenir van
deze prominente plek. In de tempel moet
ooit een zes meter hoog bronzen beeld van Poseidon gestaan hebben.
57
ZONDAG 26 juli
THERMOPYLAI
Vanuit Athene nemen we de E75die lange tijd de enige snelweg van Griekenland
was. Deze weg verbindt de twee grootste steden van Griekenland (Thessaloniki
en Athene) met elkaar. De weg passeert in de provincie Thessalië de locatie van
een belangrijk slagveld uit de Griekse geschiedenis: Thermopylae.
In 480 v. Chr.blokkeerde een Grieks leger van 7000 soldaten, waarvan de kern
bestond uit niet meer dan 300 Spartaanse soldaten onder leiding van hun
generaal Leonidas (ja, van de bonbons!) de nauwe doorgang die hier destijds was,
om het gigantische Perzische leger van koning Xerxes dat Griekenland vanuit het
noorden was binnengevallen (meer dan 100.000 man), te stoppen. Dat lukte
enkele dagen totdat een Griekse verrader een deel van het Perzische leger over
een bergpad loodste dat achter de Spartanen uitkwam. Toen Leonidas dit
merkte, stuurde hij de meeste soldaten weg, maar bleef zelf op zijn post om met
zijn 300 Spartaanse elite-soldaten hier de heldendood te sterven tegen de
Perzische overmacht.
58
Aan de snelweg staat een groot monument ter herinnering aan deze slag. Grieken
die naar Amerika geëmigreerd zijn en daar fortuin gemaakt hebben, hebben het
in de vorige eeuw laten oprichten. Onder een kolossaal bronzen beeld van een
Spartaanse soldaat staan de woorden vermeld die Leonidas zou hebben
gesproken, toen de Perzische koning Xerxes hem zou hebben opgeroepen de
wapens neer te leggen: "Moloon labe '= "Kom ze maar halen!"
In 1997 heeft de Griekse overheid er een nieuw herdenkingsmonument naast
geplaatst. Dit gedenkt de 700 soldaten uit de plaats Thespiae die van Leonidas
weliswaar de opdracht hadden gekregen, toen deze had gezien dat het Griekse
leger op de pas in de tang genomen zou worden, om zich terug te trekken, maar
tot het bittere einde hebben meegevochten tegen de Perzen.
De kustlijn is in de loop der eeuwen vele kilometers opgeschoven.
De geografische situatie is drastisch veranderd sinds de oudheid. Je kunt je nu
niet meer voorstellen dat er op dit punt slechts een nauwe doorgang was tussen
de rotsen en de zee. De kustlijn is in de loop der tijd zover opgeschoven dat de
zee van hier maar nauwelijks te zien is. Dit is veroorzaakt door slib dat door de
rivier de Spercheios is meegevoerd en door de activiteiten van de warme
bronnen. De letterlijke betekenis van Thermopylai ' Warme Poort ' is een
verwijzing naar de nauwe doorgang en de warmwaterbronnen, waaruit ook nu nog
rijkelijk zwavelhoudend water stroomt (dus als je zin hebt in een warm bad ....).
59
De heuvel aan de voet waarvan wij stoppen, is de grafheuvel die voor de
Spartanen is opgericht. De geschiedschrijver Herodotos vermeldt dat hierop een
aantal zuilen stond met inscripties die de gesneuvelden herdachten. Die zuilen
zijn verloren gegaan, maar er ligt tegenwoordig wel een plaquette op deze heuvel
waarop dezelfde beroemde dichtregels staan ter ere van Leonidas & co:
Vreemdeling, lees deze woorden en meld dan aan alle Spartanen
dat wij hun laatste bevel opvolgden tot in de dood.
MAANDAG 27 Juli
METEORA-KLOOSTERS
Met bedekte armen en benen gaan we kloosterwaarts. Het Woud van Steen
wordt dit gebied wel genoemd vanwege de honderden meters hoge rotspijlers.
Op de top van 24 van deze rotsen zijn kloosters aangelegd, de Meteora-
kloosters. De kloosters werden voorafgegaan door kluizenaars die zich in holen in
de wanden van de rotsen terugtrokken. Daar zaten ze hun (gedachten aan)
60
61
zonden te overdenken. Hier en daar zie je nog de sporen van zo'n verblijf hoog
tegen een rotswand bungelen: een houten ladder of een houten platformpje.
Athanasios, een monnik van het schiereiland Athos in
noordoost Griekenland, stichtte in de 14de eeuw het
eerste klooster dat hij de naam Metéoron (= Zwevend)
gaf. Dit klooster was, net als de latere, zeer moeilijk
bereikbaar. Mensen en materieel moesten aanvankelijk
met een net aan een touw worden opgetakeld. Zoals nu
nog steeds bij de Athos-kloosters geldt, waren vrouwen
lange tijd taboe in het Metéoron. Op onze klim via een in
de vorige eeuw aangelegde trap passeren we de
rotswoning waarin Athanasios verblijf hield, voordat hij
zijn klooster bouwde. Het centrale gebouw op de top is
de kerk (Katholikon). In deze kerk zijn Athanasios en
zijn opvolger Ioasaf begraven en afgebeeld op een wandschildering. De kerk is
overdekt met muurschilderingen, waarop o.a. de marteldood van heiligen is
afgebeeld. In de refter staat een groot aantal iconen opgesteld die typisch zijn
voor de orthodoxe kerk. Geniet al rondlopend ook van het prachtige uitzicht dat
je vanaf de rots hebt. De kloosters zijn overigens al lang op hun retour. Er
functioneren er nog maar zes en het aantal monniken bedraagt niet meer dan
enkele tientallen. Na een bustour langs de andere kloosters in dit unieke gebied
vervolgen we onze weg.
De heilige Athanasios
Een Griekse monnik
62
DINSDAG 28 Juli
Na ons vertrek uit Kastraki gaan we aan een tocht door het Pindos-gebergte
beginnen. Na ongeveer 100 km bereiken we de Katara-pas op 1705 meter
hoogte, het letterlijke hoogtepunt van deze reis. De Pindos-bergketen vormt
een noord-zuid bergrug tussen de provincies Epiros in het westen en Thessalië
in het oosten. De bergen, waarvan de hoogste toppen tot ca 2600 meter reiken,
zijn dicht bebost met eiken, beuken en naaldbomen, waartussen je misschien wel
wolven, beren en lynxen kunt zien opdoemen.
METSOVO en PARGA
We maken een tussenstop in Metsovo, een traditioneel bergdorp. Een deel van de
inwoners behoort tot een niet-Grieks nomadisch herdersvolk, de Vlachen, die
oorspronkelijk uit Roemenië komen. De houten huizen en kunstig gesneden
wandelstokken waarmee je de oude mannen naar de bankjes onder de
reuzenplataan aan het dorpsplein ziet wandelen, wijzen nog op deze herkomst.
Via de nieuwe Via Egnatia-snelweg bereiken we de westkust en gaan we naar de
levendige badplaats Parga waar we nog een laatste duik nemen in de
Middellandse Zee. In het stadje Igoumenitsa stappen we aan het einde van de
dag op de veerboot
63
WOENSDAG 29 juli
In de ochtend komen we aan in de haven van Ancona. We nemen weer plaats in de
bus voor een lange reis noordwaarts. In Como, een mooi stadje in Noord-Italië,
houden we een lange stop om te genieten van ons laatste vakantiemaal.
DONDERDAG 30 juli
THUIS!!
.
64
OVERZICHT GRIEKSE GESCHIEDENIS
1600-1200 v. Chr. Mykeense tijd
- rijke versterkte steden vooral op Peloponnesos (o.a. Mykene, Tiryns)
- techniek hoog ontwikkeld (o.a. bouwkunst en edelsmeedkunst)
- voor administratie ontwikkelde men een schrift (Lineair B)
- aan het einde van deze periode valt de legendarische oorlog tegen Troje
1200-850 Donkere eeuwen
- Dorische Grieken vernietigen Mykeense cultuur
- massale vlucht naar Klein-Azië
- in Griekenland groot cultureel verval
- vazen beschilderd in geometrische stijl
850 Grieken nemen alfabet over; oudste geschreven
werken: Ilias en Odyssee van Homeros
800-500
750-550
750-550
600
600
600-530
600-500
510
500-404
499-479
499-495
492
490
480-479
Archaïsche tijd
bloeiperiode Korinthe (handel) en
Sparta
koloniestichtingen in heel
Middellandsezeegebied. (zie kaartje)
eerste stenen tempels (o.a. Hera-tempel
in Olympia)
eerste monumentale marmeren beelden
(kouroi en korai)
vazen beschilderd in zwartfigurige stijl
tiran grijpt de macht in vele poleis (o.a.
Athene)
ontwerp Atheense democratie
Homeros
Griekse kolonies
Klassieke tijd 5de eeuw
Perzische oorlogen
Griekse steden in Klein-Azië komen in opstand tegen Perzen;
ondanks hulp van Athene opstand neergeslagen
Eerste Perzische oorlog: Noord-Griekenland veroverd door Perzen;
schipbreuk Perzen
Tweede Perzische oorlog: Perzische vloot steekt Aigeïsche Zee
over;
na landing bij Marathon door Atheners o.l.v. Miltiades verslagen
Derde Perzische oorlog: Perzische koning Xerxes valt met landleger
en vloot Griekenland binnen uit het noorden; heldhaftige dood van
65
Spartanen o.l.v. koning Leonidas bij de pas van Thermopylai; Athene,
na evacuatie, door Perzen verwoest (incl. Akropolis); Atheners o.l.v.
Themistokles verslaan Perzische vloot bij eiland Salamis; Perzisch
landleger verslagen bij Plataiai
479-431
bloeiperiode Athene (De Vijftig
Jaren):
- Athene wordt o.l.v. Perikles supermacht in
Griekenland: leiding over Attisch-Delische Zeebond
(soort NAVO)
- tempels op Akropolis (o.a. Parthenon)
- beeldhouwkunst (bijv. bronzen Poseidon, Phidias'
beelden voor Parthenon)
- vaasschilderkunst in roodfigurige stijl
- toneel (tragedie: Aischylos, Sofokles, Euripides;
komedie: Aristofanes)
- filosofie : Sokrates
431-404
Peloponnesische oorlog tussen
Athene en Sparta (en hun bondgenoten);
dubieuze rol Athener Alkibiades
429 30% Atheners overlijdt aan pestepidemie onder wie Perikles
415 gevoelige nederlaag van Atheense vloot bij Sicilië
404
capitulatie van Athene
Slagveld van Chaironeia (338)
404-323
399
404-355
Klassieke tijd 4de eeuw
proces tegen Sokrates; Plato sticht filosofenschool Akademie
Atheense democratie hersteld;
66
359-336
338
336-323
gewapende conflicten tussen o.a. Sparta en Thebe
opkomst nieuwe macht in Noord-Griekenland: Makedonië
Slag bij Chaironeia: Makedonië verslaat o.l.v. Philippos II de
Griekse poleis
veroveringstochten Alexander de Grote (zoon van Philippos II en
leerling van filosoof Aristoteles): groot deel van Azië en Egypte
(stichting Alexandrië)
Alexander de Grote
323-27 v. Chr Hellenistische tijd
na dood van Alexander valt rijk in drie koninkrijken uiteen
nieuwe filosofische stromingen: epicurisme en stoa
200-146
in aantal oorlogen treden Romeinen in Griekenland op tegen
Makedonië.
146
Griekenland in Romeinse handen; Korinthe verwoest en
geplunderd door Romeinen
27 v.Chr.-330 n. Chr. Romeinse Keizertijd
31 v. Chr.
Octavianus verslaat in zeeslag bij Actium in West-Griekenland
Antonius en Cleopatra: hij wordt de eerste Romeinse keizer:
Augustus
Korinthe wordt bestuurscentrum van Romeinse provincie Achaea;
apostel Paulus komt hier het Christendom prediken
Athene universiteitstad en cultuurstad: aanleg Romeinse agora
117-138
Keizer Hadrianus filhelleen: bouwwerken in Athene (o.a.
Olympieion)
rijke bankier Herodes Atticus bekostigt muziektheater (Odeion)
bij Atheense akropolis
160
Pausanias schrijft eerste reisgids voor Griekenland
267
Germanen plunderen Athene
67
330-1204
529
6de-7de e.
1054
tot 11de e.
1204-1456
1262-1456
1456-1821
1801
1821-1832
1827
1829
1832
Byzantijnse tijd
Constantinopel (= Byzantium) hoofdstad van Oost-Romeinse rijk;
christendom staatsgodsdienst;
filosofenscholen op last van keizer gesloten;
nieuwe plunderingen in Griekenland
Grieks-orthodoxe kerk maakt zich los van Rome (Oosters
Schisma)
Griekse steden belangrijk in zeehandel
Franken (uit Bourgondië en Vlaanderen) en Venetianen heersen
over Griekenland
plaats Mistras centrum van Byzantijnse provincie in ZPeloponnesos
Turkse tijd
na verovering van Constantinopel (krijgt naam Istanbul) valt ook
Griekenland in Turkse handen: periode van onderdrukking
(onderwijs verboden!) en verwaarlozing.
Venetië doet regelmatig pogingen Turken te verdrijven:
- in 1687 leidt dit tot ontploffing van Turks kruitmagazijn in de
Parthenon;
- soms hebben ze tijdelijk succes: aanleg in Nafplio van Palamidiburcht in 1711
Turken verkopen Parthenon-sculpturen aan Britse Lord Elgin (nu
in British Museum)
Griekse onafhankelijkheidstrijd
opstand van Grieken tegen
Turken heeft sympathie
van het westen (dichter
Lord Byron trekt mee ten
strijde)
Russen, Fransen, Engelsen
verslaan Turkse vloot
Griekenland onafhankelijk;
Nafplion hoofdstad; er
ontstaat chaos
Otto van Beieren wordt
koning van Griekenland;
68
Bouboulina de vrijheidstrijdster
Athene de nieuwe hoofdstad (2000 inwoners!)
1896-2012
1896
1922
1941-1944
1946-1949
1967-1974
1981
2004
2010 - heden
2015
20ste en 21ste eeuw
eerste moderne Olympische Spelen in Athene
oorlog met Turkije: Griekenland wil ook door Grieken bewoond
gebied in Klein-Azië inlijven; na mislukking ontstaat er grote
volksverhuizing: miljoen Grieken vanuit Turkije naar Griekenland,
half miljoen Turken van Griekenland naar Turkije; Athene krijgt
er in één klap 300.000 inwoners bij.
Duitse bezetting van Griekenland
bloedige burgeroorlog tussen communisten en door Amerikanen
gesteunde monarchisten; vluchtelingenstroom naar Athene:
200.000 migranten!
militaire staatsgreep en kolonelsbewind o.l.v. Papadopoulos
lidmaatschap EU
Olympische Spelen van Athene
Economische crisis
Griekenlandreis Koning Willem II College
69
GRIEKSE TEMPELBOUW
Tempelmodellen
Tijdens ons bezoek aan Griekenland zullen we regelmatig tempels tegenkomen.
De Grieken hebben in de oudheid veel geld geïnvesteerd in het bouwen van
huizen voor hun goden en hebben daarbij bijzonder ingenieuze bouwtechnieken
ontwikkeld.
De eenvoudigste vorm van een tempel bestaat uit een rechthoekige ruimte (de
naos of cella) en een ondiepe voorhal met twee zuilen om het dak te
ondersteunen (de pronaos). Dit is het simpelste ontwerp en wordt de tempel in
antis genoemd (zie Afb. 1).
Een kleine variatie op de tempel in antis was een gebouw met vier zuilen aan de
voorzijde: de prostylos tempel. Het ontwerp met nog eens vier zuilen aan de
achterzijde heet de amphiprostylos. De tempel van Athena Nikè op de Akropolis
in Athene is hier een voorbeeld van.
De tempel met een zuilengang rond het
basisontwerp heet de peripteros tempel (zie
ook Afb. 3). Dit is het meest gebruikelijke
tempeltype. Ook komen er tempels voor met
een dubbele zuilenkrans (dipteros tempel).
Afb. 1 Verschillende tempelmodellen
Bouworden
Er zijn door de tijd heen drie bouworden ontwikkeld: Dorisch, Ionisch en
Korinthisch (zie Afb. 2 en 3)
- Dorisch
De Dorische bouwstijl verschijnt rond 600 v. Chr. Aanvankelijk was de zuil laag
en breed en het kussen van het kapiteel plat. De architraaf die bij deze stijl
hoort, is relatief hoog. Een uniek kenmerk van deze stijl zijn de trigliefen en
metopen die zich boven de architraaf bevinden. Op de metopen is
beeldhouwwerk aangebracht.
- Ionisch
70
De Ionische bouwstijl komt op vanaf 570 v. Chr. De zuil rust op een basis, is vaak
lang en slank en het kapiteel is versierd met krullen (voluten). De architraaf is
lager dan die van de Dorische stijl. Het balkwerk van de Ionische tempel heeft
Afb. 2
1 zuilschacht, 2 kapiteel, 3 architraaf, 4 fries, 5 triglief, 6 metoop
een doorlopend fries i.p.v. trigliefen en metopen. Het fries is versierd met
beeldhouwwerk.
- Korinthisch
De Korinthische bouwstijl komt voor het eerst rond 420 v. Chr. voor. De zuil is,
evenals de Ionische, relatief lang en slank en rust ook op een basis. Het kapiteel
71
is versierd met kleine krullen en bladeren van de acanthusplant. De Korinthische
stijl heeft een doorlopend fries. De Korinthische bouwstijl wordt later ook door
de Romeinen op grote schaal toegepast.
In tegenstelling tot andere beschavingen gebruikten de Grieken de tempel niet
als een plaats voor godsdienstige ceremonies - die werden bij het altaar vóór de
tempel uitgevoerd - maar als een ‘huis’ voor het beeld van de godheid. De
grotere tempels hadden een ruimte achter de cella die gebruikt werd als
schatkamer (de opisthodomos).
Afb. 3 boven: indeling van peripteros-tempel
onder: voorgevel van Dorische tempel
4 architraaf, 5 fries met trigliefen en metopen,
6 tympanon (geveldriehoek), vaak versierd met beeldhouwwerk
72
GRIEKSE BEELDHOUWKUNST
In Griekenland werden rond 650 v. Chr. de eerste grote standbeelden uit
marmer gemaakt. Daarvoor kwamen wel kleine bronzen beeldjes voor. De grote
godenbeelden waren oorspronkelijk van hout.
De techniek van het vervaardigen van stenen beelden namen de Grieken over van
Egypte. De beeldhouwers hakten hun beeld uit rechthoekige steenblokken. Dat
verklaart waarom de vroegste mannenbeelden (kouroi) en vrouwenbeelden (korai)
een blokkig voorkomen hebben. Naakte kouroi en geklede korai zijn kenmerkend
voor de Griekse beeldhouwkunst in de Archaïsche Periode (600 tot 480 v. Chr.).
De beelden hebben een pruikachtig kapsel en een typische glimlach. Eén been is
licht naar voren geplaatst. In de loop van de 6 de eeuw leren de beeldhouwers het
menselijk lichaam op een meer natuurlijke wijze weer te geven. En rond 500 v.
Chr. zijn de kouroi bijna de perfecte weergave van jonge mannen. Twintig jaar
later beheersen de beeldhouwers ook volledig de kunst om beweging weer te
geven en de onderhuidse structuur van spieren en botten.
Een grote verzameling Archaïsche beelden zullen we zien in het nieuwe
Akropolismuseum. Ze behoorden allemaal tot heiligdommen die in 480 v. Chr.
bij de inname van Athene door de Perzen verwoest zijn. Bij vele korai zijn
nog verfsporen te zien, een aanwijzing dat de beelden oorspronkelijk bont
beschilderd waren.
73
In het begin van de Klassieke Periode (480-450 v.
Chr.) hebben de menselijke figuren een krachtig,
streng voorkomen; men spreekt wel van de
Strenge Stijl. Een voorbeeld daarvan zijn de
reliëfs uit de gevels van de Zeus-tempel in
Olympia. De eerste beeldhouwer die erin slaagde
zijn beelden compleet levensecht te maken, was
Polykleitos. Je kunt zien welke spieren gespannen
zijn, welke ontspannen. Zijn beeld Doryphoros
(Speerdrager) (ca 445 v. Chr.) toont de door hem
ontwikkelde contrapposto: het rechterbeen is
gespannen, het linker ontspannen, terwijl het
omgekeerde het geval is bij de armen.
Grote beelden werden in de Klassieke Periode
gewoonlijk gegoten in brons. Voorbeelden daarvan
zijn de Wagenmenner van Delfi en het Zeus/Poseidonbeeld van Sounion. De meeste bronzen
beelden zijn echter in de loop der tijd verdwenen
(bijvoorbeeld omgesmolten tot kanonnen). De
meeste Griekse vrijstaande beelden kennen we
van Romeinse marmeren kopieën.
De Doryphoros van Polykeitos
Marmeren reliëfs zijn minder zeldzaam. Tot de meest bekende behoren de
reliëfs van de Parthenon-tempel in Athene (ca. 440 v. Chr.), die een harmonie
laten zien tussen rust en beweging in lichaam en kleding. Het atelier van de
beeldhouwer Pheidias was verantwoordelijk voor de decoratie van de Parthenontempel.
Een typisch verschijnsel aan het einde van de 5de eeuw bij de weergave van
vrouwen is de 'wet-look': de kleding zit tegen het lichaam geplakt, waardoor de
lichaamsvormen goed uitkomen (bijv. bij het Nikè-beeld uit Olympia).
In de loop van de 4de eeuw v. Chr. geven de beeldhouwers het menselijk lichaam
slanker weer met meer beweging. Aan het einde van deze eeuw ondergaat de
kunst door de uitbreiding van de Griekse wereld naar het oosten door de
veroveringen van Alexander de Grote veel invloeden van buiten. In de
Hellenistische tijd die dan aanbreekt en voortduurt tot de Romeinse tijd (30 v.
Chr.) worden mensen niet langer geïdealiseerd weergegeven, maar ook jong, oud,
lelijk, ziek, misvormd of stervend. Reliëfs krijgen een barokke inslag.
74
GRIEKSE VAZEN
De pottenbakkers in het antieke Athene woonden en werkten in hun eigen wijk.
Deze wijk droeg de naam Kerameikos en daaraan is ons woord keramiek ontleend.
Hun vazen zijn in alle streken rond de Middellandse Zee teruggevonden.
De Geometrische stijl ontstond in de 10de eeuw v. Chr.
Op de natuurlijke rode ondergrond werden horizontale
banden van geometrische motieven, meanders,
zigzaglijnen en cirkels aangebracht. Beroemd zijn de tot
twee meter hoge Dipylon-vazen. Deze vazen stonden als
grafzerken op de graven. Op een aantal van deze
grafvazen wordt de uitvaart van een dode afgebeeld (zie
afbeelding hiernaast). Een bodem in de vazen ontbrak
om een plengoffer van melk of wijn tot bij de dode te
laten doorsijpelen.
De periode van 700 tot 600 v. Chr. wordt ook wel de
periode van de oosterse stijl (de oriëntaliserende periode) genoemd. Er worden
namelijk oosterse versieringsmotieven overgenomen uit Azië en Egypte, zoals de
lotusbloem, exotische planten en fabeldieren. Ze worden in donkere kleuren op
een witte deklaag geschilderd.
In de 7de eeuw v. Chr. beheersten Korintische pottenbakkers de markt. Daarna
namen de Atheense pottenbakkers het heft in handen.
De zwartfigurige techniek wordt geleidelijk de overheersende decoratiestijl.
Deze houdt in dat er door een geraffineerde schildertechniek en bakproces een
tegenstelling ontstaat tussen donkere figuren tegen een lichte achtergrond,
waarbij details in de figuren worden ingekrast.
Vazen in allerlei soorten en maten waren dagelijkse gebruiksvoorwerpen. Vaak
werden ze ook meegegeven aan de doden of werden ze als prijsbokalen
geschonken aan de winnaars van wedstrijden.
In de loop van de Archaïsche Periode (600-480
v. Chr.) treedt er een ingrijpende verandering op
in de vaasschilderkunst. Vanaf 530 v. Chr. werden
de rode figuren uitgespaard in een zwarte
achtergrond. Deze wisseling in kleurschema
bracht ook een wisseling in techniek met zich
mee. De details binnen de rode figuren konden nu
met een fijn penseel aangebracht worden en
75
hoefden niet meer ingekerfd te worden.
In de loop van de Archaïsche en Klassieke Periode streefden de vaasschilders
naar een steeds realistischer weergave van het menselijk lichaam.
Langzamerhand slagen zij er steeds beter in draaiingen van de romp
natuurgetrouw weer te geven en driekwartaanzichten te schilderen.
Sommige vaasschilders experimenteerden ook met dieptewerking door figuren
op verschillende niveaus in de ruimte te plaatsen.
De voorstellingen op de vazen zijn een zeer
rijke bron van informatie. Rond 620 v.C werden
er nog vooral rijen met dieren afgebeeld. Vanaf
570 v.C ligt de nadruk op afbeeldingen uit de
mythologie en het dagelijks leven.
Favoriete goden waren Zeus, Apollo,
Athene, Hermes en Dionysos.
Favoriete helden waren Herakles,
Theseus en Perseus. Scènes uit de
Trojaanse oorlog waren zeer
geliefd.
76
Vaasvormen: 1-2 amforen; 3-6 kraters (mengvaten); 7 loutrophoros
(bruiloftsvaas); 8 stamnos; 9 psykter (koeler); 10 hydria (waterkruik); 13
lekythos (olieflesje); 15 oinochoë (schenkkan); 16 kantharos (drinkbeker);
17-18 kylix (drinkschaal);19 skyfos (drinkbeker); 20 aryballos (parfum/zalfflesje); 21 alabastron (zalfflacon); 22 pyxis (juwelendoosje)
77
TONEEL IN ATHENE
Oorsprong van het toneel
Het toneel is ontstaan in Griekenland en heeft een
religieuze achtergrond. Griekse theaters maakten
dan ook vaak deel uit van tempelcomplexen of
lagen in de buurt van tempels. Er zijn twee
soorten Grieks toneel; de tragedie en de komedie.
De tragedie is ontstaan uit de dithyrambe, een
verhalend lied dat door een koor van jongens of
mannen gezongen werd. Het koor zong en danste
op fluitmuziek. Dit deed men ter ere van Dionysos.
Hij was de god van de wijn, de vruchtbaarheid en
de extase: het buiten jezelf treden door je te laten meeslepen door je
gevoelens.
Rond 600 v. Chr. werden er al dergelijke zang- en danswedstrijden
georganiseerd. De prijs was een bokje (tragos). Tragedie betekent letterlijk
'bokkenzang'. Op een gegeven moment maakte iemand zich los van het koor. Hij
gaf antwoord en uitleg aan het koor. Zo werd de tragedie geboren. Later kwamen
er twee acteurs bij. Het koor bestond uit 15 leden.
De 5de eeuw v. Chr. was de bloeitijd van de tragedie. De rollen waren verdeeld
over de drie acteurs. Dat waren altijd mannen. Ze speelden ook vrouwenrollen.
Ze droegen gewaden en maskers met een vaste gezichtsuitdrukking en met een
herkenbare leeftijd van dat personage. De maskers en de kleding gaven de
sociale status aan. Veel kenmerken van de tragedie gelden ook voor de komedie.
Ook bij de komedie is er muziek, dans, een koor en zijn er hooguit drie acteurs.
Er zijn ook enkele verschillen: het koor bij de komedie is groter en bestaat uit
24 personen, die vaak als dieren werden uitgedost. De acteurs van de komedie
dragen ook maskers, maar ze hebben niet de statige gewaden die bij de tragedie
werden gebruikt.
De vorm en inhoud van de tragedie
Het onderwerp van de tragedie was altijd een mythe of een sage. Deze was bij
de toeschouwers in grote lijnen bekend. De tragedie bestond uit vaste
onderdelen:
 Proloog (uitleg van het verhaal en het begin van de tragedie)
 Het koor komt op in een processie, het zingt een parodos.
 Epeisodia (bedrijven). Deze worden van elkaar gescheiden door stasima
(koorliederen).
 Exodos (laatste bedrijf vanaf het laatste koorlied)
78
In tragedies kwam vaak een bodeverhaal voor. Dit was een lange emotionele
monoloog over iets wat elders was gebeurd (bijv. een nederlaag van het leger,
want dit is moeilijk uit te beelden of te gruwelijk om uit te beelden).
Het koor bestaat uit mensen die betrokken zijn bij de handeling. Het koor heeft
een dubbele functie. Het geeft advies en leeft mee). Het koor zingt in de
stasima een reactie op het voorafgaande epeisodion.
Volgens de theorie van Aristoteles moest een tragedie drie eenheden bevatten:
 Eenheid van handeling. Scènes moeten elkaar logisch opvolgen en er moet een
duidelijke samenhang zijn.
 Eenheid van tijd. Het verhaal beslaat één dag.
 Eenheid van plaats. Wat er zichtbaar is op toneel is steeds dezelfde plek.
Gebeurtenissen die zich op een andere plaats afspelen, worden verteld door
een bode.
Het Atheense toneelfestival van de Grote Dionysia
In Athene werd in maart ongeveer een week lang feest gevierd
ter ere van de komst van de lente. Hiermee werd ook de god
Dionysos geëerd. Bij dit toneelfestival liet Athene zien dat het
het politieke en culturele centrum van Griekenland was.
Op de eerste dag van het feest werd een oeroud beeld van
Dionysos in een vrolijke processie rondgedragen en in het
theater gezet. Het programma voor de dagen die volgden, werd
gepresenteerd.
Op de tweede dag werd er geofferd aan de goden en
wedijverden koren in zingen.
Van de derde tot en met de vijfde dag werden er per dag van
één schrijver drie tragedies en een klucht (satyrspel)
uitgevoerd. Enige tijd voor het begin van het grote feest waren
de manuscripten van de toneelstukken al ingeleverd bij een
commissie. Ook bij deze tragedieopvoeringen was er sprake van competitie. Een
speciale jury was aanwezig om de beste voorstelling te kiezen. Een rijke burger
(de choregos) was eerder al aangewezen om alle kosten van de
toneelvoorstellingen te betalen.
De toegangsprijs bedroeg twee obolen, maar de arme burger kon dit vergoed
krijgen uit een speciale kas.
In het theater was de eerste rij gereserveerd voor de juryleden en andere
belangrijke mensen uit Athene. De toeschouwers leefden luidruchtig mee met
het verhaal dat werd opgevoerd.
79
Tijdens het festival werden ook vijf komedies opgevoerd. Die werden niet
geschikt geacht voor vrouwelijke kijkers, omdat er nogal wat schuine grappen
gemaakt werden.
Daarna sprak de jury het oordeel uit. De beste tragedie- en de beste
komediedichter kregen, evenals de beste speler, een geldprijs. De choregos,
wiens koor de beste prestatie geleverd had, kreeg een drievoet (een bronzen
bokaal op drie steunen).
De rest van het jaar tot aan het volgende feest citeerden de mensen
voortdurend verzen uit de tragedies, die ze gezien hadden, en de beste grappen
uit de komedies werden heel vaak nog eens naverteld.
Toneelschrijvers
Voor de jaarlijkse feesten in
Athene moesten steeds nieuwe
tragedies en komedies
geschreven worden. Dankzij
deze traditie zijn er in de loop
van de 5de eeuw wel duizend
toneelstukken geschreven.
Slechts een klein percentage
hiervan is bewaard gebleven.
Bij de komediedichters was
Aristophanes het populairst.
De beste tragedieschrijvers
waren Aischylos, Sophokles en
Euripides.
Hun tragedies worden ook
heden ten dage nog regelmatig opgevoerd.
Aischylos (525-456 v.Chr.)
Aischylos was het meest religieus van de drie. In zijn stukken speelden
traditionele goden een grote rol. Ook het conflict tussen de macht van de goden
en de mensen kwam vaak voor in zijn tragedies (hybris). Hij is de schrijver van
o.a. De Perzen.
Sophokles (495-406 v.C)
Sophokles hield van ingewikkelde intriges en in zijn stukken vond er op het
hoogtepunt een omslag plaats (peripetie). Er kwamen in zijn stukken heldhaftige
personages voor, die soms misstappen begingen tegenover de goden (hamartia).
Hij is de schrijver van o.a. Antigone en Oidipous.
Euripides (480-406)
80
De mens staat centraal in de stukken van Euripides. Hij schildert mensen van
vlees en bloed. De mensen zijn niet die heroïsche figuren als bij Sophokles.
Euripides heeft kritiek op de goden, de filosofie, de religie en de politiek. Later
wordt hij juist hierdoor populair. Euripides is de schrijver van o.a. Medea.
Indeling van een Grieks theater. Het koor komt via de parodos links en
rechts op en danst en zingt op de ronde orchestra in het midden waarvan
het altaar van Dionysos staat. De spelers betreden vanuit de skènè (het
toneelgebouw) het verhoogde podium (het proskènion). De voorzijde van de
skènè ziet er meestal uit als een paleisfaçade waarvoor het stuk zich
afspeelt. De zitplaatsen van het publiek (het theatron) liggen als een waaier
tegen een helling. De capaciteit van een theater liep op tot wel 17000
toeschouwers.Vele theaters hebben een verbluffend goede akoestiek.
81
DE GRIEKS-ORTHODOXE KERK
Net als in vele landen in Oost-Europa en op de Balkan is in Griekenland het
orthodoxe geloof de dominante godsdienst. De orthodoxe kerken hebben zich in
de 11de eeuw losgemaakt van de kerk van Rome uit onvrede met het pauselijk
gezag. De patriarchen, de leiders van de afzonderlijke orthodoxe kerken, nemen
gezamenlijk beslissingen over theologische kwesties.
De rituelen en de bouw en inrichting van kerken wijken in een aantal opzichten af
van wat gebruikelijk is in de kerken van West-Europa.
1
1 narthex
2
2 schip met koepel
3
3 heiligdom met absiden
De traditionele indeling van een Grieks-orthodoxe kerk bestaat uit
1) een langwerpige hal (narthex)
2) een vierkant schip (met daarin een Grieks kruis) gesteund door vier zuilen en
bekroond door een koepel en
3) achter een hoog houten scherm (iconostase) het heiligdom waarvan de
achterwand uit drie halfronde nissen (absis, meervoud: absiden) bestaat.
De buitenkant van de kerk is meestal vrij sober. De versiering bestaat
voornamelijk uit baksteenornamenten.
Bij het betreden van een Grieks-orthodoxe kerk vallen je waarschijnlijk enkele
dingen meteen op. Vaak is de kerk nogal klein en donker (er zijn slechts een paar
kleine ramen) en alle wanden zijn compleet beschilderd. Anders dan in katholieke
kerken ontbreken er driedimensionale beelden. De meeste aandacht trekt de
iconostase, de houten wand in het schip die bedekt is met iconen. Voor deze
wand staan vaak ook iconen op standaarden opgesteld. Iconen zijn afbeeldingen
82
van Christus en heiligen die op zeer traditionele wijze met behulp van natuurlijke
materialen (o.a. hars, eidooier, mineralen) op houten panelen zijn geschilderd.
Het schilderen van iconen wordt gezien als een religieuze handeling. Een icoon
biedt de gelovigen de mogelijkheid contact te krijgen met de afgebeelde heilige.
Vooral de icoon die los in de kerk op een standaard staat, of eigenlijk de heilige
zelf, wordt door gelovigen vereerd met een kruisteken, een kus en een kaars.
Centrale deel van een iconostase
De iconostase bevat drie deuren die door de priester tijdens de eredienst
worden gebruikt. Aan weerszijden van de middelste deur bevinden zich altijd de
icoon van Christus (links) en die van Maria met kind (rechts) (zie afbeelding
hierboven). Naast de icoon van Maria is steeds de voorstelling geschilderd van de
heilige aan wie de betreffende kerk is gewijd. Links van de Christus-icoon wordt
Johannes de Doper afgebeeld.
Boven in de koepel van het schip zie je Christus Pantokrator (de Almachtige), die
als het ware met zijn strenge blik vanuit de hemel neerkijkt op de mensen onder
hem. In de ene hand draagt hij het evangelie, met zijn andere zegent hij de
gelovigen. Zijn hoofd wordt omgeven door een grote nimbus (of halo) die soms
van bladgoud is. De hele voorstelling wordt omgeven door een kleurrijke band.
Het licht dat door de ramen onder de koepel valt, maakt de afbeelding extra
duidelijk zichtbaar. Tussen de ramen zijn de profeten uit het Oude Testament
voorgesteld, daaronder in de penditieven (zwikken) de vier evangelisten. Op de
wanden van het schip staan voorstellingen uit het leven van Jezus en van zijn
83
wonderen. Helemaal onderaan staan
portretten van heiligen, vaak herkenbaar aan
een eigen attribuut.
Christus Pantokrator
Tijdens de eredienst verschijnt de priester
door een van de deuren in de iconostase in het
schip waar de gelovigen staan, maar voor het
uitvoeren van sommige rituelen trekt hij zich
terug in de heilige ruimte achter de
iconenwand.
Ook de narthex, de hal die toegang geeft tot
het schip, is geheel beschilderd. Hier vallen
vooral de schilderingen op van de gruwelijke
martelingen die Christelijke martelaren hebben ondergaan. De martelaren
dragen allemaal een nimbus, teken dat ze na hun dood heilig zijn verklaard.
Een prachtig voorbeeld van een Grieks-Orthodox kerkje:
het Kapnikarea-kerkje uit de 11de eeuw ligt verzonken in het plaveisel
midden in de Ermou-straat in Athene.
84
NIEUW-GRIEKS
Het is een goede gewoonte om je, als je naar een buitenland gaat, een beetje in
de taal van dat land te verdiepen. De Grieken stellen het zeer zeker op prijs, als
je je een aantal woorden en uitdrukkingen uit hun taal hebt eigen gemaakt.
Soms is het ook handig, als je Griekse woorden kunt lezen. Met je kennis van het
oude Griekse alfabet is dat geen enkel probleem: de letters zijn nog precies
hetzelfde als 2000 jaar geleden. Het probleem komt pas, als je de gelezen
woorden wilt gaan uitspreken. De uitspraak is namelijk in de loop der tijd
ingrijpend veranderd.
Het alfabet
letter uitspraak
Αα a
Ββ v
Γγ
g of j (voor ε en ι)
Δ δ dunne d
Εε
e of è
Ζζ z
Η η ie
Θ θ th (zoals in Engels)
Ι ι ie of j (voor klinker)
Κκ k
Λλ l
Μμ m
Νν n
Ξξ x
Οο o
Ππ p
Ρρ
Σσς
Ττ
Υυ
Φφ
Χχ
Ψψ
Ωω
r
s
t
ie
f
ch
ps
oο
Bijzonderheden uitspraak
ι η υ ει οι
= allemaal ie (als in 'niet')
αι
= e (als in pet)
ου
= oe (als in zoet)
ευ
= ev/ef
αυ
= av/ef
μπ
=b
ντ
=d
Waar je altijd goed op moet letten, is op het accent: de lettergreep die het
accent draagt, krijgt nadruk (bijv. Ολλανδός Ελλάδα).
85
Elementaire woorden en uitdrukkingen
γειά σού (ja soe)
hoi
γειά σάς (ja sas)
hallo (beleefd)
καλημέρα (kaliemèra)
goedendag
καλησπέρα (kaliespèra)
goedendavond
καληνύχτα (kalieniechta)
welterusten
καλό ταξίδι (kalo taxidi)
goede reis
αντίο (addio)
tot ziens
γειά μάς (ja mas)
proost
ευχαριστώ (πολύ) (evcharisto polie) (hartelijk) bedankt
παρακαλώ (parakalo)
alstublieft
ναί (nè)
ja
μάλιστα (malista)
ja (beleefd)
εντάξει (endaxie)
okay
όχι (ochi)
nee
δεν καταλαβαίνω (den katalavenno) ik begrijp het niet
χαίρω πολύ (cherro polie)
aangenaam kennis te maken
πώς σε λένε; (pos se lenne)
hoe heet je?
με λένε Ειρήνη (me lenne Irini) ik heet Irene
τί κάνεις; (tie kanies)
hoe gaat het met je?
καλά (kala)
goed
χρόνια πολλά (chronja polla) van harte gefeliciteerd
Tellen
1 ένα / μία (enna / mia)
2 δύο (dieo)
3 τρία (triea)
4 τέσσερα (tessera)
5 πέντε (pende)
6 έξι (exie)
7 επτά (epta)
8 οκτώ (okto)
9 εννέα (ennea)
10 δέκα (dèka)
Geografisch e.d.
η χώρα (ie chora)
η πόλη (ie polie)
το νησί (to niesie)
το όρος (to oros)
η Ελλάδα (ie Ellada)
het land
de stad
het eiland
de berg
Griekenland
86
σου αρέσει η Ελλάδα; (soe arèsie ie Ellada?) vind je Griekenland leuk
ναι, μου αρέσει πολύ (nè, moe arèsie polie) ja, het bevalt me erg goed
κάνει ζέστη στην Ελλάδα (kanie zestie stien Ellada) het is warm in Griekenland
μίλᾳς Ελληνικά; (milais Ellienieka?) spreek je Grieks?
μόνο λιγάκι (mono ligaki)
slechts een beetje
η Ολλανδία (ie Ollandia)
Nederland
απο πού είσαι; (apo pou iesè?)
waar kom je vandaan?
είμαι απο την Ολλανδία (iemai apo tien Ollandia) ik kom uit Nederland
Ολλανδικά (Ollandieka)
Nederlands
Tijd e.d.
σήμερα (siemera)
vandaag
αύριο (avrio)
morgen
χθές (chtes)
gisteren
η μέρα (ie mèra)
de dag
το πρωί (to proie)
de ochtend
το μεσημέρι (to mesiemèrie) de middag
το απόγεμα (to apojemma) de namiddag
το βράδυ (to vradi)
de avond
η νύχτα (ie niechta)
de nacht
τώρα (tora)
nu
τότε (tote)
toen
τί ώρα είναι; (tie ora ienè?) hoe laat is het?
Personen
ο άνθρωπος (o anthropos)
η γυναίκα (ie jienèka)
ο άντρας (o andras)
η κοπέλα (ie kopella)
το αγόρι (to agori)
ο φίλος (o fielos)
η φίλη (ie fielie)
η μητέρα (ie mietèra)
ο πατέρας (o patèras)
ο αδερφός (o aderfos)
η αδερφή (ie aderfie)
ο μαθητής (o mathieties)
η μαθήτρια (ie mathietria)
ο καθηγητής (o kathiejieties)
ο γιατρός (o jatros)
de mens
de vrouw
de man
het meisje
de jongen
de vriend
de vriendin
de moeder
de vader
de broer
de zus
de leerling
de leerlinge
de leraar
de dokter
87
Op straat
ο δρόμος (o dromos)
de straat
δεξιά (dexia)
rechts
αριστερά (aristera)
links
ίσια (iesia)
rechtdoor
εκεί (ekie)
daar
εδώ (edo)
hier
το φανάρι (to fanari)
het stoplicht
το αυτοκίνητο (to aftokinito) de auto
το πούλμαν (to poelman)
de (auto)bus
το ταξί (to taxi)
de taxi
το ταξίδι (to taxiedie)
de reis
το νοσοκομείο (to nosokomieo) het ziekenhuis
η εκκλησία (ie ekkliesiea)
de kerk
το σπίτι (to spietie)
het huis
Kopen
τα χρήματα (ta chriemata)
το εύρο (to evro)
η τράπεζα (ie trapezza)
η θυρίδα αυτόματων συνάλλαγων
geld
euro
bank
(ie thierida aftomatoon sienallagoon) geldautomaat
το ταχυδρομείο (to tachiedromieo) postkantoor
ξέρετε πού είναι ... (xerete poe ienai) weet u waar ... is?
το γραμματόσημο (to grammatosiemo) postzegel
η καρτποστάλ (to kartpostal)
ansichtkaart
τρια γραμματόσημα για καρτποσταλ
(triea grammatosiema ja kartpostal) drie postzegels voor ansichtkaarten
τηλεφωνάω (tielefonao)
opbellen
η τηλεκάρτα (ie tielekarta)
telefoonkaart
πόσο κάνει; (posso kanie)
hoe duur is het?
η τιμή (ie tiemie)
de prijs
κοστίζει (kostiezie)
het kost
ακριβός (akrivos)
duur
φτηνός (ftinos)
goedkoop
το μαγαζί (to magazie)
winkel
το σούπερ μάρκετ (to soeper market) supermarkt
το αρτοποιείο (to artopojieo)
bakker
το περιπτερο (to perieptero)
kiosk
Vakantie
ο καιρός (o kerros)
het weer
88
ο ήλιος (o ielieos)
ζεστός (zestos)
κρύος (krieos)
η άδεια (adja)
κάνω μπάνιο (kano banjo)
η θάλασσα (ie thalassa)
η πλάζ (ie plaz)
το λιμάνι (to limanie)
το κάμπιγκ (to kampink)
η σκηνή (ie skienie)
η τουλέτα (ie toiletta)
το ντους (to does)
το φέρρυ-μπώτ (to ferrie boot)
zon
warm
koud
vakantie
gaan zwemmen
zee
strand
haven
camping
tent
toilet
douche
veerboot
89
ETEN IN EEN RESTAURANT
καλή όρεξη (kalie orexie)
eet smakelijk
η ταβέρνα (ie taverna)
restaurant
το εστιατόριο (to estiatorio) restaurant
τί θελετε; (tie theelete)
wat wilt u?
ο γκαρσόνι (o garsonie)
ober
ο κατάλογος (o katalogos)
menukaart
η κουζίνα (ie koeziena)
keuken
το τραπέζι (to trapezie)
tafeltje
η καρέκλα (ie karekla)
stoel
το ποτήρι (to potierie)
glas, beker
το μπουκάλι (to boekalie)
fles
το πιρούνι (to pieroenie)
vork
το κουτάλι (to koetalie)
lepel
το μαχαίρι (to macherrie)
mes
το πιάτο (to pjato)
bord
θελουμε να πληρώσουμε (theeloeme na
plierosoeme)
we willen betalen
voorgerechten:
η σούπα (ie soepa)
ελιές (eeliees)
η τάραμοσαλάτα (ie taramosalata)
το τζατζίκι (to tsatsiekie)
οι δολμάδες (ie dolmades)
soep
olijven
viskuitsalade
yoghurt met komkommer en knoflook
gehakt in wijnbladeren
vlees en vis:
το ψάρι (to psarie)
το κρέας (to kreas)
οι κεφτέδες (ie kefteddes)
το κοτόπουλο (to kotopoelo)
το χάμβουργκερ (to chamboerger)
τα σουτζούκια (ta soetzoekja)
το σουβλάκι (to soevlaki)
η μουσσακά (moesaka)
τα σουτζουκάκια (ta soetsoekakja)
το παστίτσιο (to pastietsjo)
το σπαγέτο (to spagetto)
τα καλαμαράκια (ta kalamarakja)
vis
vlees
gehaktballetjes
kip
hamburger
worstjes
vleesspies
ovenschotel met aubergines en gehakt
vleesballetjes in tomatensaus
macaronischotel
spaghetti
inktvis
90
andere hoofdgerechten:
η ομελέτα (ie omeletta)
η πίτσα (ie pietsa)
omelet
pizza
groentes:
η χωριάτικη σαλάτα (ie chorieatiekie salata) gemengde sla met fèta-kaas
τα κολοκιθάκια (ta kolokithakja)
courgettes
τα φασόλια (ta fasolja)
boontjes
το σπανάκι (to spanakie)
spinazie
το πιλάφι (to pilaffie)
rijst
οι πατάτες τιγανιτές (ie patates tiganietes) frites
το αγγούρι (to angoerie)
komkommer
η ντομάτα (ie tomata)
tomaat
nagerechten:
το μήλο (to mielo)
το ροδάκινο (to rodakino)
το πεπόνι (to peponie)
το γιαούρτι (to jaoertie)
το παγωτό (to pagoto)
η μβακλαβά (ie baklava)
η τάρτα (ie tarta)
appel
perzik
meloen
yoghurt
ijsje
baklava (gebak van bladerdeeg met honing)
taart
91
GRIEKSE RECEPTEN
Chorto soupa kalokairiano
(zomerse groentesoep)
Ingrediënten:
4 eetlepels boter - 1 fijngehakte
middelgrote ui - 2 in stukjes gesneden
courgettes - 1/2 in stukjes gesneden
komkommer - 1/2 fijngesneden krop sla
- 6 eetlepels doperwten
2 tomaten, geschild van zaden ontdaan
en in stukjes gesneden - 12 sjalotten in
plakjes - 2 eetlepels gehakte peterselie
1/2 eetlepel fijngehakte verse munt of
1 theelepel gedroogde munt - 1/2
eetlepel fijngehakte basilicum of 1/2
theelepel fijngewreven gedroogde
basilicum - 2 liter kokende
kippenbouillon - 1/2 theelepel suiker 1/2 theelepel zout versgemalen zwarte peper
Tzatziki
(Grieks voorgerecht)
Ingrediënten:
Bekertje Griekse yoghurt olijfolie - 1/2 komkommer peper - zout - knoflook
Bereidingswijze:
Komkommer raspen en uit
laten lekken, bestrooien
met zout. Yoghurt in kom
doen, knoflook naar wens.
Geraspte komkommer
erdoor. Twee eetlepels olie
erdoorheen. Nachtje laten
trekken. Klaar!
Bereidingswijze:
Verhit de boter in een soeppot en
sauteer de ui op laag vuur tot ze bruin
is.
Voeg er de stukjes komkommer,
courgettes, sla, sjalotten, doperwten
en tomaten aan toe en bak ze 1 minuut
in de hete boter.
Voeg alle overige ingrediënten toe en
breng de soep aan de kook.
Draai het vuur lager en laat de soep 10
minuten zachtjes koken.
92
Pagoto symposion
Kadaïfi
(zoet gebak van draadjesdeeg)
(IJsdessert à la Symposion)
Ingrediënten:
750 gr. deeg voor kadaïfi
(draadjes)
1 kop boter
Ingrediënten:
Per persoon 1 bolletje roomijs 4 eiwitten - 100 gr suiker sambuca of een andere likeur
die niet te sterk inbrandt
4 ijscoupes
voor de vulling:
2,5 kop amandelen - 2 eieren 3 eetlepels suiker - 0,5 eetlepel
kaneel
Bereidingswijze:
Leg in iedere coupe een bol ijs.
Klop de eiwitten stijf, voeg al
kloppend suiker toe. Klop tot
het eiwit glad en stijf is
geworden. Schep het eiwit over
de coupes heen. Schenk in
iedere coupe twee eetlepels
likeur. Aansteken en, voor een
optimaal effect, in een donkere
kamer opdienen.
voor de siroop:
2,5 kop water - 3,25 kop suiker
- 1 stokje kaneel - 0,5 eetlepel
citroensap - schil van 1 citroen
Bereidingswijze:
De amandelen 10 minuten koken,
pellen en grof hakken of
stampen. Vermengen met
kaneel, de suiker en de eieren.
De boter smelten. Wat kadaïfideeg ontrollen en aan de korte
kant wat van het
amandelmengsel leggen.
Oprollen, met de vulling goed
ingesloten, en op een ingevette
bakplaat leggen. Zo verder gaan
tot je klaar bent. De rolletjes
met gesmolten boter begieten.
In een matig warme ,
voorverwarmde oven een half
uur bakken. Van de suiker,
water, citroenrasp, en -schil in
25 minuten een siroop koken.
Deze siroop over de warme
kadaïfi schenken. Koud
opdienen.
93
Frappé
(Grieks drankje)
Wat drinkt de Griek op een schaduwrijk terrasje als het loeiheet is?
FRAPPÉ ! Koude koffie op zijn Grieks.
Ingrediënten:
1 zakje Nescafé Supreme - water - suiker magere melk naar smaak - (crushed) ijs
Bereidingswijze:
Doe de koffie poeder, met iets meer suiker of zoetstof dan je normaal in
je koffie doet, in de beker en voeg zoveel water en - als je melk in je
koffie drinkt - magere melk toe tot de beker nog geen derde vol is.
Zet de staafmixer erin en klop de drank tot hij dik schuimig is. Doe in een
sorbetglas wat (crushed) ijs en een rietje. Schenk de frappé hierop.
Variatie:
- vervang de suiker door vanille suiker.
- doe een lekkere kogel vanille of koffie ijs in het glas.
- schenk wat kahlua (koffielikeur) over het crushed ijs voor je de frappé
erop schenkt.
- een combinatie van wat hierboven staat.
94