LEERLINGENDISK SCALA vwo


Bonhoeffer College Castricum
ANW opdracht 4.1.4.33
Handleiding Skymap Pro
Inleiding
Er is tegenwoordig veel software te koop waarmee je de sterrenhemel op je beeldscherm kunt toveren.
Eigenlijk is dat maar namaak: je kunt veel beter zelf naar de sterrenhemel kijken en je waarnemingen
zelf te doen. Maar als je het goed gebruikt is zo'n programma juist een uitstekend hulpmiddel. Op elk
tijdstip en op iedere plaats op aarde ziet de sterrenhemel er anders uit Je hoeft alleen aan te geven waar je je
ergens op aarde bent en op welk tijdstip je de hemel wenst te zien, en zo'n programma toont de hemel op je
beeldscherm.
Op je Scala cd-rom bevindt zich het planetariumprogramma SkyMap. Je vindt dit programma in de
directory Scala\Scllvwo\skydemo\skymap32. (Als je de Cd-rom op je harde schijf hebt geïnstalleerd kan de
plaats iets afwijken). In deze handleiding worden opdrachten schuingedrukt weergegeven.
Het programma is een gratis demonstratieprogramma. Je kunt het echte programma (met meer
mogelijkheden) ook kopen, zie hiervoor het helpbestand.
Start Skymap door te klikken op skymap32.exe. Na starten vraagt het programma om de plaats van de cdrom. Negeer deze vraag en druk gewoon op <Enter>. Wacht tot de drukknop [OK] zwart wordt en druk
hier dan op. Nu start het programma op.
opdracht 1 Positie en tijd opgeven
Als eerste moet je doorgeven aan het programma waar je je precies op aarde bevindt en welke
tijdzone op die positie geldt.
Start het programma. Kies in de linker knoppenbalk de knop [location] (kleine wereldbol). Je kunt dan de
geografische lengte en breedte opgeven van de plaats waar je je waarnemingen wilt verrichten. Zorg dus dat
je die bij de hand hebt. Geef op in welke tijdzone je bent en controleer of de klok van je computer gelijk
loopt.
1. Zoek met behulp van de grote Bosatlas de geografische lengte en breedtegraad op van Castricum
lengtegraad
breedtegraad
= …………….
= …………….
2. Vul in het zelfde scherm in in welke tijdzone je bent. Daarvoor moet je invullen hoeveel minuten je voor
of achter loopt op de standaardtijd UT (Universal Time), waarbij de uurzones gedefinieerd worden t.o.v.
de nulmeridiaan die over Greenwich loopt. (Wij bevinden ons ten oosten van Greenwich.)
Tenslotte kruis je het hokje [saving daylight] aan als het zomertijd is.
timezone
zomertijd
= ……… minuten voor/na UT
= ja/nee
Bewaar deze instelling door in het menu FILE (linksboven) de optie SAVE AS DEFAULT te kiezen.
Meestal zul je de waarnemingen vanuit je woonplaats verrichten, maar het is wel handig als je 's middag
al sterrenkaarten kunt maken voor 's avonds. Als je in de bergen op vakantie gaat, dan is de
sterrenhemel heel helder en dan kun je met zo'n programma al weken van tevoren kaarten van de
sterrenhemel maken. Je kunt ook meten vanuit een andere positie op aarde. Daarvoor klik je in het location
window linksonder op een van de plaatsen die in de lijst voorkomen
opdracht 2 Onze eerste Sterrenkaart
Stel je voor het is nu 17.00 en je wilt sterrenkaarten voor vanavond gaan printen. Je wilt bijvoorbeeld om
22.00 uur buiten naar de sterren kijken. Eerst moet je er goed op letten wat een sterrenkaart voorstelt. Je
kijkt altijd van binnenuit tegen de hemelbol aan en niet van buitenaf.
Je gaat nu vijf kaartjes uitprinten van de sterrenhemel zoals die om 22.00 uur te zien zullen zijn.
Achtereenvolgens in Noordelijke, Oostelijke, Zuidelijke en Westelijke richting. En tenslotte de hemel in het
Zenit: loodrecht boven je. Als je ook precies om 22.00 uur buiten naar de sterrenhemel gaat kijken kun je
de gegevens van de print vergelijken met je waarnemingen buiten.
3. Klik op het [klokje] in de linker knoppenbalk en er opent zich weer een window: vul als tijd in:
22:00:00 en klik op OK. Je kunt nu kiezen in welke richting je wilt kijken.
Klik nu links op de knop [N], dan verschijnt de sterrenhemel, zoals je die 's avonds om tien uur zult zien
in noordelijke richting. Klik op het printertje (naast de rode pijl) in de knoppenbalk bovenin het scherm
en je krijgt een print van de hemel in noordelijke richting. Doe dit hetzelfde voor oost [E], zuid [S], west
[W] en tenslotte het zenit [Z].
opdracht 3 Coördinatenstelsels
De positie van sterren geven we aan met zogenaamde hemelcoördinaten. Het eenvoudigste systeem is
gebonden aan de plaats waar jij je bevindt. We noemen dit het hoogte-azimuthsysteem.
Het is net als met geografische breedte en lengte. De hoogte komt overeen met de geografische breedte.
De hoogte van een ster kun je net zo bepalen als die van de zon. Zie handboek bladzijde 246.
Het azimuth komt overeen met geografische lengte. De azimuthhoek loopt van 0 tot 360°. Het noorden is
0°, het oosten 90°, het zuiden 180° en het westen 270°.
Je moet nu eerst de noordelijke nachthemel weer afbeelden. Klik op de knop [N]. Vervolgens beelden we
het rooster af. Klik op de gele knop rechts met daarop de letter [A]. Het kan zijn dat je er een paar keer op
moet klikken, maar dan zie je een mooi lijnenrooster verschijnen.
4. Waar staat de Grote Beer?
Je kunt volstaan met de coordinaten van de helderste ster op te geven.
hoogte
= ………. graden
azimuth
= ………..graden
5. Je kunt nu de coördinaten van de poolster vinden, (zie handboek blz 247)
De poolster geeft altijd het Noorden aan
hoogte
azimuth
= ………. graden
= ………..graden
6. Kun je het sterrenbeeld Orion ook vinden? (Verander zonodig de richting waarin je kijkt)
Geef de coordinaten van de quasar in de centrale gordel van Orion.
hoogte
= ………. graden
azimuth
= ………..graden
7 Probeer aan de hand van je kaartjes nog enkele andere sterrenbeelden te vinden.
Je kunt ook de namen van sterren zichtbaar maken. Druk op de knop met de de gele ster in de knoppenbalk
rechts. Kruis het vakje [propernames] aan en geef aan alleen sterren met een magnitude (helderheid) > 4.
8 Geef de positie van de sterren Pollux en Castor aan.
Pollux
hoogte
azimuth
= ………… graden
= ………… graden
Castor
hoogte
azimuth
= ………… graden
= ………… graden
9 Als je een uur later kijkt, wat is er dan veranderd?
…………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………..
10 Is dit eenvoudige coördinatensysteem erg handig in gebruik?
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
opdracht 4 De ecliptica
Zon en planeten liggen samen min of meer in een groot plat vlak: de ecliptica. De ecliptica maakt een
hoek met de horizon. Een planetariumprogramma geeft ook aan waar de ecliptica ligt en waar je dus
meestal de planeten kunt vinden.
Plaats nu op het scherm de zuidelijke hemel. Je ziet dan wat hoger een gebogen lijn lopen. Dat is de
ecliptica en de posities van zon en planeten liggen steeds in de buurt van deze kromme. De kromme lijn op
de hoogte 0o onder in je scherm geeft de horizon aan.
11. Staat er vandaag om 22.00 uur een planeet boven de horizon? Zoja vul de naam/namen dan in.
Experimenteer met de tijdinstelling om te zien hoe de planeten langs de ecliptica verschuiven. Kijk
eventueel ook in de de andere richtingen (O en W)
……………………………………………………………………………………………….
opdracht 5 Wat vindt er vandaag allemaal aan de hemel plaats?
Kies het menu TOOLS en kies daaruit DAILY EVENTS.
12. tijdstip van zonsondergang
…………………
13. tijdstip van venusondergang
………………….
Kies het menu TOOLS en kies daaruit PHASES OF THE MOON
14. Noteer de data voor de volle maan in de komende twee maanden.
december
………………………………………………………………..
januari
………………………………………………………………..
Als je het programma leuk vindt kun je het helpbestand raadplegen en verder experimenteren.
Veel plezier met Skymap.
PS Er is inmiddels een nieuwere versie van Skymap Pro (versie 7.0) uitgebracht, kijk op de ANW- website
op de bronnenpagina voor een downloadinstructie.