HELP, mijn partner wil…. - Hersenletselteam Utrecht

Seksueel ontremd gedrag
na hersenletsel.
Symposium NAH regio Utrecht
30 november 2010
Niels Farenhorst
Klin psycholoog/ psychotherapeut
De praktijk
•
•
•
•
•
•
•
Mijn man gaat steeds maar door
Mijn vrouw wil altijd knuffelen
Hij moet altijd wat van mij
Zij is zo opdringerig
Hij zit steeds aan mij
Hij is zo grof
Geef die pillen maar…
Eigen associaties?
•
•
•
•
•
•
…………….
…………….
…………….
…………….
…………….
…………….
Probleemgedrag
• Wat wordt
bedoeld?
(overeenstemming)
• Waarom is dat een
probleem?
• Voor wie is het een
probleem?
Inadequaat seksueel gedrag
•
•
•
•
•
•
•
•
Stoornis impulsbeheersing
Hyperseksualiteit
Seksueel opdringerig gedrag
Verlies nuancering
Seksuele agressie
Soms parafilieën (perversies)
Aanraken/ frotteurisme
Exhibitionisme, sadisme etc.
Ontremming?
•
•
•
•
•
Een gerichte blik
Een insinuerende opmerking
Een compliment
Een vriendschappelijk klapje op de billen
Algemeen of specifiek?
Claimen
• Ik wil…..
• Jij moet…..
• Nu !
Fixatie
•
•
•
•
Persevereren
Niet loslaten
Aanhouden
Obsessief/ compulsief
Ongepast
Niet hier
Niet nu
Niet zo
Niet bij mij
Analyse
• BIO: neuro/ fysio/ hormo
• PSYCHO: reactie/ cognitie/ emotie
• SOCIAAL: interactie met ander
BIO
Seks en agressie
• Serotonine
– Verlaagde spiegel geeft meer kans op
agressie en impulsiviteit.
• Testosteron
– Na hersenletsel verlaagde of verhoogde
spiegel
• Dopamine (activeert)
• Oxytocine/ vasopressine en andere
stoffen?
Triune brain
Subcorticaal
• Hypothalamus
• Hypofyse
• Amygdala
•
•
•
•
Tumor
Anoxie
MS
Parkinson
Orbito-frontaal
•
•
•
•
•
•
•
•
Ontremming
Impulsiviteit
Tactloosheid
Stemmingsstoornis
Ongepaste grapjes
Decorumafname
Empathie-afname
Oordeels- en
kritiekstoornissen
Dorsolateraal
• Verminderde verbale
fluency
• Verminderd
abstractievermogen
• Oordeel- en
kritiekstoornissen
• Werkgeheugenstoornis
• Stoornissen in planning
en organisatie
• “Motorimpersistence”
• Utilisatiegedrag
• Aandachtstoornissen
Temporaal
•
•
•
•
•
•
•
•
Emotionaliteit
Euforie
Agressiviteit
Veranderingen in
seksualiteit
Obsessieve trekken
Uitweiden en
herhalen
Plakkerigheid in
contact
Klüver Bucy
Symptoomcluster
•
•
•
•
•
Agitatie
Hyperarousal
Agressie
Impulsiviteit/ desinhibitie
Emotionele instabiliteit
» Richtlijn Behandeling van neuropsychiatrische
gevolgen van niet-aangeboren hersenletsel
VRA, 2007.
Neuropsychologie
Neuro: biofysiologische, neurologische,
endocriene verklaringsmodellen van
normale en verstoorde processen
EN
Psycho: persoonlijkheid, emoties, reacties,
cognitieve structuur, leergeschiedenis,
vaardigheden
psycho
Freud
Super-ego
II
Ego
II
Id/ Es
Identiteit
•
•
•
•
•
Wie ben ik? (man/ vrouw)
Wat ben ik? (evaluatie)
Wat wil ik?
Wat ben ik voor jou?
Leider of volger
Compensatie
Cognities
•
•
•
•
Wat is okay?
Ben ik okay?
Wat mag ik doen?
Wat kan ik vragen?
I can get (no) statisfaction…
Get what you want
Afwijzing
Egocentrisch agressief
•
•
•
•
•
•
Ik wil
Ik zal
Ik moet
Koste wat het kost
Desnoods ten koste van jou
NB. Plegers seksueel geweld
sociaal
Jij en ik
•
•
•
•
Ik wil
jij wilt
Verdragen?
Balans?
Spelregels
• De regel kennen
• Weten wanneer welke
regel geldt
• De signalen van het
overtreden van een
regel
• Je aan een regel
kunnen houden
• Je aan een regel
willen houden
Communicatie
• Iemand belt je op en je hebt weinig tijd
• Iemand zit bij je op je werkkamer en je wilt
duidelijk maken dat het gesprek afgelopen
is
• Iemand komt op bezoek en het schikt je
niet
• Je eet bij een collega en je vindt het niet
lekker
Communicatie
• Een collega zoekt toenadering (wil vaak
met je afspraken, staat dichtbij, raakt je
vaak aan) en je wilt het niet.
• Een cliënt zoekt toenadering (vraagt je in
het weekend op visite)
• Je voelt je zelf sterk aangetrokken tot een
cliënt
• Je voelt je sterk aangetrokken tot een
getrouwde collega
Communicatie
• “ik wil….”
• Verbaal
• Non-verbaal
• Hoe maak jij aan je
partner duidelijk
dat je …. wilt?
Taal en taalgebruik
• Ik heb hoofdpijn…… (ipv van ik wil niet
vrijen)
• Ik ben moe
• Veel subtiele, indirecte taal
• Veel verwijzingen die gebaseerd zijn op
een onuitgesproken overeenstemming
• Codes
• Cultuur (macro, meso, micro)
Communicatie
•
•
•
•
Op de bouw
Oh oh Cherso
Benidorm bastards
Met vriend(inn)en
Stoornissen
•
•
•
•
Aprosodie: expressief, receptief
Pragmatisch taalgebruik
Verborgen betekenissen
Humor
In een relatie
• Woorden en gebaren hebben een
(bij)betekenis gekregen
• Subtiel
• Invullen
Match
Dit willen wij
Dit wil ik
Dit wil ik
Mismatch
Dit willen wij
Dit wil ik
Dit wil ik
Partner
Zo was hij/ zij nooit
“Ik heb er nog een kind bij”
Maar wel één in een volwassen lijf.
Grensoverschrijdend?
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Grenzen kennen en erkennen
“Rule breaking behavior”
Sociale gnosis
Aprosodie
Fixatie/ obsessie
Neurologiosch egocentrisme
Frustratie
Deprivatie
NB. Niet uitsluitend impulscontrole
Seksuele relatie
Seksuele respons
Wat is normaal? Grote variabiliteit!
Seksuele respons
orgasme
opwinding
verlangen
neutraal
• Veranderd na NAH?
• Alle kleuren
aanwezig?
• Verhouding tussen
de kleuren? (duur)
• Conform wens?
Seksuele respons
orgasme
opwinding
• Kleuren van de
partner?
verlangen
• Match?
neutraal
afkeer
Hersenletsel en verlangen
• Toegenomen verlangen
– Onrust/ hyperarousal
– Obsessie (lustvol of angstig)
• Toegenomen initiatief
– Desinhibitie / impulscontrole
– Rule breaking behavior, decorum, besef van
codes,
– Empathieverlies, egocentrisme
– Overcompensatie
Interventies
Diagnostiek
S-O-R-C
• S(timuli): uitlokkers
• O(rganisme): persoon
• R(eactie): gedrag
• C(onsequenten): gevolg
Controle
Omgevingscontrole
Gedragsmodificatie
Vaardigheidstraining
Psychotherapie
Mindfulness
Omgevingscontrole
•
•
•
•
•
•
Stimuluscontrole
Prikkeldosering
Vermijden uitloksituaties
Signalen herkennen
Anticiperen
Vroeg ingrijpen in keten
Partner
•
•
•
•
•
Vaak schaamte
Soms angst
Verlies
Rolwisseling
Eenzaamheid
– Schaamte
– Onbegrip/ veroordeling
Stimulussituatie
• Van buiten
– situatie…..
• Van binnen
– toestand
• Prikkeldosering
• Prikkels vermijden
• Situatie vermijden
Bekrachtiging
•
•
•
•
•
Selectieve bekrachtiging
Gewenst
Ongewenst
TOOTS
Correctie
Zelfcontrole
• Situaties en signalen kennen
– Vermijden
• Op tijd onderbreken
– Stopzin
– Alternatief gedrag
• Aandachtsafleiding
• Afstemming (check)
• Afbreken (afgaan?)
• Afsluiten
Vaardigheidstraining
• Communicatie
• Seksuele vaardigheden
• Client
• Partner
• Samen
Communicatie
• Psycho-educatie
– Communicatie
– Stoornissen
• Vaardigheden oefenen
– Scripts
• Omgaan met stoornissen
– Compenseren
– Vermijden
Communicatie
Concrete, duidelijke communicatie
• STOP; “nee”,
• Dat niet/ dat wel
• Zo doen we dit (spelregels)
• Rollenspel
• Video
Seksuele vaardigheden
• Communicatie
• Wensen en grenzen
– Wat is okay/ fijn?
– Wat wil ik niet?
• Alternatieven?
– Andere manieren
– Andere partner
Neuropsychotherapie
•
•
•
•
•
•
Psycho-educatie
Eigenwaarde
Verliesverwerking
Evt cognitieve herstructurering
Geleidelijke exposure
Cuecards / one-liners
Ontladen?
•
•
•
•
Afreageren?
Masturbatie
Video/ porno
Prostitué
Medicatie
• SSRI : vertraagt zaadlozing en bemoeilijkt
het orgasme (mn Paroxetine, Fluoxetine)
• Anti-epileptica: verlaagt testosteron
spiegel (Carbamazepine)
• Anti-hypertensiva: invloed op erectie en
lubricatie
• Cave: antiparkinson middelen
CAVE: afgenomen verlangen
• Afgenomen verlangen
– Erkent, onderkent?
– Door betrokkenen als verlies ervaren
• Afgenomen initiatief
–
–
–
–
–
Stemming
Zelfbeeld/ -vertrouwen
Ontmoediging
Dysexecutieve stoornis
DD specifiek?
• Aanpassing/ afstemming
– Interactie partner / relatief
• Veranderingen na verloop van tijd.
Boodschappen
•
•
•
•
Heb oog voor het probleem
Van beiden!
Oordeel niet (te snel)
“Ontremming” is niet altijd
controleprobleem
• Veranderbaar?
• Hanteerbaar maken?
Dank voor uw aandacht
Cases
•
•
•
•
•
•
Doorgaan
“Verkrachten”
Aanraken
Veel aandringen
Grof taalgebruik
Seksistische grapjes