Energieveiligheid van olie en gas: beleid en internationale

Energieveiligheid van olie en gas:
beleid en internationale
organisaties
Kees Homan en Coby van der Linde
Atlantische Onderwijscommissie
Utrecht, 8 februari 2007
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
Onderwerpen
•
•
•
•
•
•
Geopolitieke veranderingen
Factoren van invloed
Energievraag
Energieaanbod
Importafhankelijkheid
Knelpunten
energievoorziening
• NAVO
• Transatlantische band
• Slotopmerkingen
Verandering van de geopolitieke context van
internationale olie- en gasmarkten
• Veranderende mores van het internationale politieke systeem en
in de internationale economische machtsverhoudingen door de
integratie van landen als India en China;
•
•
•
•
•
Globalisering viz. bilateralisme
Belang OESO-landen in energiemarkten wordt relatief kleiner
Belang ontwikkelingslanden neemt toe
Aziatische markten dynamische groei
OESO energiemarkten volwassen
• Energienationalisme neemt toe in producerende landen
• In beleid: voorzieningszekerheid viz. zekerheid vraag
• Rent-seeking gedrag producerende e consumerende landen
• Voorwaartse en achterwaartse integratie bedrijven
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
Nieuwe uitdagingen EU in
nieuwe geopolitieke context
•
EU heeft in de toekomst een afnemend internationaal politiek en
economisch gewicht in de internationale fossiele energiemarkten;
– Door volwassenheid markt en keuze voor diversificatie weg van fossiele
brandstoffen naar meer duurzame bronnen
– Door toename consumptie in ontwikkelingslanden (groeimarkten)
•
Denken in EU over voorzieningszekerheid tot nu toe gebaseerd op
olieveiligheid. Op oliegebied is/was EU onderdeel van strategische
transatlantische coalitie om olievoorziening zeker te stellen:
– IEA: strategische voorraden en crisismechanisme)
•
Discussie in de Verenigde Staten over voorzieningszekerheid gaat nog
steeds over olie (en afhankelijkheid transport sector) maar in de EU is deze
discussie momenteel alleen maar toegespitst op gas:
– Er bestaat geen coalitie (zoals bij olie met het IEA) op het gebied van gas
– Er bestaat ook geen EU noch internationaal gascrisisbeleid
– Er bestaan nauwelijks/geen strategische gasvoorraden;
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
Energy Use - 2030
1.3%
0.8%
0.6%
3.2%
27
Russia/Caspian
47
Europe
68
North America
1.6% per year
2030
2000
Non -OECD
19
Middle East
2.2%
18
Latin America
0.9%
1.9%
2.0%
23
Asia Pacific
113
Asia Pacific
19
Africa
OECD
205
334 MBDOE
World
ExxonMobil
2005
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
Regionale aandelen in de wereld primaire
energievraag
2002
2030
43%
38%
52%
48%
10%
9%
10 200 Mtoe
OECD
16 325 Mtoe
Transition economies
Developing countries
Tweederde van de groei in de wereldvraag tussen 2002 and 2030
komt voor rekening van de ontwikkelingslanden, vooral in Azië
(IEA, 2004)
Energievraag
Energievraag
Wat beïnvloedt vraag naar energie?
• Bevolkingsgroei
• Economische groei
• Veranderend levenspatroon
(grootte van huishoudens/ apparatuur,
transport etc.)
• Technologische
veranderingen (energie efficiëntie)
• Prijzen
Bevolkingsgroei
http://www.overpopulation.net/popmap.gif
1804
1959
1999
1 miljard
3 miljard
6 miljard
2005
6.3 miljard
2020
8 miljard ?
Wereldvraag naar energie
Source: IEA World Energy Outlook, 2005
18 000
16 000
14 000
Oil
Mtoe
12 000
10 000
8 000
Gas
6 000
Coal
4 000
2 000
0
1970
1971
Other renewables
1980
1990
2000
2010
2020
Nuclear
Hydro
2030
Fossiele brandstoffen zorgen voor 90% van de groeivraag tussen nu en
2030!
Ontwikkelingen in mondiale olieconsumptie
Mb/d
30
285m
285m
1980
25
1990
285m
285m
2000
2010
2020
population in million (2001)
20
15
1271m
1271m
10
127m
127m
1032m
1032m
5
0
USA
Western Europe USSR/CIS
Sources: BGR-database, EIA 2004 (Reference Oil Price)
Japan
China
India
Groei olieconsumptie China
China consumeert meer olie dan verwacht; 40 % stijging 2003-2004
China zal ongeveer 10 mbpd in 2030 importeren (2 mbpd in 2004)
2005
Source: IEA, 2002
?
Aandeel in de vraag naar olie van Azië en andere
ontwikkelingslanden neemt substantieel toe, evenals
het aandeel van OPEC in de wereldproductie
W o rld O il C o n s u m p tio n a n d P ro d u c tio n ,
2 0 0 1 , 2 0 1 0 , a n d 2 0 2 5 (m illio n b a r re ls p e r d a y )
140
C o n s u m p ti o n
1 2 0 .6
1 2 0 .9
120
O th e r
100
80
P ro d u c tio n
9 1 .4
9 1 .1
7 7 .0
7 7 .1
D e v e lo p in g
A s ia
60
O th e r
40
E E /F S U
In d u s t r ia liz e d
20
OPEC
0
2001
2010
2025
2001
2010
In te r n a tio n a l E n e rg y O u tlo o k 2 0 0 4
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
2025
Oil Import Dependence for Selected OECD
Countries, 2003
100%
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
99%
91%
89%
77%
l
ta
D
EC
O
O
EC
D
Eu
To
ro
St
at
te
d
ni
U
56%
pe
es
ly
Ita
ce
an
m
G
er
Fr
y
an
n
pa
Ja
re
a
56%
Ko
h
ut
So
95%
U nited S tates: Petroleum S upply A nnual 2003
O thers: International E nergy A gency, M onthly D ata Service, February 10, 2005
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
Energieaanbod
Energie-aanbod
Strategische importafhankelijkheid van olie en gas
neemt toe voordat duurzamere bronnen een
aanzienlijk aandeel in de energiemix kunnen
verwerven
• Olie:
– 47% van de bewezen conventionele oliereserves zitten in
de landen om de Perzische/ Arabische Golf
– Aandeel OPEC in wereld productie stijgt weer
• Gas:
– Rusland, Iran en Katar vertegenwoordigen 57% van de
wereld bewezen gasreserves
– Aanvoer van gas uit Rusland, Noorwegen en Algerije naar
EU zal groot blijven ondanks groei LNG (vloeibar gas)
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
Bewezen wereldoliereserves eind
2004
Source: BP Statistical review of world energy 2005
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
Ook Genoeg Gas Reserves ...
8%
4%
4%
8%
40% Middle East
Europe &
Eurasia
36%
Asia Pacific
Africa
North America
Europe & Eurasia
S. & Central America
Middle East
• Bewezen gasreserves
– 1984: 96 Tcm
– 1994: 143 Tcm
– 2004: 180 Tcm
• Wereld reserves-totproductie ratio:
66.7 jaren
• 70% is binnen
economisch bereik
van Europa
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
Wereld olie aanbod: meer OPEC olie is nodig
om aan de vraag te voldoen
MBD
Liquids Supply
MBD
Ex OPEC Crude
120
70
60
100
NGL / Other
50
80
40
Non-OPEC Crude
Undeveloped /
Undiscovered
30
20
60
~30-34
~28
NGL/
Condensate
OPEC Crude
40
Non-OPEC Crude
Developed
1990
2000
2010
Non-OPEC Crude
20
10
0
1980
Oil Demand/Supply
2020
0
1980
1990
2000
Source: DGTREN
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
2010
2020
Midden-Oosten cruciaal voor de
toekomst van energie-aanbod
• Vijf landen uit het MiddenOosten beschikken over 65%
van de bewezen oliereserves in
de wereld (Saoedi Arabië, Irak,
Koeweit, Iran en de Verenigde
Arabische Emiraten)
• Aandeel in de wereldproductie
van deze landen was 30% in
2004, maar zal in de toekomst
gaan stijgen
Wereld olie produktie per regio
52
48
44
40
36
mb/d
32
2002
28
2010
2020
24
2030
20
16
12
8
4
0
U.S. and
Canada
Mexico
Europe
FSU
China
Latin
America
Africa
OPEC
M.East
other
OPEC
Source: IEA
Sinds 2003…Verkopersmarkt
• Weinig overcapaciteit in de markt
– Grote invloed van ongerelateerde aanbodonderbrekingen door
politieke, economische en technische redenen
– Geeft marktmacht aan kleinste producenten
– Economische rente voor producenten/upstreamers
• Beperkte toegang tot reserves voor buitenlandse investeerders
– 2/3 van olie- en gasreserves voorbehouden voor NOC’s, alleen of in
meerderheids joint-venture
– Beperkte mogelijkheden achterwaartse integratie voor IOC’s
– Producerende landen willen zekerheid van de vraag en willen waarde
grondstof realiseren in de markt… voorwaartse integratie van nationale
bedrijven zoals Gazprom, Rosneft, Statoil, Qatargas, etc.
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
Ruwe olieprijzen sinds 1861
Energieveiligheid
Vijf dimensies:
- De beschikbaarheid van
energie
- De voorzieningszekerheid
van energie
- De bescherming van de
infrastructuur en
transportroutes
- De kosten van energie
- De gevolgen voor het
milieu
Relaties in beweging op EuroAziatisch continent
• Europa heeft verschillende modellen van
economische samenwerking toegepast om
economische welvaart te bevorderen en
conflicten te voorkomen of invloedssferen te
benadrukken:
– Douane Unie (EEG)
– Vrijhandelsgebied (EFTA)
– Samenwerking tussen centraalgeleide economieën
(Comecon)
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
Nieuwe structuren
• Deze samenwerkingsverbanden zijn nu ontwikkeld
in:
– Economische and Monetaire Unie (Europese Unie)
– Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS; voormalige
Sovjet Unie)
– Gemeenschappelijke markt/ interne markt (Europese
Economische Ruimte; EER: Noorwegen)
– Vrijhandelsovereenkomsten (EFTA/; Zwitserland)
– Bilaterale (regionale) handelsovereenkomsten
– Sectorale overeenkomsten (Europese Energiehandvest)
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
Continent in transitie
• In de afgelopen 2 decennia zijn de
samenwerkingsverbanden op het Europees/ Aziatisch
continent drastisch veranderd:
– EU lidmaatschap is gegroeid van 12 in de late jaren tachtig tot 27 nu
– De Comecon verdween
– Het GOS kwam in het begin van de jaren negentig in de plaats van de
Sovjet Unie
– Rusland herstelt na periode van politieke en economische zwakte
(mede door energie-inkomsten)
– Uitbreiding Navo
– Enorme groei van handel en vrij verkeer van kapitaal en arbeid
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
Hervonden nationaal bewustzijn?
• Rusland keert na 2000 terug naar meer
centralistische aansturing van politiek en
economie (inclusief meer staats bemoeienis in
energiesector) als reactie op:
– Monetaire crises (‘93 en ‘98)
– Geen belastingopbrengsten
– Privatisering van staatsbezittingen ver beneden
marktwaarde
– Overheid geen greep op politiek, economie en ‘law
and order’ kan weinig doen aan sociaaleconomische crisis
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
……. Gevolg: Toenemende overlap van EU’s
buurlandenbeleid en Rusland’s nabije buitenland
• Uitbreidingen EU tot aan de grens met Rusland;
• Onduidelijk waar EU zal ophouden… positie Cislanden
• Via energiehandvest en andere reciprociteitseisen
(toegang upstream en transport) poging tot export van
reguleringsmodel EU naar Rusland
• Initiatieven EU in Kaukasus en Kaspische Zee;
pogingen om buiten Rusland om olie en gas naar EU
en rest wereld te vervoeren
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
Dilemma’s
• Hoe past voorzieningzekerheid en zekerheid van
de vraag bij elkaar in een situatie waar:
– Upstream en downstream onder een verschillende
regulerings/ management regime vallen
– Zowel consumerende en producerende landen de
economische rentes wil incasseren
– Delen van risico’s en opbrengsten niet gemakkelijk verof gedeeld worden in de waardeketen
– Spelregels staan ter discussie
– Concurrentiepositie economie EU
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
Knelpunten
voorzieningszekerheid
Knelpunten
voorzieningszekerheid
Afhankelijkheid van olie-import
IEA, WEO, 2002
Toenemend belang van geimporteerd Vloeibaar Gas
(LNG)… maar voor Europa blijft aanvoer per pijpleiding
BCFD
uit o.a. Eurazië van groot belang
100
80
LNG
Long Pipelines
60
40
Local Production
2030
2000
20
0
North America
Europe
Asia Pacific
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
Source: ExxonMobil
Outlook 2005
Gaspijpleidingen van Rusland naar
Europa
Nord Stream naar
Duitsland/NL/UK; Eon,
Wintershall, Gasunie
Blue Stream II
naar Italie/ENI
•
Nabucco: Turkmenistan en
Iran??
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
Gas-exportopties van Rusland
Source: United Financial Group
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
Typical Security of Supply Policies
• External:
– Diversification to geographic source (more suppliers but f.i.
Gazprom large buyer of Caspian Gas)
– Diversification to other energy sources (but these could be in
conflict with the environmental policies or constitute its own risks
(oil))
– Geopolitical spheres of influence
• Internal:
– Energy saving
– Switch to sustainbale energies which can either be produced at
home or imported from different countries than fossil fuels; but
long term solution
– Strategic reserves (but very costly in the case of gas compared
to oil)
– Demand switching (f.i. interruptable users)
– Increase domestic production (coal in China and US but conflicts
with climate change policy)
Clingendael International Energy Programme and
Clingendael Security and Conflict Programme
Onzekerheden t.a.v. voorzieningszekerheid
• Meer import uit politiek en economisch instabiele
producerende landen
• Concurrentie met andere consumerende landen
• Beperkingen aan energiebeleidsinstrumenten
NAVO
Nederland en de bescherming van energie
1981:
Rapport NIVV – bescherming van de toevoer van
grondstoffen die voor een geïndustrialiseerd land
noodzakelijk moeten worden geacht is het derde vitale
veiligheidsbelang van Nederland
2005:
Rapport AIV en Energie Raad – Nederland moet zo nodig
bereid zijn een bijdrage te leveren aan de militaire
bescherming van internationale transportroutes. Ter
voorbereiding daarop zou het vraagstuk ook
nadrukkelijker de aandacht van de NAVO moeten krijgen
NAVO (1)
• NATO Forum on Energy
& Technology; Praag
februari 2007
• Rapport NAVO
Parlementaire Assemblee
NAVO (2)
Senator Lugar, US:
- Energieveiligheid vereist
ruimere interpretatie van
artikel 5
- Primair logistiek
antwoord
- Reforger oefeningen
- IEA: strategische olievoorraden
NAVO (3)
Jamie Shea, directeur
beleidsplanning NATO:
- Instellen van permanent volg- en
analyse-mechanisme
- Veiligheidshulp aan bondgenoten
- Surveillance ter zee
- Interdictie-operaties
-
Mission creep?
Rol PMC’s
Belangrijke olieroutes en knelpunten
Bosphorus
Million barrels
per day
Hormuz
Suez
Malacca
Middle East
North America
Latin America
Africa
Western Europe
Former Soviet Union
Pacific Asia
Panama
Bab el-Mandab
15
10
3
1
Source: GEOG 80, Transport geography
Dardanellen en Bosporus, Turkije
Greece
Black Sea
Turkey
Bosporus
Istanbul
Marmara Denizi
rd
a
D
s
lle
e
an
Turkey
Mediterranean
Ocean
40
20
0
40 Miles
50,000 schepen/jaar, incl. 5,500 tankers; Olie: 3 Mb/d
De Straat van Malakka: China’s hoofdpijn
ul
c
Pa
G
O
fT
c
ifi
fo
ce
an
In
n
O
d
nd
a
di
ila
an
ai l
ha
Th
ce
an
Strait of Malacca
la
Ma
South China Sea
ia
ys
sia
y
la
Ma
Singapore
Indonesia
si
ne
do
In
Indian Ocean
a
0
100
200
400
600
800
Miles
Strait of Sunda
Strait of Hormuz
16 mbpd exported; number
of LNG tankers grows quickly
out of Qatar, Iran, ….
(NASA)
Voorbeelden militaire bescherming van
transportroutes
• Operatie Earnest Will
(1987-1988)
• Oorlog Iran-Irak
• Bescherming Koeweiti
tankers
• Omvlaggen
• Eerste Golfoorlog (19901991)
• Oefening Steadfast Jaguar
(NRF: 2006)
Maritiem terrorisme
• Aanslag op Franse olietanker ‘Limburg’
met explosieven geladen boot in oktober
2002
• Vrees voor terroristische zelfmoordteams
• Bedreiging voor vitale scheeproutes en
havens
Europese Unie
Nieuwe energieplannen
januari 2007:
-
20% energiebesparing
20% minder CO2 uitstoot
20% duurzame energie
in 2020
- Gebrek aan
gemeenschappelijk
buitenlands energiebeleid
Transatlantische
band
VS-EU top 21 juni 2006:
-
Dialoog vergroten
Diversificatie bevorderen
Verschillende importafhankelijkheden
EU: economische en politieke invalshoek
VS: veiligheids invalshoek
- Taakverdeling (complementariteit) EU-NAVO?
Slotopmerkingen
• Kwetsbaarheid voor
aanvoerproblemen en
olieschokken
• Krappe markten (geringe
overcapaciteit)
• Verschuiving van markt naar
nationaal-politieke interessen
• Importafhankelijkheid hoog op
de politieke agenda
• Diversificatie naar herkomst
moeilijk vanwege concentratie
olie en gasreserves
• Diversificatie naar bron moeilijk
vanwege milieudoelstellingen
Vragen?