Opdracht naar aanleiding van de heiligverklaring van

Naar aanleiding van de heiligverklaring van pater Damiaan
Over Damiaan
1. Wat is Damiaans échte naam? Waar komt hij vandaan? Waar begraven?
Damiaan werd in 1840 geboren als Jozef (Jef) De Veuster in Tremelo (bij
Aarschot). Hij ligt begraven in Leuven, in de kapel van het klooster van de
Picpussen (behalve zijn rechterhand; ligt terug in zijn graf op Molokaï).
Graf in Leuven
Graf op Molokaï
2. Wanneer treedt hij in het klooster binnen? Bij welke orde (soort paters)?
Waarom juist bij die orde? Wat wil hij in zijn leven doen?
In 1859 onderbreekt Jef zijn studies om, in navolging van zijn broer Pamfiel, in
te treden bij de Paters van de Heilige Harten van Jezus en Maria in Leuven.
Deze paters worden ook de Picpussen genoemd. Hij kiest de naam Damiaan.
De Picpussen hebben missionarisposten. Missionaris is de katholieke aanduiding
voor een persoon die wordt uitgezonden om het evangelie te verkondigen. De
woorden missionaris en missie zijn afgeleid van het Latijnse woord missio, dat
uitzending betekent.
3. Wanneer vertrekt hij naar Hawaï? Waarmee houdt hij zich daar bezig?
In 1863 beslist de congregatie van de Heilige Harten van Jezus en Maria om de
Hawaï-eilanden als missieveld op te nemen. Damiaans broer Pamfiel wordt
aangewezen om te vertrekken maar wordt ziek. Damiaan vervangt hem en
vertrekt naar Hawaï nog vóór zijn priesterwijding. Op 21 mei 1864 wordt hij in
de kathedraal van Honolulu (hoofdstad van Hawaï) tot priester gewijd. Daarom
zal vanaf nu in deze kathedraal een reliek van Damiaan aanwezig zijn: een
voetwortelbeentje. Een haarlok van Damiaan zal bewaard worden in Rome. De
reliekschrijnen werden gemaakt door een klas houtbewerking van het
Damiaaninstituut te Aarschot.
2
4. Blijkbaar is dat niet interessant genoeg want hij neemt de uitdaging aan om
ergens anders naartoe te trekken? Naar waar? Wat gaat hij daar doen?
Wanneer Monseigneur Maigret vertelt over de melaatsen op Molokai stelt
Pater Damiaan zich als 33-jarige kandidaat om de taak op zich te nemen. Op 10
mei 1873 zet Damiaan voor het eerst voet aan wal in Molokai.
10 mei wordt dan ook de feestdag van de Heilige Damiaan.
5. (+6) Hoe is de situatie van de mensen op Molokaï? Beschrijf kort. Geef
een opsomming van de dingen die Damiaan organiseert om het leven van de
melaatsen draaglijk te maken en om een samen-leving op dat stukje eiland
mogelijk te maken?
De melaatsen leven op Molokaï in Kalaupapa, een klein uitsteeksel van het eiland
dat van de rest is afgesloten door een steile klif; zo blijven de melaatsen
afgesloten van de andere bewoners van het eiland. Kamaupapa is een groot
sterfhuis. Het sterftecijfer ligt er bijzonder hoog en voortdurend worden er
nieuwe zieken aangevoerd. De zieken worden met schepen vlak bij het strand
gedropt en er aan hun lot overgelaten. Damiaan wordt er van de morgen tot de
avond omringd door groot en uitzichtloos lijden en de geur van rottende
lichamen. De dood is nooit weg te denken. Er gelden bovendien geen wetten.
Al gauw brengt Damiaan orde in de chaos. Samen met zijn zieken gaat hij het
gevecht aan tegen zinloosheid, leegte en wanhoop. Hij maakte van de hel op
Molokai - gekenmerkt door egoïsme, immoraliteit en wanhoop - een hechte
leefgemeenschap.
- hij voert wetten in zodat de mensen elkaar respecteren en beschermen (i.p.v.
andersom)
- zorgt voor warme kledij
- bouwt huizen (i.p.v. hutten)
- legt een waterleiding aan
- verbeter de hygiënische omstandigheden
- bouwt een kerk
- maakt jongens misdienaar (zo hebben ze iets te doen)
- legt een groentetuin aan
- bouwt een school (niet alle kinderen zijn ziek of gaan direct dood!)
3
- bouwt een hek rond het kerkhof (om de varkens buiten te houden die de lijken
opgraven = weinig respectvol en beneden elke menselijke waardigheid)
- sluit huwelijken af
- doopt kinderen
- neemt de biecht af
- maakt kisten en begraaft zelf de doden
- neemt de zwakkeren in bescherming (haalt meisjes en jongens uit prostitutie)
- draagt zorg voor de weeskinderen
- richt een koor en een fanfare op (mét uniformen erop en eraan!).
- zorgt voor de zieken, verbindt hun wonden (er is geen dokter op het eiland)
- en geeft ze hun menselijke waardigheid en zelfrespect weer.
Overtuigd van zijn geloof respecteerde hij niettemin de godsdienstige
overtuiging van de andersdenkenden (protestanten, ongelovigen, boeddhisten).
Hij aanvaardde hen als persoon en maakte geen onderscheid tussen mensen,
wat in die tijd zeker niet vanzelfsprekend was voor een priester.
4
Over “heilig” zijn
1. Wat is een “heilige” in de Katholieke Kerk?
Heilige is een titel die in het christendom aan personen wordt gegeven die
bijzonder rechtschapen (eerlijk, rechtvaardig, trouw) en gelovig hebben
geleefd. Het gaat om personen die tijdens hun leven opgevallen zijn omdat ze
zeer sterk volgens het evangelie hebben geleefd en zich hebben ingezet voor
andere mensen (meestal mensen met minder kansen).
2. Wanneer wordt iemand heilig “verklaard”? Wat zijn de voorwaarden om
heilige te kunnen worden? Hoe gaat dat in zijn werk?
- Het heilig verklaring (of canoniseren) van iemand kan alleen gebeuren na zijn
of haar dood (omdat iemand tijdens zijn leven nog in zonde kan vervallen).
- Vanaf het moment van overlijden geldt normaal een minimale wachtperiode
van twaalf jaar. Een werkgroep uit het bisdom waar de ‘kandidaat-heilige’
vandaan komt (Bisdom Mechelen-Brussel dus) onderzoekt leven en werken van
de 'kandidaat-heilige' en vraagt om die persoon heilig te laten verklaren. Een
speciale raad in het Vaticaan – de Congregatie voor de Heiligverklaringen
(daarin zetelen 23 kardinalen en bisschoppen) - helpt de plaatselijke
bisschop om de nodige documenten te verzamelen. Deze raad leidt het
onderzoek en brengt advies uit aan de paus.
- Om heilig te kunnen worden verklaard, is het noodzakelijk om nà de dood twee
wonderen te hebben verricht, die door de kerk erkend worden (dat vereist
een langdurig en uitvoerig onderzoek met wetenschappers, psychologen, …).
- Een heiligverklaring kan alleen door de paus worden uitgesproken. Dat houdt
in dat men gelooft dat die persoon in de hemel is opgenomen, dat de
betreffende persoon de nabijheid van God bereikt heeft. De heilige wordt
ingeschreven in de canon, de lijst der heiligen. De titel van 'heilige' zegt ons
dat de overledene een geheiligd leven leidde, nu in de hemel is en vereerd
wordt door de Kerk. De canonisatie 'maakt' geen mens tot heilige, het erkent
datgene dat God al heeft gedaan.
3. Wat is het verschil met een zaligverklaring?
Bij één erkend wonder kan iemand zalig worden verklaard: dit is vaak een
opstap naar een heiligverklaring. Het eerste wonder dat aan de voorspraak van
Damiaan wordt toegeschreven is die van de spontane genezing van darmkanker
van een Franse zuster in 1895. Opnieuw zal dit worden onderzocht, waarna de
paus als goedkeuring de persoon zalig verklaard.
Pas na een tweede wonder kan de persoon heilig
worden verklaard. Tien jaar geleden (in 1998)
genas een vrouw - Audrey Toguchi - uit Honolulu
(Hawaï) op onverklaarbare wijze van uitgezaaide
longkanker, nadat ze had gebeden op het graf
van Damiaan. Haar arts stond versteld en
stuurde de longfoto's naar Rome. De katholieke
kerk erkende deze genezing als een wonder.
5
Deze vrouw was aanwezig bij de heiligverklaring in Rome en heeft samen met
haar dokter (een oncoloog) het reliekschrijn overhandigd aan de paus.
4. Wanneer werd Damiaan heilig verklaard?
Op zondag 11 oktober 2009.
Zijn feestdag wordt 10 mei (de dag dat hij aankwam op Molokaï).
5. Damiaan wordt de patroonheilige van de lepra- én de aids-patiënten.
Waarom ook van deze laatste groep?
Omdat hiv- en aids-patiënten, net als melaatsen, ook vaak worden
uitgestoten/gemeden omdat men bang is voor besmetting. Bovendien werd
lepra ten tijde van Damiaan beschouwd als een ziekte ten gevolge van
bandeloze seks (het laatste stadium van syfilis). Dat geldt ook voor aids. Men
noemt daarom aids-patiënten soms ‘de melaatsen van de 21ste eeuw’.
6. Wat kan een heilige doen voor de mensen op aarde?
De Kerk (de gelovigen dus) bidt niet meer voor deze gelovige, maar met hem of
haar, en roept diens voorspraak in. Er wordt dus aangenomen dat de heilige
invloed kan uitoefenen/kan bemiddelen op het leven op aarde. Hij of zij doet
dat niet zoals soms in andere religies door rechtstreeks in te grijpen in het
leven op aarde. Dat zou immers de soevereiniteit van God aantasten. De
wonderen worden dus niet door de heilige zelf bewerkstelligd maar door God,
op voorspraak (aanbeveling, bemiddeling, vraag) van de heilige.
6
Over lepra
1. Wat is lepra? Hoe wordt lepra officieel genoemd en vanwaar komt die
naam?
Lepra of melaatsheid wordt veroorzaakt door een bacterie die verwant is met
de bacterie die tot tbc of tuberculose leidt. Deze bacterie werd reeds in 1873
ontdekt door de Noorse wetenschapper A. Hansen. Daarom wordt ze ook de
bacil van Hansen genoemd.
Pas in 1941 wordt een vaccin gevonden waarmee de ziekte kan worden gestopt.
De symptomen die er al zijn, verdwijnen niet meer.
2. Hoe verspreidt de ziekte zich? En hoe ontwikkelt ze zich in het menselijke
lichaam?
Een melaatse kan zijn besmetting doorgeven via ademhaling, hoesten en niezen.
De bacil treedt bij voorkeur binnen in de luchtwegen maar besmetting via een
wonde is niet uitgesloten. Buiten het menselijk lichaam kan de bacil
waarschijnlijk niet lang overleven. De kans op besmetting via voorwerpen lijkt
dus heel gering. De grootste kans om lepra te krijgen hebben mensen die wonen
in armoedige omstandigheden (slechte hygiëne, te weinig of eenzijdige voeding)
in gebieden waar lepra voorkomt. De bacterie vermenigvuldigt zich heel traag.
Daarom duurt het ook lang voordat iemand echt ziek wordt. Tussen de
besmetting en de eerste uiterlijke symptomen ligt soms een incubatietijd van 3
tot 7 jaar. Wat zijn de verschijnselen? Lepra is in eerste instantie een ziekte
van het zenuwstelsel. De zenuwen in en onder de huid worden aangetast.
Als gevolg daarvan:
- ontstaan plekken op de huid die tintelen,
jeuken of juist gevoelloos zijn
- verzwakken spieren in handen of voeten,
waardoor patiënten moeilijker lopen of
schrijven, e.d.
- ontstaan er verdikkingen onder de huid
- stopt de werking van zweetklieren op
aangetaste plekken kunnen gezwellen op
oren, neus en wangen ontstaan, die soms
uitbarsten tot zweren
- kan de toevoer van traanvocht in de ogen
ontregeld raken.
Een besmetting uit zich door gekleurde knobbels of bruine vlekken op die
plaatsen waar veel bacillen zijn. Als de ziekte onbehandeld blijft, worden
daarna zenuwen aangetast waardoor de huid ongevoelig wordt en de
leprapatiënt gemakkelijk verminkt geraakt omdat verwondingen vanwege de
ongevoeligheid niet meer opgemerkt worden en gaan zweren. Omdat de patiënt
zijn oogleden niet meer kan sluiten, is ook blindheid mogelijk. Soms moeten
ledematen worden geamputeerd. En dan is er nog de sociale uitsluiting waarmee
veel leprapatiënten worden geconfronteerd.
7
3. Hoelang bestaat de ziekte al (dat men weet)?
4000 jaar
4. Wat moeten melaatsen doen ten tijde van het Oude Testament (de Bijbel)?
”Wie door huidvraat aangetast is, moet zijn kleren scheuren, zijn haar los laten
hangen, baard en snor bedekken en “Onrein, onrein!” roepen. Als onreine moet
hij apart wonen en buiten het kamp verblijven.”
5. Wat was de oorzaak van lepra volgens de mensen in de middeleeuwen? Hoe
en waar moesten ze dan leven? Wat waren leprozerieën?
Hoewel lepra bij ons nu volledig is uitgeroeid, kwam de ziekte tot de jaren 1940
ook voor in Europa. Lijders aan de ziekte werden door de wet 'dood geacht' en
moesten de samenleving verlaten. Ze mochten geen contact hebben met de
gemeenschap. Zij leefden in afzondering. Wanneer ze zich verplaatsten,
moesten ze van ver hun komst aankondigen met een ratel of klepper. Zo kon
iedereen zich tijdig uit de voeten maken. Begin jaren 1900 liepen
leprapatiënten in Noorwegen zelfs nog rond met een koebel.
Een ‘leprozerie’, ‘leprakolonie’ of ‘leprozenhuis’, is een inrichting (een speciaal
soort ziekenhuis) voor lepralijders, waar zij geïsoleerd werden gehouden van de
rest van de bevolking, om te voorkomen dat deze ook zouden worden besmet
met lepra. In de middeleeuwen, vooral na de kruistochten, werden er overal in
West-Europa veel van deze inrichtingen gebouwd.
6. Hoeveel leprapatiënten zijn er vandaag nog en in welke landen?
De strijd is echter nog verre van voorbij. In 2005 kwamen er nog 400.000
nieuwe patiënten bij die tijdig moesten worden behandeld. Bovendien zijn er
nog 2 tot 3 miljoen patiënten met blijvende verminkingen die nazorg nodig
hebben. Verspreiding in 2003:
8
7. Hoe kan men lepra genezen? Hoelang duurt zo’n behandeling?
Ondanks veel onderzoek is er nog altijd geen vaccin tegen lepra gevonden.
Tegenwoordig is lepra dankzij een effectieve antibiotica-cocktail (MDT) goed
te genezen. Een vroegtijdige opsporing voorkomt verminkingen. Preventie is dan
ook een prioriteit. De gezondheidsmedewerkers van Damiaanactie gaan van dorp
tot dorp. Ze geven voorlichting over de ziekte en onderzoeken mogelijke
patiënten op ongevoelige vlekken en bestuderen huiduitstrijkjes onder de
microscoop. Zo sporen ze lepra op. Leprapatiënten krijgen een cocktail van
verschillende medicijnen toegediend: de polichemotherapie. Hierdoor genezen
ze sneller. Afhankelijk van het soort lepra duurt de behandeling 6 tot 24
maanden. Het kostenplaatje om één patiënt te genezen is 40 euro! Het is van
groot belang dat patiënten hun medicijnenkuur afmaken (is soms een probleem
in arme landen!).
Letsels en verminkingen die de patiënt al opgelopen heeft kunnen niet meer
genezen worden maar wel verzorgd.
9
10