Sterrenkunde voor beginners

R E P ORTAGE
Wie op een zeldzame zwoele zomeravond wacht tot
de avond valt en dan naar de hemel tuurt, is toeschouwer van één van ‘s werelds mooiste natuurfenomenen. De sterrenhemel is er voor iedereen,
gratis en voor niks. Sterrenliefhebber Peter Henderickx legt uit hoe je met een minimum aan materiaal
en inspanningen aan sterrenkunde kan doen.
Sterrenkunde voor beginners
ltekst: Ruth Van Caekenberghe beeldkeuze: Luc Loosveldl
Peter werd op zijn veertiende begeesterd door zijn leerkracht
aardrijkskunde en diens plastische omschrijvingen van de
kosmos: “De dans van de planeten, de melkweg, zonsverduisteringen, ik was er door gebeten. Van een ver familielid kreeg
ik een oude sterrenkaart uit 1965 in handen. Ik begon de hemel
af te zoeken. Ik kocht mijn eerste verrekijker. Later ook een
telescoop die ik na een paar jaar telkens weer verkocht voor een
groter exemplaar. Nu ben ik actief in de Vlaamse Vereniging voor
Sterrenkunde, afdeling Scheldeland, die regelmatig sterrenkijkavonden en lezingen organiseert in de regio Wetteren - Overmere
- Zele - Lokeren.”
22
Met het blote oog
Je hebt niet veel nodig om naar de sterren te kijken. “De enige
voorwaarde is mooi weer. Hieronder verstaan we een open
hemel, zonder wolken of mist”, vertelt Peter, “verder is een goede
sterrenkaart of planisfeer een aanrader. Dit is een kaart met een
draaischijf die de stand van de sterren per maand weergeeft. Zo
weet je welke richting je moet uitkijken om een bepaald sterrenbeeld te zien. Je kan er al één kopen voor 10 euro in de boekhandel. De stand van de planeten kan je niet op een kaart vastleggen
omdat die nog eens apart rond de zon bewegen.
Ze staan dus altijd ergens anders. Vroeger moest je daarvoor een
jaarboek aanschaffen, maar tegenwoordig kan je de stand van
de planeten heel gemakkelijk op het internet opzoeken, zoals op
http://hemel.waarnemen.com. Een voorbeeld: je zoekt Jupiter en
de site zegt je dat die momenteel in Taurus staat. Dan zoek je met
je sterrenkaart Taurus op en zie je in dat sterrenbeeld een heel
helder punt staan. Dit is zelfs met het blote oog goed te zien. Met
een verrekijker zie je dan een klein bolletje met maantjes rond.”
Van verrekijker tot telescoop
“Met het blote oog kan je al heel wat waarnemen aan de hemel:
sterren, planeten, satellieten, de maan … Met een verrekijker kan
Doe mee met de puzzel op pagina 17 en
maak kans op een telescoop
Waarde: 189 euro.
Peter Henderickx
je dit alles wat meer in detail bekijken”,
legt Peter uit “zoals die maantjes rond
Jupiter. Maar ook onze maan vertoont
dan zijn structuren en kraters. Je zal
ook merken dat de sterren verschillende
kleuren hebben.
Dit heeft te maken met de materie die ze
verbranden en de oppervlaktetemperatuur. Hoe blauwer, hoe heter, hoe roder,
hoe minder warm. Maar ook kometen die
langs de zon scheren en wiens ‘staart’
wordt geactiveerd door de zonnewind
leveren een spectaculair beeld op. Wie al
enkele maanden aan astronomie doet en
de microbe te pakken heeft, kan zich een
telescoop aanschaffen.
Met een startersmodel kan je echt al goed
inzoomen op planeten. Je zal er bijvoorbeeld de wolkenbanden rond Jupiter mee
waarnemen. Of de ringen van Saturnus.
Maar ook sterrenhopen en nevels zal je
er scherper mee zien. Telescopen zijn
goed om in te zoomen, met een verrekijker
bekijk je een veel ruimer gebied.”
Lastminutebeslissing
Je kan perfect in je eigen tuin de sterrenhemel bestuderen. Toch geldt de regel,
hoe donkerder en hoe meer afgelegen,
hoe beter. Peter: “Wie met vakantie
gaat naar het Zuiden, zal daar een veel
helderder sterrenhemel zien. Het klimaat
is er droger en de lucht transparanter. Er
is ook minder licht- en luchtvervuiling.
Dichterbij is een uitstapje naar de Hoge
Venen een aanrader. Wat meer in de buurt
zou je naar het Molsbroek in Lokeren,
de Kalkense Meersen of het Heidebos in
Moerbeke kunnen gaan. Maar heel vaak
is sterren kijken een lastminutebeslissing,
dankzij het grillige Belgische weertje. De
tuin is dan natuurlijk de ideale plaats. Let
wel, warme kledij is absoluut noodzakelijk. De avond kan zwoel beginnen, maar
bij heldere hemel koelt het razendsnel
af. Bovendien zit je de hele tijd stil. Een
‘druppeltje’ om op te warmen is ook geen
aanrader. Alcohol vernauwt de pupillen
Kijken met kids
Sterren kijken is een leuke activiteit om samen met je kinderen te doen. Zeker in de
zomervakantie kan je kroost toch eens voor één keertje wat langer opblijven?
De tips van Peter:
• Knutsel overdag zelf lampionnen in elkaar en maak ’s avonds laat een tocht door het
donker naar een afgelegen plek. Als het pikdonker is kan je de melkweg lokaliseren
aan de hand van een sterrenkaart.
• In de nacht van 12 op 13 augustus bereikt de meteorenzwerm Perseïden zijn
maximum. Meteoren worden in de volksmond ook wel vallende sterren genoemd. In
werkelijkheid gaat het niet om sterren, maar om minuscule stukjes steen en gruis die
onder hoge snelheden de aardatmosfeer binnenkomen en verdampen. Gewoon op je
rug liggen, naar de heldere hemel kijken en je ziet er gegarandeerd enkele.
Vergeet niet een wens te doen!
• Bezoek een volkssterrenwacht zoals de UGent Volkssterrenwacht Armand Pien
in Gent of de Volkssterrenwacht MIRA in Grimbergen. Ga zelf aan de slag met de
nieuwste meetinstrumenten en de meest geavanceerde telescopen. Of maak een
uitstap naar het Planetarium in Brussel. Er worden prachtige films vertoond
met een indrukwekkende 360° projectie.
Foto: Een sterrenkijkdag in Lokeren. ©Nieuwsblad.be.
en is dus slecht voor je nachtzicht. Dat
nachtzicht zal ook een pak beter zijn als je
een zaklamp met rood licht gebruikt.”
“Sterren kijken is voor mij puur genieten”,
besluit Peter, “’s avonds daalt er een soort
rust neer. Je hoort andere dierengeluiden,
het geroezemoes van het verkeer sterft
langzaam uit. Je voelt de natuur echt tot
rust komen. En dan plots ontplooit die
sterrenhemel zich en zie je duizenden
sterren. Het zorgt voor een enorm ontspannend gevoel.”
23
Wist je dat …
… op het ogenblik dat je een ster
ziet, het licht gemiddeld al zo een
100 à 200 jaar heeft gereisd om
tot bij ons te komen? De kans dat
die ster ondertussen is uitgedoofd, bestaat, maar is zeer klein.
De gemiddelde levensduur van
een ster is immers 6 miljard jaar.
… Chinese geschriften van 1 000
na Christus een ontploffing van
een ster beschrijven? Wie nu
naar die beschreven plek in de
ruimte kijkt, ziet inderdaad geen
ster meer, maar een nevel van uit
elkaar gespatte materie.
… wij gemaakt zijn van sterrenstof? Wij bestaan uit koolstof en
waterstof, ontstaan uit kernfusie
die plaatsvond in sterren. Welk
prinsesje wil nu niet horen dat ze
uit sterrenstof bestaat?