Ondervoeding bij kwetsbare ouderen in de thuissituatie

Ondervoeding bij
kwetsbare ouderen in
de thuissituatie
Voorkomen
Herkennen
Behandelen
Verwachtingen
•
Wat verwacht je van deze cursus?
•
Ik ga niet weg voordat ik …….. heb geleerd / besproken
•
Wie was je laatste ondervoede cliënt?
Doelstelling van deze workshop
•
Het kennen en herkennen van de risicofactoren voor het ontwikkelen van
ondervoeding?
•
Inzicht in jouw rol in de preventie, herkenning en behandeling van
ondervoeding
•
Inzicht in de multidisciplinaire taakverdeling rond het zorgprobleem
ondervoeding
•
Samen nadenken over: Wat is de optimale zorg voor de kwetsbare
thuiswonende oudere met (risico op) ondervoeding.
Wat gaan we doen?
•
Wat is ondervoeding?
•
Hoe vaak komt ondervoeding voor?
•
Wie hebben risico op ondervoeding?
•
Screening en behandeling
•
Casus meneer Viool en / of meneer Timmerman
•
Multidisciplinaire samenwerking
•
Praktische toepassing
Hoe vaak komt ondervoeding voor?
Doe een schatting!
•
Patiënten met thuiszorg?
•
Griepprik populatie?
•
De verpleeg en verzorgingshuisbewoners?
Thuiswonende ouderen met
thuiszorg
Thuiswonende ouderen LASA
cohort
Thuiswonende ouderen voor
griepprik bij de huisarts
Leeftijd
(jaar)
LASA
(n)
Huisarts Thuiszo
(n)
rg (n)
65-69
209
476
71
70-74
336
502
93
75-79
269
428
157
80-84
247
305
188
≥ 85
206
167
305
Prevalentie ondervoeding LPZ 2004-2015
Conclusie: Prevalentie daalt licht en gestaag
Hoe vaak komt ondervoeding voor?
•
Patiënten met thuiszorg?
30 tot 40%
•
Griepprik populatie? 7 tot 22% - leeftijd
•
De verpleeg en verzorgingshuisbewoners? 15 tot 20%
Factoren die de voedingsstatus
beïnvloeden bij ouderen
Fysisch
Psychisch
Sociaal
Medisch
Afnemende
smaak en geur
Depressie
Kauwproblemen
Verminderde
mobiliteit
(spieren, botten)
Vertraagde
opname
Angst
Mogelijkheid om
boodschappen te
doen
Mogelijkheid om
eten te bereiden
Eenzaamheid
Financiële
status/armoede
Ziekte
Ontregeling van
het verzadigingsgevoel
Veranderingen in
de levenssituatie
Minder dagelijkse
dingen kunnen
uitvoeren
Medicijnen
Minder maagzuur
Verdriet
Alleen eten
Alcoholverslaving
Minder vetvrije
lichaamsmassa
Zwaarmoedigheid
Slikproblemen
Dementie
Morley, 1997
Gevolgen ondervoeding
Soorten ondervoeding
De oorzaak bepaalt het gevolg
OORZAAK
GEVOLG

Inname

Spiermassa ↓

Ziekte / inflammatie

Gewicht ↓

Insuline resistentie

Rustverbruik ↓ of ↑

Inactiviteit


Veroudering
Activiteit ↓ en daardoor
totale energieverbruik ↓


Anabole resistentie
Eetlust ↓
Risicogroepen ondervoeding?
•
Inzet thuiszorg, wonen in woonzorgcentrum
•
Ouderen (> 80 jaar)
•
Meerdere ziekten, chronisch ziekte
•
COPD, hartfalen, CVA, depressie, dementie, IBD, decubitus, RA, maligniteiten
•
Polyfarmacie
•
Lichamelijke beperkingen (fractuur)
•
Niet passende gebitsprothese, kauw- of slikproblemen
•
Rond opname in het ziekenhuis
•
Psychosociale problemen en verwaarlozing;
•
Alcohol- of drugs misbruik
•
Vereenzaming
LESA Ondervoeding (2010)
onderschrijft:
•
Aandacht voor ondervoeding bij risicogroepen is van groot belang en
samenwerkingsafspraken zijn nodig
•
Ondervoeding komt in de thuiszorg en in de verzorgingshuizen bij meer
dan 20% van de cliënten voor.
•
SNAQ65+ en Gewicht- en gewichtsverlies65- zijn geschikte instrumenten
(naast definitie ondervoeding)
•
De werkgroep is van mening dat alle cliënten met ondervoeding naar een
diëtist moeten worden verwezen
Link naar LESA: http://www.stuurgroepondervoeding.nl/wpcontent/uploads/2015/02/LESA_Ondervoeding.pdf
Wie is ondervoed?
Herkennen van ondervoeding
Ondervoeding = te weinig spiermassa
Meest gebruikte criteria voor ondervoeding:
•
•
Lage BMI

< 18,5 (< 65 jaar)

< 20 (≥ 65 jaar)

< 21 bij COPD
Onbedoeld gewichtsverlies

>10% onbedoeld gewichtsverlies in de laatste 6 maanden

> 5% in de laatste maand
Screening op risico en op bestaande
ondervoeding
Snel en eenvoudig maar wel met een stevige wetenschappelijk basis
https://www.youtube.com/watch?v=_pwUdt_CnSM
digitale SNAQ65+
•
www.goedgevoedouderworden.nl/zelftest
Oefenen……
Screen met de SNAQ 65+ en volg de stappen die
bij de uitslag staan vermeld
Praktijkvoorbeeld – Meneer Viool
Is deze meneer ondervoed?
De wijkverpleegkundige komt bij meneer voor hulp met
oogdruppels en steunkousen. SNAQ65+ afnemen?
Wat te doen bij een rode score?
Welke rol is er voor de
•
POH/Huisarts
•
Wijkverpleging
•
Diëtist
•
Andere disciplines?
Bediscussieer in groepjes
van 3, noteer antwoorden
duur: 10 minuten
Meneer Viool heeft risico op ondervoeding!
•
Inzet thuiszorg, wonen in woonzorgcentrum
•
Ouderen (> 80 jaar)
•
Meerdere ziekten, chronisch ziekte
•
COPD, hartfalen, CVA, depressie, dementie, IBD, decubitus, RA, maligniteiten
•
Polyfarmacie
•
Lichamelijke beperkingen (fractuur)
•
Niet passende gebitsprothese, kauw- of slikproblemen
•
Rond opname in het ziekenhuis
•
Psychosociale problemen en verwaarlozing;
•
Alcohol- of drugs misbruik
•
Vereenzaming
Welke zorgverleners moeten betrokken worden?
Wat is het hoofdprobleem?
Somatisch
Functioneel
Psychisch
Sociaal
BMI 25,1 (lengte
1.75m/ 77kg), 12 kg
gewichtsverlies in 1
jaar
Stok bij het lopen
Lijkt te chargeren
Alleen levend,
beperkte mantelzorg
Te lage spiermassa
(VVMI <P10)
Alcoholmisbruik?
Slechte visus
Val risico
Hypercholesterolemie
Ging naar gym, nu
al maanden niet
meer
Voedingsinname 80%
van behoefte, te
weinig eiwit, vit / min
↓ spierkracht
(knijpkracht P15)
Eenzaamheid
Rouw
Weduwnaar, mist
zijn vrouw
Geen kinderen
Alleen eten, weinig
mogelijkheden om
zelf eten te bereiden
Diagnose voedingstoestand
83 jarige alleenwonende meneer met ondervoeding door onbedoeld
gewichtsverlies (±10% in 1 jaar) en een te lage spiermassa. Er is
sprake van sarcopenie.
De voedingsinname is inadequaat, vooral op eiwit. 30% van
energieinname wordt geleverd door alcohol. Vitamine en
mineralenstatus marginaal.
Er is sprake van rouw en eenzaamheid. De sociale contacten en
lichamelijke activiteit (gym, engelse les) nemen af door lichamelijke en
psychische problematiek.
Behandeling?
•
Kennisoverdracht voor zelfmanagement
•
Beweging
•
Optimaliseren voedingsinname (eiwit, multivitamine preparaat, suppletie
op basis van labuitslag)
•
Maatschappelijk werk / mantelzorg / …..
•
Eetvoorziening in de buurt (Resto van Harte, restaurant in
verzorgingshuis in de buurt, Appetito, …..
•
……….
•
MULTIDISCIPLINAIR – wie heeft de regie?
Stel patiënt blijkt ondervoed, wat kan je
betekenen in de behandeling?
•
Na screenen met de SNAQ 65+:
•
Inschatting voedingsinname van patiënt
•
Eerste voorstel voor aanpassing in de voeding
Wanneer eet een cliënt voldoende?
•
Is dit genoeg?
•
Of dit?
•
Of dit?
Aanbevolen dagelijkse hoeveelheden
Folder Voedingscentrum:
http://www.stuurgroepondervoeding.nl/wpcontent/uploads/2015/11/folder-ondervoedingvoedingscentrum.pdf
Wat is een goede warme maaltijd?
een heel bord:
2 à 3 aardappels / 150 gram groente
Genoeg
portie vlees (75 – 100 gram) / 150 ml
nagerecht (melkproduct)
een half bord:
1 à 2 aardappels / 100 gram groente
Redelijk
een klein stukje vlees (50 gram) / 100 ml
nagerecht (melkproduct)
een kwart bord:
1 aardappel / een klein beetje groente / geen
vlees en wel een melkproduct als nagerecht
OF een klein stukje vlees en geen
nagerecht
Te weinig
Wat is een goede broodmaaltijd?
een heel bord:
2 boterhammen besmeerd met
margarine
Genoeg
2 x vleeswaren / kaas beleg
een melkproduct
een half bord:
•
1 boterham met zoet beleg
•
een melkproduct
een kwart bord:
•
1 boterham of beschuit of cracker
met zoet beleg
•
geen melkproduct
Redelijk
Te weinig
Wanneer kan er sprake zijn van een
probleem?
•
Als een cliënt de afgelopen week meer dan 3 dagen te weinig heeft gegeten
•
Als een cliënt langer dan een week redelijk eet
•
Als er sprake is van:
•
•
Lege koelkast
•
Producten in de kast die over de houdbaarheidsdatum heen zijn
•
De cliënt problemen heeft met boodschappen doen en/of koken en/ of
eten
•
Geen eetlust en / of misselijkheid
……
Bronnen van informatie over de
voedingsinname
•
De inhoud van de koelkast
•
De hoeveelheid voorraad
•
De versheid: houdbaarheidsdata
•
Restjes
•
De mogelijkheden om boodschappen te (laten) doen en/of te (laten) koken
•
Eetlust, gebitsproblemen (kauwproblemen), slikproblemen, conditie
(vermoeidheid)
Wat kun je als praktijkondersteuner /
wijkverpleegkundige doen?
•
Geef informatie over de gevolgen van te weinig of redelijk eten en het
belang van een goede voeding
•
Adviseer normale hoeveelheden, volle producten en extra eetmomenten (6x
per dag)
•
Overleg met huisarts en diëtist
•
Geef een folder mee (bijv. ‘Denk niet te licht over uw gewicht’)
•
Bespreek of een andere maaltijdvoorziening mogelijk/nodig is
•
Wijs op de website www.goedgevoedouderworden.nl
Praktische adviezen bij (risico op)
ondervoeding
•
Eet meerdere keren per dag: 3 hoofdmaaltijden en meerdere tussenmaaltijden
•
Kies voor volle producten
•
Besmeer brood royaal en gebruik dubbel broodbeleg
•
Bereid de warme maaltijd met wat extra boter, olie of room
•
Probeer samen met anderen te eten
•
Kies voor energierijke dranken
•
Zorg voor voldoende variatie (warm/koud, zoet/hartig)
•
Zorg voor lichaamsbeweging
•
Eet rustig en kauw goed
Praktische tips tussenmaaltijden
Adviseer twee tot drie maal per dag een tussentijdse verstrekking die voldoende eiwit
en energie bevat. Denk aan:
•
Volle (vruchten)kwark
•
Chocolademelk (+ slagroom)
•
Ragout
•
Cracker met een gekookt ei
•
Blokjes kaas en/of plakjes worst
•
Evergreen
•
Amandelbroodje
•
Pannenkoek
•
Roomijs/zelfgemaakte milkshake
Risicoprofiel van 100 thuiswonende ondervoede
ouderen bij eerste consult diëtist
1. Bent u onbedoeld afgevallen?
68%
2. Vindt u uw gewicht te laag?
51%
3. Heeft u in de afgelopen maand minder
gegeten dan normaal?
51%
4. Heeft u maag- of darmproblemen?
30%
5. Vindt u dat u niet gezond eet?
13%
6. Heeft u hulp nodig bij boodschappen
doen en koken?
43%
7. Heeft u last van vermoeidheid?
57%
8. Heeft u pijnklachten?
33%
9. Bent u somber en/of verdrietig?
19%
Uitgangspunten begeleiding
ondervoede cliënten
Doelen
•
Alle cliënten die tot de geselecteerde risicogroep(en) behoren worden regelmatig
(volgens) afspraak gescreend
•
Ondervoede cliënten worden < 1 werkdag verwezen naar de diëtist (lokaal
protocollair verwijsbeleid)
•
Optimale voeding op eiwit- en energiebehoefte
•
•
80% van de acute ondervoede patiënten < 10 werkdagen
•
80% van de chronisch ondervoede patiënten < 1 maand
< 1 resp. 3 maanden stabilisatie van de voedingstoestand
•
Gewichtshandhaving / gewichtstoename (armomtrek)
•
Handhaving / verbetering fysiek functioneren
Nog een casus:…..
Meneer Timmerman
En wat te doen bij
ondervoeding door ziekte?
•
http://www.rtvoost.nl/nieuws/default.aspx?nid=169314&cat=1#.UvpwhHW9
FYs.email
•
Heeft meneer Timmerman risico op ondervoeding?
•
Welke signalen zijn belangrijk in de herkenning van ondervoeding bij deze
groep?
Bediscussieer in groepjes
van 3, noteer antwoorden
duur: 10 minuten
Meeste winst is te halen in het precachexie stadium!
Welke zorgverleners moeten betrokken
worden? Wat is het hoofdprobleem?
Somatisch
Ziekte van Kahler
BMI 24, 5 kg
gewichtsverlies in 4
maanden
Te lage spiermassa
(VVMI <P15)
Verminderde eetlust
Inflammatie (CRP 76)
Voedingsinname
70% van behoefte
voor energie en 60%
voor eiwit
Functioneel
↓ spierkracht
(knijpkracht P5)
Stok bij het lopen
Val risico
Psychisch
Sociaal
Stabiel
Getrouwd
Realistisch over zijn
ziekte en prognose
Dochter woont in de
buurt, mantelzorger
Netwerk vanuit kerk
Voedingstoestand
79 jarige meneer met ziekte van Kahler. Is ondervoed (cachexie) door
inflammatie en verminderde eetlust. Er is onbedoeld gewichtsverlies en
een te lage spiermassa.
De voedingsinname is inadequaat in eiwit ((60%) en energie (70%). Het
sociale netwerk is goed. Er is genoeg hulp in de omgeving.
Behandeling?
•
Doorsturen naar de diëtist
•
Optimaliseren voedingsinname
•
Beweging
•
Organisatie en voorlichting mantelzorg
•
……….
•
MULTIDISCIPLINAIR – wie heeft de regie?
Hoofdboodschap:
Stem de multidisciplinaire zorg goed af!
•
Wie screent en wanneer?
•
Wie heeft de regie binnen de zorg voor de ondervoede patiënt?
•
Wat kan jij (POH/ wijkverpleegkundige) betekenen?
•
Hoe vinden de disciplines elkaar voor informatie overdracht?
•
Wie is de diëtist in de regio?
Behandeling
•
Volg de adviezen op de SNAQ 65 kaart
•
Geef een brochure mee, wijs op www.goedgevoedouderworden.nl
•
Overleg met huisarts of diëtist
•
Geef globale voedingsadviezen
Hoe gaan we onze zorg optimaliseren?
Wat valt er volgens jullie te verbeteren
in de vroege herkenning en behandeling van
de ondervoede patiënten in de dagelijkse praktijk?
Neem 10 minuten om dit te
bediscussiëren in groepjes van 3
•
Korte termijn?
•
Lange termijn?
•
Wie is hiervoor verantwoordelijk?
Praktische tips
•
•
•
Breng de sociale kaart in beeld:
•
gecertificeerde diëtisten/wijkzorgteams
•
http://dieetditdieetdat.nl/
Maak afspraken over:
•
informatie-uitwisseling,
•
het signalering- en weegbeleid en het verwijsbeleid
•
wie de regie heeft en aanspreekpunt is voor de patiënt/ diens naasten en
mantelzorger.
•
beleid, werkwijze + verantwoordelijkheden af
•
evaluatie + rapportage van de behandeling
•
sondevoeding onderling en met bestaande transmurale afspraken af
Evalueer regelmatig de gemaakte afspraken