Limburgse economie groeit licht

Regiovisie Limburg
ING Economisch Bureau
Limburgse economie
groeit licht
Sterkste herstel in Noord-Limburg
Na twee jaar van krimp is in 2014 in Limburg weer
sprake van economische groei. De verwachte groei
is 0,4%. Daarmee presteert de regio iets onder het
landelijk gemiddelde. Noord-Limburg groeit naar
verwachting sneller dan Midden- en Zuid-Limburg.
Naast verdere verbetering in 2014 in exporterende
sectoren als industrie, groothandel en transport levert ook de bouw inmiddels weer een positieve bijdrage aan de groei. In 2015 is er in alle drie de Limburgse regio’s sprake van groei. Voor de gehele
provincie bedraagt de groei in 2015 0,7% en dat is
lager dan landelijk wordt verwacht (1,3%).
1. Het herstel van de economie zet dit jaar in. Wat
merken ondernemers in Limburg daarvan?
Ruim vijf jaar na de intrede van de economische neergang
lijkt houdbaar economisch herstel zich eindelijk in te zetten.
Toch is de verwachte groei voor de Nederlandse economie
met 0,6% in 2014 nog erg beperkt. De effecten van de zwakke economie blijven merkbaar. Mede hierdoor houdt het ING
Economisch Bureau ook voor 2015 rekening met een geringe
economische groei voor Nederland (1,3%). De economie in
Limburg herstelt in 2014 (0,4%) iets trager dan de rest van
Nederland en raakt in 2015 qua groei wat achterop (0,7%).
Dit komt omdat de groei van de voor de regio belangrijke
industrieën vertraagt en het herstel in consumentensectoren
wordt beperkt door bevolkingskrimp.
Tegenstelling tussen binnen- en buitenland
In buurlanden België en Duitsland groeit de economie sterker
dan in Nederland. Dit is gunstig voor Limburg en vooral ondernemers die internationaal zakendoen zullen eerder geneigd zijn te investeren (tabel 1). Voor bedrijven die zich op
de Nederlandse consument richten, vormt het uitblijven van
consumptiegroei nog steeds een rem op hun omzetontwikkeling. Winkeliers en horecaondernemers profiteren beperkt
van de aantrekkende economie. Groeiende bestedingen van
buitenlandse klanten kunnen echter wel al een impuls zijn.
Structureel gezien verliest de regionale detailhandel aan
draagvlak door vergrijzing en bevolkingskrimp.
Einde aan krimp bouwsector
De bouwsector in Limburg heeft de afgelopen jaren zwaar
geleden onder de sterk teruggelopen vraag naar nieuwbouw. Veel bouwbedrijven hebben de crisis niet overleefd of
zijn flink afgeslankt. De orderboeken in de bouw raken langzaamaan beter gevuld nu onder andere het aantal verkopen
op de woningmarkt toeneemt. Daarnaast heeft het marktherstel tot gevolg dat de prijsdruk licht af lijkt te nemen. Steeds
minder aannemers geven aan de prijzen te willen verlagen.
Door de verbeterende vooruitzichten verwacht ING Economisch Bureau dat de Nederlandse bouwproductie in 2014
groeit met 3,5% en in 2015 met 2%. Het herstel is in Limburg
onder andere zichtbaar in het aantal afgegeven vergunningen voor nieuwbouwwoningen. In het eerste halfjaar van
2014 werden ruim 460 vergunningen afgegeven, 60 meer
dan een jaar eerder. Verder profiteren bouwbedrijven tot
medio 2015 van het verlaagde btw-tarief op verbouw en onderhoud.
Figuur 1 Economische groeiverwachtingen 2014 en
(2015) in Limburg en omliggende regio’s
1,4% (1,4%)
0,6% (1,2%)
0,9% (0,9%)
1,4% (1,4%)
0,0% (0,9%)
1,3%
(1,7%)
0,4% (0,6%)
Bron: ING Economisch Bureau
2,0%
(1,5%)
Midden-Limburg minder conjunctuurgevoelig
Het groeitempo van de Limburgse economie over de afgelopen jaren vertoonde veel gelijkenis met het landelijke beeld.
In Limburg was in de periode 2009-2013 per saldo sprake
van krimp (-0,9%). Die was vergelijkbaar met de krimp van
de Nederlandse economie (-0,7%). De regio MiddenLimburg presteerde over die periode relatief stabiel (krimp
van -0,2%) terwijl Noord en Zuid-Limburg sterker meebewegen met de conjunctuur (beide -1%).
Chemie en maakindustrie groeimotoren in 2014
Limburg, en dan vooral het midden- en zuiden, kent een bovengemiddelde aanwezigheid van de industrie en profiteert
onder andere van de groei in de chemie en de metaal- en
machine-industrie. Naast industriële bedrijven profiteren ook
exporterende sectoren als groothandel en transport van toename van de uitvoer; deze sectoren zijn vooral in NoordLimburg sterk vertegenwoordigd. In 2015 is de aanjaagfunctie van de industrie als groeimotor kleiner en valt de groei in
Limburg (0,7%) terug tot onder het landelijke niveau (1,3%).
De dienstensectoren en detailhandel nemen het stokje van de
industrie gaandeweg over. Het economisch belang van de
dienstverlening is in Limburg echter kleiner waardoor de
provincie daar naar verhouding minder sterk van profiteert.
Tabel 1 Nederlandse economie in cijfers
(groei in % per jaar)
2013
2014 F
-0,7
0,6
Economische groei (BBP)
-1,6
-0,2
Particuliere consumptie
-0,3
0,3
Overheidsconsumptie*
-4,0
0,5
Bedrijfsinvesteringen
2,0
2,8
Uitvoer
2015 F
1,3
1,1
-0,2
2,1
3,4
Bron: ING Economisch Bureau *inclusief zorg
2. Dit jaar komt de groei opnieuw vooral van de export.
Kunnen ondernemers in de regio hiervan profiteren?
De goederenexport is in Limburg verantwoordelijk voor een
kwart van de toegevoegde waarde. Ten opzichte van bedrijven in de rest van Nederland zijn Limburgse bedrijven het
vaakst internationaal actief. Dat de goederenexport dit jaar
verder toeneemt, is dan ook een stimulans voor veel Limburgse ondernemers. De ontwikkeling verschilt wel per afzetgebied. In de westerse landen lopen het Verenigd Koninkrijk en de VS qua groei voorop. Toenemende politieke spanningen tussen het Westen en Rusland zijn echter ook een bedreiging voor een deel van de exporterende bedrijven. In
regionaal perspectief gaat het bijvoorbeeld om de tuinbouwbedrijven die direct of indirect worden geraakt.
40% van Limburgse export naar buurlanden
Voor grensregio’s zijn de buurlanden bij uitstek een belangrijke exportbestemming. Dit geldt zeker voor Limburg, zo
gaat meer dan 40% van de regionale export naar Duitsland
en België (figuur 2). Chemische producten (DSM, Sabic) zijn
goed voor meer dan een kwart van de Limburgse export
(landelijk 18%). Op het vlak van groente, fruit en bloemen
spelen bedrijven op het Fresh Park Venlo een belangrijke
functie in de export naar Duitsland. Daarnaast draagt de heropening van Mini-fabriek van VDL-Nedcar bij aan groei van
de auto-export.
Exportkansen in e-commerce, industrie en toerisme
Nederlandse ondernemers bevinden zich in Europees verband in de kopgroep wat betreft e-commerce. In verschillende Europese landen, waaronder België, loopt de ontwikkeling van webshops achter. Voor Nederlandse webshops
die de barrières op het gebied van wetgeving weten te
overwinnen zijn er kansen over de grens. Momenteel kent
Limburg naar verhouding weinig webshops maar is er wel
sprake van een inhaalslag. Tussen 2007 en 2013 is het aantal
webshops in Limburg het hardst gegroeid van alle provincies.
Voor industriële toeleveranciers biedt het vergroten van de
afzet aan de Duitse maakindustrie veel potentieel voor groei.
Vanuit ondernemersorganisaties en regionale verbanden is
het van groot belang om de wederzijdse banden aan te halen. Dit kan door het netwerk in de aanpalende regio Noordrijn-Westfalen uit te breiden maar ook door de banden met
industriële clusters in Baden-Württemberg en Beieren te versterken1.
Steeds vaker weten Belgische en Duitse toeristen Nederland
te vinden voor een stedentrip of kort verblijf. Bestedingen van
buitenlandse gasten zorgen in Limburg voor extra draagvlak
voor de detailhandel en horeca. Het is van groot belang dat
het accommodatie- en horeca-aanbod voldoet aan wensen
van buitenlandse toeristen. Het culinaire aspect is zeker voor
de Belgische gast een factor om rekening mee te houden,
aandacht voor streekproducten geeft hier invulling aan.
Figuur 2 Verdeling export Limburg naar bestemming (2012)
Duitsland
28%
37%
België
Frankrijk
Verenigd Koninkrijk
3%
5%
12%
7%
9%
Italië
Verenigde Staten
Rest van de wereld
Bron: CBS, bewerking ING Economisch Bureau
1
ING – Toeleveren aan de Duitse maakindustrie, april 2014
3. De Nederlandse arbeidsmarkt herstelt. Wat zijn
hiervoor de regionale vooruitzichten?
De werkloosheid in Limburg is in 2013 toegenomen en steeg
naar verhouding iets sneller dan landelijk. Het regionale en
landelijke werkloosheidspercentage kwam uit op 8,3%. De
toename van de werkloosheid is het gevolg geweest van een
duidelijke afname van het aantal banen. In de eerste helft van
2014 bereikt de arbeidsmarkt langzamerhand het omslagpunt. Op landelijk niveau daalde de werkloosheid in mei, juni
en juli. Het aantal banen en vacatures neemt toe en daardoor
stijgt ook het aantal werkzame personen weer licht.
Aantal werkzoekenden fors gestegen
Bij de ontwikkeling van de arbeidsmarkt is wel een kanttekening te maken. Sinds eind 2013 werd de werkloosheidstoename gedempt doordat mensen zich terugtrokken van de
arbeidsmarkt. In plaats van te gaan solliciteren kozen ze er
dan bijvoorbeeld voor om verder te studeren en een gunstiger moment af te wachten. Dit leidt ertoe dat als de werkgelegenheid weer aantrekt, deze ‘ontmoedigden’ mogelijk wel
weer op zoek gaan naar werk. Door dit terugkerende extra
arbeidsaanbod zal de werkloosheid naar verwachting niet
zomaar flink gaan dalen. In Limburg (+13%) was de toename
van het aantal werkzoekenden tussen juni 2013-juni 2014
minder groot dan landelijk (+20%). Die groei deed zich
vooral in voor de tweede helft van 2013. Binnen Limburg tellen Heerlen, Maastricht en Sittard-Geleen het grootste aandeel geregistreerde werkzoekenden. In Heerlen lag het aantal niet-werkende werkzoekenden in juni 2014 33% hoger
dan een jaar eerder, in Maastricht was de toename 18% en in
Sittard-Geleen 12%.
Werkloosheid stabiliseert in 2014
De toename van het aantal werkzoekenden in de eerste helft
van 2014 geeft een indicatie dat de werkloosheid in Limburg
nog iets is gestegen ten opzichte van 2013. Voor 2014 verwacht het ING Economisch Bureau een gemiddelde werkloosheid in Nederland van 8,6%. De werkloosheid in Limburg
zal ook rond dit niveau liggen. De hoogste werkloosheid doet
zich voor in Zuid-Limburg terwijl Midden-Limburg onder het
provinciale gemiddelde zit.
4. De huizenmarkt en de markt voor commercieel
vastgoed zijn belangrijk voor de gezondheid van de
economie. Hoe staan deze ervoor in Limburg?
Huizenmarkt langzaam uit het dal
De activiteit op de Limburgse huizenmarkt is de afgelopen
jaren flink teruggelopen. Net als in de rest van Nederland zijn
de prijzen van koopwoningen flink gedaald. Tussen 2007 en
2013 nam de transactieprijs van bestaande woningen in
Noord-Limburg met 15% af, in Weert en omgeving met 17%,
terwijl in Roermond en omgeving en Zuid-Limburg de prijzen
met 12% daalden (NL: –15%)2. Aan de prijsdaling is in het
eerste halfjaar van 2014 een eind gekomen. De interesse bij
huizenkopers neemt toe, het aantal transacties laat weer een
stijging zien en ook de prijzen vertonen herstel.
Leegstandsproblematiek in commercieel vastgoed
De markt voor commercieel vastgoed trekt weer enigszins
aan na een moeilijke periode in de afgelopen jaren. Het
grootste deel van de Limburgse kantorenvoorraad staat in
Maastricht, Heerlen, Roermond en Venlo. De kantorenvoorraad daalde in 2013. Door afname van het aantal in gebruik
zijnde meters nam de leegstand toe. De kantorenleegstand in
Maastricht (15%), Heerlen (14%), Roermond (14%) en Venlo
(12%) is nog wel iets lager dan landelijk (15,7%). De voorraad en het aanbod op bedrijfsterreinen namen toe in 2013.
Onder andere Venlo, Sittard-Geleen en Venray kennen concentraties van bedrijfsruimte3. Vooral de logistieke sector is
in Limburg een grote afnemer van bedrijfsruimte. Voorbeelden van recente ontwikkelingen zijn onder andere de nieuwe
distributiecentra van Brand Loyalty (Venlo) en Action (Echt).
Toekomstbestendige winkelgebieden
De markt voor winkelvastgoed bevindt zich in een transitiefase4. Door de groei van het winkelaanbod, daling van de consumentenbestedingen, de opkomst van e-commerce en vergrijzing is het aantal leegstaande winkels toegenomen. Vastgoedeigenaren, winkeliers en Limburgse overheden staan
voor de uitdaging om zich te concentreren op kwaliteitsverbetering van bestaande winkelgebieden in plaats van ontwikkeling van nieuwe gebieden. Vooral in Zuid-Limburg is de
leegstand van winkels (bijna 12%) een probleem. Tegelijkertijd presteert het Designer Outlet in Roermond goed en wist
het centrum in 2013, mede door de populariteit bij Duitse
consumenten, in bezoekersaantallen en omzet te groeien.
5. De komende jaren blijven uitdagend voor ondernemers in de regio. Hoe blijft de regionale economie gezond?
De dynamiek in het bedrijfsleven en de economische groei
zijn in Limburg lager dan landelijk. De provincie kent een
aantal specifieke clusters van bedrijvigheid die voor veel
nieuwe dynamiek zorgen. Een voorbeeld is de Chemelotcampus die ook fungeert als voedingsbodem voor innovatieve starters. Over de gehele linie zijn er op de Limburgse arbeidsmarkt relatief weinig jongeren en dat vormt een beperking voor de ontwikkeling van het aantal startende bedrijven.
Het wegnemen van barrières voor ondernemers om een bedrijf te starten dient een belangrijke regionale prioriteit te zijn
om de bedrijfsdynamiek en het ondernemerschap te stimuleren.
2
3
4
Cijfers NVM, juli 2014.
Cijfers DTZ Zadelhoff, januari 2014.
ING Winkelgebied 2025, juni 2014
Meer weten?
Kijk op ING.nl/zakelijk
Of bel met
Thijs Geijer
Regio-econoom Limburg
06 13 37 97 43
Daniël Gosler
Rayondirecteur MKB
Limburg
06 55 81 27 66
G
Marcel Beckers
Regiodirecteur MKB
Zuid-Oost Nederland
06 52 54 70 39
Dennis Langenhuizen
Districtsdirecteur Grootbedrijf & Instellingen
Limburg
06 54 37 10 65
Paul van Vuuren
Regiodirecteur Grootbedrijf & Instellingen
Zuid-Oost Nederland
06 54 31 26 74
Volg ons op Twitter:
INGnl_Economie
Disclaimer
De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van
de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen
in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door
hun nationale toezichthouders aan de uitoefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V.
Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of
compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch
één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of
schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming
van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd
bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten.
De tekst is afgesloten op 25 september 2014.