Romeinse muntproductie

Romeinse muntproductie
NKR, 2015
2
Romeinse muntproductie
§
§
§
§
Het proces van muntslag
Hoe werden de muntplaatjes gemaakt?
Hoe werden de muntstempels gemaakt?
De muntproductie:
– Muntstempels
– Stempelorientatie: muntslag/medailleslag
– Portretafbeeldingen: hoofd n.l./hoofd n.r.
§ Organisatie van de munt
§ Productie aantallen en locaties
§ Koopkracht
3
Het proces van muntslag
§ Smelten van grondstoffen tot basismetaal (juiste
legering)
§ Maken van rondelen:
– uit een staaf (plakjes)/gieten in mal
– hameren/snijden op diameter/gewicht
§ Verhitten
§ Slaan op 2 stempels (boven en onder)
§ Verwijderen overtollig materiaal met “schaar”
4
5
Het munten op munten
Denarius T. Carisius 46 v.Chr.
British Museum, 30 -10 v.Chr.
Wenen, Tessera
6
Ankyra, Phrygia
7
Romeinse muntproductie
§
§
§
§
Het proces van muntslag
Hoe werden de muntplaatjes gemaakt?
Hoe werden de muntstempels gemaakt?
De muntproductie:
– Muntstempels
– Stempelorientatie: muntslag/medailleslag
– Portretafbeeldingen: hoofd n.l./hoofd n.r.
§ Organisatie van de munt
§ Productie aantallen en locaties
§ Koopkracht
8
9
Keltisch Bath, UK
Duitsland
East Talpiot, Israel
10
“De lopende band”
British Museum
11
12
Voorbeelden (1)
Voorbeelden (2)
14
Voorbeelden (3)
15
Gewichten
Anto ninianus
(dubbe le de narius )
Gordianus III
Philippus I
Trajanus De c ius
Tre bonianus
Gallus
Aure lianus
Ge midde lde (g ram)
4,15
4,11
3,96
3,60
3,65
SD
0,56
0,48
0,71
0,48
0,31
SD%
13,5
11,8
17,8
13,3
8,4
53
43
22
9
17
N
Gordianus III
Philippus I
8
9
7
8
6
7
6
5
5
4
4
3
3
2
2
1
1
0
0
2,8 3,0 3,2 3,4 3,6 3,8 4,0 4,2 4,4 4,6 4,8 5,0 5,2 5,4 5,6 5,8 6,0 6,2 6,4 6,6 6,8
3,2 3,4 3,6 3,8 4,0 4,2 4,4 4,6 4,8 5,0 5,2
16
Gewichten
Aure lianus
Ge midde lde (g ram)
3,65
SD
0,31
SD%
8,4
N
17
Aurelianus
8
7
6
5
4
3
2
1
0
2,8
3,0
3,2
3,4
3,6
3,8
4,0
17
Romeinse muntproductie
§
§
§
§
Het proces van muntslag
Hoe werden de muntplaatjes gemaakt?
Hoe werden de muntstempels gemaakt?
De muntproductie:
– Muntstempels
– Stempelorientatie: muntslag/medailleslag
– Portretafbeeldingen: hoofd n.l./hoofd n.r.
§ Organisatie van de munt
§ Productie aantallen en locaties
§ Koopkracht
18
Hoe werden muntstempels
gemaakt?
19
Maken van stempel
1. Portret/centrale afbeelding (met meesterstempel en nagraveren)
2. Cirkelvormige stippelrand aanbrengen (pons?)
3. Letters aanbrengen (ponsen en nagraveren? )
20
VICTO R IA AVG
VICT ORIA AV G
VICTORIA AVG
21
22
23
Voor elke letter een andere pons?
A VMN
BIPR
CD G
EF
H IK LT
OQ
S
X
24
31
33
34
35
36
37
38
39
Romeinse muntproductie
§
§
§
§
Het proces van muntslag
Hoe werden de muntplaatjes gemaakt?
Hoe werden de muntstempels gemaakt?
De muntproductie:
– Muntstempels
– Stempelorientatie: muntslag/medailleslag
– Portretafbeeldingen: hoofd n.l./hoofd n.r.
§ Organisatie van de munt
§ Productie aantallen en locaties
§ Koopkracht
40
Muntstempels
Ro me ins e munte n ko me n vo o r
in zo we l munts lag (me e s tal)
als me dailles lag
Ca. 10% ro me ins e munte n me t
(me e s tal < 25 o )
ve rdraaide s te mpe ls 1
1 Steekproef eigen verzameling:
5/50 denarii 1ste eeuw
15/132 bronzen 4e eeuw
X
41
Voor en keerzijde
42
Republiek: Crepusius denarius
§
§
§
§
§
475 (+/-10) voorzijde stempels
510 (+/-15) keerzijde stempels
Productieperiode: 127 (+/- 10) dagen
2 stempelsnijders (scalptores monetae)
127 dagen * 12 uur/ 2: 3 uur per stempel
Carter & Carter 1983
Buttrey
43
44
Per productieteam (2):
§ 2501 - 3002 denarii/uur
§ max. 3.0001 – 3.6002 denarii/dag
§ 15.0002 - 24.000 3 - 30.000 4 denarii/stempel
1.
2.
3.
4.
Sellwood
Carter
Crawford
De Cattalaÿ
45
Romeinse muntproductie
§
§
§
§
Het proces van muntslag
Hoe werden de muntplaatjes gemaakt?
Hoe werden de muntstempels gemaakt?
De muntproductie:
– Muntstempels
– Stempelorientatie: muntslag/medailleslag
– Portretafbeeldingen: hoofd n.l./hoofd n.r.
§ Organisatie van de munt
§ Productie aantallen en locaties
§ Koopkracht
46
Stempelorientatie
47
Medailleslag
48
Medailleslag (2)
49
Medailleslag (3)
50
51
Medailleslag
§ Minderheid munten
§ In eerste eeuw(en) vaker bij “bijzondere”
munten, “herdenkingsmunten”,
§ Daarna geen duidelijk patroon
§ Direct na munthervorming begin 4e eeuw:
veel medailleslag
§ Daarna munten bijzondere gelegenheden:
voor “donativa”?
52
Romeinse muntproductie
§
§
§
§
Het proces van muntslag
Hoe werden de muntplaatjes gemaakt?
Hoe werden de muntstempels gemaakt?
De muntproductie:
– Muntstempels
– Stempelorientatie: muntslag/medailleslag
– Portretafbeeldingen: hoofd n.l./hoofd n.r.
§ Organisatie van de munt
§ Productie aantallen en locaties
§ Koopkracht
53
Afbeeldingen
§ Voorzijde:
– meestal buste keizer naar rechts
– titulatuur keizer (informatie over jaartal/periode)
§ Keerzijde: talloze afbeeldingen
– goden, godinnen, gepersonificeerde
eigenschappen
– relatie met historische gebeurtenis
– vanaf Diocletianus letters muntplaats
54
55
Het hoofd van de keizer
56
Pompeius als Janus
57
Augustus
S 508 RIC 230 Semis
S 524 RIC Tib 81 As
58
S 525 RIC Tib 72 Dupondius
Agrippa/Augustus
59
Speciale slag: votiva
British Museum
60
Caligula (37-41) & Claudius (41-54)
61
Nero (54-68)
63
65
66
67
Hoofd naar links
§
§
§
§
§
§
Augustus: geen duidelijk patroon
Postume munten, bijv. Augustus, Agrippa
Caligula en Claudius: veel munten h.l.
Nero: geen duidelijk patroon
Daarna: uitzonderlijk, vaak “bijzondere munten”
Vanaf Diocletianius: “herdenkingsmunten”,
Jupiter, “militaire keerzijden”
68
Conclusie
§ Postume “herdenkingsmunten”
§ Als uitdrukking van “voortbouwend op het
verleden”??
§ Munten geslagen voor militaire donativa?
69
Romeinse muntproductie
§
§
§
§
Het proces van muntslag
Hoe werden de muntplaatjes gemaakt?
Hoe werden de muntstempels gemaakt?
De muntproductie:
– Muntstempels
– Stempelorientatie: muntslag/medailleslag
– Portretafbeeldingen: hoofd n.l./hoofd n.r.
§ Organisatie van de munt
§ Productie aantallen en locaties
§ Koopkracht
70
Organisatie van munt 1
Procurator monetae/Monetarius
Muntmeester
Praepositus scalptorum
Eerste stempelsnijder
Scalptores
Stempelsnijders
afbeeldingen
Signatores
Stempelsnijders
omschriften
Optio et exactor auri, argenti et aeris
Productie rondellen
Praepositus
Aequatores
Officina A
Officinator
Officina B
Officinator
Officina C
Officinator
Praepositus
Praepositus
Praepositus
Magazijn
& Boekhouding
Distributie
Praepositus
Dispensatores
Nummularii
Flatularii
Mediastini
Suppostores
Suppostores
Suppostores
Malleatores
Malleatores
Malleatores
Mediastini
Mediastini
Mediastini
Mediastini
Schatting t.t.v. Trajanus: munt Rome 1500-2000 medewerkers 2
1 Sutherland & Carson, RIC VII Constantine, 1966
2 Zadoks-Josephus Jitta 1974
72
Inscripties, Mons Caelius, Rome ca. 115 n. Chr.
§ Felix: Optio et exactor auri, argenti et aeris
§ Albanus, Optio (plaatsvervanger)
§ Ca. 100 personen genoemd:
– 17 Signatores
– 16 Officinatores
– 11 Suppostatores
– 38 Malleatores
– Conductores, Flatularirii, Argentarii, etc.
Philip Grierson & Melinda Mays, Washington
73
Romeinse muntproductie
§
§
§
§
Het proces van muntslag
Hoe werden de muntplaatjes gemaakt?
Hoe werden de muntstempels gemaakt?
De muntproductie:
– Muntstempels
– Stempelorientatie: muntslag/medailleslag
– Portretafbeeldingen: hoofd n.l./hoofd n.r.
§ Organisatie van de munt
§ Productie aantallen en locaties
§ Koopkracht
74
Productie-aantallen
75
Frome hoard
76
2010
Fro me , S o me rs e t, UK
3 e e e uws
160 kg , 52,500 munte n
4 jaars alaris s e n Ro me ins e s o ldaat
77
Carausius (286–293)
78
Productie
§ Schatting 294 n. Chr. alleen in de
muntplaats Lyon: min. 10,000,000 folles per
jaar
George Depeyrot
79
Productie (2)
§
§
§
§
Lyon 1: >10 miljoen folles per jaar
Trier: > 40 miljoen per jaar?
Gallia en Germania 2: 10 miljoen inwoners
NL productie euromunten 3: 68 miljoen/jaar
4
2
3
1
Roma
2
Treveri
3
Lugdunum
4
Londinium
1
1: schatting in 294 AD
2: schatting in 165 AD: 9.000.000
3: 2005 t/m 2009 jaargemiddelde alle denominaties
80
81
Romeinse muntproductie
§
§
§
§
Het proces van muntslag
Hoe werden de muntplaatjes gemaakt?
Hoe werden de muntstempels gemaakt?
De muntproductie:
– Muntstempels
– Stempelorientatie: muntslag/medailleslag
– Portretafbeeldingen: hoofd n.l./hoofd n.r.
§ Organisatie van de munt
§ Productie aantallen en locaties
§ Koopkracht
82
Koopkracht
83
Koopkracht 1e eeuw na Chr
§
§
§
§
Maandsoldij: Soldaat: 20 Denari (=320 As)
Praetoriaanse gardist: 60, Centurion 300 Den
Maandsalaris secretaris: 15 Denarii
Modius (6,67 kg) graan : Egypte 8 As, Rome
10-32 As , rest 9-16
§ Brood: 2 As
§ ½ liter wijn: 1-5 As
84
Inflatie
85
Prijzen (Egyptische drachmes)
Pe rio d 1: 100-160 AD
Pe rio d 2: 190-270 AD
Richard Duncan Jones 1994
86
87
Romeinse muntproductie
88