Feriendorf Pulvermaar

Vulkaneifel
bik-werbeagentur.de
EUROPEAN GEOPARK
Feriendorf Pulvermaar
Camping op de vulkaan
direct naast de Duitse vulkaan route
Veranderen Maaren in de loop der tijd?
Wat zal de toekomst brengen?
De Maaren waren in het begin onherbergzame wateren tussen rauwe,
vulkanische gesteenten. Ze waren opgesloten tussen wallen van tufsteen en
Lapilli. De bodem was onvruchtbaar, karig en zonder humus, het water koud,
diep en doortrokken van opstijgende gassen. Leven in het meer kwam dus
niet via de bodem of het water maar door de lucht, waarschijnlijk door vogels.
In recenter tijden zijn er door toedoen van de mens palingen en kreeften in
de Maaren terechtgekomen. De steilte van de trechters veroorzaakte een
sterke afkalving naar het midden toe, waardoor de hellingen langzaam maar
zeker vervlakten en de Maaren meer en meer verlandden. Slechts langzaam
raakten de hellingen begroeid. Vanwege de karige losse, droge grond waren
dat vooral eiken en beuken. Aan de moderne bosbouw is het te wijten, dat
er tegenwoordig voornamelijk beuken, dennen en lariksen zijn te vinden.
Het vulkanisme in de Eifel is nog slechts op enkele plekken actief. Spectaculair
is de spuitende bron in Wallenborn. Zoals bij de Ijslandse geisers vinden ook
hier water-gas-explosies plaats waarbij het water enkele meters hoog de
lucht in wordt geslingerd.
Ook zijn er diverse plaatsen waar gas van vulkanische oorsprong uit de grond
komt, in het bijzonder het dodelijke kooldioxide (CO2); soms droog („Mofetten“
genoemd), soms als koolzuurhoudend bronwater (zgn. „Drees“). Bekend zijn
de Eifeler Sauerbrunnen met water dat rijk is aan ijzer, natrium of chloor,
en de thermische bron Bad Bertrich.
Ook al staat de Eifel nu niet meer in het teken van lava, vuur en aswolken,
dat betekent nog niet dat het vulkanisme gedoofd zou zijn. In de Eifel liggen
veel vulkanen en Maaren op een relatief klein gebied bij elkaar. De vulkanische
activiteiten hebben hier verspreid over een heel
lang tijdperk plaatsgevonden: 600 uitbarstingen
in 600.000 jaar - dus ongeveer eens per duizend
jaar is er een eruptie geweest. Weliswaar is het
nu tienduizend jaar lang rustig geweest - toch
zal er ooit in de verre toekomst weer een ijstijd
komen en zal er ooit weer een vulkaan in de
Eifel uitbarsten. Want de Eifel-gaspluimen in
de aardkorst zijn nog steeds heet en de
wetenschap kan noch verklaren noch voorspellen
hoe en waar deze hitte zich weer een weg naar
het oppervlak zal banen. Er zijn in ieder geval
nog steeds hete stromen die op onregelmatige
Lavabombe in Strohn
tijdstippen een weg naar het oppervlak zoeken
en deze stromen zijn relatief dichtbij. Hoe dan ook is de meest waarschijnlijke
gevarenzone voor nieuwe uitbarstingen daar, waar de aarde al eerder ook
is opengebroken. Over een periode van vele duizenden jaren was de driehoek
Gillenfeld-Strohn-Immerath door vulkanisme bepaald - en dat zal ook in
verre toekomst weer zo zijn!
Pulvermaar
Camping
Bungalows
Caravan plaatsen
Fiets- en wandelkaarten
Toeristeninformatie
geopend 1.3. – 1.12.
Kiosk
Restaurant
dagelijkse verse broodjesservice
Speeltuin
Voetbalveld
300m tot Pulvermaar & zwembad
Feriendorf „Pulvermaar“ eigenaar Frank G. Fetten
D-54550 Gillenfeld (Vulkaneifel) · Vulkanstrasse
Telefon: (0049) 65 73 / 287 · tel. mobiel: (0049) 172 / 88 79 345
e-Mail: [email protected] · www.feriendorf-pulvermaar.de
GPS-coördinaten = 50 7´50´´N / 6 55´59´´O
Keulen
NL
Rijn
Aken
Bonn
B
Koblenz
Vulkaaneifel
Vulkaneifel
E U R O P E A N G E O PA R K
Moezel
L
Trier
Immerather Maar
Quelle: Archiv Eifel Tourismus GmbH
Ook al is het Pulvermaar nog steeds heel diep – toch is de verlanding al lang
geleden ingezet. Meer dan de helft van de oorspronkelijke trechterdiepte is
reeds afgekalfd of ingeklonken. Over duizenden jaren zal ook hier nog slechts
een ondiep meer overblijven, zoals reeds met andere Maaren is gebeurd. Het
Strohner Maarchen en het Dürre Maar achter Gillenfeld met hun zeldzame
hoogveenvegetatie laten het tussenstadium tussen Maar en verlanding zien.
Het Immerather Maar was eind negentiende, begin twintigste eeuw tijdelijk
drooggevallen en werd als aardappelveld gebruikt. Om toeristische redenen
heeft de mens hier de verlanding een halt toegeroepen.
Alle stadia van de Maaren: van ’n diep kratermeer tot een allang verlande
vallei is op indrukwekkende manier te zien tijdens een prachtige wandeling
vanaf het Pulvermaar - langs de Römerberg, een berg bestaande uit vulkanische
lavaslakken - naar het Strohner Trockenmaar en verder naar het Immerather
Maar resp. Immerather Risch.
De informatieborden bij station 22 van de Deutsche Vulkanstraße vindt u
op het terrein van het Feriendorf Pulvermaar (bij de parkeerstrook).
Text: Frank G. Fetten
Bedankt voor de vertaling Nathalie & Arthur Schipper en Wim Verstege!
Het
Pulvermaar
Het diepste oog van de Eifel
Vakantie op de vulkaan
In een storingszone heeft zich een dal gebouwd
Maaren: de blauwe „ogen“ van de Eifel
grondwater
storingszone
Bij contact
met grondwater
komt het tot een explosie
opstijgende magma
Wat is ’n Maar?
In de moderne wetenschap noemt men Maaren slechts díe meren van
vulkanische oorsprong, die door gróndwater worden gevuld. Dat zijn er acht:
Pulvermaar, Holzmaar, Immenrather Maar, Meerfelder Maar, Schalkenmehrener
Maar, Weinfelder Maar, Gemündener Maar en Ulmener Maar.
Het Windsborn-Maar (bij Manderscheid) is wetenschappelijk gezien géén
Maar; het is een door óppervlaktewater gevuld kratermeer. Ook de Laacher
See (het grootste meer van vulkanische oorsprong in de Eifel) is geen echte
Maar; het is een met water gevulde „Caldera“: een ingestorte magmakamer
ónder de krater zelf.
basisgebergte
explosieschaft
grondwater
In het bereik van
de explosiehaard
ontstaat een holle ruimte
tufsteenmuur
Boven de holle ruimte stort
het gesteente in en bouwt
een trechtervormige
instortingskrater
tufsteenmuur
wegvloeiend
grondwater
Holzmaar
Naast de echte Eifel-ogen zijn er nog ontelbare voormalige Maaren. Deze zijn
op het eerste gezicht niet makkelijk te herkennen, omdat er simpelweg geen
water meer in zit. Deze meren zijn moeras geworden, zoals het Strohner
Maarchen met zijn unieke hoogveenvegetatie. De meeste vulkaankraters zijn
tegenwoordig volledig verland en droog, maar herinneren nog steeds wel
degelijk aan de tijd dat er vulkanen actief waren en de Eifel door uitbarstingen
bezaaid was met verse ogen. Naast meer dan 350 vulkanen zijn er in de regio
minstens 75 Maaren, waarvan eigenlijk slechts de bovengenoemde acht, échte
Maaren zijn. De andere zijn moerasachtige „zenken“ (terreininzinkingen); de
meeste zijn kompleet drooggevallen en worden nu als akkerland bewerkt. Zo
ligt het dorp Immerath in een grote vulkanische vallei: het Immerather Risch.
Dit is het overblijfsel van een oeroude vulkaankrater.
Trechtervulling
met tufsteen en
afbrekende
basisgesteente
tufsteenmuur
tufsteenmuur
De ingestorte krater vult
zich met water.
vulkaanmeer
Trechtervulling
met tufsteen en
afbrekende
basisgesteente
basisgebergte
Quelle: GEO-Infoband „Vulkaneifel“, Herausgeber: Ldkr. Vulkaneifel/Daun 2002
In de volksmond van de Eifel noemde men een meer van vulkanische
oorsprong „Maar“. Dat deze meren hun ontstaan te danken hadden aan
een bijzondere geologische situatie was vroeger natuurlijk niet bekend.
Maar de mensen raakten er al vroeg bewust van dat er iets bijzonders aan
de hand was, ten eerste omdat er zovéél Maaren dicht bij elkaar gelegen
waren en ten tweede door hun opvallende (meestal) ronde vorm en diepte.
Pas de moderne mens kon vanuit ’n vliegtuig of heteluchtballon het geheim
van de Eifel ontdekken: de Maaren zijn de „ogen“ van de Eifel!
Het woord Maar is afkomstig van de latijnse uitdrukking „mare“ (zee)
respektievelijk „mara“ (meer). Het is een leenwoord uit de tijd van de
Romeinen en - zoals veel andere woorden in de Moezelstreek - herinnert
het aan het feit dat tot laat in de middeleeuwen latijns de voertaal was
van de mensen aan beide kanten van de Moezel.
Hoe oud zijn Maaren?
Hoe ontstonden Maaren?
Het oudste vulkanisme in de Eifel vond in de jongste era uit de geologische
geschiedenis van de aarde plaats (het Cenozoïcum). Preciezer: in het Paleogeen
- het derde geologische tijdperk (ook wel het Tertiair genoemd) - zo‘n 40
tot 50 miljoen jaar geleden toen de dinosaurussen al verdwenen waren en
de eerste landzoogdieren de aarde bevolkten. Daarvan getuigen fossielen uit
het Eckfelder Maar, waaronder het slechts 50 centimeter grote oerpaardje
en de oudste honingbij. Deze Maar is 45 miljoen jaar geleden ontstaan en
in de loop der tijd verland. Voor wie hierover meer wil weten, is een bezoek
aan het Maar-Museum in Manderscheid zeker de moeite waard.
Een vulkanisme-tijdperk van veel recentere datum heeft het huidige landschap
in de Eifel vormgegeven. Het dateert uit het vierde geologische tijdperk, het
Kwartair. De Maaren die nu nóg met water gevuld zijn, stammen alle uit dit
tijdperk toen het klimaat schommelde tussen warmere en koudere perioden
(„ijstijden“). In die tijd kwamen ook de eerste mensen naar Europa. Gedurende
een periode von rond 600.000 jaar was er af en toe enige vulkaan-activiteit,
maar de huidige Maaren zijn ontstaan in de laatste fase van deze periode:
ze zijn gemiddeld 10.000 tot 30.000 jaar oud. De Neanderthalers waren de
eerste menselijke getuigen van hun ontstaan. De jongste uitbarsting van de
Laacher vulkaan – resulterend in de Laacher See (in het oosten van de Eifel)
- is tamelijk precies gedateerd: deze eruptie was 12.960 jaar geleden. Hierbij
werden massa‘s puimsteen weggeslingerd die het Rijndal vulden en de Rijn
deden opstuwen. De as waaide tot naar de landen rond de Oostzee. Het
puimsteem begroef een kampement van hertenjagers uit de late ijstijd. Voor
de mensen van toen was dat net zo‘n catastrofe als de uitbarsting in 1980
van Mount St. Helens. Van nog recentere datum, zo‘n 11.200 jaar geleden
(dus nog later dan de Laacher vulkaanuitbarsting), barstte de vulkaan uit
waardoor het Ulmener Maar ontstond.
De vulkanen van de Eifel waren niet met de Etna te vergelijken. Daar pruttelt
en gloeit een magmahaard openlijk en van buitenaf zichtbaar, terwijl lava langs
de hellingen omlaag stoomt. In de Eifel was het vulkanisme op grote diepten
in de aarde verborgen; onzichtbaar voor de mens. Het gebied dat we de Vulkaneifel
noemen, van Bad Bertrich tot bijna de Belgische grens, vormt een regio waarin
tot een diepte van minstens 400 kilometer de gesteenten zijn verhit door
opstijgende hete gassen (Eifel-gaspluimen). Zodra deze hete gasstromen in
aanraking kwamen met het grondwater, of met in spleten doorgesijpeld
regenwater, leidde dit - door het verschil in temperatuur en druk - tot kortstondige
drukontladingen. De kracht van deze explosies was heel divers en dat is nu nog
te zien aan de verscheidenheid in grootte en diepte van de kleine en grote,
vlakke en diepe explosiekraters. Waren deze kraters diep, of stortten onderaardse
holle ruimtes achteraf in, dan was het ontstaan van een Maar bijna een gegeven.
Een andere voorwaarde voor het ontstaan van een Maar was de aanwezigheid
van ondoordringbare aardlagen waardoor het wegsijpelen van water verhinderd
werd. Hierdoor kon het grondwater zich langzaam vullen in de explosiekrater
en uiteindelijk ’n meer van grote diepte doen ontstaan. Het Maarmuseum in
Manderscheid geeft prachtig uitleg over dit Eifel-vulkanisme.
Strohner Märchen
Het Pulvermaar is (met plaatselijk meer dan 70 meter water) het diepste oog
van de Eifel. Daarmee is het ook het diepste meer ten noorden van de Alpen.
De huidige 70 meter is overigens nog maar een fractie van de oorspronkelijke
diepte van de krater, welke door geologen wordt geschat op maar liefst 300
meter. De kracht van de uitbarsting - precieser gezegd waren het meerdere
uitbarstingen verspreid over enkele maanden - moet voor de toenmalige
bewoners van de Eifel letterlijk adembenemend zijn geweest. De dagen
moeten tot nacht zijn geworden omdat gigantische hoeveelheden van steenas
en steengruis („Lapilli“) in de lucht werden geslingerd. Het liet een puinlaag
van wel honderd meter dikte achter. In de krater welde later grondwater op:
bij elkaar wel 13 miljoen kubieke meter. Vanwege de grote diepte heeft het
water een constante temperatuur van 4 graden Celsius.