Tegemoet komen aan de huidige noden in de geestelijke

Tegemoet komen aan de huidige noden
in de geestelijke gezondheidszorg?
Over psychopsycho-educatie
Tine Daeseleire
The Human Link
[email protected]
© Copyright The Human Link
1
Inhoud Studiedag
Wat is psycho-educatie? + enkele voorbeelden
Rationale van psycho-educatie en doelen
Psycho-educatie voor grote groepen
Voorbeelden van psycho-educatieve programma’s
Doel van psycho-educatie
Indicatiestelling van psycho-educatie
Praktische opzet van psycho-educatie
Creëren van laagdrempeligheid
Houding en vaardigheden bij psycho-educatie
Evaluatie: voor- en nadelen, grenzen van aanpak
© Copyright The Human Link
The Human Link
Preventie van psychisch welzijn in organisaties,
teams en individuen
Opgericht in 2004 door Tine Daeseleire (psychologe,
gedragstherapeute, opleider KULeuven, UGent)
Marieke Impens , Barbara Depreeuw en Angelique
Verzelen, allen klinisch psycholoog.
Activiteiten:
•
•
•
•
Beleid rond stress, overspanning, burnout
Opvang en nazorg bij schokkende gebeurtenissen
Teamcoaching/ individuele coaching
Supervisie en intervisie (huisartsen, psychologen,
verpleegkundigen, preventieadviseurs...)
© Copyright The Human Link
Activiteiten psychopsycho-educatie
Cursus stressbeheersing in de werksituatie
Psycho-educatie bij normaliseren van reacties na
schokkende gebeurtenis
Sessies psycho-educatie over angst (specifieke fobieën,
ziekteangst, paniekaanvallen, sociale angsten...)
Cursus ‘je kan anders’ (depressieve klachten) met 5
gedragstherapeuten
In verleden:
•
2002: contact met Jim White, op bezoek in Glasgow, getuige van 1 sessie
Herwerking, vlaamse versie van ‘stressbeheersing’ 6 sessies
2004: Onderzoek met Dirk Hermans van KULeuven
Eigen ervaringen: infosessies, werken naar bedrijven (belang van psychoeducatie en preventie… )
Via CM georganiseerd: sessies stressbeheersing, cursus ‘je kan anders’
© Copyright The Human Link
Psycho--educatie
Psycho
Psycho-educatie neemt in belang toe omdat het (net als de
cognitieve gedragstherapie) aandacht schenkt aan het belang van
kennis binnen de persoon en de patiënt correct & begrijpelijk wil
informeren over de behandeling (de patiënt als consument).
Psycho-educatie speelt ook in op de trend om meer nadruk te
leggen op het aanleren van vaardigheden.
Psycho-educatie houdt in dat mensen met een psychische
ziekte voorlichting krijgen over hun ziekte en over de werking en
bijwerkingen van hun medicijnen. U leert omgaan met de gevolgen
van de ziekte. Zo krijgt u meer controle over uw leven. Psychoeducatie is belangrijk voor uzelf, maar ook voor uw familie en
andere betrokkenen. Het geeft inzicht in de klachten en gevolgen.
Het is meestal onderdeel van het behandel- en begeleidingsplan.
Psycho-educatie vindt plaats in de vorm van een
vaardigheidstraining, een cursus of individuele gesprekken. Een
training of cursus verdient veruit de voorkeur. Je merkt dat je niet
de enige bent en je kan veel leren van de ervaringen van
groepsgenoten.
© Copyright The Human Link
Psycho--educatie
Psycho
Psycho-educatie is een begrip geworden in de
psychiatrie. Gericht op specifieke ziektebeelden wordt
informatie aan cliënten én hun betrokkenen
aangeboden.
De voorlichting heeft meerdere doelen. Door inzicht te
krijgen in het ziektebeeld wordt de acceptatie bevorderd
en leren zowel de cliënt als de betrokkenen beter met de
ziekte om te gaan. Zo kan vroegtijdige signalering van de
symptomen een terugval voorkómen. Op deze wijze krijg
je meer grip op je eigen leven en kun je de kwaliteit
daarvan verbeteren.
© Copyright The Human Link
Psycho-educatie:
Psychohet antwoord op 3 essentiële
vragen
WAT HEB IK?
WAAROM HEB IK DAT? HOE KOM IK ERAAN?
KOM IK ER VAN AF EN HOE?
© Copyright The Human Link
7
Wat heb ik?
Komen tot een gemeenschappelijke ziektetheorie
Diagnose meedelen: op een verstaanbare manier
Gedragstherapie: holistische theorie uitleggen
Voorbeelden: hoe leg je dit uit op verstaanbare manier uit?
Angstklachten, Paniekaanval
Obsessief-compulsieve stoornis
Depressieve klachten
Stress – Overspanning - Burn-out
Reacties op schokkende gebeurtenis, Post-traumatische
stressstoornis
© Copyright The Human Link
8
Waarom heb ik dat? Hoe kom ik
eraan?
Ziektetheorie uitleggen
Instandhoudende factoren zijn vaak even belangrijk
als de veroorzakende factoren
Voorbeelden:
Klachten uitleggen
Mechanismen uitleggen
Modellen presenteren
© Copyright The Human Link
9
Klachten uitleggen
Voorbeelden: normale stressreacties
VECHTEN/VLUCHTEN
Alarmeert ons voor bedreiging
Maakt lichaam en geest alert
Houdt ons alert tot gevaar wijkt
Oud (primitief) overlevingsmechanisme
Autonoom zenuwstelsel
Spierstelsel bouwt spanning op
© Copyright The Human Link
10
Angst: vicieuze cirkel
Situaties/
voorwerpen
Lichamelijke
sensaties
Gedachten
angst
etiket
aandacht
anticipatie
Lichamelijke
klachten
© Copyright The Human Link
vermijden
vlucht
11
Angst: vicieuze cirkel
Cognitieve
interventies
Gedachten
Situaties/
voorwerpen
Lichamelijke
sensaties
angst
etiket
aandacht
anticipatie
Lichamelijke
klachten
ademhalingsoefeningen
relaxatie
© Copyright The Human Link
vermijden
vlucht
gedragsopdrachten
12
Hoe kom ik er vanaf
Rationale van de remedie
Stressbeheersing
Mechanisme van vermijding verbreken
Stressweerbaarheidsmodel
Lichamelijke recuperatie
Voorbeelden
© Copyright The Human Link
13
Wat is stressbeheersing?
draaglast
Eisen/
verplichtingen
(werk, gezin,
vrije tijd)
Levensgebeurtenissen
Problemen
© Copyright The Human Link
draagkracht
Geestelijke
sterkte
Lichamelijke
sterkte
Sociale steun
Regelruimte
© Copyright The Human Link
stress
inspanningen
stressweerbaarheidsgrens
© Copyright The Human Link
tijd
Rol van psychopsycho-educatie
educatie??
Normaliseren! Erkenning!
Patiënt zichzelf beter laten begrijpen, niet ‘alleen’ gevoel
Geen angst, kwaadheid bovenop hun ‘normale reacties’
Mensen ‘leren’ om zichzelf tijd te geven, om het op hun
eigen manier te doen, geen ‘normen’,...
Belang van psycho-educatie op grote schaal...
© Copyright The Human Link
17
Belang van psychopsycho-educatie
mensen brengen reacties of klachten niet in verband
met oorzaken
mensen denken dat reacties vlug weg zijn
Er leven nog heel wat misvattingen rond
psychologische factoren en het ontstaan van kanker
...
Voorlichting helpt normaliseren:
eigen reacties kaderen en begrijpen
© Copyright The Human Link
Rationale van groepsgroepspsychoeducatie
Hoe de nood van de
hulpverleningssystemen tegemoet komen?
© Copyright The Human Link
19
Hoe vaak komen psychische
problemen voor?
British Psychiatric Morbidity Survey:
1/6 volwassenen
20% angst
20% depressie
50% combinatie angst / depressie
16 % zware, chronische psychopathologie
Huisartsen zijn voor de behandeling ervan minder getraind!
Dit zijn hogere cijfers dan voorkomen van ademhalingsproblemen, hoge
bloeddruk en rugklachten!
© Copyright The Human Link
20
Hoe vaak komen psychische
problemen voor?
ECA survey (1)
Prevalentie in 1 jaar
alcohol / drugs 11%
depressie 11%
angst 17%
Waarvan: angst de meest negatieve gevolgen heeft (op
relaties, werk etc.)
(WHO)
© Copyright The Human Link
21
Hoe vaak komen psychische
problemen voor?
ECA survey (2)
Prevalentie in levensloop
48% van ons zal minstens 1 stoornis ontwikkelen
Meestal ontwikkelt men een combinatie van
problemen tijdens dezelfde periode
> Conclusie: nood om kerncompetenties (“ psychohygiënische skills”) aan te leren
© Copyright The Human Link
22
Ziekteverzuim kost Belgische bedrijven bijna 8 miljard
Een studie van Securex maakte duidelijk dat Belgische
werknemers jaarlijks gemiddeld 5,2 dagen afwezig
zijn door ziekte. Tussen 2001 en 2005 is het aantal
afwezigheden met 18,52 procent toegenomen. Die
toename ligt vooral in het stijgend aantal langdurige
afwezigheden (afwezigheden van langer dan een
jaar) die fors zijn toegenomen.
Veel van de ziektes hebben bovendien te maken met
stress of ergonomische problemen (Vacature, 2006)
© Copyright The Human Link
Cijfers België
Stress, angst en depressie = grootste oorzaak van
tijdelijke werkonbekwaamheid: 1/3 is afwezig op het
werk omwille van psychische problemen
1/3 bij de huisartsen is overspannen, chronisch
gestresseerd
1/10 Belgen neemt dagelijks medicatie (kalmerings- en
slaapmiddelen)
We leven nochtans in een tijd met meer welvaart, vrije
tijd en vakantie, veiligheid…
© Copyright The Human Link
Welzijn
Welzijn vs welvaart.
USA: 3x meer mensen depressief
USA: 5x meer mensen in GGZ
Fysieke schade vs psychische schade.
veiligheid-welzijn
lich belasting-stress (kosten, prevalentie)
Verhelpen vs voorkomen.
1% vd kosten van gezondheidszorg vr preventie.
Acute stress vs chronische stress.
overschatten van piekbelasting
© Copyright The Human Link
25
Eerste lijnshulp:
lijnshulp: Huisartsen problemen
HAn behandelen 90-95%
Psychische problemen: 25 à 30 % van de HAnpraktijk
HAn hebben gebrek aan tijd en zijn meestal slecht
getraind in psychische hulpverlening
Teveel voorschrijven van medicatie (bv AD:
overschatting van het effect?)
50% zal problemen blijven hebben (11 jaar followup)
De problemen lijken toe te nemen (WHO)
© Copyright The Human Link
26
Eerste lijnshulp:
lijnshulp: therapeuten
problemen
Counseling is niet beter dan routine huisartsbezoek
Psychologen hebben lange wachtlijsten
Diegenen in therapie zijn niet steeds diegenen die
het het meest nodig hebben (US)
Interventie start vaak laat
Zijn onze therapeutische methoden steeds aangepast
aan de populatie? (therapieën ontwikkelt in
Californië, Australië…)
© Copyright The Human Link
27
Therapeuten problemen
1 op 1, tijdens de werkuren
Onduidelijkheid bij
keuzemogelijkheid?
wie
men
terecht
Hoge drop-out, draaideurpatiënten
Tipje van de ijsberg, bodemloos vat???
© Copyright The Human Link
komt,
1000 mensen met een psychisch probleem
50% zal geen hulp zoeken omwille van psychische
klachten
HAn stellen onjuiste diagnose 50 % en zijn voor de
behandeling ervan minder getraind!
90% blijft bij de HA
50-83% zal de behandeling niet beëindigen
40% klinisch significante verandering
60% gaat terug naar de HA in 18 maanden
© Copyright The Human Link
29
Begin en verloop
Vaak begin in tienerjaren
Verloop:
Stress
Angst paniek
Depressie
Alcohol problemen
Relationele en werkgerelateerde problemen
Vicieuze cirkel!
© Copyright The Human Link
30
Kennis en mythes bij algemene bevolking
voorbeeld:: opvattingen over depressie
voorbeeld
50% - ‘zwakke persoonlijkheid’
75% van de mannen: ‘onevenwichtig,neurotisch
46% AD ‘helpen niet’
78% AD ‘verslavend’
85% ‘praten helpt’
Laag kennisniveau is sterk gerelateerd aan het falen van de behandeling
50% gaat niet naar HA
Han missen of misdiagnosticeren 50% van de depressies
50% blijft AD niet nemen
© Copyright The Human Link
31
Wat zijn de oplossingen?
We kunnen de huidige hulpverlening verbeteren
We kunnen meer mensen zien
We kunnen mensen vlugger zien
We kunnen meer keuze aanbieden
Hoe?
© Copyright The Human Link
Psycho--educatieve benaderingen
Psycho
Computer – gestuurd: screening en behandeling
Bibliotheek van geestelijke gezondheid: boeken,
video’s en web
Zelfhulpboeken
Audiotapes , websites
Scholen, bedrijven benaderen
Didactische groepsbenaderingen: psycho-educatieve
cursussen
© Copyright The Human Link
Verbetering van hulpverlening
Bewustzijn vergroten vb. gezondheidspromotie?
HAn bijstaan en helpen?
Wachtlijsten verminderen?
Meer efficiënte en effectievere benaderingen?
Groepstherapie?
Psycho-educatie?
© Copyright The Human Link
34
Voordelen van psychopsycho-educatie
Kennis over mentale gezondheid verhogen
Medewerking aan behandeling verhogen
Geloof dat een mens kan veranderen doen
toenemen
Verantwoordelijkheid voor verandering geven
Resultaten verbeteren
© Copyright The Human Link
35
Voordelen van psycho
psycho--educatie
in groep
Resultaten zijn minstens even goed als die van individuele therapie
Groepsaanpak is kosteneffectief
“zelfde schuitje”
Ieder werkt op eigen tempo
Geschreven
ondersteuningsmateriaal
concentratieproblemen (leesbaarheid!)
Verhoogt hervalpreventie
Vrienden en familie kunnen meekomen
Veel meer mensen kunnen bereikt worden
© Copyright The Human Link
36
helpt
geheugen
en
Voordelen
Veilig
Niet afhankelijk van therapeut
Normaliseren, herkenning
Taal van de mensen
Kosten/baten = +
Zelf bepalen van de focus
Flexibele formule
Klinisch effectief
Minder saai voor therapeut, tijdsbesparend
© Copyright The Human Link
37
Nadelen
Minder persoonlijk, weinig intimiteit
Veel verantwoordelijkheid bij het individu
Moet beantwoorden aan verwachtingen van doelgroep
Moeilijk toepasbaar in te homogene groepen
Oefenen in de sessies is beperkt
Bepaalde groepen, individuen vallen eruit
Veel praktische organisatie
Beseffen van grenzen…
© Copyright The Human Link
38
Mean change on STAISTAI-Trait (pre - 6 month follow
follow--up, most successful therapy
condition)
20
18
16
14
12
10
8
6
Borkovec and
Costello(1993)
Barlow et al(1992)
Durham et al(1994)
White et al(1992)
4
2
0
© Copyright The Human Link
39
Clinical efficiency
25
20
15
Hours in therapy
10
5
0
Butler
© Copyright The Human Link
Barlow
Borkovec
White
40
Onderzoek Dirk Hermans
N = 70
Significante afname van klachten op
General Health Questionnaire
Penn State Worry Questionnaire
Depression Anxiety Stress Scale
Toename van vaardigheden
Utrecht Coping Lijst
Aangepaste MEPS
Follow – up na 2 jaar
Nog significante afname van klachten
© Copyright The Human Link
41
Psycho--educatie ambulant
Psycho
Doel
Hoe praktisch opzetten
Assessment
© Copyright The Human Link
42
Praktisch
Aantal lessen: meestal cognitief gedragstherapeutische
invalshoek
Empirische evidentie
2u met pauze van +/-20 minuten
Inhoud ligt vast per sessie
Geen nadruk op persoonlijke inbreng van deelnemers
Handleiding:
-informatie over elke sessie
-invulformulieren/dagboekformulieren
Belang van huiswerk: lectuur – oefeningen
Lage kost, ook lagere sociale klasse
© Copyright The Human Link
43
Doel
Deelnemers leren om zelf met stress, werkstress,
angst en andere psychische problemen (angst, slaap,
depressie) om te gaan
Psychohygiëne: preventief
Aanleren van zichzelf te evalueren
Aanleren van rationale
Aanleren van geheel van cognitiefgedragstherapeutische vaardigheden om zelf te
kiezen welke je best van pas komen
© Copyright The Human Link
44
Doel (vervolg)
- Primaire en secundaire preventie
- Kennistoename over psychische gezondheid
- Herkenning en erkenning
- Detectie: vlugger oppikken van signalen
- Er is een weg
- Instroom hulpverlening
© Copyright The Human Link
45
Creëren van laagdrempeligheid
Alle lagen van de bevolking (klinisch representatief,
sociale klasses, heterogene problemen…)
Avondklas: bv. 18.30 tot 20.30
TV: ze moeten niet praten met elkaar
Men mag te laat komen, een les missen
Je mag buiten gaan vb toilet, HV
Kostprijs
© Copyright The Human Link
46
Wie kan deelnemen ?
Geen klachten of weinig
Familie, vrienden
Mensen met:
Stressklachten
Paniekaanvallen
Angstproblemen
Depressieve klachten
NIET psychotische problematiek, wel
persoonlijkheidsstoornissen…
Preventief en curatief voor klachten
© Copyright The Human Link
47
VOORBEELD
Je kan anders
Psycho-educatieve cursus over depressieve
Psychoklachten en hoe die te voorkomen
The Human Link
Tine Daeseleire
www.thehumanlink.be
© Copyright The Human Link
Je kan anders
Een initiatief van:
Gekwalificeerde gedragstherapeuten:
Jan Callens
Erna Claes (Fenrir Consult),
Tine Daeseleire (The Human Link)
Roland Rogiers
Nina Schiffer
Universiteit Gent en Katholieke Universiteit Leuven
© Copyright The Human Link
DOELSTELLINGEN
Een uitnodigende en laagdrempelige manier om
mensen beter met hun depressieve klachten te leren
omgaan of depressieve klachten in de toekomst te
voorkomen
Depressieve klachten beter herkennen en
bespreekbaar kunnen maken en er zelf mee aan de
slag kunnen
© Copyright The Human Link
50
UITGANGSPUNTEN
Primaire en secundaire preventie van depressieve
problemen door vlugge detectie, erkenning en
verschillende manieren om ermee om te gaan
Ieder zelf de verantwoordelijkheid geven. Zo stimuleren
we het principe ‘word je eigen therapeut’, zorg voor je
eigen ‘psychohygiëne’
Greep en controle verhogen
Educatie is de helft van het proces en haalt het
onderwerp uit de taboesfeer
Mensen kunnen op hun eigen ritme werken en krijgen
alle uitleg hoe ze hun depressieve klachten kunnen
aanpakken
© Copyright The Human Link
51
UITGANGSPUNTEN
Vele mensen tegelijkertijd (groepen van 40 personen)
Publiek met heterogene interesse
Preventief: ieder die zich goed wil blijven voelen en depressieve
gevoelens wil voorkomen
Om anderen te ondersteunen: partner, kinderen, ...
Mensen die last hebben van depressieve gevoelens en naast
medicatie op zoek zijn naar andere manieren om met
depressieve klachten om te gaan
Mensen die ooit een periode van depressie hebben
meegemaakt
Gebaseerd op cognitief gedragstherapeutische aanpak:
onmiddellijk concreet toepasbaar
Alle mogelijke niveaus qua sociale klasse, intelligentie…
Laagdrempelig: mensen hoeven geen persoonlijke
problemen ter sprake te brengen
© Copyright The Human Link
52
Inhoud van de 5 sessies
•
•
•
•
•
Sessie 1: Depressie: wat is het?
Sessie 2: De lichamelijke kant van de zaak
Sessie 3: Anders doen
Sessie 4: Anders denken
Sessie 5: Voorkomen van terugval
© Copyright The Human Link
Inhoud sessie 1
• WAT IS EEN DEPRESSIE?
• Het begrip stemming
• Wanneer spreken we van een depressie?
• WAAROM WORD JE DEPRESSIEF?
• Je bent niet alleen
• Hoe wordt/blijft men depressief?
• WAT KUN JE ER AAN DOEN?
• Aanpak van depressie
• Veranderen: een proces
© Copyright The Human Link
Inhoud sessie 2
Depressie en de lichamelijke kant van de zaak
Invloed van depressie op de werking van het
brein
Invloed van het depressieve brein op ons
functioneren
Wat kun je doen op “brein” niveau en op
“lichaamsniveau”?
Medicatie
Beweging en relaxatie
© Copyright The Human Link
Inhoud sessie 3: Anders doen
• Doen is de boodschap
• Wisselwerking depressie en gedrag
• 2 belangrijke regels
– Revalidatie
– Stap voor stap
•
•
•
•
Verandering plannen
Voorbereiden op hindernissen
Zelfbeloningen
Tips voor het thuisfront
© Copyright The Human Link
Inhoud van sessie 4: anders denken
Samenspel gedachten en gevoelens
Observeren en interpreteren
Stappenplan om anders met je niet – helpende
gedachten om te gaan
Anders leren omgaan met piekeren
© Copyright The Human Link
Inhoud van sessie 5: hervalpreventie
• Wat weten we uit onderzoek omtrent herval?
• Factoren die meespelen bij herval
– Lichamelijke factoren
– Psychische factoren
• Een plan om herval te voorkomen
• Werken aan je algemeen welzijn
© Copyright The Human Link
Kernboodschappen
Depressieve gevoelens kunnen voorkomen worden
door snelle detectie en zelfzorg!!!
Mensen komen terecht bij de huisarts of bedrijfsarts,
het is belangrijk dat ze deze patiënten sensibiliseren
om ook ACTIEF te herstellen
Naast medicatie is terug greep krijgen op de klachten
erg belangrijk
Het zijn de klachten van de depressie die ons anders
doen denken, voelen en doen, niet omgekeerd!
© Copyright The Human Link
Voorbereiding
Bekendmaking: flyers, interviews in blaadjes, via huisartsen, ander
instanties…
Intakegesprek nodig?
Niet echt nodig
Kort: 30 à 40 minuten (diagnostiek en informatie geven)
Alternatief: opendeurdag, …
Op voorhand uitleg verschaffen om juiste verwachtingen te
scheppen: het is een training geen therapie…
Informatie op voorhand opsturen:
Welkom bij psycho-educatie:
• De cursus
• Vaak gestelde vragen
• De sessies
• Uitspraken van deelnemers
© Copyright The Human Link
60
Opstelling van ruimte
opgestapelde stoelen
projector
lesgever
© Copyright The Human Link
61
scherm
TV
ingang
Houding
Cursus komen volgen
≠ individuele therapie
≠ groepstherapie
Lesgever:
Informeel: gewone taal, losse kleding…
Humor, neutraal…
Je spreekt tegen de mensen
Oogcontact…
Heel directieve en duidelijke taal
Juiste verwachting geven
Niet onmiddellijk effect
© Copyright The Human Link
62
Vaardigheden
Eenvoudige taal spreken
Geen academische termen, niveau moet haalbaar zijn
vanaf IQ van 85.
Geen lange zinnen, helder
Didactische vaardigheden
Leraar-lln verhouding
Structureren
Afbakenen in tijd
Herhalen
Boeiend vertellen
© Copyright The Human Link
63
Therapeutische vaardigheden
Expertise: kennis en praktijk van elementaire
gedragstherapie
Lichaamstaal aflezen en erop inspelen
Complementair reageren op vragen
Motiveren om te oefenen, beïnvloeden
Model staan, oefeningen meedoen
Op laagdrempelige manier spreken (niet op ander niveau
zetten, als persoon toegankelijk blijven)
Geruststellen, betrokkenheid tonen
© Copyright The Human Link
64
Op welke manier aanbrengen?
Lesgeven:
Gebruik metaforen, verhalen en geheugensteuntjes
Vele cases als voorbeelden: herkenning
Vaak verwijzen naar het materiaal
Materiaal:
Cartoons, schema’s, …
Vele taken om het onmiddellijk op jezelf toe te passen
Zeer gestructureerd, veel herhaling, kaders met
kernuitspraken
Dagboekmateriaal, uitgeschreven handleiding
© Copyright The Human Link
65
Uitgangspunten bij inhoud
Bijvoorbeeld ‘begrip stress, depressie’: ruim
genomen
Instandhoudende factoren even belangrijk als
oorzaken
Vicieuze cirkels doorbreken
Holistisch denken
Veel herhaling
Vele verschillende cases (qua leeftijd, beroep, sociale
klasse, situatie), wat iedereen kan overkomen
© Copyright The Human Link
66
Tot slot
Onze huidige benaderingen beantwoorden niet meer
aan de noden
We hebben methoden om dit te veranderen, psychoeducatie is bv zo’n methode
Bedenking:
Kan psycho-educatie ook gegeven worden door een nietpsycholoog? Kan psycho-educatie ook gegeven worden
door een niet-gedragstherapeut?
© Copyright The Human Link
67