„Maare“. - Portfolio Aardrijkskunde Jonathan Heinrichs

Maare
In het zuidwesten van de Eifel vinden we de zogenaamde „Maare“. Dit zijn ronde of ovale meertjes
die ontstaan zijn door vulkanische activiteiten. Het woord „Maar“ komt van het Latijnse „mare“, dat
zee betekent. Deze naam werd voor het eerst gebruikt door geoloog Johannes Steininger (17941878) uit Trier. Sindsdien is het een internationaal vakbegrip geworden.
In totaal zijn er tachtig van zulke Maare, waarvan er acht met water zijn gevuld. Maar vaak worden
ook de droge of met moeras of hoogveen gevulde vulkaanische resten tot de Maare gerekend.
Maare zijn geen kratermeren, zoals veel mensen denken. Alexander von Humbolt, een 19e eeuwse
geoloog, beschreef ze 1858 als volgt: „Maare zijn kratervormige instortingen in niet vulkanisch
gesteente, welke omgeven worden door niet al te hoge randen die door hun zelf zijn gevormd“.
1. Wat is een Maar
De maarkrater of –trechter is ontstaan door heftige gaserupties. Hiermee onderscheidt hij zich van
andere vulkanische holle vormen, zoals Calderas. Calderas zijn het gevolg van het instorten van de
aardkorst boven een lege magmahaard. Een goed voorbeeld hiervan is de Laacher See.
Een Maar is een negatieve vulkaanvorm in een niet-vulkanische ondergrond. Dit wil dus zeggen dat
het een verdieping is, terwijl een vulkaan –een positieve vulkanische vorm- een berg vormt die
boven het landschap uitsteekt. Vaak liggen rondom het Maar tufsteenbergen. Vaak worden alleen de
vulkanische trechters die met water zijn gevuld Maar genoemd, dit is echter onjuist.
2. Hoe ontstaat een Maar
Pas recent ontdekte men dat de Maare niet door het exploderen van vulkanische gassen zijn
ontstaan, maar door waterdampexplosies. Dit kan al veroorzaakt worden als gloeiend heet vloeibaar
magma in contact komt met naar beneden sijpelend oppervlaktewater. Als water en magma met
elkaar in contact komen, ontwikkelt zich gloeiend hete waterdamp.
De druk hiervan scheurt het bovenliggend Devonische gesteente uiteen en perst het met grote
kracht omhoog. Hierbij ontstaat een groot gat. Of hierbij een klein gat of een echt Maar ontstaat,
hangt enerzijds af van de hoeveelheid water die met het magma in contact komt en anderzijds van
de diepte waarop water en magma op elkaar stoten. Als kleine beekjes of waterstromen na een
regenbui op een diepte van 30 tot 100 meter op het magma stoten, ontstaan openingen van
hoogstens enkele honderden meters doorsnede. Het volume van de ringwal die uit uitgeworpen
gesteente bestaat, is ongeveer even groot als de inhoud van het Maar.
3. Hoe groot kunnen Maaren worden?
Als grote hoeveelheden water, afkomstig van zeer waterrijke beken, in contact komen met het
magma, volgen veel heftigere explosies op een diepte van 300 tot 500 meter diepte. Hierbij wordt
het gesteente reeds in de diepte verpulvert en pas dan door spleten omhoog geperst. Daar wordt
het door scheuren uitgeworpen en kilometers ver over het oppervlak verdeeld. Deze nu holle
explosiekamer stort vaak in. Deze ketels ontstaan dus niet alleen door explosies, maar ook door
instorting en verdieping van het oppervlak. Het volume van deze Maare is dus duidelijk groter dan
van het uitgeworpen gesteente. Een goed voorbeeld hiervan is het Meerfelder Maar met een
oppervlakte van 1,5 bij 1,2 kilometer. Het is een van de grootste Maare in de Eifel. Twee andere
voorbeelden zijn het westelijke Schalkenmehrer Maar met een oppervlak van 1,3 bij 1 kilometer en
de Dreiser Weiher met een oppervlak van 1,35 bij 1,2 kilometer.
4. Waarom exploderen Maare?
In enkele gevallen ontstond een Maar door één enkele explosie, maar meestal eerder door een hele
serie van explosies. Toch is het karakter van de Maare als explosiekrater slechts bij enkele Maare
herkenbaar, b.v. het Gemünder Maar en het Weinfelder Maar.
Na de uitbraak verzamelde zich in de maarkrater relatief snel het grondwater en ontstonden er
kleine meertjes. Vermoedelijk zagen de Maare kort na hun ontstaan uit zoals de huidige kleine
meertjes op Ijsland of in het noorden van Finland.
5. De vegetatie op een Maar
Wegens het koude klimaat waren ze niet dicht, maar wel soortenrijk begroeid. Toen het klimaat nog
zodanig was dat de rand van het Maar niet begroeid was, spoelden sedimenten vanaf de rand naar
het midden van het Maar in. Toen later de rand van de krater begroeid raakte, kon dit niet meer. Dit
maakt uitspraken over de ouderdom van de meertjes mogelijk. Door het inspoelen van grond en
door het dichtgroeien met planten groeiden de Maare langzaam dicht. De oever begroeiden met riet,
iets verderop groeiden drijfplanten en in het midden waterlelies. Het afsterven van plantendelen
zorgde voor nog meer verlanding. Enkele Maare zijn zo in de loop van honderden jaren verland en
met hoogveenvegetie begroeid geraakt.
Het merendeel van de kraters in de westelijke Eifel zijn echter droog. Ze zijn aan hun karakteristieke
vorm in het terrein goed te herkennen. Slechts 8 van de ongeveer 80 Maare zijn met water gevuld.
6. De Ligging van de bekendste Maare
De Maare liggen niet zomaar toevallig over het gebied verspreid, maar volgen een bepaald patroon
dat van het zuidoosten naar het noordwesten verloopt. Vaak treden Maare in groepjes op.
De Dauner Maare vormen de bekendste groep Maare in de Eifel. Ze behoren tot een groep vulkanen
in het zuidoostelijke deel van de Vulkaaneifel. Tot de Dauner Maare behoren 3 met water gevulde
vulkanische ketels en 1 met laagveen gevuld Maar. Deze zijn ontstaan langs een zwakke zone in de
aarde.
7. De Geologie
De Maare liggen temidden van Devonische gesteentelagen die bestaan uit zand- en leistenen.
Tussen het Schalkenmehrer Doppelmaar en het nabijgelegen Weinfelder Maar ligt een slechts 400
meter brede band uit Devonisch gesteente van het Grundgebirge. Opvallend is verder de askegel
van de Mäuseberg tussen het Weinfelder en het Gemünder Maar.
Rondom de Dauner Maare ligt een laag tufsteen, waarbij niet of nauwelijks is vast te stellen uit welk
Maar deze stamt. In de eindfase van de vorming van de Maare steeg er ook een laag magma
omhoog die, niet beïnvloedt door het grondwater, een kleine slakkenkegel op de bodem van elk
Maar vormde.
Bij alle drie de Maare was dit alkalische basaltlava. Dit werden doorgaans in de vorm van
zogenaamde lapillituf uitgespuwd, dit is lavagesteente met een korrelgrootte van 2 tot 64 millimeter.
Het tufsteen bestaat ten dele uit lava en voor meer dan 75-80% uit brokstukken van het OnderDevonische gesteente eronder.
8. Wanneer ontstonden de Maare
De Maare zijn apart -na elkaar- ontstaan binnen een tijdsbestek van ongeveer 500 jaar. Dit
gebeurde waarschijnlijk tijdens de Weichsel-Ijstijd (20.000-30.000 jaar gelden). Door de bodem
onder de Maare te onderzoeken heeft men vastgesteld dat de Maare gevormd werden tijdens een
periode dat hier geen vegetatie aanwezig was. Dit zou dus een IJstijd kunnen zijn geweest. Het
oostelijke, droge Schalkenmehrer Maar is het oudste. Dan volgt het westelijke Schalkenmehrer
Maar, vervolgens het Gemünder Maar en tenslotte het Weinfelder Maar. Na het ontstaan van het
Weinfelder Maar eindigde de vulkanische activiteit in de omgeving van Daun.
Bibliografie:
Bardintzeff, J.M. (1999). Vulkanologie. Stuttgart: Spectrum
Meyer, W. ((1986). Geologie der Eifel. Stuttgart: E. Schweizerbart’sche Verlagsbuchhandlung
Op den Kamp, O., Op den Kamp, L. (2016). Het Dauner Maar. Eifelnatur. geraadplegt via :
http://www.eifelnatur.de/Niederl%E4ndisch/Seiten/Maar.html
Op den Kamp, O., Op den Kamp, L. (2016). De Maar. Eifelnatur. geraadplegt via :
http://www.eifelnatur.de/Niederl%E4ndisch/Seiten/Dauner%20Maare.html
Kischstein, G., Natinal Geographic. OOpgehaald via: http://www.nationalgeographic.de/aktuelles/vulkane-in-dereifel-noch-aktiv
Schildgen, M. (2005). Gemünder Maar, Weinfelder Maar en Schalkenmehrer Maar. Wikipedia. opgehaald via:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Maar_(geologie)#/media/File:Maare.jpg
(X). Kratermeer of Maar. Wat is het verschil? Geopark Vulkaneifel. Geraadpleegd via: http://www.geoparkvulkaneifel.de/index.php/nl/georegio/faq/606-kratermeer-of-maar
(X). Maarmeren en geotypen. Geopark Vulkaneifel. Geraadpleegd via: http://www.geoparkvulkaneifel.de/index.php/nl/georegio/maarmeren-en-geotopen
(X). Urlaub in der Eifel – Naturerlebnis pur. Eifel. Geraadpleegd via:
http://www.eifel.info/?gclid=CN_K_Ijohs0CFUeeGwodPQwKfQ
(X). Die Eifel. Quarks & Co. Geraadpleegd via: https://www.youtube.com/watch?v=DSPSH0VNYRc
(X). 2016. Die Geschichte der Eifel. Eifeldorf-Buedesheim. Geraadpleegd via: http://www.eifeldorfbuedesheim.de/eifel_karte.gif