Wat zijn de diverse gezichten van sociale fraude in Slovenië? Een
advertisement
FACULTEIT RECHTSGELEERDHEID Wat zijn de diverse gezichten van sociale fraude in Slovenië? Een vergelijkende studie met België. Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad van Master in de criminologische wetenschappen door (1205897) Hoornaert Kristien Academiejaar 2015-2016 Promotor: Commissaris: Peršak Nina De Bondt Wendy Woord vooraf Deze thesis werd gemaakt met het oog op het behalen van het Masterdiploma Criminologische Wetenschappen en vormt daarmee het sluitstuk van de opleiding. Het is de laatste uitdaging vooraleer een leerrijk traject wordt afgerond. Bij het begin van deze scriptie wil ik graag een aantal mensen bedanken die het mogelijk gemaakt hebben deze Masterproef te voltooien. Eerst en vooral Prof. Dr. Eman Katja aan de Fakulteta za varnostne vede, Univerza v Mariboru, die mij de belangrijkste inzichten heeft geboden in het fenomeen sociale fraude in Slovenië. Daarnaast ook Prof. Dr. Frangež Danijela en Martina Stipič, voor de hulp bij het contacteren van de Sloveense politie en de vertalingen die daarbij gepaard gingen. In de tweede plaats bedank ik graag mijn vader, Jan Hoornaert, die deze scriptie heeft willen nalezen. Een laatste woord van dank gaat uit naar mijn promotor, Prof. Dr. Peršak Nina, voor haar interesse in het onderwerp en de open geest voor het begeleiden van een Erasmusstudente. Hvala lepa! Kristien Hoornaert 16 augustus 2016 Hoornaert Kristien I Inhoudstafel Woord vooraf .............................................................................................................................. I Inhoudstafel ............................................................................................................................... II Lijst van gebruikte afkortingen ................................................................................................ VI Lijst van figuren ......................................................................................................................VII Lijst van grafieken ...................................................................................................................VII Lijst van tabellen .....................................................................................................................VII Inleiding ..................................................................................................................................... 1 Methodologie ............................................................................................................................. 5 Kernbegrippen ............................................................................................................................ 9 Hoofdstuk 1: 1.1 Verschijningsvormen en omvang ................................................................... 12 België ......................................................................................................................... 12 1.1.1 Sociaal Strafwetboek ............................................................................................ 12 1.1.1.1 Hoofdstuk 4. Illegale arbeid ........................................................................ 14 1.1.1.2 Hoofdstuk 5. Niet-aangegeven arbeid ......................................................... 16 1.1.1.3 Hoofdstuk 6. De inbreuken betreffende de sociale documenten ................ 17 1.1.1.4 Hoofdstuk 9. Inbreuken betreffende de sociale zekerheid .......................... 18 1.1.1.5 Hoofdstuk 10. De inbreuken van valsheid, van het gebruik van valse stukken, van onjuiste of onvolledige verklaringen en van oplichting in het sociaal strafrecht .. 22 1.1.2 Wetgeving met betrekking tot de arbeid .............................................................. 22 1.1.2.1 Wet buitenlandse arbeidskrachten .............................................................. 22 1.1.2.2 Wet arbeidsongevallen ................................................................................ 23 1.1.2.3 Wet IAO ...................................................................................................... 23 1.1.2.4 KB werkloosheidsreglementering ............................................................... 23 1.1.3 Wetgeving houdende de algemene beginselen van de sociale zekerheid voor werknemers ....................................................................................................................... 24 1.1.4 Wetgeving betreffende het bijhouden van sociale documenten ........................... 24 1.1.5 Omvang in cijfers ................................................................................................. 25 1.1.5.1 Statistieken SIOD – 2006, 2007-2010 ........................................................ 26 1.1.5.2 Statistieken SI – 2014 ................................................................................. 29 1.1.5.3 Statistieken TSW - 2013 ............................................................................. 30 1.1.5.4 Statistieken RSZ – 2014.............................................................................. 30 Hoornaert Kristien II 1.2 1.1.5.5 Statistieken RVA – 2015 ............................................................................ 31 1.1.5.6 Statistieken Arrondissementscellen - 2014 ................................................. 31 1.1.5.7 Statistieken Politie 2011-2015 .................................................................... 33 Slovenië ..................................................................................................................... 35 1.2.1 KZ-1 ..................................................................................................................... 35 1.2.1.1 Artikel 198: de inbreuken in verband met de rechten van werk of werkloosheid ................................................................................................................ 36 1.2.1.2 Artikel 199: de illegale arbeid ..................................................................... 36 1.2.1.3 Artikel 202: de inbreuken betreffende de sociale zekerheid ....................... 37 1.2.1.4 Artikel 203: misbruik van socialezekerheidsrechten .................................. 38 1.2.1.5 Artikel 249: de belastingontduiking............................................................ 38 1.2.2 ZPDZC-1 .............................................................................................................. 39 1.2.3 ZPSV .................................................................................................................... 41 1.2.4 ZSV ...................................................................................................................... 41 1.2.5 ZSVarPre .............................................................................................................. 41 1.2.6 ZUPJS................................................................................................................... 42 1.2.7 Omvang in cijfers ................................................................................................. 42 1.2.7.1 Politiestatistieken – 2012 ............................................................................ 43 1.2.7.2 Statistieken Arbeidsinspectie – 2012 .......................................................... 44 1.2.7.3 Statistieken Financiële Administratie – 2014 ............................................. 45 Hoofdstuk 2: 2.1 Diensten die instaan voor de bestrijding van sociale fraude .......................... 47 België ......................................................................................................................... 47 2.1.1 Ministerieel Comité voor de strijd tegen fiscale en sociale fraude ...................... 48 2.1.2 College voor de strijd tegen fiscale en sociale fraude .......................................... 48 2.1.3 Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst ........................................................... 49 2.1.4 Federale sociale inspectiediensten ....................................................................... 49 2.1.4.1 Sociale Inspectie ......................................................................................... 51 2.1.4.2 Toezicht Sociale Wetten ............................................................................. 53 2.1.4.3 Inspectie Rijksdienst Sociale Zekerheid ..................................................... 53 2.1.4.4 Inspectie Rijksdienst Voor Arbeidsvoorziening ......................................... 53 2.1.5 Inspectiedienst van het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering .. 54 Hoornaert Kristien III 2.1.6 Arrondissementscellen ......................................................................................... 54 2.1.7 Inspectiediensten van de gemeenschappen en gewesten ...................................... 54 2.1.8 Het Openbaar Ministerie bij de arbeidsjurisdicties .............................................. 55 2.1.9 Politie ................................................................................................................... 55 2.1.10 Actieplan 2016 ................................................................................................... 55 2.2 Slovenië ..................................................................................................................... 56 2.2.1 Inšpektorat Republike Slovenije Za Delo ............................................................ 57 2.2.1.1 Inšpekcija Nadzora Delovnih Razmerij ...................................................... 59 2.2.1.2 Socialna Inšpekcija ..................................................................................... 60 2.2.2 Črno Komisja Vlade Rs Za Odkrivanje In Preprečevanje Dela In Zaposlovanja Na .............................................................................................................................. 61 2.2.3 Finančna Uprava Republike Slovenije ................................................................. 61 2.2.4 Policija .................................................................................................................. 62 Hoofdstuk 3: 3.1 Opsporing, vervolging en straftoemeting ....................................................... 63 België ......................................................................................................................... 63 3.1.1 Opsporing ............................................................................................................. 63 3.1.2 Vervolging ............................................................................................................ 64 3.1.3 Straftoemeting ...................................................................................................... 65 3.2 Slovenië ..................................................................................................................... 67 3.2.1 Opsporing ............................................................................................................. 67 3.2.2 Vervolging ............................................................................................................ 68 3.2.3 Straftoemeting ...................................................................................................... 69 Hoofdstuk 4: 4.1 Profiel, oorzaken en motieven ........................................................................ 72 België ......................................................................................................................... 72 4.1.1 Profiel ................................................................................................................... 72 4.1.2 Oorzaken en motieven .......................................................................................... 73 4.2 Slovenië ..................................................................................................................... 74 4.2.1 Profiel ................................................................................................................... 74 4.2.2 Oorzaken en motieven .......................................................................................... 75 Conclusie .................................................................................................................................. 76 Sociale fraude in België ....................................................................................................... 76 Sociale fraude in Slovenië .................................................................................................... 78 Algemeen besluit .................................................................................................................. 82 Bibliografie............................................................................................................................... 84 Bijlagen ................................................................................................................................. VIII Hoornaert Kristien IV Bijlage 1: Gehanteerde vragenlijst gecontacteerde personen ............................................ VIII Bijlage 2: Gehanteerde vragenlijst gecontacteerde instellingen .......................................... IX Bijlage 3: Getranscribeerd interview Eman Katja................................................................. X Bijlage 4: Organigram van het Openbaar Ministerie in België ......................................... XVI Hoornaert Kristien V Lijst van gebruikte afkortingen EVRM = Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens FOD = Federale Overheidsdienst FURS = Finančna Uprava Republike Slovenije (Financiële Administratie van de Republiek Slovenië) IAO = Individuele Arbeidsovereenkomst KZ-1 = Kazenski Zakonik (Strafwetboek - Slovenië) PJ = Pro Justitia1 RIZIV = Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering RSZ = Rijksdienst voor Sociale Zekerheid RSVZ = Rijksinstituut voor de Sociale Verzekering der Zelfstandigen RVA = Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening SI = de Sociale Inspectie bij de FOD Sociale Zekerheid SIOD = Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst Soc. Sw. = Sociaal Strafwetboek TSW = Toezicht op de Sociale Wetten WASO = Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg ZDR-1 = Zakon o delovnih razmerjih (Wet op de Arbeidsrelaties – Slovenië) ZFU = Zakon o finančni upravi (Wet op de Financiële administratie – Slovenië) ZID-1 = Zakon o inšpekciji dela (Wet op de Arbeidsinspectie – Slovenië) ZIN = Zakon o inšpekcijskem nadzoru (Wet op de Inspectie – Slovenië) ZP-1 = Zakon o prekrških (Wet op de Algemene Delicten – Slovenië) ZPDZC-1 = Zakon o preprečevanju dela in zaposlovanja na črno (Wet op de illegale arbeid en het zwartwerk – Slovenië) ZPSV = Zakon o prispevkih za socialno varnost (Wet op de Sociale Bijdragen- Slovenië) ZSV = Zakon o socialnem varstvu (Wet op de Sociale Zekerheid- Slovenië) ZSVarPre = Zakona o socialno varstvenih prejemkih (Wet op de Sociale Bijstand- Slovenië) ZUPJS = Zakon o uveljavljanju pravic iz javnih sredstev (Wet op de Publieke FondsenSlovenië) ZZSDT = Zakon o zaposlovanju, samozaposlovanju in delu tujcev (Wet op de Tewerkstelling, Zelfstandigen en de Tewerkstelling van Buitenlanders – Slovenië) 1 Verslag van een sociaal inspecteur over een vastgestelde overtreding die hij tijdens een controle deed. Dit verslag wordt overgemaakt aan de arbeidsauditeur. Hoornaert Kristien VI Lijst van figuren Figuur 1 Diensten die instaan voor de bestrijding van sociale fraude in België ..................... 47 Figuur 2 Vervolgingsmogelijkheden bij PJ van een inspectiedienst........................................ 65 Lijst van grafieken Grafiek 1 Statistieken SIOD I .................................................................................................. 26 Grafiek 2 Statistieken SIOD II ................................................................................................. 27 Grafiek 3 Statistieken SIOD III ................................................................................................ 28 Grafiek 4 Statistieken SI .......................................................................................................... 29 Grafiek 5 Statistieken TSW...................................................................................................... 30 Grafiek 6 Statistieken RSZ ....................................................................................................... 30 Grafiek 7 Statistieken RVA...................................................................................................... 31 Grafiek 8 Statistieken Arrondissementscellen ......................................................................... 32 Grafiek 9 Statistieken Politie.................................................................................................... 33 Grafiek 10 Statistieken Policija ................................................................................................ 44 Grafiek 11 Statistieken Inšpektorat Republike Slovenije Za Delo........................................... 45 Grafiek 12 Statistieken Finančna Uprava Republike Slovenije ............................................... 46 Lijst van tabellen Tabel 1 Hoofdstukken Sociaal Strafwetboek volgens thema ................................................... 14 Tabel 2 Sancties Sociaal Strafwetboek .................................................................................... 14 Hoornaert Kristien VII Inleiding Sociale fraude is een alom bekend fenomeen in elk land van de wereld. Echter, deze delictsvorm wordt door velen als minder ernstig gepercipieerd door het profiel van de dader, de achterliggende motieven en de minder zichtbare effecten die zij genereren. Het zou volgens sommigen zelfs door de maatschappij aanvaard worden, of het wordt een ‘soft’ misdrijf genoemd. Toch gaan met deze criminaliteitsvorm vaak inkomensverliezen voor de staat gepaard, wat een rechtstreeks verlies betekent voor haar burgers (bv. invloed op sociale zekerheid en andere). De arbeidsmarkt kan verstoord worden door de illegale arbeid, er is sprake van oneerlijke concurrentie ten aanzien van werkgevers die zich wél aan de reglementeringen houden en het kan gevaarlijk zijn voor werknemers omdat ze vaak geen sociale bescherming genieten in dergelijke situaties. Recentelijk zien we dat sociale fraude ook zeer complex kan zijn en een georganiseerd karakter kan vertonen. Sociale fraude wordt namelijk niet altijd meer alleen gepleegd, er bestaan nu sinds enkele jaren volledige netwerken van illegale arbeid die de zogenaamde ondergrondse economie vormen en die onafhankelijk werkt van de ‘gezonde’ of ‘normale’ economie. Er kunnen ook linken gelegd worden met andere vormen van georganiseerde criminaliteit. Bijvoorbeeld, in relatie tot zwartwerk en illegale arbeid, valt niet uit te sluiten dat mensenhandel in (buitenlandse) arbeiders mogelijk is; of fiscale fraude gaat ermee gepaard. Daarnaast kan sociale fraude ook plaatsvinden over landsgrenzen heen (bv. fiscale paradijzen en buitenlandse bankrekeningen). Daarom is het belangrijk om als lezer voor ogen te houden dat dit geen ‘soft’ misdrijf is: sociale fraude wordt, als vorm van witteboordencriminaliteit, als prioritair fenomeen binnen de integrale veiligheid aanschouwd en we kunnen er vanuit gaan dat dit ook op internationaal niveau een impactvol en prioritair fenomeen is. Het dient daarom op een integrale en geïntegreerde wijze benaderd te worden, op een zo breed mogelijke manier, vanuit verschillende domeinen en met de samenwerking van alle relevante partners (Dienst Strafrechtelijk Beleid, 2004; Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), sd; Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), 2008; Toezicht op de Sociale Wetten, 2013; Zwartwerk en Sociale Fraude, 2015). De Masterstudent studeerde in het tweede semester van het academiejaar 2015-2016 in het buitenland, namelijk Slovenië. Zij wenste dan ook te kans te grijpen het gastland volledig te betrekken in de thesis. Daarom is de doelstelling van dit onderzoek om na te gaan hoe sociale fraude zich veruitwendigt in Slovenië door een vergelijking te maken met België aan de hand van het Sociaal Strafwetboek. Een eerste korte verkenningsronde maakte meteen een groot Hoornaert Kristien 1 verschil duidelijk op vlak van (straf)wetgeving tussen België en Slovenië. In België kan namelijk vrij gemakkelijk afgeleid worden welke delicten vormen van sociale fraude zijn, daar zij opgesomd staan in het Sociaal Strafwetboek. Voor Slovenië is dit minder evident, aangezien zij geen gelijkaardig wetboek hebben. Kent Slovenië dan geen sociale fraude? Verondersteld wordt van wel, want er bestaan sociale zekerheidsrechten, de sociale bescherming wordt georganiseerd door verschillende instellingen en sociale inclusie en bescherming van kwetsbare groepen wordt gewaarborgd door tal van uitkeringen (bv. ziekteverzekering, gezondheidszorg, ouderschapsuitkeringen, uitkering voor personen met een handicap, pensioenbijstand, nabestaandenpensioen, uitkeringen voor arbeidsongevallen, werkloosheidsvergoedingen enzovoort). Deze rechten kunnen op onwettige wijze worden aangewend2 (European Commission, 2013; Ministrstvo za delo, družino, socialne zadeve in enake možnosti, 2008). Verschillend met België, zullen de delictsvormen op verschillende plaatsen in het Sloveens strafwetboek en andere wetgevingen gezocht moeten worden. Deze thesis zal m.a.w. beschrijvend en praktijkgericht zijn en zal een probleem-analytisch onderzoek voeren. Dat laatste houdt in dat het erom gaat het fenomeen sociale fraude in kaart te brengen. De beschrijving valt uiteen in verschillende luiken: verschijningsvormen van sociale fraude (hoofdstuk 1), inspectiediensten (hoofdstuk 2), hoe de opsporing, vervolging en straftoemeting gebeurt (hoofdstuk 3) en een mogelijk profiel voor daders (hoofdstuk 4). Voor elk van de onderdelen wordt nagegaan wat de verschillen en/of gelijkenissen zijn tussen België en Slovenië. Omwille van het praktijkgericht onderzoek, is de relevantie dan ook voornamelijk maatschappelijk. De thesis zal, zo mogelijk, meer inzichten trachten te bieden in het fenomeen door verschillende kenmerken en vormen te belichten. Dit kan op zijn beurt leiden tot een beter begrip en eventueel zelfs een betere aanpak van de sociale fraude. Sociale delicten kunnen niet los gezien worden van bepaalde contexten of veranderingen in een samenleving. Men kan ervan uitgaan dat economische situaties en eventuele verschuivingen daarbinnen de geneigdheid tot het plegen van dergelijke delicten beïnvloedt. Het is bijvoorbeeld aannemelijk dat de financieeleconomische crisis van 2008 een impact zal gehad hebben op de sociale fraude; zowel op vlak van het plegen (personen en bedrijven die in financiële problemen zijn gekomen) als op vlak van de opsporing en vervolging ervan (verhoogde preventieve en repressieve acties). 2 De uitkeringsfraude, als vorm van sociale fraude. Hoornaert Kristien 2 Naast deze praktische relevantie kan er nog een indirecte, theoretische relevantie onderkend worden. Ten eerste steunt de theoretische achtergrond van dit criminologisch onderzoek volledig op het strafbaar stellen van sociale fraude. De sociale fraude in België kadert binnen het sociaal recht, meer specifiek het sociaal strafrecht, wat een onderdeel is van het bijzonder strafrecht. Het is een vrij breed thema en verscheidene delicten kunnen onder deze term geplaatst worden. Er bestaan een aantal categorieën waaronder verschillende inbreuken kunnen worden teruggevonden. Zo zijn er in het sociaal strafrecht de inbreuken met betrekking tot arbeid (bv. zwartwerk of illegale arbeid), inbreuken betreffende de sociale zekerheid en de inbreuken van valsheid, het gebruik van valse stukken, van onjuiste of onvolledige verklaringen en van oplichting in het sociaal strafrecht (Sociaal Strafwetboek, 2010). Het is duidelijk dat het onderwerp wel wat problemen met zich kan meebrengen, daar het niet altijd even gemakkelijk te definiëren valt, het vertoont een complex en veranderend karakter, verschillende vormen van sociale fraude komen vaak samen voor en het staat in verhouding tot diverse andere fenomenen (bv. mensenhandel, witwaspraktijken) en instellingen (bv. sociale zekerheid). Het vormt dus een uitdaging om in deze Masterproef het thema zo duidelijk mogelijk naar voor te brengen en te beschrijven (Directie economische en financiële criminaliteit, 2013; Strijd tegen de illegale arbeid, sd; Verheul, 1989). Ten tweede wordt ook vermeld dat de oorzaken voor het plegen van sociale fraude verklaard kunnen worden vanuit verschillende theoretische benaderingen, bijvoorbeeld de sociaalpsychologische benadering of door middel van zelfcontroletheorieën. De eerste theorie stelt dat interne factoren aan de basis liggen voor het plegen van delicten (van der Mijn, 2009). Hierbij spelen persoonlijke attitudes, waarden en normen en belangrijke rol. Daarnaast stellen Gottfredson en Hirschi (1990) dat een lage zelfcontrole leidt tot een grotere criminele geneigdheid. Een gedetailleerde beschrijving van deze benaderingen ligt echter niet binnen het bereik van deze scriptie en zij zullen dus verder niet behandeld worden. Echter, er zal wel in beperkte mate ingegaan worden op mogelijke oorzaken voor het plegen, door dit topic aan bod te laten komen in de interviews en vragenlijsten en door te steunen op resultaten van een Belgisch en Nederlands proefproject. Hoornaert Kristien 3 Vraagstelling Uit bovengenoemde probleem- en doelstelling zullen enkele onderzoeksvragen gedistilleerd worden. Deze zullen worden opgelost met behulp van literatuuronderzoek en informatie uit interviews en vragenlijsten3. Gezien de aard van deze scriptie, zullen de antwoorden op de onderzoeksvragen beschrijvende kennis trachten te genereren. 1) Welke vormen van sociale fraude bestaan er in Slovenië? - Welke sociale delicten zijn vergelijkbaar aan Belgische handelingen? - Welke Belgische criminele handelingen vormen in Slovenië geen sociale delicten en omgekeerd? 2) Wat zijn de kenmerken van deze delictsvorm? - Welke vorm van sociale fraude komt het vaakst voor in België en Slovenië? - Hoe wordt deze criminaliteitsvorm opgespoord en vervolgd in beide landen? - Wat is het algemeen profiel van daders van sociale fraude? De klemtoon van deze scriptie ligt aldus voornamelijk op de beschrijving van de delicten in de strafwetgeving. De vergelijking tussen twee landen kan voor beiden van nut zijn, aangezien verschillende alsook gelijke perspectieven naast elkaar worden bekeken. Voor- en nadelen van deze perspectieven kunnen dan eventueel een aanleiding vormen voor beleidsvoorstellen in een latere fase. Voor Slovenië is bijvoorbeeld reeds duidelijk dat een Sociaal Strafwetboek daar, tot nog toe, niet gekend is. Eventueel kan uit deze scriptie blijken dat een mentaliteitswijziging of net stabiliteit aan te raden valt omtrent het al dan niet opstellen van dergelijk wetboek. Voor België wordt geen soortgelijke drastische impact verwacht, aangezien wij reeds een Sociaal Strafwetboek hebben. Daarentegen is het steeds mogelijk dat inzichten in het Sloveense systeem tot mogelijke aanpassingsvoorstellen kunnen leiden. Dit is enkel mogelijk als men verder ingaat op de fasen van probleemoplossend handelen, na het probleem-analytisch stadium dat hier wordt uitgevoerd. 3 Zie: Methodologie Hoornaert Kristien 4 Methodologie Dit criminologisch onderzoek maakt gebruik van zogenaamde ‘mixed methods’, er worden met andere woorden verschillende benaderingen en methodieken gecombineerd. Deze vorm van triangulatie sterkt de scriptie op diverse gebieden. Benaderingen Op het vlak van theoretische veronderstellingen kunnen we zeggen dat dit onderzoek in eerste instantie neo-positivistisch is, aangezien het beeld dat geschapen wordt over sociale fraude een hoog probabilistisch of waarschijnlijkheidsgehalte heeft. De ontologische en epistemologische assumpties van het neo-positivisme zijn namelijk dat er nog betrouwbare kennis kan vergaard worden over wat men observeert. Er wordt ook meer ingezet op deductie (het formuleren van singuliere uitspraken of standpunten, vertrekkende vanuit de theorie) in plaats van inductie (het uitwerken van een theorie, gebaseerd op dataverzameling en empirische onderzoeksresultaten). In tweede instantie is het onderzoek, doch in mindere mate, ook (relativistisch) interpretatiefconstructivistisch: er wordt getracht na te gaan wat mogelijke oorzaken en motieven zijn voor het plegen van sociale fraude. Daarnaast wordt ook gezocht naar een profiel. Verwacht wordt dat ‘het’ profiel van de sociale fraudeur niet bestaat, maar dat veel afhangt van de (economische) context. Dit zal moeten blijken uit gesprekken met informanten en deskundigen, een kwalitatieve onderzoeksmethode. De combinatie van beide benaderingen vloeit verder voort uit het gegeven dat met dit onderzoek niet gestreefd wordt naar generaliseerbare bevindingen of algemene conclusies, noch naar puur gelokaliseerde kennis. Er wordt getracht een vrij algemeen en overzichtelijk, doch op sommige punten een diepgaander beeld te scheppen van een gegeven situatie, namelijk vormen en kenmerken van sociale fraude in België en Slovenië (Decorte, 2011). Methoden Ook worden verschillende methodieken gebruikt, waarbij we hoofdzakelijk een opsplitsing kunnen maken naar literatuuronderzoek enerzijds en het bevragen van respondenten of empirisch onderzoek anderzijds. Het onderwerp ‘sociale fraude’ wordt in eerste instantie in zijn algemeenheid geschetst aan de hand van het Belgisch Sociaal Strafwetboek. Daarna wordt, vergelijkend, dieper ingegaan op diverse facetten. Voor volgende zaken wordt een vergelijking gemaakt tussen België en Slovenië: sociale delicten, sociale inspectiediensten, opsporing, vervolging en straftoemeting, oorzaken of motieven en profiel van de dader. Daarom kunnen we stellen dat dit onderzoek eerder diepgaand is dan in de breedte. Het is duidelijk dat voor een Hoornaert Kristien 5 kwalitatief onderzoeksdesign wordt gekozen: er worden geen generaliseerbare uitspraken nagestreefd, maar er wordt getracht een inzicht te krijgen in de problematiek door onder andere meningen van contactpersonen te achterhalen. Literatuuronderzoek Deze Masterproef vertrekt – omwille van haar probleem- en doelstelling – voornamelijk vanuit de wetgeving als theoretisch kader. Het probleem-analytisch onderzoek tracht een vergelijking van het fenomeen ‘sociale fraude’ tussen twee landen te maken. Die vergelijking steunt voornamelijk op de onderdelen van het Belgisch Soc. Sw. en er wordt nagegaan per rubriek welke gelijkenissen of verschillen er zijn met de Sloveense situatie. Er moet erkend worden dat wel degelijk enkele moeilijkheden geschapen worden, aangezien het wetgevend document voor een ander doeleinde werd opgesteld dan waarvoor het in dit onderzoek gebruikt wordt. Het is van belang hier rekening mee te houden. Echter, een Sociaal Strafwetboek is niet gekend in Slovenië, waardoor het Belgische document de ideale basis vormt voor dit soort onderzoek. Het doel is om, op basis van de Belgische literatuur, een eerste beschrijving en verkenningsronde te maken omtrent sociale fraude in Slovenië. In deze eerste fase van het onderzoek wordt aldus grotendeels gesteund op de literatuur, media en documenten in het kader van het bureauonderzoek. Onderzoeksmateriaal afkomstig van de media, wordt voornamelijk bekomen uit het internet. Het heeft een hoge informatiedichtheid en een breed geografisch bereik, maar de validiteit wordt niet steeds gewaarborgd. Er werd echter al beklemtoond dat deze Masterproef niet ambieert generaliseerbare uitspraken te doen, waardoor al duidelijk werd dat externe geldigheid minder hoog is. De geconsulteerde wetgevingen zijn vormen van documenten en ook jaarverslagen en rapporten vallen onder deze categorie. Literatuur maakt daarnaast nog een derde belangrijke bron van informatie uit. Zij kan aangewend worden als kennisbron of databron. In dit onderzoek worden voornamelijk kennisbronnen gebruikt. Het gaat om wetenschappelijke publicaties als boeken en tijdschriften en in mindere mate grijze literatuur en basiswerken. Deze literatuur is noodzakelijk zowel in de oriënterende fase van het onderzoek om een overzicht te krijgen van het gekozen onderwerp, als in latere fasen waar meer gedetailleerde en uitgebreide informatie en kennis wenselijk is (Decorte, 2011). Hoornaert Kristien 6 Empirisch onderzoek Het empirisch onderzoek in deze Masterproef bestaat uit het afnemen van interviews en vragenlijsten van contactpersonen die geacht worden veel over de materie ‘sociale fraude’ te kennen. Zij worden aangewend als informant of zelfs als deskundige en zijn aldus respectievelijk databronnen of kennisbronnen. Dit kan voor een grote diversiteit aan informatie zorgen, mits de goede mensen bereikt worden en de juiste vragen gesteld worden. Deze inlichtingen kunnen ook op relatief snelle wijze tot stand komen, daar afstanden in tijd en ruimte worden overbrugd en een gerichte stimulusresponsetechniek wordt gehanteerd (Decorte, 2011). De relatie van dit empirisch materiaal tot de theorie is voornamelijk aanvullend. De opgedane kennis vanuit de wetgevingen leidt niet tot een volledig beeld van sociale fraude; antwoorden uit bevragingen kunnen hier deels aan tegemoet komen. De objectieve, theoretische kennis kan aldus verruimd worden door inzichten vanuit de praktijk. Een vergelijking tussen verschillende landen kan bemoeilijkt worden als voor één land minder literatuur te vinden is of de literatuur moeilijker te ontsluiten of te begrijpen is. In dit geval is dat zo voor Slovenië: de taalbarrière vormt een belangrijk obstakel, maar er moet toch getracht worden deze te overbruggen in het voordeel van de scriptie. Het empirisch materiaal, bekomen uit de interviews wordt hier werkelijk aanzien als noodzakelijke informatie om tot een duidelijker beeld te komen. Deze beeldvorming kan weliswaar niet veralgemeend worden, maar biedt minstens een meer diepgaande kijk of visie op het onderzoeksonderwerp. Volgende personen worden gecontacteerd: drie professoren aan de Faculteit voor Strafrecht en Veiligheid van de Universiteit Maribor, een professor aan de Faculteit Economie van de Universiteit Ljubljana en enkele politiemensen die zich bezighouden met de materie sociale fraude. Deze laatsten worden gecontacteerd via een tussenpersoon: opnieuw een professor aan de Faculteit voor Strafrecht en Veiligheid van de Universiteit Maribor. Werknemers bij volgende instellingen en overheidsinstanties worden gecontacteerd: het Instituut voor Ziekteverzekering, de Instelling voor Pensioen- en Invaliditeitsverzekering, de Arbeidsinspectie, het Ministerie voor Arbeid, Gezin, Sociale Zaken en Gelijke Kansen, de Financiële Administratie van de Republiek Slovenië, een Centrum voor Sociaal Werk en de Tewerkstellingsdienst Slovenië. Verder wordt getracht via ‘sneeuwbal-sampling’ andere respondenten te vinden. Dit houdt in dat aan gekende en reeds gecontacteerde respondenten wordt gevraagd of zij verder nog personen kennen die betrokken zijn bij de materie om die, op Hoornaert Kristien 7 hun beurt, alsook te contacteren. Er wordt een omstandige vragenlijst4 opgesteld, daar de Sloveense literatuur moeilijker te ontsluiten is dan de Belgische en er, zoals gezegd, ook vertaalproblemen optreden. De respondenten spelen naast een informatieve rol dus ook een verduidelijkende rol. De vragenlijst zal bestaan uit volgende topics: types of vormen en omvang van sociale fraude (‘welfare fraud’ of ‘benefit fraud’), sociale inspectiediensten, kenmerken of profiel van daders, opsporing en vervolging. Naast de antwoorden op de vragen wordt verhoopt dat de contactpersonen zelf extra nuttige informatie kunnen aanleveren. Samenvattend kan gesteld worden dat deze thesis als onderzoeksstrategie kiest voor een narratieve review als categorie van het bureauonderzoek of het literatuuronderzoek. Hierbij wordt een ‘state of the art’ of een overzichtsstudie gebracht van het onderwerp sociale fraude en er wordt gebruik gemaakt van kennisbronnen (voornamelijk de wetgevingen). Er wordt echter in minieme mate ook gesteund op statistische gegevens en ander cijfermateriaal waardoor het deels ook een secundair onderzoek is. Dit reeds geproduceerd, bestaand materiaal wordt aangevuld met empirisch materiaal bekomen uit interviews en vragenlijsten, waarbij er wél direct contact is met onderzoeksobjecten. Deze tweedeling zal niet strikt gehanteerd worden in deze Masterproef, maar beiden zullen geïntegreerd worden, waardoor alles als één geheel kan gelezen worden. De opmerkingen van de respondenten worden aldus reeds verwerkt in de theoretische inzichten. Via reflectie wordt geprobeerd tot (nieuwe) inzichten te komen. Vertalingen Gezien de vergelijkende studie betrekking heeft op een vreemd land, dient nog kort iets gezegd over vertalingen in deze scriptie. Er werd geopteerd om, waar mogelijk, te vertalen naar het Nederlands, tenzij dit tot (een te groot) inhoudsverlies zou kunnen leiden. Waar Sloveense termen worden gebruikt, wordt telkens een Nederlandse vertaling bijgevoegd. 4 Zie: Bijlage 1: Gehanteerde vragenlijst gecontacteerde personen + Bijlage 2: Gehanteerde vragenlijst gecontacteerde instellingen Hoornaert Kristien 8 Kernbegrippen Sociale fraude is een containerbegrip en vele termen die het trachten te omschrijven, worden als synoniemen gebruikt: oneigenlijk gebruik in de sociale zekerheid, oneigenlijk gebruik van sociale voorzieningen, het niet-conform de wet handelen, sociaal misbruik, rechtsmisbruik, prestatiemisbruik, ontduiking, ontwijking, vermijding van sociale belastingen of wetsontduiking enzovoort (Directie economische en financiële criminaliteit, 2013; Verheul, 1989). Het is duidelijk dat één omschrijving van het begrip sociale fraude onmogelijk is; termen worden naast en door elkaar gebruikt, terwijl sommige een ruimere, andere een engere invulling hanteren. Om hieraan tegemoet te komen, worden in deze Masterproef stipulatieve definities gehanteerd, dit wil zeggen: definities van termen omdat ze in deze Masterproef op die manier worden ingevuld en begrepen (Decorte, 2011). Indien er een verschil in de omschrijving van termen is tussen Slovenië en België, wordt dit duidelijk vermeld. Ten eerste kan niet ontkend worden dat parallellen getrokken kunnen worden tussen ‘sociale fraude’ en ‘fiscale fraude’. Naast parallellen zijn er echter ook enkele differentiaties. Hier zal niet diepgaand op worden ingegaan, maar we kunnen deze zeker niet over het hoofd zien. Algemeen kan gesteld worden dat sociale en fiscale fraude beide gedefinieerd kunnen worden als de ‘niet-geobserveerde economie’ of ‘ondergrondse economie’ (Pacolet, et al., 2012). 1) Sociale fraude kan ruim of eng geïnterpreteerd worden (Blomme & Messiaen, 2010; Directie economische en financiële criminaliteit, 2013). De enge invulling slaat meestal op het zwartwerk – een term die iedereen welbekend is en hieronder wordt uiteengelegd. In de ruimere betekenis omvat sociale fraude in België “iedere inbreuk op een sociale wetgeving die tot de bevoegdheid van de federale overheid behoort” (Sociaal Strafwetboek, 2010, art. 1, §1, Boek 1). De sociale fraude in Slovenië wordt hier gedefinieerd als elke inbreuk op wet- en regelgevingen die zich inlaten met sociale aangelegenheden. We kunnen de sociale fraude in twee grote groepen opsplitsen: de bijdragefraude en de uitkeringsfraude. Deze verdeling geldt voor zowel België als Slovenië. i. Fraude omtrent sociale bijdragen: hieronder wordt de niet-aangegeven arbeid verstaan; er wordt nagelaten een (deel van de) verplichte contributies te leveren. Men onttrekt zich aan de regelgeving en bijgevolg de bijdragen aan de overheid inzake sociale bijstand. Deze vorm kan gezien worden als een omissie- of verzuimdelict als men ervan Hoornaert Kristien 9 uitgaat dat dit inhoudt dat men nalaat een handeling te stellen, i.e. een verplichte bijdrage te leveren. Een sociale bijdrage omvat een bijdrage die iedereen in het kader van een beroepsactiviteit, levert aan de sociale zekerheid. Hiermee wordt de bron gevoed die de sociale rechten uitbouwt en de sociale uitkeringen vergoedt. In het geval van zelfstandigen, dienen zij een verplichte bijdrage te leveren die berekend wordt op basis van het inkomen. Daarnaast kunnen zij nog vrijwillig een bijdrage leveren. Voor werkgevers geldt dat zij een werkgeversbijdrage dienen te betalen en een stuk van het loon van hun werknemers afhouden, de werknemersbijdrage (Blomme & Messiaen, 2010). a. Zwartwerk is een van de belangrijkste of op zijn minst meest bekende vorm van bijdragefraude, waardoor er dieper op wordt ingegaan. Het gaat hier om de nietaangegeven arbeid, waarbij noch de persoon die in het zwart arbeid verricht, noch zijn werkgever (alle) verschuldigde sociale bijdragen leveren en nalaten belastingen te betalen op het werk dat geleverd wordt. Zwartwerk gaat altijd gepaard met verscheidene overtredingen, zoals het nalaten andere aangiften en bijdragen te leveren. Bij deze delictsvorm laten zowel de werkgever als de werknemer het na deze verplichtingen na te komen. Zwartwerk kan verschillende vormen aannemen (bv. domiciliefraude5). Het gaat er echter telkens om dat prestaties niet (volledig) worden aangegeven of valse informatie wordt verschaft. Soms gaat men nog verder en ontvangt men ook onterecht uitkeringen op basis van die onjuiste informatie (zie verder: bijstandsfraude). We spreken van ‘sluikwerk’ als het gaat om de illegale arbeid, gesteld door zelfstandigen. Met andere woorden, de niet-geregistreerde arbeid met ontduiking van sociale zekerheidsbijdragen door zelfstandigen (Rauws, et al., 2010; Zwartwerk en Sociale Fraude, sd). In Slovenië wordt zwartwerk voornamelijk beschouwd als alle gevallen waar arbeid door een (binnenlandse of buitenlandse) natuurlijk persoon, rechtspersoon of zelfstandig ondernemer niet of niet goed wordt geregistreerd, wanneer wettelijke documenten ontbreken of wanneer arbeid van een persoon wordt geëxploiteerd, ondanks een (tijdelijk) verbod op activiteiten (Finančna uprava Republike Slovenije, 2014; Zakon o preprečevanju dela in zaposlovanja na črno (ZPDZC-1), 2014, art. 3). 5 Valse verklaringen of aangiften inzake hoofdverblijfplaats en huurwoning. Hoornaert Kristien 10 ii. Fraude omtrent sociale uitkeringen: hieronder wordt verstaan de uitkeringsfraude, bijstandsfraude, steunfraude en het misbruik; er wordt op valselijke wijze een uitbetaling aangewend. Het gaat om het aanvragen van bijstand waar men, door de persoonlijke situatie, geen aanspraak op kan maken. Hierbij wordt onvolledige of onjuiste informatie verschaft waardoor men onrechtmatig een uitkering toegekend krijgt (bv. identiteitsfraude6) (Blomme & Messiaen, 2010). Een sociale uitkering houdt volgens het Soc. Sw. in dat personen die gerechtigd zijn, via een bepaalde regeling, voordelen toegekend kunnen krijgen omwille van die reglementering (Sociaal Strafwetboek, 2010, art. 230, 1°). Er kunnen verschillende soorten of categorieën van sociale uitkeringen onderscheiden worden, bijvoorbeeld: werkloosheidsuitkering, uitkeringen voor pensioen en vervroegd pensioen, uitkeringen voor tijdelijke en permanente arbeidsongeschiktheid, andersvaliden, leefloon, enzovoort (Pacolet, et al., 2012). Verder kan de sociale fraude nog opgedeeld worden naar onder andere illegale arbeid, nietaangegeven arbeid, inbreuken betreffende sociale documenten en inbreuken betreffende de sociale zekerheid volgens het Sociaal Strafwetboek. Deze hoofdstukken worden verder besproken. 2) Voor fiscale fraude wordt opnieuw een stipulatieve definitie gehanteerd: het omvat het moedwillig overtreden van fiscale wetten en regels, teneinde een correcte belastinginning te voorkomen en/of ten onrechte een belastinguitkering te ontvangen. Het gaat om elke inbreuk op de fiscale wetgeving in België of elke inbreuk op wet- en regelgevingen die zich inlaten met fiscale aangelegenheden in Slovenië. Het is duidelijk dat hier eenzelfde tweedeling kan opgemerkt worden als bij de sociale fraude. Ten eerste is er de fraude omtrent fiscale bijdragen en ten tweede de fraude omtrent fiscale uitkeringen. i. Het misdrijf zwartwerk, eerder vernoemd bij de sociale fraude, is ook een vorm van fiscale fraude. Er worden op diverse manieren belastingen ontdoken: de werkgever betaalt de fiscale bedrijfsvoorheffing niet en de werknemer geeft zijn arbeid niet (volledig) aan bij de fiscus. Voor een meer volledige omschrijving van dit delict wordt naar bovengenoemde definitie verwezen. 6 Gebruik van valse identiteiten en (ver)vals(t)e documenten om een misdrijf te plegen. Hoornaert Kristien 11 Hoofdstuk 1: Verschijningsvormen en omvang 1.1 België In ons land bestaat een apart strafwetboek voor sociale delicten (Sociaal Strafwetboek, 2010). Daarin wordt zeer overzichtelijk een beeld gevormd van de verschillende types en subtypes van incriminaties. De hoofdstukken en artikels van dit document vormen de basis voor deze scriptie. Het tweede boek van het Soc. Sw. omvat de sociale inbreuken en hun bestraffing en we dienen eerst hier een triage te maken van de hoofdstukken die interessant zijn voor deze Masterproef, met name deze die betrekking hebben op de stipulatief gedefinieerde term sociale fraude. De student bespreekt volgende hoofdstukken: illegale arbeid (hoofdstuk 4), niet-aangegeven arbeid (hoofdstuk 5), de inbreuken betreffende de sociale documenten (hoofdstuk 6), inbreuken betreffende de sociale zekerheid (hoofdstuk 9) en de inbreuken van valsheid, van het gebruik van valse stukken, van onjuiste of onvolledige verklaringen en van oplichting in het sociaal strafrecht (hoofdstuk 10). De welomschreven artikels, en dus delicten, in elk van vorige hoofdstukken zullen getoetst worden aan enerzijds de sociale delicten zoals opgesomd in de Sloveense penale code en andere sociale regelgevingen en anderzijds aan informatie komende uit interviews met contactpersonen. Daarnaast kan het ook interessant zijn om enkele zijsprongen te maken naar andere wetgevingen als zij een aanvulling kunnen betekenen op, of voor een beter begrip kunnen zorgen van artikels en hoofdstukken uit het Sociaal Strafwetboek. Het gaat hier dan voornamelijk om regelgevingen die betrekking hebben op arbeid. Deze zijn van invloed op hoofdstukken vier en vijf, Soc. Sw.: de illegale arbeid en de niet-aangegeven arbeid, die voor deze thesis van belang zijn. De wetgeving houdende de algemene beginselen van de sociale zekerheid voor werknemers wordt aangehaald om de term “sociale zekerheid”, van toepassing in hoofdstuk negen van boek twee, te verklaren. Ook de wetgeving omtrent de sociale documenten wordt besproken, daar deze noodzakelijk is om hoofdstuk zes van boek twee te begrijpen. 1.1.1 Sociaal Strafwetboek Het Sociaal Strafwetboek zoals nu gekend werd als ontwerp door de ministerraad aangenomen in 2008 en werd gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad op 1 juli 2010. Het ontwerp stelde een aantal doelstellingen voorop, zoals het verbeteren van de leesbaarheid en samenhang, de diversifiëring van de straffen, het instellen of hervormen van enkele procedureregels, het Hoornaert Kristien 12 verbeteren van de rechten van verdediging en het actualiseren van de bevoegdheden van de sociaal inspecteurs. De hervormingen waren nodig aangezien er onder andere geen coherent geheel was en bepalingen verspreid waren over verschillende wetgevingen. Het wordt aanbevolen om ook de sociale en arbeidsreglementering te herschrijven. Consistentie en coherentie tussen bovengenoemde en het Sociaal Strafwetboek is immers noodzakelijk. Duidelijk is dus dat het Soc. Sw. slechts één schakel is in de ketting van de (sociale) fraudebestrijding en samenwerking noodzakelijk is tussen andere wetgevingen en de sociale inspectiediensten (Beliën, Bogaert, & Brisart, 2011). Incriminaties in het sociaal strafrecht omvatten de incriminaties zoals beschreven in het Sociaal Strafwetboek, bepaalde delicten in het gemeenrecht en enkele incriminaties in het bijzonder sociaal strafrecht. De incriminaties op het gemeenrecht zijn echter geen vormen van sociale fraude zoals hier gedefinieerd (het gaat bijvoorbeeld om mensenhandel; een fenomeen dat wel sterk gerelateerd is). Zwartwerk en inbreuken betreffende sociale documenten en aangifteverplichtingen zijn de belangrijkste delicten in de rechtspraktijk (Salomez, 2010). Het Sociaal Strafwetboek bestaat uit twee boeken. Het eerste behandelt de preventie en gaat voornamelijk over de inspectiediensten, maar ook over de strafrechtspleging. Het tweede boek betreft een limitatieve lijst van de inbreuken en hun bestraffing en heeft voor een grotere rechtszekerheid bij de rechtsonderhorigen gezorgd (Blomme & Messiaen, 2010). De incriminaties omvatten de inbreuken op de diverse sociale wetgevingen7 en worden opgedeeld in elf hoofdstukken die betrekking hebben op een bepaald thema (niet volgens de verschillende sociale regelgevingen). Zoals gezegd worden in deze scriptie hoofdstukken vier, vijf, zes, negen en tien behandeld. Per niveau van incriminatie zijn sancties voorzien (deze moeten nog met de opdeciemen verhoogd worden) (Sociaal Strafwetboek, 2010, art. 101). 7 Het leeuwendeel van de inbreuken op de diverse sociale wetgevingen zijn opgenomen in het Sociaal Strafwetboek, maar onder andere de regelgeving voor aangelegenheden waar de gemeenschappen en gewesten voor bevoegd zijn, is niet opgenomen. Hoornaert Kristien 13 Hoofdstuk 1 Inbreuken tegen de persoon van de werknemer Hoofdstuk 2 De inbreuken met betrekking tot de arbeidstijd Hoofdstuk 3 Inbreuken in verband met andere arbeidsvoorwaarden Hoofdstuk 4 Illegale arbeid Hoofdstuk 5 Niet-aangegeven arbeid Hoofdstuk 6 De inbreuken betreffende de sociale documenten Hoofdstuk 7 De inbreuken betreffende de collectieve arbeidsbetrekkingen Hoofdstuk 8 Inbreuken met betrekking tot het toezicht Hoofdstuk 9 Inbreuken betreffende de sociale zekerheid Hoofdstuk 10 De inbreuken van valsheid, van het gebruik van valse stukken, van onjuiste of onvolledige verklaringen en van oplichting in het sociaal strafrecht Gemeenschappelijke bepalingen van de voorgaande hoofdstukken Hoofdstuk 11 Tabel 1 Hoofdstukken Sociaal Strafwetboek volgens thema Sanctieniveaus Gevangenisstraf Strafrechtelijke Administratieve geldboete geldboete 10 tot 100 euro Niveau 1 Niveau 2 hetzij 50 tot 500 euro Niveau 3 hetzij 100 tot 1.000 euro hetzij 50 tot 500 euro Niveau 4 hetzij 6 maanden tot drie jaar hetzij 25 tot 250 euro en/of 600 tot 6.000 euro hetzij 300 tot 3.000 euro Tabel 2 Sancties Sociaal Strafwetboek Hieronder worden de verschillende artikels uiteengelegd die in deze Masterproef als vormen van sociale fraude worden beschouwd. Het is geen opsomming van het volledige strafwetboek, maar het gaat om diverse artikelen uit de hoofdstukken die voor deze thesis van belang zijn. Er zal voor de verscheidene artikels een letterlijke citering gebeuren van de belangrijkste regels, aangezien dat leidt tot het minste verlies aan inhoud. Waar nodig, zal meer uitleg gegeven worden teneinde de artikels beter te begrijpen. 1.1.1.1 Hoofdstuk 4. Illegale arbeid Afdeling 1. Buitenlandse arbeidskrachten “Art. 175: Buitenlandse arbeidskrachten. §1. Met een sanctie van niveau 4 wordt bestraft, de werkgever, zijn aangestelde of zijn lasthebber die, in strijd met de wet van 30 april 1999 betreffende de tewerkstelling van buitenlandse werknemers, arbeid doen of laten verrichten door een buitenlandse onderdaan die niet is toegelaten of gemachtigd tot verblijf van meer dan Hoornaert Kristien 14 drie maanden of tot vestiging in België. §2. Met een sanctie van niveau 3 wordt bestraft, de werkgever, zijn aangestelde of zijn lasthebber die, in strijd met de wet van 30 april 1999 betreffende de tewerkstelling van buitenlandse werknemers: 1° een buitenlandse onderdaan arbeid heeft doen of laten verrichten zonder een arbeidsvergunning te hebben verkregen van de bevoegde overheid en/of die niet over een arbeidskaart beschikt. §3. Met een sanctie van niveau 4 wordt bestraft, eenieder die, in strijd met de wet van 30 april 1999 … : 1° een buitenlandse onderdaan België heeft laten binnenkomen om er te worden tewerkgesteld of daartoe heeft bijgedragen, …” Het is duidelijk dat drie soorten inbreuken kunnen gepleegd worden in relatie tot buitenlandse arbeidskrachten. Ten eerste is het verboden om een buitenlander arbeid te laten verrichten indien deze geen geldig verblijf in België heeft. Ten tweede is het niet toegestaan om een buitenlandse onderdaan aan te stellen indien deze niet over een (geldige) arbeidskaart beschikt of indien er geen arbeidsvergunning werd verkregen. Ten derde is het strafbaar om buitenlandse arbeiders België te laten binnenkomen indien zij niet over een arbeidskaart (zullen kunnen) beschikken. De wetgeving omtrent de tewerkstelling van buitenlandse werknemers zal verder in deze Masterproef worden besproken. Afdeling 2. Uitzendarbeid “Art. 176: Uitzendarbeid. §1. Met een sanctie van niveau 1 wordt bestraft het uitzendbureau dat: 1° in de arbeidsovereenkomst voor uitzendarbeid geen melding heeft gemaakt van de bepalingen opgelegd bij de wet van 24 juli 1987 betreffende de tijdelijke arbeid, de uitzendarbeid en het ter beschikking stellen van werknemers ten behoeve van gebruikers, …” Afdeling 3. Terbeschikkingstelling “Art. 177: Terbeschikkingstelling. Met een sanctie van niveau 3 wordt bestraft: 1° iedere persoon die, in overtreding met de wet van 24 juli 1987 betreffende de tijdelijke arbeid, de uitzendarbeid en het ter beschikking stellen van werknemers ten behoeve van gebruikers, een werknemer die hij heeft aangenomen ter beschikking stelt van een derde die hem gebruikt en op hem een willekeurig deel van het gezag uitoefent, dat de werkgever toebehoort, buiten de bepalingen met betrekking tot de uitzendarbeid …” Hoornaert Kristien 15 In de twee bovenstaande artikels wordt verwijzing gemaakt naar inbreuken op de wet van 24 juli 1987. Deze wetgeving regelt de tijdelijke arbeid, de uitzendarbeid en het ter beschikking stellen van werknemers ten behoeve van gebruikers. De terbeschikkingstelling van werknemers omvat het ‘uitlenen’ van personeel en hun arbeid aan derden. Dit is slechts in bepaalde gevallen toegestaan, bijvoorbeeld door middel van uitzendarbeid. Uitzendbureaus zijn opgericht om precies deze ‘uitlening’ van arbeid mogelijk te maken. Tijdelijke arbeid wordt gebruikt om te voorzien in de vervanging van een vaste werknemer of voor het uitvoeren van uitzonderlijk werk (Wet betreffende de tijdelijke arbeid, de uitzendarbeid en het ter beschikking stellen van werknemers ten behoeve van gebruikers, 1987). 1.1.1.2 Hoofdstuk 5. Niet-aangegeven arbeid Afdeling 1. Niet-aangifte van een werknemer aan de overheid “Art. 181: De onmiddellijke aangifte van tewerkstelling. Met een sanctie van niveau 4 wordt bestraft, de werkgever, zijn aangestelde of zijn lasthebber die, in strijd met het koninklijk besluit van 5 november 2002 tot invoering van een onmiddellijke aangifte van tewerkstelling … de gegevens vereist krachtens het voormelde koninklijk besluit van 5 november 2002 niet elektronisch meedeelt aan de instelling belast met de inning van de socialezekerheidsbijdragen …” Het is duidelijk dat werkgevers verplicht zijn diverse gegevens van nieuw aangestelde werknemers door te geven aan de instelling belast met de inning van socialezekerheidsbijdragen. Deze gegevens moeten meegedeeld worden, uiterlijk op het moment dat de werknemer zijn prestaties aanvat (Koninklijk besluit tot wijziging van het koninklijk besluit van 15 mei 2003 tot uitvoering van artikel 4, vijfde lid van het koninklijk besluit van 18 december 1996 houdende maatregelen met het oog op de invoering van een sociale identiteitskaart..., 2004). Overtredingen op deze wetgeving zullen bestraft worden met het hoogste sanctieniveau. Afdeling 2. Het niet aangaan van een arbeidsongevallenverzekering “Art. 184: Het niet aangaan van een arbeidsongevallenverzekering. Met een sanctie van niveau 3 wordt bestraft, de werkgever, zijn aangestelde of zijn lasthebber die geen arbeidsongevallenverzekering heeft aangegaan bij een verzekeringsonderneming met toepassing van de Arbeidsongevallenwet van 10 april 1971.” Hoornaert Kristien 16 Verder in deze scriptie wordt de arbeidsongevallenwet kort beschreven. Er wordt een definitie gegeven van een arbeidsongeval. Dit artikel behoeft verder geen nadere uitleg ter verduidelijking. 1.1.1.3 Hoofdstuk 6. De inbreuken betreffende de sociale documenten Afdeling 1. Register van de uitzendkrachten “Art. 185: Register van uitzendkrachten. Met een sanctie van niveau 2 wordt bestraft, eenieder die, in strijd met de wet van 24 juli 1987 betreffende de tijdelijke arbeid, de uitzendarbeid en het ter beschikking stellen van werknemers ten behoeve van gebruikers, het door de Koning voorgeschreven document niet heeft bijgehouden …” Het is vanaf het eerste artikel van dit hoofdstuk duidelijk dat het niet bijhouden of bewaren van sociale documenten een misdrijf is. Dit artikel heeft betrekking op de uitzendarbeid die hierboven reeds werd beschreven (Wet betreffende de tijdelijke arbeid, de uitzendarbeid en het ter beschikking stellen van werknemers ten behoeve van gebruikers, 1987). Afdeling 2. Overeenkomst voor tewerkstelling van studenten, overeenkomst voor tewerkstelling van huisarbeiders, de beroepsinlevingsovereenkomst en de arbeidsovereenkomst voor uitvoering van tijdelijke arbeid “Art. 186: Overeenkomst voor tewerkstelling van studenten, overeenkomst voor tewerkstelling van huisarbeiders, de beroepsinlevingsovereenkomst en de arbeidsovereenkomst voor uitvoering van tijdelijke arbeid. Met een sanctie van niveau 2 wordt bestraft, de werkgever, zijn aangestelde of zijn lasthebber die in strijd met het koninklijk besluit nr. 5 van 23 oktober 1978 betreffende het bijhouden van sociale documenten: 1° geen schriftelijke overeenkomst voor tewerkstelling van studenten opmaakt; …” Artikel 186 bespreekt niet alleen het nalaten een schriftelijke overeenkomst op te stellen, maar tevens het niet vermelden van tewerkstelling in de (personeels)registers, het niet bewaren van overeenkomsten in voorgeschreven tijdperken en dergelijke meer. Het KB dat aangehaald wordt bespreekt het toepassingsgebied waarop het besluit betrekking heeft, namelijk werkgevers en werknemers. Daarnaast beschrijft het ook de sociale documenten waarvan het bijhouden is opgelegd, zijnde het algemeen en speciaal personeelsregister en de individuele rekening (Koninklijk besluit nr. 5 betreffende het bijhouden van sociale documenten., 1978). Verder in deze thesis wordt een ander besluit besproken, namelijk het KB betreffende het bijhouden van sociale documenten van 8 augustus 1980, waar deze documenten Hoornaert Kristien 17 uitvoeriger zullen worden besproken (Koninklijk besluit betreffende het bijhouden van sociale documenten, 1980). Afdeling 3. Individuele rekening “Art. 187: Individuele rekening. §1. Met een sanctie van niveau 3 wordt bestraft, de werkgever, zijn aangestelde of zijn lasthebber die, in strijd met het koninklijk besluit nr. 5 van 23 oktober 1978 betreffende het bijhouden van sociale documenten, geen individuele rekening opstelt.” De individuele rekening wordt verder besproken onder titel 1.1.4 Wetgeving betreffende het bijhouden van sociale documenten. Naast het niet opstellen van dergelijke rekening, worden ook andere incriminaties met betrekking tot de individuele rekening aangehaald, die bestraft worden met een sanctie van niveau twee. Een bespreking van deze inbreuken leidt ons echter te ver. Afdeling 4. Algemeen personeelsregister, speciaal personeelsregister, aanwezigheidsregister en register voor werktijdregeling “Art. 188: Algemeen personeelsregister, speciaal personeelsregister, aanwezigheidsregister en register voor werktijdregeling. Met een sanctie van niveau 4 wordt bestraft, de werkgever, zijn aangestelde of lasthebber die in strijd met het koninklijk besluit nr. 5 van 23 oktober 1978 betreffende het bijhouden van sociale documenten: 1° geen algemeen personeelsregister, geen speciaal personeelsregister, geen aanwezigheidsregister en geen register voor werktijdregeling opstelt; …” Verder worden nog incriminaties opgesomd met betrekking tot bovenstaande documenten, zoals het niet bewaren, het onvolledig of onjuist opmaken en dergelijke meer. Zij worden met hetzelfde sanctieniveau bestraft. Een bespreking van alle incriminaties zou ons opnieuw te ver leiden. Bovengenoemde registers worden verder, opnieuw onder titel 1.1.4 Wetgeving betreffende het bijhouden van sociale documenten, besproken. 1.1.1.4 Hoofdstuk 9. Inbreuken betreffende de sociale zekerheid Afdeling 1. Aantasting van de vertrouwelijkheid van gegevens “Art. 212: Aantasting van de vertrouwelijkheid van de gegevens in geval van arbeidsongeval.” “Art. 213: Aantasting van de vertrouwelijkheid van de gegevens van persoonlijke aard en maatregelen ter bescherming van de vertrouwelijkheid van die gegevens.” Hoornaert Kristien 18 “Art. 214: Ernstige aantasting van de vertrouwelijkheid van de gegevens van persoonlijke aard.” “Art. 215: Vrijwillige aantasting van de vertrouwelijkheid van de gegevens.” Het gaat er in elk van de opgesomde artikels om dat instellingen van de sociale zekerheid, hun aangestelden of lasthebbers, sociale gegevens van persoonlijke aard meedelen, zonder dat zij hiertoe gemachtigd zijn. Merk dus op dat het hier gaat om inbreuken gepleegd door werknemers bij de instellingen van de sociale zekerheid en niet door burgers die onterecht een socialezekerheidsuitkering willen ontvangen of nalaten hieraan bij te dragen. Afdeling 2. Arbeidsongevallenverzekering “Art. 216: Arbeidsongevallenverzekering. Met een sanctie van niveau 2 wordt bestraft, de verzekeringstussenpersonen, de verzekeringsondernemingen, commissarissen, lasthebbers of aangestelden ervan die meegewerkt hebben aan het sluiten of het uitvoeren van een contract dat strijdig is met de bepalingen van de Arbeidsongevallenwet van 10 april 1971 en de uitvoeringsbesluiten ervan.” In dit artikel gaat het om de inbreuken gepleegd door verzekeringstussenpersonen of anderen in de uitvoering van een onjuist arbeidsongevallencontract. Niet te verwarren met afdeling twee van hoofdstuk vijf: het niet aangaan van een arbeidsongevallenverzekering. Voor een definiëring van een arbeidsongeval wordt opnieuw verwezen naar de Arbeidsongevallenwet, die besproken wordt in titel 1.1.2 Wetgeving met betrekking tot de arbeid. Afdeling 4. Financiering van de sociale zekerheid “Art. 218: Niet betaling van de diverse bijdragen aan de Rijksdienst voor sociale zekerheid.” “Art. 219: Niet-betaling van de bijdragen aan andere organen die werkzaam zijn onder de verschillende socialezekerheidsregelingen of een bedrijfstak.” “Art. 220: Niet-betaling van bijdragen aan het Fonds voor bestaanszekerheid.” In elk van bovenstaande artikels wordt bijdragefraude omschreven. Het gaat om het niet betalen van verscheidene sociale zekerheids- en andere bijdragen door werkgevers aan de diverse instellingen belast met de inning van deze contributies. Hoornaert Kristien 19 Afdeling 5. Bedrieglijke onderwerping “Art. 221: Bedrieglijke onderwerping. Met een sanctie van niveau 4 wordt bestraft, de werkgever, zijn aangestelde of zijn lasthebber die: 1° een of meer personen bedrieglijk heeft onderworpen aan de toepassing van de wet van 27 juni 1969 tot herziening van de besluitwet van 28 december 1944 betreffende de maatschappelijke zekerheid der arbeiders” Bedrieglijke onderwerping houdt in dat arbeidsprestaties geleverd worden, niettegenstaande een hiërarchische relatie tussen een werknemer en een werkgever ontbreekt (Boels, 2015). Afdeling 6. Betrekkingen tussen de verschillende instellingen voor de sociale zekerheid “Art. 222: Betrekkingen tussen de verschillende instellingen voor sociale zekerheid.” In deze afdeling gaat het om het niet meedelen van bepaalde informatie door een instelling voor sociale zekerheid aan een andere. Deze incriminaties worden echter niet zwaar bevonden en worden slechts bestraft met het laagste sanctieniveau; in de praktijk dus enkel met administratiefrechtelijke geldboetes. Afdeling 7. Verzending van documenten door de werkgevers aan de instellingen “Art. 223: Verzending van documenten door de werkgevers aan de instellingen. §1. Met een sanctie van niveau 2 wordt bestraft: 1° de werkgever, zijn aangestelde of zijn lasthebber die heeft nagelaten een aangifte met verantwoording van het bedrag van de verschuldigde socialezekerheidsbijdragen te bezorgen aan de Rijksdienst voor sociale zekerheid …§2. Met een sanctie van niveau 1 wordt bestraft, de werkgever die heeft nagelaten de inlichtingenstaat die nodig is voor het berekenen van de verschuldigde aanvullende bijdragen … te bezorgen aan het kinderbijslagfonds waarbij hij is aangesloten …” Gelijkend aan vorige afdeling, gaat het hier opnieuw om het nalaten bepaalde informatie mee te delen aan instellingen, ditmaal door werkgevers. Afdeling 10. Werkloosheidscontrole “Art. 226: Werkloosheidscontrole. Met een sanctie van niveau 2 wordt bestraft: 1° de werkgever, zijn aangestelde of zijn lasthebber die: a) heeft geweigerd of nagelaten de documenten voorgeschreven door of krachtens het koninklijk besluit van 25 november 1991 houdende de werkloosheidsreglementering, op te maken, af te leveren of aan te vullen, volgens Hoornaert Kristien 20 de voorwaarden en binnen de termijnen die zijn voorgeschreven door of krachtens datzelfde koninklijk besluit; b) heeft nagelaten de controleprocedure betreffende het gebruik van het " bewijs van tijdelijke werkloosheid " in acht te nemen, zoals voorgeschreven door of krachtens het voormeld koninklijk besluit …; c) onjuiste of onvolledige verklaringen heeft afgelegd aangaande het ontslag, de tijdelijke werkloosheid of de deeltijdse tewerkstelling van een werknemer, met toepassing van het voormeld koninklijk besluit …; d) heeft nagelaten de inlichtingen die noodzakelijk zijn voor de werkloosheidscontrole te overhandigen binnen de door de sociaal inspecteur opgelegde termijnen, met toepassing van het voormeld koninklijk besluit …; e) inlichtingen die nodig zijn voor de werkloosheidscontrole heeft verstrekt welke onjuist of onvolledig zijn, met toepassing van het voormeld koninklijk besluit …” Het wordt duidelijk uit bovenstaand artikel dat afdeling tien zich inlaat met verscheidene incriminaties met betrekking tot werkloosheid en werkloosheidscontrole, gepleegd door werkgevers. In titel 1.1.2 Wetgeving met betrekking tot de arbeid wordt meer inzicht verschaft in het KB van 25 november 1991 houdende de werkloosheidsreglementering, waar alle vermelde inbreuken toepassing op vinden. Afdeling 11. De sociale identiteitskaart “Art. 227: Het misbruik en de vervalsing van de sociale identiteitskaart.” “Art. 228: De fabricage, het bezit en het in omloop brengen van sociale identiteitskaarten en de leesapperatuur (sic).” Bovengenoemde overtredingen hebben betrekking op het KB van 18 december 1996 houdende de maatregelen met het oog op de invoering van een sociale identiteitskaart ten behoeve van alle sociaal verzekerden met toepassing van de artikelen 38, 40, 41 en 49 van de wet van 26 juli 1996 houdende de modernisering van de sociale zekerheid en tot vrijwaring van de wettelijke pensioenstelsels. Een sociale identiteitskaart is een identificatiekaart van sociaal verzekerden en bevat gegevens van persoonlijke aard. Het wordt verleend door de verzekeringsinstellingen (Koninklijk besluit tot invoering van een onmiddellijke aangifte van tewerkstelling, met toepassing van artikel 38 van de wet van 26 juli 1996 tot modernisering van de sociale zekerheid en tot vrijwaring van de leefbaarheid van de wettelijke pensioenstelse, 2002). Hoornaert Kristien 21 Afdeling 12. Tewerkstelling van een werkloze of van een persoon die een uitkeringsverzekering geniet “Art. 229. Tewerkstelling van een werkloze of van een persoon die een uitkeringsverzekering geniet. Met een sanctie van niveau 4 wordt bestraft, de werkgever, zijn aangestelde of zijn lasthebber die een persoon doet werken of laat werken van wie hij weet dat deze uitkeringen wegens primaire ongeschiktheid of invaliditeit geniet …” Dit artikel spreekt voor zich; men wordt bestraft met het hoogste sanctieniveau wanneer men als werkgever een persoon tewerkstelt die reeds een uitkering ontvangt omwille van het niet (kunnen) verrichten van arbeid. 1.1.1.5 Hoofdstuk 10. De inbreuken van valsheid, van het gebruik van valse stukken, van onjuiste of onvolledige verklaringen en van oplichting in het sociaal strafrecht “Art. 232: Valsheid en gebruik van valse stukken in het sociaal strafrecht.” “Art. 233: Onjuiste of onvolledige verklaringen betreffende de sociale voordelen.” “Art. 234: Onjuiste of onvolledige verklaringen betreffende de bijdragen.” “Art. 235: Oplichting in sociaal strafrecht.” “Art. 236. Terugbetaling.” De eerste twee artikels van hoofdstuk tien bespreken het toepassingsgebied waarop de artikels betrekking hebben, alsook uitsluitingen van bepaalde andere artikelen. Met uitzondering van artikel 236, behoeven bovengenoemde artikels weinig uitleg. Zij hebben betrekking op het wetens en willens gebruik van valse stukken of het geven van onjuiste informatie teneinde onwettig een uitkering te ontvangen of bijdragen te ontlopen. Duidelijk is dus dat hoofdstuk tien een mooi overzicht biedt van de twee besproken vormen van fraude, namelijk de uitkerings- en bijdragefraude. Terugbetaling heeft reeds betrekking op de strafbaarstelling van de incriminaties. De rechter veroordeelt verdachten tot het betalen van de achterstallige bijdragen of de onrechtmatig ontvangen uitkeringen. 1.1.2 Wetgeving met betrekking tot de arbeid 1.1.2.1 Wet buitenlandse arbeidskrachten Artikel 175 uit boek twee van het Soc. Sw. bespreekt de misdrijven die in strijd zijn met deze wet; de illegale arbeid. De inhoud van deze regelgeving gaat erom dat werkgevers die buitenlandse (d.i. personen die niet over de Belgische nationaliteit beschikken) werknemers Hoornaert Kristien 22 willen tewerkstellen, vooraf een arbeidersvergunning moeten verkregen hebben van de bevoegde overheid (Wet betreffende de tewerkstelling van buitenlandse werknemers, 1999, art. 4). De buitenlandse werknemer die arbeid wil verrichten in België, dient ook op voorhand een arbeidskaart te hebben ontvangen of over een geldige verblijfsvergunning beschikken (1999, art. 5). 1.1.2.2 Wet arbeidsongevallen Het niet aangaan van een arbeidsongevallenverzekering is volgens art. 184, boek twee, Soc. Sw. strafbaar. Een arbeidsongeval is elk ongeval dat een werknemer tijdens en door het feit van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst overkomt en een letsel veroorzaakt (Arbeidsongevallenwet, 1971, art. 7). 1.1.2.3 Wet IAO Deze wetgeving is voornamelijk van toepassing op, of heeft betrekking op hoofdstukken één, twee en drie, boek twee, Soc.Sw. Deze wetgeving vertoont echter ook sterke linken met bovenstaande regelgevingen omtrent arbeid. Het behandelt bijvoorbeeld het recht op een inkomen bij arbeidsongeschiktheid wegens een arbeidsongeval, zoals hierboven aangehaald. Hierdoor is het goed toch verwijzing te maken naar deze wet, daar ze nuttig kan zijn bij het begrijpen van de incriminaties onder hoofdstukken vier en vijf, boek twee, Soc. Sw. In het algemeen houdt een IAO in dat elke werknemer zich verbindt tegenover een werkgever om, tegen betaling en onder gezag, arbeid te verrichten (Wet betreffende de arbeidsovereenkomsten, 1978, art. 2, art. 3, art. 4). Zowel werkgever als werknemer dienen een aantal verplichtingen na te komen binnen deze overeenkomst (1978, Hoofdstuk 2). 1.1.2.4 KB werkloosheidsreglementering De RVA is de belangrijkste instelling die zich inlaat met de regelgevingen, procedures en dergelijke meer omtrent werkloosheid. Titel 1 van het KB wordt dan ook volledig gewijd aan de organisatie en werking van deze dienst (Koninklijk besluit houdende de werkloosheidsreglementering, 1991, Titel 1). Zij wordt verder besproken onder punt 2.1.4.4 van deze Masterproef. Titel 2 van het koninklijk besluit bespreekt de werkloosheidsvergoeding. Zowel volledig werklozen als tijdelijk werklozen kunnen aanspraak maken op een uitkering. Er zijn een aantal toelaatbaarheids- en toekenningsvoorwaarden waaraan men moet voldoen om in eerste instantie in aanmerking te komen voor een vergoeding en ze in tweede instantie te ontvangen. Verder wordt in deze wet nog besproken hoe de uitkeringen worden berekend en op welke manier de Hoornaert Kristien 23 procedure verloopt. De bespreking hiervan zou ons echter te ver leiden. Hoofdstuk tien laat zich nog in met de strafbepalingen, waarbij verwijzing gemaakt wordt naar het Sociaal Strafwetboek, dat reeds werd behandeld. 1.1.3 Wetgeving houdende de algemene beginselen van de sociale zekerheid voor werknemers Opnieuw is deze regelgeving sterk gelinkt aan wetten omtrent arbeid. Deze wetgeving wordt echter apart besproken, aangezien ze verband houdt met een nieuw hoofdstuk uit het Soc. Sw. Hoofdstuk negen van boek twee behandelt namelijk de inbreuken betreffende de sociale zekerheid. Deze wet is van toepassing op werknemers en werkgevers, waarbij werknemers het recht hebben op sociale prestaties: de sociale zekerheid. Deze prestaties hebben tot doel het arbeidsinkomen van de werknemer te vervangen of aan te vullen ingeval van arbeids- en sociale risico’s (Wet houdende de algemene beginselen van de sociale zekerheid voor werknemers., 1981, art. 3). Het gaat bijvoorbeeld om werkloosheidsuitkeringen, uitkeringen voor arbeidsongevallen, gezinsbijslag, enzovoort (1981, art. 21). De uitkeringen worden berekend op basis van het loon van de werknemer (1981, art. 23). Zowel werkgevers als werknemers dienen een bijdrage te leveren aan de RSZ teneinde de sociale prestaties te kunnen vergoeden (1981, art. 22). 1.1.4 Wetgeving betreffende het bijhouden van sociale documenten Hoofdstuk zes van boek twee uit het Sociaal Strafwetboek is volledig gewijd aan de inbreuken betreffende de sociale documenten. Een korte bespreking van de wetgevingen daaromtrent is dan ook onontbeerlijk voor een beter begrip van deze term. De sociale documenten kunnen verschillende vormen aannemen: enerzijds zijn er de (algemene en speciale) personeelsregisters, anderzijds de individuele rekening (Koninklijk besluit betreffende het bijhouden van sociale documenten, 1980, art. 1). Zij dienen respectievelijk voor de inschrijvingen van personeel (1980, art. 5) en het loon van zowel werknemers als werkgevers (1980, art. 14, art. 15). Deze documenten dienen telkens te worden bijgehouden en bewaard, ofwel te worden ingeschreven en opgeborgen (1980, art. 1). Inschrijvingen zijn mogelijk voor personeel, studenten en anderen. Er wordt ook telkens opgesomd welke zaken moeten worden opgenomen in het sociaal document. Hoornaert Kristien 24 1.1.5 Omvang in cijfers Door het veranderend karakter van sociale en fiscale fraude (bv. door wijzigingen in de economische, demografische, juridische, … structuur van een land), is het moeilijk een correct en precies cijfer van deze criminaliteitsvorm weer te geven. Het wordt daarentegen toch belangrijk bevonden om enkele statistieken te presenteren teneinde een idee te kunnen vormen van de omvang van (onderdelen van) dit fenomeen. Zo werd begin 2016 bijvoorbeeld geschat dat de ondergrondse economie (lees: de sociale en fiscale fraude) in België op 3,8 procent van het bruto binnenlands product (BBP) ligt. Dit staat gelijk aan ongeveer dertien miljard euro (Sociale fraude bestrijden, sd). Andere ramingen kunnen differentiërende cijfers vertonen: zo schatten anderen (vormen van) sociale fraude zelfs op twintig procent van het BBP (Pacolet, et al., 2007). Het is duidelijk dat dit het gevolg is van verschillende definities van het fenomeen en diverse schattingsmethoden. Een solide overzicht aan cijfergegevens is niet evident: het fenomeen heeft een veranderend karakter en er is een grote diversiteit aan vormen van sociale fraude en sociale inspectiediensten8. Er kan geprobeerd worden om voor elke individuele instelling de statistieken erop na te slaan: het aantal controles die zij uitvoeren en hoeveel inbreuken zij daarbij vaststellen. Dit kan een bepaalde inkijk geven op het fenomeen, maar het levert geen helder en volledig beeld op. Ten eerste is het aannemelijk dat, overeenkomstig met criminaliteit in het algemeen, er een ‘dark number’ aan sociale fraude wordt gepleegd. In tweede instantie is reeds duidelijk geworden dat sociale fraude een breed domein beslaat; in het begin van deze scriptie werd daarom reeds besproken welke vormen wel en niet worden behandeld. Daarmee gepaard gaand is het dus een titanenwerk om voor elke afzonderlijke dienst de individuele statistieken weer te geven en daarnaast ook de gemeenschappelijke acties in kaart te brengen, hetgeen niet past binnen het bereik van deze scriptie. Daarom zullen enkel cijfergegevens worden verleend voor sommige sociale inspectiediensten en enkel voor die vormen van sociale fraude die voor deze thesis relevant zijn. Het valt echter aan te bevelen een onderzoek uit te voeren dat zich volledig kan inlaten met de verwerking en rapportage van alle statistieken voor alle vormen van sociale fraude. Daaraan gekoppeld is het ook nog ten zeerste van belang dat meer studies, onderzoeken en bevolkingsbevragingen worden opgestart, teneinde een beter inzicht te krijgen in dit fenomeen. 8 Zie: Hoofdstuk 2: Diensten die instaan voor de bestrijding van sociale fraude Hoornaert Kristien 25 1.1.5.1 Statistieken SIOD – 2006, 2007-2010 Voor de inlichtingendienst SIOD zijn cijfergegevens beschikbaar voor het jaar 2006 omtrent verschillende vormen van sociale fraude, voor de jaren 2007 tot en met 2010 omtrent de illegale tewerkstelling van vreemdelingen. Helaas zijn verder geen recentere statistieken te vinden en zijn ze aldus iets minder accuraat, echter, SIOD presenteert gegevens van verschillende sociale inspectiediensten en voor die afzonderlijke instellingen worden hieronder wel recentere statistieken gebruikt. Statistieken werknemers, 2006 1000000 895738 800000 600000 400000 200000 166932 117007 57030 323 0 controles onregelmatigheden TSW SI RSZ Grafiek 1 Statistieken SIOD I In 2006 werden volgens het jaarverslag van de SIOD 895.738 werknemers gecontroleerd door TSW waarvan er 117.007 betrokken waren bij een onregelmatigheid; SI controleerde er 166.932 en stelde 57.030 onregelmatigheden vast; RSZ ontdekte 323 werknemers die een onregelmatige activiteit uitvoerden (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), 2006). Hoornaert Kristien 26 Statistieken sociale documenten en tewerkstelling buitenlanders, 2006 35000 30000 29085 25000 20000 15000 8721 10000 5000 3764 2551 4024 963 0 vaststellingen onregelmatigheden sociale documenten waarschuwing PJ tewerkstelling buitenlanders Grafiek 2 Statistieken SIOD II Voor de categorie sociale documenten werden door de inspectiediensten TSW, SI en RSZ over de verschillende activiteitensectoren 29.085 vaststellingen gedaan, waarbij 8.721 onregelmatigheden werden vastgesteld, 3.764 gevallen kregen een waarschuwing en in 4024 gevallen werd een PJ opgesteld. Voor wat betreft de vaststellingen en inbreuken met betrekking tot de tewerkstelling van buitenlanders werden door TSW, SI en RSZ 2.551 vaststellingen gedaan en voor 963 gevallen werd een PJ opgesteld (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), 2006). Hoornaert Kristien 27 Statistieken buitenlandse werknemers, 2005-2010 4000 3648 3500 2886 3000 2500 2693 2180 2246 2005 2006 2805 2000 1500 1000 500 0 2007 2008 2009 2010 PJ Grafiek 3 Statistieken SIOD III De statistieken omtrent de buitenlandse werknemers gelden voor de jaren 2005 tot en met 2010 en bevatten de cijfergegevens van volgende inspectiediensten: SI, TSW, RSZ, RVA, de Inspectie van de Afdeling Tewerkstelling en Beroepsopleiding van het ministerie van het Waals Gewest, de afdeling Inspectie Werkgelegenheid en Sociale Economie van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, de regionale tewerkstellingsinspectie van het Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de inspectie van de Dienst Werkgelegenheid, Gezondheid en Sociale Zaken van het Ministerie van de Duitstalige Gemeenschap. Het totaal aan gecontroleerde buitenlandse werknemers in inbreuk die hiervoor een PJ en een strafrechtelijk verslag kregen voor 2005 bedroeg 2.180, voor het jaar 2006 waren dat er 2.246, in 2007 steeg het cijfer tot 2.886 en in 2008 daalde het opnieuw naar 2.693. In het jaar 2009 waren er 2.805 illegaal tewerkgestelde vreemdelingen en in 2010 piekte het cijfer op 3.648 (Federale en regionale sociale inspectiediensten, 2007-2010). Stijgingen (of dalingen) in de criminaliteit kunnen te maken hebben met een reële stijging (of daling) van het aantal inbreuken op buitenlandse arbeidskrachten en/of met verhoogde (of verlaagde) preventie-, controle- en repressieacties. De top drie nationaliteiten die betrokken waren bij inbreuken op de wet van 30 april 1999 betreffende de tewerkstelling van buitenlandse werknemers was Polen, Brazilië, Bulgarije in 2007 en 2008. In het jaar 2009 veranderde die gedeeltelijk; toen stond Roemenië op kop, gevolgd door Bulgarije en Brazilië. In 2010 veranderde de top drie nog eens: Braziliaanse werknemers waren toen het meest betrokken bij inbreuken, gevolgd door Roemenen en Hoornaert Kristien 28 Marokkanen. De sectoren waar men het meest inbreuken pleegde met buitenlandse werknemers zijn de bouwnijverheid, de horeca en de kleinhandel en dit was zo voor de jaren 2007 tot en met 2010 (Federale en regionale sociale inspectiediensten, 2007-2010). 1.1.5.2 Statistieken SI – 2014 Statistieken verplichtingen sociale zekerheid werkgevers, 2014 9000 8195 8000 7000 6000 5000 3878 4000 3000 2000 1000 249 0 waarschuwing PJ strafrapport SI Grafiek 4 Statistieken SI De Sociale Inspectie heeft 39.493 vaststellingen gedaan bij werkgevers in het jaar 2014 (FOD Sociale Zekerheid, 2014). Daarvan was 65,53 procent van de gecontroleerde werkgevers volledig in orde met de verplichtingen tegenover de sociale zekerheid. Er werd aan 20,75 procent van de gevallen een waarschuwing gegeven of zij werden geregulariseerd voor een nietaangegeven bedrag. Voor 9,82 procent werd een PJ opgesteld en in 0,63 procent van de gevallen diende een strafrapport te worden opgemaakt (Sociale fraude bestrijden, sd). De inbreuken hebben betrekking op volgende reglementeringen: sociale zekerheid, jaarlijkse vakantie, sociale documenten, arbeidsongevallen, deeltijdse arbeid en afwijking van het normale werkrooster, tewerkstelling van buitenlandse werknemers, toegang tot het grondgebied door vreemdelingen, onregelmatige buitenlandse zelfstandigen, LIMOSA9, kinderbijslag voor werknemers, ziekte- en invaliditeitsverzekering, het strafwetboek, dienstencheques en toezicht (FOD Sociale Zekerheid, 2014). 9 Verplichte, voorafgaande melding voor buitenlandse gedetacheerde werknemers en zelfstandigen (Working in Belgium: Limosa, 2016). Hoornaert Kristien 29 1.1.5.3 Statistieken TSW - 2013 Statistieken sociale documenten en buitenlandse werknemers, 2013 6000 5494 5000 4000 3000 2000 958 1000 0 onregelmatigheden sociale documenten onregelmatigheden buitenlandse werknemers TSW Grafiek 5 Statistieken TSW TSW voerde 32.868 onderzoeken in verschillende activiteitensectoren in het kader van de strijd tegen sociale fraude in het jaar 2013. Er werden 5.494 onregelmatigheden vastgesteld tijdens onderzoeken naar inbreuken op sociale documenten en 958 onregelmatigheden bij onderzoek naar buitenlandse werknemers (Toezicht op de Sociale Wetten, 2013). 1.1.5.4 Statistieken RSZ – 2014 Statistieken zwartwerk en buitenlandse werknemers, 2014 400 350 335 300 250 200 150 91 100 50 0 zwartwerk tewerkstelling buitenlanders PJ Grafiek 6 Statistieken RSZ Hoornaert Kristien 30 In 2014 werden door de sociaal inspecteurs van de RSZ 23.000 onderzoeken uitgevoerd bij 19.000 werkgevers. Dat heeft 72.800.000 euro ter regularisatie aan bijkomende bijdragen opgeleverd en 48.100.000 euro aan inhoudingen. Er werden 335 PJ’s opgesteld voor overtredingen in verband met zwartwerk en 91 voor inbreuken betreffende de tewerkstelling van buitenlandse werkkrachten (Sociale fraude bestrijden, 2014). 1.1.5.5 Statistieken RVA – 2015 Statistieken tijdelijke werkloosheid en werksituatie werkgevers en werknemers, 2015 3314 3500 3000 2670 2500 2071 2000 1595 1500 1000 500 0 inbreuken tijdelijke werkloosheid werkgevers inbreuken werksituatie werknemers Grafiek 7 Statistieken RVA Vorig jaar onderzocht RVA 9.399 werkgevers en 13.825 werknemers in het kader van tijdelijke werkloosheid en stelde hier respectievelijk 2.670 en 2.071 inbreuken op vast. Dat is een toename ten opzichte van het voorgaande jaar, onder meer door het gebruik van datamining10. Verder voerde de Rijksdienst 3.852 controleacties over verschillende activiteitensectoren. Daarbij werden 11.074 werkgevers en 32.058 werknemers gecontroleerd. Voor 3.314 werkgevers en 1.595 werknemers werden één of meer inbreuken op de werksituatie vastgesteld (Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening, 2015). 1.1.5.6 Statistieken Arrondissementscellen - 2014 De cijfers of resultaten die zullen gepresenteerd worden hebben betrekking op de gezamenlijke acties die gevoerd werden door de arrondissementscellen. Aan deze acties worden een aantal, door de SIOD opgelegde, kwalitatieve en kwantitatieve normen opgelegd. Het gaat 10 Zie verder: 2.1.4.1 Sociale Inspectie Hoornaert Kristien 31 bijvoorbeeld om een minimumpercentage aan ‘positieve controles’11 door onder meer te voorzien in een betere voorbereiding en minimumquota voor uit te voeren acties. Naast deze normen worden ook voor elk jaar de prioritair te controleren sectoren vastgesteld. Voor het jaar 2014 waren dat: bouw, horeca en industriële schoonmaak. Prioritair te controleren sectoren worden aldus bestempeld omdat zij gevoeliger zijn voor fraude, bijvoorbeeld door een percentueel hogere aanstelling van lager gekwalificeerde arbeidskrachten (Arrondissementscellen, 2014). Statistieken inbreuken gemeenschappelijke acties SIOD, 2014 8000 7060 7000 6000 5000 4000 3000 1835 2000 1395 1000 109 539 51 0 zwartwerk deeltijds werken sociale zekerheid werkloosheid buitenlandse werknemers beroepskaarten buitenlandse werknemers inbreuken gemeenschappelijke acties Grafiek 8 Statistieken Arrondissementscellen Het totaal aan gezamenlijke controles dat uitgevoerd werd in 2014 is 15.101. Deze werden uitgevoerd bij diverse activiteitsectoren. 10.568 personen waren betrokken bij inbreuken op het misdrijf zwartwerk. Er werden 7.060 inbreuken in de materie zwartwerk vastgesteld. Bij de gemeenschappelijke acties werden nog 1.835 inbreuken op deeltijds werken vastgesteld, 109 inbreuken op de sociale zekerheid, 1.395 op werkloosheid, 539 op de tewerkstelling van buitenlandse arbeidskrachten en 51 op de beroepskaarten van buitenlandse arbeidskrachten (Arrondissementscellen, 2014). 11 Controles die positief zijn of een positief gevolg kunnen hebben in de strijd tegen sociale fraude en het vaststellen van meer inbreuken. Hoornaert Kristien 32 Uit deze cijfers blijkt dat zowel de kwalitatieve als de kwantitatieve normen in 2014 werden gehaald. Dit is het gevolg van onder meer goede informatiedoorstroming binnen de cellen en opnieuw het gebruik van datamining (Arrondissementscellen, 2014). 1.1.5.7 Statistieken Politie 2011-2015 Ook de Belgische federale politie stelt statistieken beschikbaar over de inbreuken die zij vaststelt op het Sociaal Strafwetboek. In onderstaande grafiek zullen de cijfergegevens voor de jaren 2011 tot en met het derde kwartaal van 2015 gepresenteerd worden, daar deze het meest recentst bevonden worden (FPF/DGR/DRI/BIPOL, Kwartaal 3 2015). Enkel de door deze Masterproef gedefinieerde vormen van sociale fraude zullen verder besproken worden. Statistieken inbreuken Sociaal Strafwetboek, 2011-2015 1600 1454 1416 1319 1400 1200 929 1000 800 529 600 400 200 365 246 234 191 28 132 58 76 48 272 204 351 295 69 93 64101 171 59 51 0 2011 illegale arbeid 2012 niet-aangegeven arbeid 2013 sociale documenten 2014 sociale zekerheid 2015 oplichting Grafiek 9 Statistieken Politie In 2011 werden in totaal 1.334 voltooide en gepoogde inbreuken op het Soc. Sw. vastgesteld. Daarvan waren 246 cases, inbreuken van illegale arbeid; 365 gevallen van niet-aangegeven arbeid/zwartwerk; 28 overtredingen op de sociale documenten; 191 inbreuken op de sociale zekerheid en 48 gevallen van oplichting in het sociaal strafrecht. In 2012 werden 3.144 voltooide inbreuken en pogingen op het Soc. Sw. vastgesteld. Daarvan 234 inbreuken van illegale arbeid; 1.319 gevallen van niet-aangegeven arbeid of zwartwerk; 58 inbreuken op de sociale documenten en 76 op de sociale zekerheid en 132 gevallen van oplichting in het sociaal strafrecht. In 2013 werden 3.427 voltooide en gepoogde inbreuken op het Soc. Sw. vastgesteld: 204 cases van illegale arbeid; 1.416 gevallen van niet-aangegeven arbeid; 69 overtredingen op de sociale Hoornaert Kristien 33 documenten; 93 inbreuken betreffende de sociale zekerheid en 272 gevallen van oplichting in het sociaal strafrecht. In 2014 werden in totaal 4.073 inbreuken op het Soc. Sw. vastgesteld. In 259 gevallen ging het om illegale arbeid; in 1.454 gevallen om niet-aangegeven arbeid of zwartwerk; er werden 64 overtredingen op de sociale documenten vastgesteld; 101 inbreuken op de sociale zekerheid en 529 gevallen van oplichting in het sociaal strafrecht. Tot en met het derde kwartaal van 2015 werden reeds 2.740 voltooide en gepoogde inbreuken op het Soc. Sw. vastgesteld. Daarvan 171 inbreuken van illegale arbeid; 929 gevallen van nietaangegeven arbeid/zwartwerk; 59 overtredingen op de sociale documenten; 51 inbreuken tegen de sociale zekerheid en 351 cases van oplichting in het sociaal strafrecht. Er dient nogmaals beklemtoond dat de cijfergegevens voor het jaar 2015 slechts tot en met het derde kwartaal gaan en het jaarcijfer in realiteit dus hoger ligt (FPF/DGR/DRI/BIPOL, Kwartaal 3 2015). De niet-aangegeven arbeid of het zwartwerk is het vaakst voorkomende delict in België; inbreuken betreffende de sociale documenten komen het minst vaak voor. Het is duidelijk dat voor alle delicten, met uitzondering van de inbreuken betreffende de sociale zekerheid, een stijgende trend waarneembaar is. We moeten echter voorzichtig zijn met het trekken van harde conclusies. Ten eerste is het inderdaad mogelijk dat er jaarlijks meer delicten op het Sociaal Strafwetboek worden gepleegd. Daarentegen is het ook mogelijk dat de politie meer inzet op het opsporen en vaststellen van deze delicten; de stijgende trend is dan een gevolg van een (ander) opsporingsbeleid. Een derde mogelijkheid is een combinatie van voorgaande opties, waarbij zowel een reële stijging kan worden vastgesteld in het aantal sociale delicten én een verhoogd aantal opsporingen en vervolgingen door de politie. Hoornaert Kristien 34 1.2 Slovenië Het Sloveens wetboek (KZ-1) omvat een hoofdstuk ‘delicten tegen arbeid en sociale zekerheid’ en bestaat uit acht artikels. Het gaat om: de overtredingen met betrekking tot de fundamentele rechten van arbeiders, pesten op het werk, de inbreuken in verband met de rechten van werk of werkloosheid, illegale arbeid, de inbreuken op de deelnamerechten in het management en de overtredingen op vakbondsrechten, de overtredingen met betrekking tot de veiligheid op het werk, de inbreuken betreffende de sociale zekerheid en misbruik van socialezekerheidsrechten. Het is meteen duidelijk dat de uitwerking van de sociale delicten in dit wetboek veel minder omstandig zijn en dat opnieuw niet alle artikels betrekking hebben op sociale fraude, zoals bedoeld in deze scriptie. In deze Masterproef worden artikels 198, 199, 202, 203 en 249 als belangrijk bevonden; zij zullen hieronder besproken worden. Gezien de vrij summiere omschrijving van sociale delicten in het strafwetboek, dienen ook andere sociale incriminaties in diverse wet- en regelgevingen gezocht te worden. In deze scriptie worden vijf wetten kort aangehaald die zich inlaten met sociale materies en waar sociale fraude, zoals bedoeld in deze Masterproef, mogelijk is. Deze zijn: de wet op de Illegale Arbeid en het Zwartwerk (ZPDZC-1), de wet op de Sociale Bijdragen (ZPSV), de wet op de Sociale Zekerheid (ZSV), de wet op de Sociale Bijstand (ZSVarPre) en de wet op de Publieke Fondsen (ZUPJS). Er dient vermeld dat nog andere regelgevingen inzake deze materie kunnen geconsulteerd worden en een aantal worden verder in de scriptie aangehaald, maar binnen het bereik van dit onderzoek worden vijf bovenvermelde als meest belangrijk bevonden en uitvoeriger besproken. 1.2.1 KZ-1 Zoals reeds aangehaald is er geen aparte sociale wetgeving in Slovenië. Binnen de penale code laat hoofdstuk tweeëntwintig zich in met de criminele gedragingen met betrekking tot arbeid en met betrekking tot de sociale zekerheid. In deze Masterproef wordt gefocust op artikels 198, 199, 202 en 203: de inbreuken in verband met de rechten van werk of werkloosheid, illegale arbeid, de inbreuken betreffende de sociale zekerheid en misbruik van socialezekerheidsrechten. Daarnaast werd ook artikel 249 uit hoofdstuk vierentwintig van datzelfde strafwetboek interessant bevonden: de belastingontduiking. Dit aangezien de meeste uitkeringen uitbetaald worden met belastinggeld en bijdragefraude een vorm van belastingontduiking inhoudt (Kazenski zakonik (KZ-1), 2008). Hoornaert Kristien 35 Er wordt binnen de penale code (slechts) op summiere wijze een aanduiding gegeven van de inhoud van de feiten en de straffen. Dit vloeit voort uit het gegeven dat verwijzingen worden gemaakt naar de specifieke wetgevingen die zich inlaten met deze activiteiten. Om inhoudsverlies te vermijden, worden ook de artikels uit de Sloveense wetgeving exact overgenomen, weliswaar na vertaling. Daarnaast zal een korte beschrijving van het artikel gegeven worden, indien deze nadere uitleg behoeft. 1.2.1.1 Artikel 198: de inbreuken in verband met de rechten van werk of werkloosheid “(1) Eenieder die het recht op vrije arbeid weigert of belemmert, onder de condities zoals ze opgesomd staan in de regelgeving, wordt bestraft met een geldboete of een gevangenisstraf tot één jaar. (2) Eenieder die wetens en willens inbreuk pleegt op de regelgeving omtrent de rechten van werklozen en dus, rechten die toebehoren aan werklozen ontneemt of ze inperkt, wordt bestraft met dezelfde sanctie.” Dit artikel wenst aan te stippen dat niemand kan belemmerd worden zijn rechten uit te oefenen, of men nu werkt of werkloos is. Dit vloeit voort uit het grondwettelijk gewaarborgde recht op vrijheid van werk. Een dergelijke beperking of de onmogelijkheid om deze rechten te ‘ontvangen’ is een criminele daad die gepleegd wordt door werkgevers (Babnik, 2016). 1.2.1.2 Artikel 199: de illegale arbeid “(1) Eenieder die, in tegenstelling tot de regelgeving, twee of meer werknemers tewerkstelt en dit niet aangeeft aan de bevoegde verzekeringsinstelling, of eenieder die meerdere buitenlandse werknemers en staatloze personen zonder geldige vergunningen tewerkstelt, wordt bestraft met een geldboete of een gevangenisstraf tot één jaar. (2) Eenieder die tijdelijk of permanent of een aanzienlijk aantal buitenlanders tewerkstelt die geen inwoner zijn van de EU en illegaal in de Republiek Slovenië verblijven, wordt bestraft met een gevangenisstraf tot twee jaar. (3) Indien een inbreuk op de eerste of tweede paragraaf van dit artikel wordt begaan met personen die niet gekwalificeerd zijn om te werken met bijzondere bevoegdheden, of wanneer het recht op de fysieke en psychische of psychologische integriteit wordt geschaad, of wanneer er sprake is van arbeidsuitbuiting of slachtoffers van mensenhandel, of wanneer een minderjarige wordt tewerkgesteld, wordt de overtreder bestraft met een gevangenisstraf tot drie jaar.” Hoornaert Kristien 36 De eerste paragraaf handelt over de niet-naleving van de regelgeving omtrent de werkgelegenheid in verband met de verplichte registratie van werknemers12 alsook over het verbod op de tewerkstelling van buitenlandse onderdanen zonder geldige vergunningen. Er wordt met andere woorden een combinatie gemaakt van wat in België gekend is als (vormen van) respectievelijk niet-aangegeven arbeid en illegale arbeid. De tweede paragraaf handelt over de incriminatie bij het tewerkstellen van buitenlandse onderdanen die illegaal in het land verblijven. In België gekwalificeerd als vorm van illegale arbeid. Ook in Slovenië dienen buitenlanders dus of een geldige verblijfsvergunning of een geldige arbeidskaart te hebben ontvangen, alvorens zij kunnen worden tewerkgesteld. Dergelijke werkvergunning wordt uitgereikt door de dienst voor Arbeidsvoorziening en kan verschillende doeleinden13 hebben. In de laatste paragraaf gaat het om inbreuken op de twee vorige paragrafen door personen die niet bekwaam zijn of toegelaten worden om te werken in een bepaalde sector Het gaat bijvoorbeeld om medisch personeel, stewards, detectives, bewakingspersoneel, enzovoort (Babnik, 2016). Voor alle artikels is het criterium dat men twee of meer werknemers, buitenlanders of staatlozen heeft aangesteld. Indien men dezelfde feiten pleegt bij de aanstelling van slechts één werknemer, dan gaat het niet langer om een inbreuk op de KZ-1, maar op de ZPDZC-1 – de wet voor illegale arbeid en zwartwerk (Zakon o preprečevanju dela in zaposlovanja na črno (ZPDZC-1), 2014, Hoofdstuk 9; Babnik, 2016). 1.2.1.3 Artikel 202: de inbreuken betreffende de sociale zekerheid “(1) Eenieder die zich wetens en willens niet houdt aan de regels omtrent de sociale zekerheid en dus, iemand een recht dat hem toebehoort ontneemt of het beperkt, wordt bestraft met een geldboete of een gevangenisstraf tot één jaar.” Werkgevers dienen volgende informatie in registers bij te houden, teneinde in overeenstemming te zijn met de bepalingen van de ZSV: gegevens over de werknemers, verslagen van arbeidskosten, registraties van het gebruik van arbeidstijd en gegevens van collectieve vormen van geschillenbeslechting met de werkgever. Dit komt overeen met de verplichte 12 Zie: 1.2.1.3 Artikel 202: de inbreuken betreffende de sociale zekerheid 13 Bv. een persoonlijke werkvergunning voor bepaalde of onbepaalde tijd of een vergunning voor zelfbestuur voor de periode van één jaar. Hoornaert Kristien 37 personeelsregisters, zoals die bestaan in België. Verder dient de werkgever een deel van het brutoloon van zijn werknemers in te houden, teneinde deze premies uit te betalen aan de sociale zekerheid. Tegelijkertijd dient de werkgever zijn werknemers hiervan op de hoogte te houden en informatie omtrent deze loonadministratie te verstrekken. Naast werknemers kunnen ook andere personen slachtoffer worden van het ontnomen worden van zijn of haar socialezekerheidsrechten (bv. gepensioneerden, kinderen, vreemdelingen) (Babnik, 2016). 1.2.1.4 Artikel 203: misbruik van socialezekerheidsrechten “(1) Eenieder die een ziekte of een beperking veinst of ze zelf veroorzaakt en dus, onterecht een socialezekerheidsuitkering ontvangt, wordt bestraft met een geldboete of een gevangenisstraf tot twee jaar. (2) Eenieder met de bevoegde autoriteit die, gebruik makende van valse documenten of valse verklaringen, op die manier tracht een beslissing te forceren over pensioen, handicap of een financiële sociale uitkering, hoewel zij niet aan de voorwaarden voldoen om dergelijke uitkeringen te verkrijgen, wordt bestraft met een gevangenisstraf tot twee jaar.” Bovenstaand artikel handelt over de oplichting in de sociale zekerheid. De eerste paragraaf bespreekt het gebruik van valse documenten of verklaringen teneinde onterecht een socialezekerheidsuitkering te krijgen; bekend als de uitkeringsfraude. De tweede paragraaf laat zich in met de inbreuken omtrent de beslissingen en toekenningen van uitkeringen door personen met de bevoegde autoriteit. Deze laatste incriminatie wordt bestraft met één van de zwaarste straffen. 1.2.1.5 Artikel 249: de belastingontduiking “(1) Eenieder die opzettelijk, geheel of gedeeltelijk, hetzij zelf de betaling ontwijkt van belastingen, bijdragen of enige andere gereguleerde verplichtingen aan natuurlijke of rechtspersonen, of iemand anders in de gelegenheid stelt om dit te doen, of geheel of gedeeltelijk ten onrechte teruggestorte belastingen ontvangt in de Republiek Slovenië of in de andere lidstaten van de Europese Unie, of valse inlichtingen verstrekt omtrent inkomsten, kosten, onroerende en roerende goederen of andere aangelegenheden die dienstig zijn voor het heffen van belastingen en andere gereguleerde verplichtingen of op een andere wijze de belastingoverheden die bevoegd zijn voor de bepaling of het toezicht op de berekening en betaling van deze verplichtingen misleidt, waarbij het bedrag van de ontweken verplichtingen Hoornaert Kristien 38 of de onterechte terugstorting van belastingen een aanzienlijk vermogensvoordeel betekent, wordt bestraft met een gevangenisstraf van zes maanden tot drie jaar. (2) Eenieder die, met hetzelfde opzet als in de vorige paragraaf, nalaat zijn inkomsten of andere aangelegenheden waarvan de aangifte verplicht is en die een rol spelen bij het bepalen van de belastingen, bijdragen of andere verplichtingen van natuurlijke of rechtspersonen mede te delen, waarbij het bedrag van deze verplichtingen die hij met opzet wilde ontwijken een aanzienlijk vermogensvoordeel betekent, wordt in dezelfde mate bestraft. (3) Eenieder die, met het opzet om het vestigen van een werkelijke belastingschuld te vermijden, op vraag van de bevoegde belastingautoriteiten geen inlichtingen verschaft, of de verplichte boeken en documenten niet voorlegt, of indien deze boeken en documenten niet waarheidsgetrouw zijn, of geen toelichting verschaft in het kader van een fiscale controle, of een fiscale controle belemmert, wordt bestraft met een gevangenisstraf van één tot twee jaar. (4) Indien een aanzienlijk vermogensvoordeel werd bekomen ingevolge een inbreuk op paragrafen 1 of 2 van dit artikel en de overtreder dit vermogensvoordeel met opzet nastreefde, zal hij worden bestraft met een gevangenisstraf van één tot acht jaar. (5) Indien de inbreuk op de eerste of tweede paragraaf van dit artikel werd gepleegd binnen een criminele organisatie, wordt de overtreder bestraft met een gevangenisstraf van drie tot twaalf jaar.” Dit artikel wordt als belangrijk bevonden daar socialezekerheidsbijdragen, als vorm van belasting en gerelateerd aan sociale fraude (voornamelijk de bijdragefraude), een van de grootste bronnen van inkomens is in het geheel van staatsontvangsten voor de Republiek Slovenië. Het plegen van (een vorm van) sociale fraude wordt niet zelden gepleegd in samenloop met belastingontduiking. 1.2.2 ZPDZC-1 Het bestaan van een wet ter voorkoming van illegale arbeid en zwartwerk, terwijl er reeds een gelijkend artikel bestaat in de Strafwet (KZ-1), toont aan dat deze sociale delicten een prioriteit zijn in Slovenië. Illegale arbeid kan een strafbaar feit en inbreuk op de penale code vormen of een overtreding op de ZPDZC-1 zijn. Laatstgenoemde wet voorziet in de gevallen van zwartwerk, illegale tewerkstelling en illegale reclame (Zakon o preprečevanju dela in zaposlovanja na črno (ZPDZC-1), 2014, art. 1). Het delict illegale of ongeoorloofde reclame past niet meer binnen het bereik van deze Masterproef en zal dus verder niet behandeld worden. Hoornaert Kristien 39 Het zwartwerk houdt in dat een activiteit wordt uitgevoerd waarvoor geen arbeidsverhouding of arbeidsovereenkomst werd opgesteld, zoals voorzien in de wet op de Arbeidsrelaties (Zakon o delovnih razmerjih (ZDR-1) , 2013); waarbij andere wettelijk verplichte documenten voor het uitvoeren van bepaalde activiteiten ontbreken; wanneer een rechtspersoon of ondernemer arbeid laat verrichten ondanks een tijdelijk verbod op activiteiten of wanneer een buitenlandse staat activiteiten uitvoert binnen de Republiek Slovenië zonder de juiste vergunningen (2014, art. 3). Wordt niet onder zwartwerk verstaan: wederzijdse burenhulp, familiale hulp, dringende werkzaamheden, humanitair werk, liefdadigheidswerk en vrijwilligerswerk en persoonlijk aanvullend werk (2014, art. 7, §1; Finančna uprava Republike Slovenije, 2014). Illegale arbeid wordt omschreven als de tewerkstelling van illegaal verblijvende14 onderdanen van derde landen in de Republiek Slovenië (2014, art. 2, §5). Zoals in België dienen buitenlanders eerst een geldige werkvergunning te hebben ontvangen van de Tewerkstellingsdienst Slovenië, alvorens zij legaal arbeid kunnen verrichten; dit volgens de ZZSDT (Finančna uprava Republike Slovenije, 2014; Zakon o zaposlovanju, samozaposlovanju in delu tujcev (ZZSDT), 2015; Zavod Republike Slovenije za zaposlovanje, 2010). Worden niet als illegale arbeid beschouwd: het korte-termijn werk en het liefdadigheidsof vrijwilligerswerk in het kader van deze en andere regelgeving (2014, art. 7, §2). Het is zo dat, in geval van een overtreding op de ZPDZC-1, vaak nog andere, hieraan gerelateerde, inbreuken worden gepleegd. Als een werkgever bijvoorbeeld een werknemer in het zwart tewerkstelt (en dus nalaat deze correct te registreren), wordt ook nagelaten een verplichte ziekteverzekering, arbeidsongevallenverzekering,… af te sluiten. Er zijn verschillende toezichthoudende autoriteiten die zich inlaten met de controle op de correcte naleving van deze wet: de Marktinspectie, de Inspectie voor Infrastructuur, de Inspectie voor Landbouw, Bosbouw, Jacht en Visserij, de Verkeersinspectie, de Inspectie voor de Gezondheidszorg, voor Onderwijs en Sport, de Inspectie voor Binnenlandse Zaken, de Financiële Administratie en de Arbeidsinspectie. Deze laatste twee worden verder in de scriptie behandeld. Het is de Commissie voor de opsporing van werk en werkgelegenheid in het zwart15 14 Verblijf van onderdanen van derde landen in de Republiek Slovenië, niet in overeenstemming met de bepalingen van de Wet betreffende de Binnenkomst, het Verblijf en de Verwijdering van Vreemdelingen of niet in overeenstemming met de Wet inzake Internationale Bescherming (Zakon o preprečevanju dela in zaposlovanja na črno (ZPDZC-1), 2014, art. 2, §4). 15 Zie: 2.2.2 Komisja Vlade Rs Za Odkrivanje In Preprečevanje Dela In Zaposlovanja Na Črno Hoornaert Kristien 40 die zich bezighoudt met de vaststelling, coördinatie en het toezicht op de activiteiten ter preventie van de illegale arbeid en het zwartwerk (2014, art. 13, art. 14; Finančna uprava Republike Slovenije, 2014). 1.2.3 ZPSV Uit de ZPSV (wet op de Sociale Premies) blijkt dat er in Slovenië uitkeringen zijn voorzien voor pensioenen, invaliditeit, uitkeringen met betrekking tot de ziektekostenverzekering, ouderlijke bescherming en voor arbeid (Zakon o prispevkih za socialno varnost (ZPSV), 1996, art. 1). Verder wordt vermeld dat deze uitkeringen dienen vergoed te worden door de belastingbetaler. Bijgevolg weten we uit deze twee zaken dat bijdragen nodig zijn om de uitkeringen te vergoeden. Het is daarmee mogelijk dat uitkeringsfraude én bijdragefraude kunnen gepleegd worden op de ZPSV. 1.2.4 ZSV Een volgende wet laat zich in met de sociale zekerheid. Meer in het bijzonder wordt gedoeld op het voorkomen en helpen oplossen van sociale en maatschappelijke problemen bij personen, groepen en gezinnen (Zakon o socialnem varstvu (ZSV), 1992, art. 1). Er wordt met de sociale zekerheid voorzien in het waarborgen van minimale voorzieningen om te overleven (Babnik, 2016). Deze sociale zekerheid wordt in Slovenië gewaarborgd door verscheidene instellingen of diensten. Personen met een handicap vormen een belangrijke gebruikersgroep van deze bijstandsdienst, zij kunnen persoonlijke assistentie aanvragen. De voornaamste inbreuken die gepleegd worden op deze wet zijn vormen van uitkeringsfraude: men tracht via het gebruik van valse verklaringen of documenten op onwettige wijze een socialezekerheidsuitkering te ontvangen. Het valt op te merken dat de hierboven gedefinieerde ‘sociale zekerheid’ niet overeenstemt met de Belgische omschrijving. Omwille van mogelijke vertaalproblemen mogen we echter niet veronderstellen dat wat men in België verstaat onder ‘sociale zekerheid’ niet als dusdanig gekend is in Slovenië. Uit de KZ-1 weten we namelijk dat een soortgelijke sociale zekerheid wel degelijk bestaat en inbreuken hieromtrent kunnen bestraft worden. 1.2.5 ZSVarPre De wet op de sociale bijstand behandelt de regels of voorwaarden en het recht op sociale bijstand, alsook de procedure die gehanteerd wordt bij het onterecht ontvangen van dergelijke financiële steun (Zakon o socialno varstvenih prejemkih (ZSVarPre), 2012, art. 1). Sociale bijstand wordt bijvoorbeeld verleend aan personen die niet kunnen voorzien in hun dagelijkse Hoornaert Kristien 41 behoeften door een minimaal inkomen, arbeidsongeschikten en werklozen met een bepaald statuut (2012, art. 6, art. 7). Personen zonder minimumloon waaraan zij zelf schuld hebben of er geen geldige reden voor hebben, kunnen financiële bijstand worden ontzegd (2012, art. 28). De financiering gebeurt uit de begroting van de republiek Slovenië, gevoed door de belastingbetaler. De Centra voor Maatschappelijk Werk spelen een zeer belangrijke rol in de uitkeringen van sociale en andere bijdragen. De tweeënzestig lokale en regionale centra vormen samen de Associatie van Centra Maatschappelijk Werk in Slovenië en zijn onderdeel van het Ministerie van Arbeid, Familie, Sociale Zaken en Gelijke Kansen (Skupnost Centrov za socialno delo Slovenije, 2016). Deze wet vertoont sterke gelijkenissen met de ZSV en het is niet altijd even duidelijk welk toepassingsgebied tot welke wet behoort. Een diepgaande analyse hieromtrent zou ons echter te ver leiden. 1.2.6 ZUPJS De ZUPJS definieert het recht op en de verschillende types voordelen, subsidies en uitbetalingen. Het recht op een publiek of openbaar fonds is afhankelijk van iemands materiële situatie (Zakon o uveljavljanju pravic iz javnih sredstev (ZUPJS), 2010, art. 1). Kindergeld, sociale assistentie, inkomens en beurzen voor jongeren zijn voorbeelden van openbare voordelen. Personen die geen aanspraak kunnen maken op dergelijke fondsen worden duidelijk vermeld en omschreven. De beslissing over de toekenning gebeurt opnieuw door de Centra Maatschappelijk Werk volgens de wet op de Administratieve Procedures (Zakon o davčni službi (ZDS-1), 2004). De betaling van de fondsen gebeurt door de staat, d.i. de belastingbetaler. Mogelijks zijn er bij deze dienstverlening opnieuw mogelijkheden tot het plegen van sociale fraude. Zowel bijdragefraude door het ontwijken van de belasting, als uitkeringsfraude door het verschaffen van valse informatie of gegevens teneinde een onwettige uitbetaling te ontvangen. Zekerheid omtrent deze fraude is er echter niet, aangezien er met regelmaat referenties gemaakt worden naar andere wetten, wat het geheel zeer gecompliceerd maakt. 1.2.7 Omvang in cijfers Er wordt opnieuw verwezen naar de opmerking die reeds gemaakt werd bij de Belgische situatie: het fenomeen sociale fraude verandert snel en is vrij complex. Het is daarom zeer moeilijk om het fenomeen in zijn totaliteit te meten en zelfs de schatting van specifieke vormen van sociale fraude is niet evident. Bijvoorbeeld zwartwerk als een van de belangrijkste vormen Hoornaert Kristien 42 kan enger en breder gedefinieerd worden waardoor verschillende ramingstechnieken kunnen worden toegepast (Pacolet, et al., 2007). Een studie omtrent het gehele fenomeen werd daarom (nog) niet uitgevoerd in Slovenië. Door een respondent wordt echter geschat dat het percentage opnieuw ongeveer rond de drie procent van het BBP ligt (Eman, 2016). Het is geweten dat grijze economie en corruptie blijvende problemen zijn in Slovenië, wat een impact heeft op de omvang en het percentage. Hoewel diverse ministeries betrokken zijn bij het fenomeen, worden niet door elke dienst publieke statistieken of rapporten gemaakt. Dit zou het gevolg zijn van een angst die uitgaat van de ministeries: statistieken zouden kunnen aantonen dat een dienst minder goed functioneert. Een tweede reden is dat het fenomeen sociale fraude betrekking heeft op verschillende wetten en elke instelling werkt volgens een specifieke regelgeving. Dit heeft als gevolg dat het nagenoeg onmogelijk wordt een algemeen rapport op te stellen met cijfergegevens die betrekking hebben op sociale fraude (Eman, 2016). Van volgende drie instellingen werden wel statistieken gevonden: de politie, de Arbeidsinspectie en de Financiële Administratie; deze worden hieronder gepresenteerd. In deze Masterproef worden cijfers uit een andere thesis overgenomen, komende uit (jaar)verslagen en statistieken van de drie aangehaalde instellingen (Babnik, 2016). 1.2.7.1 Politiestatistieken – 2012 De Sloveense politie stelt statistieken beschikbaar omtrent het aantal geregistreerde incriminaties op de penale code. We kunnen dus cijfergegevens vinden omtrent het aantal inbreuken op de artikelen die betrekking hebben op sociale fraude, zoals gedefinieerd in deze scriptie. Te weten: artikels 198, 199, 202 en 203 betreffende de inbreuken in verband met de rechten van werk of werkloosheid, illegale arbeid, de inbreuken betreffende de sociale zekerheid en het misbruik van socialezekerheidsrechten. De politionele jaarverslagen en officiële criminaliteitsstatistieken voor het jaar 2012 worden hieronder weergegeven en deze worden afgetoetst aan trends en cijfers uit voorgaande jaren (Babnik, 2016). Hoornaert Kristien 43 Statistieken inbreuken artikels 198, 199, 202 en 203 KZ-1, 2012 56 60 47 50 40 30 20 20 10 4 0 rechten van werk of werkloosheid illegale arbeid sociale zekerheid misbruik socialezekerheidsrechten inbreuken Grafiek 10 Statistieken Policija Uit grafiek 10 blijkt dat, voor wat betreft artikel 198, slechts 4 vergrijpen werd vastgesteld. Er wordt wel vastgesteld dat vanaf de economische crisis van 2008 het aantal inbreuken gestaag groeit. Ook voor de illegale arbeid werd duidelijk dat de financiële crisis haar sporen naliet en met 56 inbreuken, een toename van deze criminaliteitsvorm werd vastgesteld. In 2012 werden er 47 inbreuken vastgesteld betreffende de sociale zekerheid. Sinds 2007, het jaar waarin de het cijfer piekte op 383 inbreuken, werd hier echter een dalende trend ingezet. Tot slot zijn 20 gevallen van misbruik van socialezekerheidsrechten vastgesteld in 2012; wat het hoogste cijfer tot dan toe was. We zien echter dat dit cijfer nog steeds lager ligt dan de voorgaande incriminatie betreffende de sociale zekerheid (Babnik, 2016). 1.2.7.2 Statistieken Arbeidsinspectie – 2012 Het werkgebied van de Arbeidsinspectie16 is vrij omvangrijk, daar ze zich bezighoudt met verschillende wet- en regelgevingen, verplichtingen en dergelijke omtrent de arbeid. Voor deze Masterproef werden enkel volgende onderwerpen belangrijk bevonden: de inbreuken in verband met de tewerkstelling van buitenlanders, de illegale arbeid en de inbreuken die betrekking hebben op het bijhouden van sociale documenten. Enkel de cijfergegevens omtrent deze overtredingen zullen aldus gepresenteerd worden. 16 Zie: 2.2.1 Inšpektorat Republike Slovenije Za Delo Hoornaert Kristien 44 Statistieken inbreuken buitenlandse werknemers, illegale arbeid en sociale documenten, 2012 1400 1250 1200 1000 800 670 600 400 200 74 0 buitenlandse werknemers illegale arbeid sociale documenten inbreuken Grafiek 11 Statistieken Inšpektorat Republike Slovenije Za Delo In 2012 werden 74 overtredingen vastgesteld in de tewerkstelling van buitenlandse arbeiders. Dit cijfer vertoont een dalende trend in vergelijking met voorgaande jaren. Dit kan mogelijks verklaard worden door de economische crisis van 2008, waarna in Slovenië dergelijke zaken (voornamelijk bij bouwbedrijven) meer en meer aan het licht kwamen en men sindsdien een verhoogd toezicht houdt17. In tegenstelling tot voorgaande, maken de inbreuken omtrent de illegale arbeid een stijgende evolutie door. In 2012 werden 670 overtredingen vastgesteld; een piekcijfer in vergelijking met voorgaande jaren. Meestal gaat het om inbreuken door werkgevers, waarbij zij nalaten een arbeidsovereenkomst op te stellen en aldus geen socialezekerheidsbijdragen leveren. Het is duidelijk dat dit één van de grootste problemen op gebied van werkgelegenheid en als vorm van sociale fraude is. Nog meer overtredingen werden echter vastgesteld in het gebied van het bijhouden van sociale documenten en registers. Maar liefst 1250 inbreuken werden hieromtrent vastgesteld. Eén aangehaalde reden hiervoor is dat werkgevers vinden dat de registratie hen teveel tijd kost (Babnik, 2016). 1.2.7.3 Statistieken Financiële Administratie – 2014 De FURS stelt statistieken beschikbaar omtrent het aantal controles dat zij uitvoert op de delicten zwartwerk en illegale arbeid. Deze zijn opgenomen in het jaarlijks verslag van de overheidscommissie voor de opsporing en het voorkomen van illegale arbeid en 17 Zie: 4.2.2 Oorzaken en motieven Hoornaert Kristien 45 tewerkstelling18 en zijn van toepassing op het jaar 2014 (Komisja Vlade Rs Za Odkrivanje In Preprečevanje Dela In Zaposlovanja Na Črno, 2015). Statistieken controles zwartwerk, 2014 3500 2988 3000 2500 2000 1819 1500 1000 500 218 299 101 20 99,769175,663 0 aantal controles inbreuken zwartwerk besluiten over verbod van werkzaamheden opgelegde boetes (in duizend EUR) illegale arbeid Grafiek 12 Statistieken Finančna Uprava Republike Slovenije Uit grafiek 12 blijkt dat de FURS in 2014 bijna 2.000 controles op het zwartwerk uitvoerde, daarvan werd 12 procent als inbreuk geconstateerd, wat goed was voor 99.769 euro aan opgelegde boetes. Er werden 2.988 controles uitgevoerd met betrekking tot de illegale tewerkstelling. Daarop werden bijna 300 ofwel 10 procent inbreuken vastgesteld, wat resulteerde in 175.663 euro aan opgelegde boetes (Komisja Vlade Rs Za Odkrivanje In Preprečevanje Dela In Zaposlovanja Na Črno, 2015). Uit deze grafiek blijkt dus dat meer controles op illegale tewerkstelling worden uitgevoerd, waardoor meer inbreuken worden vastgesteld en boetes kunnen worden opgelegd. Of dit gerelateerd is aan een hogere prioriteit inzake deze materie, kan echter niet met zekerheid gesteld worden. 18 Zie: 2.2.2 Komisja Vlade Rs Za Odkrivanje In Preprečevanje Dela In Zaposlovanja Na Črno Hoornaert Kristien 46 Hoofdstuk 2: Diensten die instaan voor de bestrijding van sociale fraude 2.1 België In de strijd tegen sociale fraude zijn verschillende partners betrokken, zowel op federaal als op regionaal niveau. De bevoegdheid in de ruimte van regionale diensten is afgebakend tot het eigen gewest of de gemeenschap, de bevoegdheid van federale diensten geldt voor het grondgebied België (Blomme & Messiaen, 2010). De belangrijkste federale diensten zullen hieronder worden besproken en er wordt ook kort iets gezegd over de inspectiediensten van de gemeenschappen en gewesten. Voor een uitgebreider overzicht wordt verwezen naar andere literatuur. Afsluitend wordt het actieplan 2016 besproken dat de prioritaire acties en maatregelen in de strijd tegen de sociale fraude bevat. Figuur 1 Diensten die instaan voor de bestrijding van sociale fraude in België Uit figuur 1 blijkt dat inderdaad veel partners betrokken zijn in de bestrijding van sociale fraude en in bepaalde mate wordt ook gesteld dat deze diensten, controle- en bestrijdingsorganen vrij versnipperd zijn in ons land. Toch tracht men onder meer door middel van partnerschapsovereenkomsten hieraan tegemoet te komen (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), sd). Tussen de verschillende sociale inspectiediensten is er namelijk nood aan overdracht van informatie en dus samenwerking, omdat sociale fraude onderdeel is van een groter geheel of fenomeen. Er zijn daarom reeds verschillende samenwerkingsovereenkomsten afgesloten zoals “Het protocol van 31 mei 2001 betreffende de samenwerking inzake de bestrijding van de mensenhandel” (Baranyai, Blomme, & Depuydt, Hoornaert Kristien 47 2005). Ook de FOD Sociale Zekerheid sloot reeds enkele samenwerkingsprotocollen met diverse sectoren19 (Sociale fraude bestrijden, sd). De oprichting van een partnerschapscommissie ziet hierbij toe op het wettelijk en structureel karakter van dergelijke overeenkomsten. Naast deze nationale samenwerking en informatie-uitwisseling is, omwille van het grensoverschrijdend karakter, ook internationale uitwisseling mogelijk en wenselijk (Sociaal Strafwetboek, 2010, art. 57). Er bestaan bijvoorbeeld bilaterale samenwerkingsakkoorden die de uitwisseling van gegevens tussen landen mogelijk moeten maken en daarbij de kennis over het fenomeen kunnen uitbreiden. België neemt ook deel aan het Europees beleid inzake de strijd tegen sociale fraude. Daarnaast is er de instelling FERM (Fraud Error Risk Management) die uitkijkt voor elke actie in het kader van fraude die een grensoverschrijdende dimensie heeft. Tot slot heeft de FOD Sociale Zekerheid ook een samenwerkingsakkoord met IRIS (International Research Institute on Social Fraud) en kan, door de onderzoeken die door deze dienst worden uitgevoerd, meer inzicht verworven worden in het fenomeen (Sociale fraude bestrijden, sd). Er is echter nog verder onderzoek mogelijk om beleidsvoorstellen te doen inzake enkele structuurwijzigingen met betrekking tot samenwerkingsmogelijkheden. 2.1.1 Ministerieel Comité voor de strijd tegen fiscale en sociale fraude Het Comité legt het algemeen beleid voor de strijd tegen fiscale en sociale fraude en de prioriteiten van diverse diensten uiteen en controleert eveneens op een uniforme toepassing van de wetgeving omtrent dit fenomeen (Koninklijk besluit houdende oprichting van het College voor de strijd tegen de fiscale en sociale fraude, 2008; Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), sd). 2.1.2 College voor de strijd tegen fiscale en sociale fraude Deze instelling stelt jaarlijks een ontwerp van actieplan op en ziet daarnaast toe op een gecoördineerde uitvoering van dat plan. Ze dient ook verslag uit te brengen aan het Comité met betrekking tot de uniforme toepassing van de wetgeving (Koninklijk besluit houdende oprichting van het College voor de strijd tegen de fiscale en sociale fraude, 2008). Er maken verschillende federale sociale inspectiediensten deel uit van het College, onder andere de SI (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), sd; Sociale Inspectie - FOD Sociale Zekerheid, 2008). 19 Zie verder: 2.1.4.1 Sociale Inspectie Hoornaert Kristien 48 2.1.3 Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst Eén van de belangrijkste sociale inspectiediensten is de SIOD. Zij is een afzonderlijke dienst, bevoegd om de samenwerking tussen verscheidene instellingen te coördineren, gemeenschappelijke acties tussen diverse diensten te ondersteunen en om de federale sociale inspectiediensten te ondersteunen, maar heeft - vreemd genoeg - geen opsporingsbevoegdheid. Volgende diensten zijn binnen het directiecomité van SIOD vertegenwoordigd: TSW, SI, RVA, RIZIV, RSZ, RSVZ en enkele regionale inspecties. De afzonderlijke inspecties stellen jaarlijks een eigen strategisch plan op; SIOD stelt het jaarlijks overkoepelend beleidsplan en operationeel plan voor de strijd tegen fiscale en sociale fraude op, waarbij de verschillende federale sociale inspectiediensten bijdragen aan de uitvoering ervan. Ze werkt ook samen met onder meer volgende instanties: FOD Financiën, federale en lokale politie en de Economische Inspectie. Verder verleent ze nog bijstand aan bevoegde besturen en instellingen en voert ze studies uit omtrent de problematiek van sociale fraude en illegale arbeid. Haar voornaamste doelstellingen zijn aldus: uitvoeren van het beleid, coördineren, oprichten van preventie- en vormingsacties en internationale samenwerking tussen inspectiediensten bevorderen (Delbeke, 2014; FOD Sociale Zekerheid, 2011; Sociale fraude bestrijden, sd; Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), sd; Strategisch Plan 2009: Strijd tegen de sociale fraude, 2009). De dienst werd opgericht vanuit bestaande samenwerkingsverbanden zoals ingeschreven in het Soc. Sw. en bestaat nu uit vier organen: de Algemene Raad van Partners, het Federale Aansturingsbureau, de Arrondissementscellen en de Partnerschapscommissie. SIOD werd opgericht met de bedoeling om de stijging van zwartwerk in te dijken en dit in het voordeel van de opheffing van volgende drie instellingen: de Federale Raad voor de strijd tegen de illegale arbeid en de sociale fraude, de vroegere Arrondissementscellen en het Federale Coördinatiecomité (Sociaal Strafwetboek, 2010, Hoofdstuk 2, Boek 1; Beliën, Bogaert, & Brisart, 2011; Delbeke, 2014; Salomez, 2010). Op 1 oktober 2015 werd een centraal meldpunt voor Eerlijke Concurrentie opgericht dat klachten en aangiften van sociale fraude door burgers en ondernemingen ontvangt (Zwartwerk en Sociale Fraude, sd). Het centraal meldpunt van SIOD geeft gerichte klachten door naar de bevoegde inspectiediensten. 2.1.4 Federale sociale inspectiediensten Er zijn verschillende federale sociale inspectiediensten of ‘bijzondere inspectiediensten’ in België, vertegenwoordigd in de arrondissementscellen. In een aantal materies hebben zij Hoornaert Kristien 49 afzonderlijke bevoegdheden, in andere gemeenschappelijke bevoegdheden (Beliën, Bogaert, & Brisart, 2011; Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), sd). De sociaal inspecteurs of arbeidsinspecteurs binnen deze inspectiediensten zijn “de ambtenaren die onder het gezag staan van de ministers tot wiens bevoegdheid de werkgelegenheid en arbeid, de sociale zekerheid, de sociale zaken en volksgezondheid behoren of die onder het gezag staan van de openbare instellingen die ervan afhangen en die belast zijn met het toezicht op de naleving van de bepalingen van dit Wetboek, van de wetten bedoeld in Boek II van dit Wetboek en van de andere wetten waarvoor zij belast zijn met het toezicht op de naleving ervan, alsmede met het toezicht op de naleving van de bepalingen van de uitvoeringsbesluiten van dit Wetboek en van voormelde wetten” (Sociaal Strafwetboek, 2010, art. 16, 1°). In eerste instantie zijn ze aldus belast met het toezicht en de bestuurlijke controle op de naleving van verschillende wetgevingen (preventief) en staan, afhankelijk van de materie, onder het gezag van de ministers bevoegd voor werkgelegenheid en arbeid, sociale zekerheid, sociale zaken en volksgezondheid. Ze zijn aldus bevoegd op te treden ten aanzien van personen die onder het toepassingsgebied van de desbetreffende regelgevingen vallen. Ten tweede sporen zij ook actief inbreuken op met het oog op bestraffing (repressief). Zij gaan inbreuken na op sociale regelgevingen en wetten, bepaalde plichten van werkgevers en werknemers, sociale documenten en dergelijke meer. Dit doen ze in het kader van een algemene controle of expliciet ter bestrijding van sociale fraude en zwartwerk of illegale arbeid. Sociaal inspecteurs mogen ambtshalve optreden (d.i. controles uitoefenen), op basis van een opdracht of vraag van een aantal personen en diensten (bv: arbeidsauditeurs, administratie, centraal bestuur) of naar aanleiding van een klacht of aangifte (Rauws, et al., 2010). Sociaal inspecteurs beschikken slechts uitzonderlijk over het statuut van officier van gerechtelijke politie en kunnen normaliter dus geen aanspraak maken op diens bevoegdheden. Zij hebben wel andere rechten en regels die opgesomd staan in het Sociaal Strafwetboek. De plichten houden vaak verband met deontologie en discretie20, waarvoor zij onder intern en extern toezicht van onder andere het Vast Comité van Toezicht op de Politiediensten (Comité P) staan. 20 Vertrouwelijkheid van de gegevens, geheimhoudingsplicht, integriteitsplicht en inachtneming van de voorschriften inzake de plichtenleer (Sociaal Strafwetboek, 2010, art. 58-art. 61). Hoornaert Kristien 50 In totaal hebben de inspecteurs elf onderzoeksbevoegdheden (Sociaal Strafwetboek, 2010, art. 31-art. 42, art. 54; Sociale fraude bestrijden, sd). 1. Recht van toegang: vrije toegang tot arbeidsplaatsen. 2. Inwinnen van inlichtingen: onderzoek en controles voeren en informatie verzamelen. 3. Identificatie van personen: recht om de identiteit van personen op te vragen. 4. Verhoor van personen. 5. Overhandiging vragen van informatiedragers met hetzij sociale gegevens, hetzij andere door de wet voorgeschreven regels. 6. Nemen van kopieën: waar informatie op staat die zij nodig achten voor de uitoefening van hun opdracht of waar sociale of andere gegeven op staan. 7. Beslag en verzegeling: van informatiedragers met sociale of andere gegevens. 8. Vaststellingen door beeldmateriaal: zij mogen zelf beeldmateriaal produceren of rechtmatig verkregen beeldmateriaal van derden gebruiken. 9. Bevoegdheid om maatregelen te bevelen en de opmaak of overhandiging van documenten te verzoeken (bv. het bevel tot aanplakking of het bevel tot mededeling van sociale persoonsgegevens). 10. Instelling van een vordering tot staking bij de voorzitter van de rechtbank van koophandel. 11. De overlegging, mededeling van gegevens en informatie-uitwisseling van ingewonnen inlichtingen met andere sociaal inspecteurs of ambtenaren. In het uitzonderlijke geval dat een sociaal inspecteur toch de hoedanigheid van officier van gerechtelijke politie, hulpofficier van de procureur des konings of arbeidsauditeur krijgt, dan kan deze aanspraak maken op de daaraan gekoppelde bevoegdheden (Rauws, et al., 2010). Naast de sociaal inspecteurs zijn nog andere personen belast met het toezicht op de sociale wetgeving: officieren van gerechtelijke politie, enkele daarvoor aangewezen ambtenaren (zoals sociaal bemiddelaars), enzovoort (Rauws, et al., 2010). Een goede samenwerking tussen deze instanties en de arbeidsinspecteurs is opnieuw noodzakelijk. 2.1.4.1 Sociale Inspectie Het Directoraat-Generaal (DG) Sociale Inspectie zetelt binnen de FOD Sociale Zekerheid en is dan ook bevoegd voor de correcte aangifte van prestaties en vergoedingen door werkgevers aan de RSZ. De hoofdopdracht is het controleren op (de correcte naleving van werkgevers op wetten inzake) de sociale zekerheid en sociale fraude. Deze bevoegdheid vindt plaats bij zowel Hoornaert Kristien 51 werkgevers als bij verleners en ontvangers van sociale prestaties. Binnen deze controleopdracht wordt geanticipeerd op (sociale) fraude door gebruik te maken van datamining. Dit houdt in dat men, via het gebruik van software en wiskundige technieken, risicogebieden en -factoren in kaart kan brengen en op basis hiervan gerichtere controles kan voeren op mogelijke overtredingen op sociale wet- en regelgevingen. Zowel de doelmatigheid als de doeltreffendheid van datamining werd door onderzoek reeds aangetoond (Sociale Inspectie, 2013). Naast deze controleopdracht gaan ze echter ook preventief tewerk door het informeren van werkgevers en werknemers, het geven van voorlichtingen en adviezen en het sensibiliseren tegen (sociale) fraude. Ze helpt mee aan de uitwerking van nieuwe regelgevingen en het beleid en ze staat ook in voor de nationale en internationale coördinatie omtrent fraudebestrijding. SI tracht de samenwerking inzake de bestrijding van sociale fraude te bevorderen door middel van samenwerkingsprotocollen21 met andere nationale sociale inspectiediensten enerzijds en bilaterale overeenkomsten22 op internationaal vlak anderzijds. Ze werkt hiervoor samen met andere federale inspectiediensten (TSW, RSZ, RVA) en buitenlandse instellingen (Sociale fraude bestrijden, sd; Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), sd). Het meldpunt van de Sociale Inspectie verzamelt de klachten en inlichtingen over verscheidene vormen van sociale fraude (Zwartwerk en Sociale Fraude, sd). De FOD Sociale Zekerheid focust voornamelijk op de fraude inzake sociale bijdragen. Daarbij worden twee belangrijke frauduleuze vormen onderscheiden: sociale engineering en frauduleuze grensoverschrijdende tewerkstelling. Bij laatstgenoemde betaalt de werkgever geen of slechts een deel van de verplichte sociale bijdragen voor tijdelijk aangeworven buitenlandse arbeidskrachten. Sociale engineering omvat “gesofistikeerde constructies waarbij bedragen ten onrechte worden onttrokken aan de inning van socialezekerheidsbijdragen” (Sociale Inspectie, 2013). Naast de bestrijding van zwartwerk en sociale fraude is SI dus ook actief in de bestrijding van andere (sub)fenomenen zoals het statuut van schijnzelfstandige, mensenhandel, de fraude inzake sociale bijdragen en sociale dumping. Nog andere specifieke bevoegdheden zijn: pensioenen, ziekte- en invaliditeitsverzekering, familiale bijdragen voor werknemers, jaarlijkse 21 Bedoeld om know-how tussen inspectiediensten uit te wisselen, strategieën inzake fraudebestrijding te bespreken, … 22 Tracht de dienstverlening aan de burger te verbeteren en de fraudepreventie en -opsporing te optimaliseren. Hoornaert Kristien 52 vakantie, arbeidsongevallen en registratie van aannemers (FOD Sociale Zekerheid, 2011; Sociale fraude bestrijden, sd; Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), 2008). 2.1.4.2 Toezicht Sociale Wetten TSW is een dienst binnen de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal overleg en is bevoegd om vaststellingen van inbreuken op sociale wetten te doen en deze op te sturen naar de arbeidsauditeur. Ze kan ook tussenkomen bij individuele betrekkingen tussen werkgever en zijn werknemers. Andere specifieke bevoegdheden zijn: bescherming van het loon, opstelling van het arbeidsreglement en oprichting van overlegorganen in ondernemingen (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), 2008; Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), sd). Het Toezicht heeft een meldpunt dat aangiften ontvangt over diverse vormen van sociale fraude (Zwartwerk en Sociale Fraude, sd). 2.1.4.3 Inspectie Rijksdienst Sociale Zekerheid Deze federale dienst oefent toezicht uit op de correcte aangifte van prestaties en vergoedingen van werknemers door werkgevers en treedt voornamelijk administratiefrechtelijk op. Zij controleert aldus op de sociale zekerheid (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), sd). Er wordt daarnaast ook ingezet op de bestrijding van complexere vormen van sociale fraude, zoals spinconstructies. Hierbij bestaat een centrale vennootschap die formeel correct in orde is met de sociale zekerheid, maar waar geen werknemers zijn tewerkgesteld. Opdrachten die worden binnengehaald, worden doorgegeven aan andere vennootschapen waar wel werknemers werden aangesteld, maar waar de sociale bijdragen niet worden betaald (Sociale fraude bestrijden, 2014). Ook de bestrijding van complexe vormen van oplichting op het gebied van uitkeringsfraude, zoals de fictieve RSZ-bijdragen, is een opdracht die toekomt aan de Rijksdienst. De Inspectie RSZ ontvangt de klachten en aangiften omtrent de vormen van sociale fraude die niet worden onthaald door de meldpunten van SIOD, RVA en RIZIV (Zwartwerk en Sociale Fraude, sd). 2.1.4.4 Inspectie Rijksdienst Voor Arbeidsvoorziening De Inspectiedienst van de RVA onderzoekt de correctheid van afgelegde verklaringen door personen die een werkloosheidsverzekering, loopbaanonderbreking of brugpensioen aanvragen (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), 2008). De Centrale Controledienst (CCD) is het fraudeobservatorium van de RVA en centraliseert en onderzoekt alle informatie omtrent Hoornaert Kristien 53 (nieuwe) fraude, zodoende de controlemechanismen efficiënter te maken. De RVAinspectiediensten werken samen met de gerechtelijke instanties, de gemeentebesturen en de (lokale) politie. Die samenwerking gebeurt in het belang van de strijd tegen sociale en fiscale fraude. Zij kunnen ingeval van een inbreuk de eerste stappen zetten in de richting van een administratiefrechtelijke of strafrechtelijke sanctie (Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening, 2015; Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), sd). Het meldpunt van de RVA ontvangt klachten en aangiften over fraude in verband met werkloosheidsuitkeringen of uitkeringen voor loopbaanonderbreking. Via het centraal meldpunt van SIOD heeft de Rijksdienst in 2015 reeds 274 klachten ontvangen (Zwartwerk en Sociale Fraude, sd). 2.1.5 Inspectiedienst van het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering Het inspecterend personeel van het RIZIV is hoofdzakelijk belast met de controle op verplichte verzekeringen in het kader van ziekte en invaliditeit om fraude te voorkomen. RIZIV ontvangt inlichtingen over fraude in verband met de ziekte- en invaliditeitsuitkeringen via haar meldpunt (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), sd; Zwartwerk en Sociale Fraude, 2015). 2.1.6 Arrondissementscellen Per gerechtelijk arrondissement is een cel of een operationeel samenwerkingsverband opgericht, met aan het hoofd de arbeidsauditeur. De arrondissementscellen vormen een onderdeel van de SIOD en elke cel organiseert en controleert op de naleving van de sociale weten regelgevingen. In elke cel worden de inspectiediensten van de RVA, RSZ, SI van de FOD Sociale Zekerheid, TSW en FOD WASO vertegenwoordigd. Op lokaal niveau verzorgen de cellen controles op de naleving van de diverse sociale regelgevingen. Deze acties worden dus uitgevoerd in samenwerking met de sociaal inspecteurs van andere instellingen (Arrondissementscellen, 2014; Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), sd). 2.1.7 Inspectiediensten van de gemeenschappen en gewesten We kunnen drie Gewestelijke tewerkstellingsinspectiediensten onderscheiden: de inspectiediensten van het Waalse Gewest, van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en van de Vlaamse Gemeenschap. Daarnaast is er nog de Inspectie van de Dienst Tewerkstelling, Gezondheid en Sociale Zaken van het Ministerie van de Duitstalige gemeenschap. Deze inspectiediensten zijn bevoegd voor de geregionaliseerde sociale wetgevingen. Er is een Hoornaert Kristien 54 belangrijke samenwerking met de arrondissementscellen en de federale inspectiediensten, aangezien vaak gezamenlijke acties worden uitgevoerd. De bevoegdheid strekt zich voornamelijk uit over de toekenning van en de controle op arbeidskaarten voor buitenlandse werknemers, tewerkgesteld in België (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), 2008; Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), sd). 2.1.8 Het Openbaar Ministerie bij de arbeidsjurisdicties Deze instelling wordt samengesteld door de magistraten bij de arbeidsauditoraten en de arbeidsauditoraten-generaal. Zij heeft burgerrechtelijke en strafrechtelijke opdrachten met betrekking tot de strijd inzake illegale arbeid en sociale fraude, waardoor ze reeds vermeld wordt als betrokken dienst in de bestrijding (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), sd). In titel 3.1.1 Opsporing en 3.1.2 Vervolging worden de arbeidsauditoraten verder besproken. 2.1.9 Politie Ook de Belgische politie speelt een rol in de strijd tegen de sociale fraude. Het onderzoek naar de georganiseerde economische, financiële, sociale en fiscale delinquentie wordt normaliter toevertrouwd aan de federale politie. Binnen de federale gerechtelijke politie is het de centrale directie van de bestrijding van de zware en georganiseerde criminaliteit die zich (onder meer) bezighoudt met de georganiseerde economische en financiële delinquentie (Federale Politie, 2016). 2.1.10 Actieplan 2016 Jaarlijks wordt een beleids- en operationeel plan opgesteld in het kader van de strijd tegen sociale fraude. Dit in toepassing van artikel 2 van het Sociaal Strafwetboek. Het bevat een luik omtrent maatregelen tegen de bijdragefraude en een luik omtrent maatregelen tegen de uitkeringsfraude (Sociaal Strafwetboek, 2010, art. 2; Toezicht op de Sociale Wetten, 2013). Op 11 maart 2016 werd het Actieplan “strijd tegen sociale fraude en sociale dumping” goedgekeurd door de Belgische ministerraad. Het rapport is opgedeeld in vijf hoofdstukken en omvat de negentig prioritaire acties en maatregelen die in dat jaar zullen genomen worden en zijn van toepassing op de verschillende sociale inspectiediensten. Het bouwt verder op het actieplan van 2015 en dat blijkt ook uit de inhoud(opgave), die nagenoeg dezelfde is gebleven. De krachtlijnen van het actieplan zijn: een professionele, doelgerichte, gemeenschappelijke en sectorale aanpak (Tommelein, B. en Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), 2016). Hoornaert Kristien 55 Hoofdstuk 1 laat zich in met de gemeenschappelijke acties (ten minste twee inspectiediensten moeten hieraan meewerken). Het gaat om de strijd tegen de niet-aangegeven arbeid en bijdragefraude, de strijd tegen de verboden cumulatie van uitkeringen of cumulatie van een uitkering en inkomsten, de strijd tegen schijnzelfstandigen, schijnwerknemers en valse onderaanneming, de controle op tijdelijke werkloosheid, de strijd tegen frauduleuze onderwerping aan de sociale zekerheid, de strijd tegen de fictieve domiciliëring, de strijd tegen de georganiseerde fraude op gebied van sociale zekerheidsbijdragen en tot slot de strijd tegen bijstandsfraude. Hoofdstuk 2 omvat de acties tegen sociale dumping. Dit fenomeen omvat de frauduleuze praktijken van internationale bedrijven door inbreuk te plegen op de wetgeving betreffende de detachering van buitenlandse werknemers en/of door het niet (volledig) betalen van sociale bijdragen (Sociale fraude bestrijden, sd). Sociale dumping is één van de meest prioritaire fenomenen in België: de bedoeling is dan ook het aantal controles hierop gevoelig te verhogen. Het derde hoofdstuk bespreekt de specifieke acties en maatregelen die toebehoren aan verschillende diensten, zoals: illegaal verblijf in het buitenland en de fraude door zorgverleners. Hoofdstuk 4 gaat over coördinatie en ondersteuning, wat voornamelijk betrekking heeft op de dienst SIOD. Een belangrijk actiepunt zijn de sociale flitscontroles. Het gaat om preventieve, vooraf aangekondigde acties die tot doel hebben enerzijds af te schrikken en anderzijds meer te sensibiliseren tot het naleven van sociale wetten. Voornamelijk voormalig staatssecretaris voor de Bestrijding van de sociale fraude Bart Tommelein benadrukt het belang van deze controles. Het laatste hoofdstuk bespreekt het vervolgingsbeleid. Het belangrijkste punt hierbij is dat het non bis in idem-beginsel23 uniform gehanteerd wordt. Dit in het licht van de situatie omtrent het hanteren van strafrechtelijke of administratiefrechtelijke sancties voor deze criminaliteitsvorm24. Het enige actiepunt van dit hoofdstuk, namelijk de betere invordering van niet-betaalde administratieve geldboeten, wijst op de relevantie of belangrijkheid van repressie van sociale fraude. 2.2 Slovenië Ook in Slovenië bestaan diverse sociale inspectiediensten of toezichthoudende organen; deze behoren telkens toe aan een ministerie binnen de Republiek. Er valt echter op te merken dat de 23 Geen tweede bestraffing mogelijk voor eenzelfde feit. 24 Zie: Hoofdstuk 3: Opsporing, vervolging en straftoemeting Hoornaert Kristien 56 inspectoraten vrij versnipperd zijn, hetgeen vergelijkbaar is met de Belgische situatie. Dit is enerzijds het gevolg van het feit dat onder elke overheidsdienst het aantal ministeries kan vermeerderen of verminderen en anderzijds van de diverse sociale wetgevingen die er bestaan (Eman, 2016; Ministrstvo za delo, družino, socialne zadeve in enake možnosti, sd). Het belangrijkste inspectoraat is de Arbeidsinspectie; zij valt onder het Ministerie voor Arbeid, Gezin, Sociale Zaken en Gelijke Kansen. Dit ministerie heeft verschillende werkgebieden en is onder andere verantwoordelijk voor zaken met betrekking tot arbeidsrelaties, het werkgelegenheidsbeleid in binnen- en buitenland, het gezinsbeleid in Slovenië, de bescherming van personen met een beperking, welzijn en gelijke kansen. Onder de Arbeidsinspectie vallen verder nog: de inspectie van toezicht op de arbeidsverhoudingen, de sociale inspectiediensten, de inspectiedienst voor gezondheid en veiligheid op het werk en een specifieke afdeling voor de algemene tewerkstelling en financiële relaties. Deze laatste twee diensten worden echter minder belangrijk bevonden en zullen dus niet verder behandeld worden in deze scriptie. Er wordt wel beklemtoond dat samenwerking tussen de verschillende diensten en inspecteurs onontbeerlijk is voor het functioneren van de overkoepelende Arbeidsinspectie. Nog binnen hetzelfde ministerie valt de overheidscommissie voor het opsporen en voorkomen van illegale arbeid en illegale tewerkstelling. Tot slot is er de inspectiedienst van de Financiële Administratie die onder zijn eigen ministerie valt en ook de politie laat zich in met de beteugeling van sociale fraude Net zoals in België is het zo dat de verschillende inspectoraten gezamenlijke acties voeren. Deze werden via onderzoek reeds als effectief en efficiënt bevonden (Babnik, 2016; Finančna uprava Republike Slovenije, 2014; Inšpektorat Republike Slovenije za delo, 2016). 2.2.1 Inšpektorat Republike Slovenije Za Delo De Inspectie van Arbeid of Arbeidsinspectie is, zoals gezegd, onderdeel van het Ministerie voor Arbeid, Gezin, Sociale Zaken en Gelijke Kansen. Haar algemene beginselen, organisatie, bevoegdheden, statuten en procedureregels worden geregeld in de Wet op de Arbeidsinspectie en de Inspectiewet (Zakon o inšpekciji dela (ZID-1), 2014; Zakon o inšpekcijskem nadzoru (ZIN), 2002). Haar voornaamste taak is het controleren op de implementatie van wet- en andere regelgevingen die zich inlaten met arbeidgerelateerde zaken (bv. werkgelegenheid, lonen en andere vergoedingen uit arbeid, stakingsrecht, veiligheid en gezondheid op het werk). Zo oefent Hoornaert Kristien 57 ze bijvoorbeeld toezicht uit op de (naleving van) de ZSVarPre, de ZUPJS25 en de ZPDZC-1 (Babnik, 2016) (Zakon o preprečevanju dela in zaposlovanja na črno (ZPDZC-1), 2014; Zakon o socialno varstvenih prejemkih (ZSVarPre), 2010; Zakon o uveljavljanju pravic iz javnih sredstev (ZUPJS), 2010). Controles worden niet zozeer uitgevoerd met het oog op bestraffing, dan wel met de bedoeling om juridische correctheid te garanderen in zaken waarvoor zij bevoegd is. De inspecties kunnen verschillende vormen aannemen, bijvoorbeeld regelmatige controles omtrent een willekeurig gekozen onderwerp of regelmatige en onregelmatige controleacties naar aanleiding van een klacht of verzoek. Daarnaast superviseren de inspecteurs van sociale zaken ook het werk van publieke sociale beschermingsdiensten, natuurlijke personen, concessiehouders en andere rechtspersonen die diensten van sociale zekerheid aanbieden. Tot slot vervult ze ook een adviserende rol ten aanzien van werkgevers en werknemers in de opmaak van collectieve arbeidsovereenkomsten en biedt ze hulp bij het begrijpen van diverse regelgevingen. De actiepunten en geplande taken worden jaarlijks vastgelegd in een programmabeleid (Babnik, 2016; Inšpektorat Republike Slovenije za delo, 2016). Aan het hoofd van de inspectiedienst staat de inspectie-overste die bevoegd is voor de organisatie en coördinatie van het werk van de arbeidsinspecteurs en als aanspreekpunt kan dienen voor de legaliteit, kwaliteit en effectiviteit van het inspectiewerk. Een inspecteur houdt zich, voor de gevallen binnen zijn eigen bevoegdheid, bezig met de verklaringen, beroepen, aankondigingen en andere toepassingen en geeft ook adviezen en informatie aan zijn aanzoekers. Wanneer inbreuken of overtredingen worden vastgesteld op wet- en andere regelgevingen die binnen het bevoegdheidsdomein van de inspecteur vallen, dienen maatregelen genomen te worden. Het kan gaan om de opstarting van een procedure teneinde een straf voor een crimineel feit te vorderen die ambtshalve kan vervolgd worden, het voorstellen van maatregelen aan een bevoegde instantie of de inspecteur kan zelf maatregelen nemen indien hij daartoe gemachtigd is26. De nieuwe Wet Algemene Delicten heeft ervoor gezorgd dat enkele bevoegdheden in het kader van overtredingen werden overgedragen van 25 De inspectie die zij uitoefent op de ZUPJS bestaat uit de controle op de toekenning van de fondsen, de adequaatheid van de procedures en dus niet (enkel) de mogelijke oneigenlijke aanwending door personen die geen recht hebben op de voordelen. 26 Zie: 3.2.3 Straftoemeting Hoornaert Kristien 58 juridische instellingen naar zogenoemde overtredingsorganen27 (Inšpektorat Republike Slovenije za delo, 2016; Zakon o prekrških (ZP-1), 2003). Net zoals de Belgische sociaal inspecteurs, hebben de Sloveense arbeidsinspecteurs enkele bevoegdheden. Deze zijn: 1. Controleren van lokalen, installaties en inrichtingen. 2. Inspecteren van zakelijke boeken, contracten, akten en andere documenten. 3. Verhoor van partijen en getuigen in administratieve procedures. 4. Onderzoeken van documenten. 5. Verkrijgen en inkijken van persoonlijke en andere gegevens van de belastingbetaler uit officiële documenten en andere databases indien deze noodzakelijk blijken in de uitvoering van de controle. 6. Nemen en onderzoeken van monsters van goederen. 7. Nemen van monsters van materialen en apparatuur. 8. Fotograferen of opnemen van visuele data van personen, lokalen, installaties, inrichtingen en andere objecten. 9. Reproduceren van documenten, audiovisuele dossiers en andere documenten. 10. In beslag nemen van voorwerpen, documenten en monsters als bewijsmateriaal. 11. Uitvoeren van andere acties die in overeenstemming zijn met het doel van de inspectie. De Arbeidsinspectie werkt tot slot nog samen met andere inspectiediensten, instituten, onderzoek- en andere organisaties en experten en is partner van verschillende Europese instellingen (Babnik, 2016; Inšpektorat Republike Slovenije za delo, 2016). 2.2.1.1 Inšpekcija Nadzora Delovnih Razmerij De Inspectie van Toezicht op de Arbeidsverhoudingen is een eerste dienst onder de Arbeidsinspectie en staat in voor een aantal taken. Ten eerste zullen arbeidsinspecteurs, op het gebied van de arbeidsverhoudingen, toezicht uitoefenen op de correcte naleving van wetten en andere regelgevingen, collectieve arbeidsovereenkomsten en andere reguleringen aangaande de werkgelegenheid (bv. lonen, tewerkstelling in binnen- en buitenland). Inspecteurs kunnen ook in een aantal andere gebieden controle uitoefenen indien dit specifiek in een regelgeving werd voorzien (bv. nationale beroepskwalificaties en ouderlijke zorg). Ten tweede hebben 27 De Inspectie van Arbeid is dergelijk overtredingsorgaan. Hoornaert Kristien 59 inspecteurs ook een adviserende rol en bieden ze professionele hulp aan werknemers en werkgevers. In dat opzicht wordt de inspecteur een bemiddelaar of neutrale derde partij tijdens conflicten of geschillen, teneinde een oplossing of akkoord te bereiken. Op strategisch vlak houdt de dienst zich bezig met het beheer en de organisatie van de arbeidscontroles en oefent ze direct toezicht uit op de arbeidsverhoudingen. Ze stelt systeemoplossingen voor en neemt deel aan de voorbereiding van wetten en regelgevingen inzake arbeidsverhoudingen en werkgelegenheid. Verder bereidt de Inspectie ook werkprogramma’s voor en biedt ze begeleiding aan haar inspecteurs (Inšpektorat Republike Slovenije za delo, 2016). 2.2.1.2 Socialna Inšpekcija De Arbeidsinspectie voert, op het gebied van sociale zaken, inspecties uit op het werk van instellingen voor maatschappelijk welzijn, op vertegenwoordigers en andere natuurlijke of rechtspersonen die sociale diensten leveren. Daarnaast wordt ook gecontroleerd op de implementatie van ontwikkelings- en preventieprogramma’s op het gebied van sociale bescherming en de bescherming van kinderen en gezinnen. De sociaal inspecteurs oefenen toezicht uit op de correcte naleving en uitvoering van de Wet op de Sociale Zekerheid en andere regelgevingen inzake sociale zekerheid; alsook op de correcte uitvoering van sociale bijstand en programma’s en de kwaliteit waarmee deze diensten geleverd worden. De inspecties kunnen regelmatig28 of buitengewoon29 zijn. De inspecteurs kunnen, binnen hun bevoegdheid, verschillende maatregelen nemen indien kleine dan wel ernstigere fouten of onregelmatigheden worden vastgesteld. Het komt toe aan elke gebruiker of begunstigde van een sociale dienst om naar passende hulp van sociaal inspecteurs te vragen, zodoende zijn of haar rechten op het gebied van de sociale zekerheid ten volle uit te kunnen oefenen. Tot slot wordt, op organisatorisch vlak, voorzien in het beheer en de organisatie van de sociale inspectie, het toezicht op de uitvoering van de taken en het jaarlijks programma van de Arbeidsinspectie, de voorbereiding op jaarlijkse inspecties, het informeren van gebruikers en dergelijke meer (Inšpektorat Republike Slovenije za delo, 2016). 28 Een aangekondigde activiteit, minstens één keer binnen een periode van drie jaar. 29 Een activiteit, op verzoek van een begunstigde van een dienst of een activiteit wanneer het op basis van verschillende informatiebronnen nodig wordt geacht. Hoornaert Kristien 60 2.2.2 Komisja Vlade Rs Za Odkrivanje In Preprečevanje Dela In Zaposlovanja Na Črno De overheidscommissie voor de opsporing en het voorkomen van illegale arbeid en tewerkstelling staat in voor de bepaling, coördinatie en het toezicht op vlak van preventie van werk en werkgelegenheid in het zwart. Haar taken situeren zich voornamelijk rond het harmoniseren van de acties van andere controleorganen, het verbeteren van preventiemaatregelen en het maken van suggesties voor wijzigingen in de regelgeving. Verder maakt ze ook jaarlijks een verslag op omtrent de activiteiten en effecten die de preventieve maatregelen hebben gegenereerd (Komisja Vlade Rs Za Odkrivanje In Preprečevanje Dela In Zaposlovanja Na Črno, 2015). Duidelijk is dus dat de commissie een voornamelijk coördinerende rol heeft en niet actief zelf controles uitvoert. 2.2.3 Finančna Uprava Republike Slovenije Het is de Financiële Administratie van de Republiek Slovenië, binnen het ministerie van Financiën, die verantwoordelijk is voor de inning van belastingen en andere verplichte sociale zekerheidsbijdragen (Zakon o davčni službi (ZDS-1), 2004, art. 3, §1; Eman, 2016). Deze instelling werd opgericht in 2014 en neemt de taken en bevoegdheden van de voormalige douane- en belastingdienst over (Finančna uprava Republike Slovenije, 2014). De Financiële Inspectie, als onderdeel van de Financiële Controle, voert zowel fiscale als sociale controles uit in het kader van de inning van deze belastingen. Dergelijke inspectie komt erop neer dat men de wettigheid, regelmatigheid en tijdigheid van de betalingen nagaat. In principe zijn alle inspecteurs bevoegd om controles uit te voeren, al zijn het in de praktijk voornamelijk de ambtenaren bij de mobiele secties die deze taak op zich nemen. Er wordt gecontroleerd op de naleving van de regelgeving inzake belastingen, de ZDS-1 en de EUwetgeving. Daarnaast is de Financiële Administratie ook bevoegd voor de controle en opsporing van strafbare feiten en overtredingen in het zwartwerk en de illegale arbeid; de inspecties op de ZPDZC-1. Indien een andere toezichthoudende autoriteit een inbreuk vaststelt op bovengenoemde wet, dient deze de FURS op de hoogte te brengen (Ivacic, 2015; Finančna uprava Republike Slovenije, 2014). Inspecties worden uitgevoerd volgens het jaarplan dat bestaat uit strategische richtlijnen en prioriteiten. In 2016 wordt onder meer prioriteit gegeven aan de bestrijding van zwartwerk en illegale arbeid en zet men in op zowel preventieve als repressieve acties (Zakon o finančni upravi (ZFU), 2014, art. 4; Zakon o davčni službi (ZDS-1), 2004, art. 3, §2; Finančna uprava Republike Slovenije, 2014). Hoornaert Kristien 61 Ambtenaren bij de dienst Financiële Administratie kunnen de hoedanigheid van inspecteur aannemen tijdens een financiële controle en beschikken daarmee over bepaalde rechten en bevoegdheden (bv. opnemen van de identiteit en status van personen en het verzamelen van kennis en informatie) (Zakon o finančni upravi (ZFU), 2014, art. 14). Zij hebben daarnaast ook enkele opsporingsbevoegdheden gemeen met de politie, wat hen in staat stelt mee te helpen in de strijd tegen de sociale fraude30 (Babnik, 2016; Eman, 2016). FURS heeft in 2010 het project “Sociale Zekerheidsbijdragen” opgericht nadat een toename in onregelmatigheden in de betaling van bijdragen aan de sociale zekerheid in voorgaande jaren werd vastgesteld. Hiermee trachtte men de uitvoering van controles omtrent de wettigheid, regelmatigheid en tijdigheid van betalingen uit te breiden en te verscherpen. De evaluatie van het project werd positief bevonden: in 2010 deed men 188 controles waarmee men zes miljoen euro aan fiscale verplichtingen ophaalde, in 2014 waren dat 762 controles, goed voor vijftien miljoen euro (Finančna uprava Republike Slovenije, 2014). 2.2.4 Policija De politie, als orgaan binnen het ministerie van Binnenlandse Zaken, houdt zich bezig met de controle op de correcte naleving van nationale in internationale wet- en regelgevingen. Dit impliceert dat ze ook toezicht uitoefent op het naleven van de strafwet en de sociale regelgevingen. De politie kan strafbare feiten vermoeden, eigendommen uit illegale uitsprong confisqueren en financiële onderzoeken voeren. Samenwerkingsverbanden met andere instanties zoals de belastingdienst, de Arbeidsinspectie en het openbaar ministerie zijn waardevol (Policija, 2016). 30 Zie: 3.2 Slovenië Hoornaert Kristien 62 Hoofdstuk 3: Opsporing, vervolging en straftoemeting De opsporing, vervolging en straftoemeting vormen de eerste drie schakels in de strafrechtsketen. Een schakel kan pas doorlopen worden wanneer het vorig stadium volledig werd afgerond, maar het valt niet te ontkennen dat er een belangrijke samenhang is tussen de verschillende echelons. 3.1 België 3.1.1 Opsporing Het opsporingsonderzoek naar sociale fraude gebeurt in België door de magistraten van het openbaar ministerie (OM) bij de arbeidsrechtbank (verder: arbeidsauditoraat) waarvoor zij enkele burgerlijke en strafrechtelijke bevoegdheden31 heeft met betrekking tot de strijd inzake illegale arbeid en sociale fraude. De eerste opdracht heeft betrekking op de opsporing van sociale delicten, de tweede voornamelijk op de vervolging ervan. De burgerrechtelijke opdracht van het arbeidsauditoraat omvat de tussenkomst in burgerlijke zaken. Binnen die opdracht zal de arbeidsauditeur het dossier voor het onderzoek van de zaak samenstellen door hierin alle noodzakelijke inlichtingen op te nemen. In uitoefening van de strafrechtelijke opdracht kunnen de arbeidsauditeurs ook een verzoek tot onderzoek richten aan de sociale inspectiediensten en dossiers in onderzoek stellen (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), 2008). Meestal steunt (het opstarten van) een onderzoek op de, vaak specifieke en gespecialiseerde, kennis van de inspectiediensten. Echter, de arbeidsauditoraten worden slechts van een aantal misdrijven op de hoogte gesteld door de sociaal inspecteurs. Het belang van deze diensten is dus niet te onderschatten en een betere samenwerking tussen de inspecteurs, het parket en de arbeidsauditoraten is onontbeerlijk om de vaak complexe en tijdrovende cases zo efficiënt mogelijk te onderzoeken. De sociale inspectiediensten trachten hier reeds aan tegemoet te komen door onder meer gezamenlijke acties uit te voeren. Daarnaast is er ook nood aan een coherent en consistent opsporings- en vervolgingsbeleid bij alle arbeidsauditoraten (Beliën, Bogaert, & Brisart, 2011; Delbeke, 2014). De sociaal inspecteurs vormen dus een belangrijke schakel in het opsporings- en vervolgingsbeleid. Zij hebben in bepaalde, niet verder genoemde gevallen een opsporingsrecht 31 Zie: Bijlage 4: Organigram van het Openbaar Ministerie in België Hoornaert Kristien 63 met daaraan gekoppelde bevoegdheden (bv. opstellen van een proces-verbaal) en zij mogen ook enkele maatregelen nemen, zoals het geven van een waarschuwing. Sociaal inspecteurs hebben aldus een vrij ruime beoordelingsvrijheid wanneer zij sociaalrechtelijke misdrijven vaststellen. De arbeidsauditeur wordt evenwel niet belet door de beslissingen van de sociaal inspecteur om alsnog een opsporingsonderzoek te starten of de strafvervolging in te stellen. Sociaal inspecteurs kunnen optreden op vordering van het openbaar ministerie of de onderzoeksrechter. In die gevallen hebben zij enkele onderzoeksmachten, die opgesomd staan in het Soc. Sw., die de Arbeidswet van onderzoeksbevoegdheden 16 november zijn: 1972 kennisname van vervangt klachten (Salomez, en 2010). aangiften, Deze verhoor, identiteitscontrole, doen voorleggen, opsporen en onderzoeken van documenten, stalen, inbeslagname en verzegeling, vaststellingen door beeldmateriaal, de visitatiebevoegdheid, bijstand van politie, uitwisseling van informatie en de bevoegdheid om over te gaan tot elk onderzoek en het inwinnen van alle inlichten die de sociaal inspecteurs nodig achten in het raam van de uitoefening van hun toezichtbevoegdheid (Sociaal Strafwetboek, 2010, Hoofdstuk 2, Boek 1). Hierop worden echter enkele beperkingen opgelegd, onder andere die, voortvloeiend uit het EVRM of die inzake informatie-uitwisseling (Salomez, 2010). 3.1.2 Vervolging De rest van het onderzoek ligt opnieuw voornamelijk in handen van het arbeidsauditoraat (Baranyai, Blomme, & Depuydt, 2005). De strafrechtelijke opdracht van het arbeidsauditoraat, zoals eerder vermeld, heeft onder meer betrekking op de vervolging. De magistraten kunnen namelijk de strafrechtelijke vervolging vorderen bij de correctionele rechtbank of de politierechtbank en de burgerlijke vordering instellen bij de arbeidsrechtbank, voor zover het gaat om inbreuken die kunnen bestraft worden met een sanctie van het tweede, derde of vierde niveau (Sociaal Strafwetboek, 2010, art. 68). De afhandelingsmogelijkheden die men heeft bij vervolging zijn vrij gelijk aan dergelijke onderzoeken van misdrijven van gemeenrecht. Zij kunnen met ander woorden opgesplitst worden naar: het sepot, de administratieve geldboete, het voorstel tot betaling van een geldsom (cf. minnelijke schikking), de dagvaarding of de pretoriaanse probatie (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), 2008). Voor de inbreuken die kunnen bestraft worden met een sanctie van het eerste niveau, mag de bevoegde administratie een administratieve geldboete opleggen, een schuldigverklaring uitspreken of klasseren zonder gevolg. Deze bevoegdheden mogen ook worden toegepast in de gevallen waar het openbaar ministerie heeft afgezien van vervolging voor inbreuken die bestraft kunnen worden met een sanctie van de overige niveaus (Sociaal Strafwetboek, 2010, art. 69). Hoornaert Kristien 64 Tot slot kunnen beroepsorganisaties zich burgerlijke partij stellen indien zij zich door feiten aangaande illegale arbeid en sociale fraude geschaad voelen in hun belangen (Sociaal Strafwetboek, 2010, art. 100). Opnieuw wordt benadrukt dat de inlichtingen uit de controleacties van de inspectiediensten één van de belangrijkste bronnen van informatie vormen in de strijd tegen de sociale fraude. Veelal vormt het opstellen van een PJ door een inspectiedienst de eerste stap in de richting van vervolging32. Figuur 2 Vervolgingsmogelijkheden bij PJ van een inspectiedienst 3.1.3 Straftoemeting Alle sociale inbreuken zijn wanbedrijven en kunnen dus hoogstens met een correctionele straf gesanctioneerd worden volgens het Strafwetboek (Salomez, 2010). De strafvordering in het sociaal strafrecht is in beginsel en methode gelijk aan het traditioneel strafrecht en kan aldus bestaan uit de gevangenisstraf, de geldboete, de werkstraf, het verbod tot uitoefening van een 32 Figuur 2 maakt duidelijk wat de mogelijkheden zijn na de opstelling van een Pro Justitia. Hoornaert Kristien 65 beroep of handel en sluiting van de inrichting (Rauws, et al., 2010). Deze sancties van strafrechtelijke aard worden opgelegd binnen de correctionele rechtbank. Daarnaast kunnen ook nog bijkomende veroordelingen worden uitgesproken. Veelal gaat dit om de ambtshalve veroordeling tot betaling van de niet-betaalde bedragen (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), 2008). Verder kunnen ook burgerlijke sancties uitgesproken worden in sociaalrechtelijke verhandelingen (Rauws, et al., 2010). Deze burgerlijke vordering wordt uitgesproken door de arbeidsauditeur en is mogelijk voor de strafrechter of de burgerlijke rechter en heeft als doel herstel van de schade. Ook de RSZ kan burgerlijke sancties uitspreken; in dat geval zal ze forfaitaire bijdragen vorderen op niet-aangegeven bedragen en niet binnen de wettelijke termijn betaalde sommen (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), 2008). Als laatste is nog de administratieve afhandeling mogelijk als alternatief voor de strafvervolging. Deze methode waarbij geen tussenkomst van een rechter vereist is, wint aan belang in het sociaal strafrecht. Er is namelijk vastgesteld dat een strafrechtelijke afhandeling vaak niet de aangewezen oplossing is. Ten eerste houdt een administratieve afhandeling in dat het strafblad van de veroordeelde blanco blijft. De keuze hiervoor vloeit voort uit de aard van de misdrijven en deze afhandelingswijze zorgt niet voor de, vaak onterende, gevolgen van een strafrechtelijke afhandeling. Ten tweede kan ook aansluiting gevonden worden bij de toenemende keuze voor alternatieven en het behouden van de gevangenisstraf als ultimum remedium. Dit was een eerste stap in de depenalisering van de sociaalrechtelijke inbreuken. We kunnen dus stellen dat het een instrument is met een repressief karakter, dat opgelegd wordt door een bestuursorgaan, maar waaraan verder ook een preventief of herstellend doel aan verbonden is (Beliën, Bogaert, & Brisart, 2011; Rauws, et al., 2010). De administratieve modaliteit is tot nu toe echter nog vaak het verlengstuk van een strafrechtelijke afhandeling. Buiten de gevallen waar een inbreuk bestraft kan worden met sanctieniveau 1 en de administratiefrechtelijke afhandeling dus geboden is, kan dergelijke geldboete, zoals gezegd, enkel worden opgelegd wanneer het arbeidsauditoraat een zaak met sanctieniveau twee, drie of vier reeds geseponeerd heeft. Wanneer reeds een strafrechtelijke handhaving werd toegepast, ongeacht de uitkomst, kan geen administratieve geldboete meer worden opgelegd (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), sd). Dit impliceert dat feiten die men administratiefrechtelijk wil afhandelen, vervolgbaar moeten zijn. De Wet Administratieve Geldboeten (geldboetenwet) voorziet verder in de minimum- en Hoornaert Kristien 66 maximumbedragen die kunnen opgelegd worden per inbreuk (Wet betreffende de administratieve geldboeten toepasselijk in geval van inbreuk op sommige sociale wetten, 1971). Tot slot dient vermeld dat het Soc. Sw. ook voorziet in sancties die jegens rechtspersonen kunnen worden opgelegd. Zij kunnen strafrechtelijk verantwoordelijk geacht worden en hebben bepaalde specifieke straffen (Blomme & Messiaen, 2010). De keuze voor het behoud van de diverse afhandelingsmodaliteiten of de keuze voor een volledige afschaffing van de strafrechtelijke afhandelingswijze behoeft nader onderzoek. Om maar een voorbeeld te geven, de regelgeving omtrent de samenloop van een strafrechtelijke en een administratieve sanctie, of met andere woorden het non bis in idem-beginsel, staat nog niet op punt. Al is wel duidelijk geworden dat dit een prioritair punt is in het Actieplan van 2016. Tot nog toe is enkel beslist om inbreuken van niveau 1 (de lichtste inbreuken) altijd te onderwerpen aan de administratieve afhandeling. Voor de andere drie niveaus heeft men nog steeds de keuze tussen beide modaliteiten. Op basis van diepte-interviews uit vorig onderzoek, blijkt overigens dat de administratieve afhandeling reeds vaker wordt toegepast (Beliën, Bogaert, & Brisart, 2011). Wil men dat deze afhandelingsmodaliteit in de toekomst primeert, dan lijkt het noodzakelijk een eenduidig kader te ontwerpen, met het oog op een uniforme toepassing, dat de rechtszekerheid waarborgt. 3.2 Slovenië 3.2.1 Opsporing Een opsporingsonderzoek in Slovenië kan opgestart worden door in hoofdzaak drie instanties: de politie, de Financiële Administratiedienst en de overige inspectiediensten. Daarnaast bestaat nog de figuur van de opsporingsrechter, die de opsporing kan verzoeken indien hechtenis van een persoon werd geboden. Dit gebeurt echter uitzonderlijk (Eman, 2016). Eén van de hoofdtaken van de Sloveense politie is het voorkomen, opsporen en ontdekken van inbreuken op de penale code, wat impliceert dat ze ook opsporingsonderzoeken kan opstarten naar de sociale fraude, zoals gedefinieerd in deze thesis (Policija, 2016). De Financiële Administratie houdt zich specifiek bezig met sociale bijdragen, belastingen en andere financiële transfers. Het financieel onderzoek heeft als doel om onwettige of onveilige praktijken van belastingbetalers die het financiële belang van de Republiek Slovenië of de EU kunnen schaden, op te sporen en te onderzoeken. Indien een overtreding op de regelgeving Hoornaert Kristien 67 omtrent de belastingen of een andere wetgeving onder de bevoegdheid van het financieel beheer wordt vastgesteld, kan gehandeld worden volgens de acties, maatregelen en procedures zoals ingeschreven in de ZFU. Het proces van een financieel onderzoek wordt ambtshalve opgestart, begint met de uitgifte van een huiszoekingsbevel33 en wordt afgesloten met een definitief onderzoeksrapport waarin de bevindingen worden beschreven (Finančna uprava Republike Slovenije, 2014). De overige inspectiediensten kunnen ook, binnen hun bevoegdheden, een opsporingsonderzoek opstarten indien zij redenen hebben om aan te nemen dat een overtreding op de desbetreffende wet- en regelgevingen werd gepleegd, of naar aanleiding van een klacht of aangifte (Ministrstvo za delo, družino, socialne zadeve in enake možnosti, sd). In de meeste gevallen34 dient, tijdens of na de opstart van een onderzoek, het openbaar ministerie te worden ingelicht. Deze instantie staat boven de politie en zal, opnieuw in de meeste gevallen, beslissen over de verdere afloop van het onderzoek (Eman, 2016). Het openbaar ministerie bepaalt dus ook in Slovenië of er genoeg bewijzen zijn om de vervolging in te stellen. 3.2.2 Vervolging Met betrekking tot de vervolging dient eerst en vooral een onderscheid gemaakt te worden naar criminele en niet-criminele feiten. In het algemeen kan gesteld worden dat voor eerstgenoemde feiten een rapport moet worden overgemaakt naar het openbaar ministerie, voor laatstgenoemde feiten is dat niet het geval. Anders dan in België worden de zaken sociale fraude niet door het arbeidsauditoraat vervolgd. Deze dienst bestaat wel, maar houdt zich voornamelijk bezig met cases omtrent twisten tussen werknemers en werkgevers en niet met zaken van sociale fraude, zoals hier gedefinieerd (Eman, 2016). Indien een van de drie bovenvermelde instanties wenst te vervolgen voor een crimineel feit, dan dient opnieuw het openbaar ministerie op de hoogte gebracht te worden. Het is deze laatste die beslist over het al dan niet instellen van een vervolgingsonderzoek. Gelijkend aan België heeft het OM de keuze tussen verschillende afhandelingsmogelijkheden (bv. sepot of minnelijke schikking), maar de diverse keuzemogelijkheden differentiëren van incriminatie tot 33 Een huiszoekingsbevel moet volgende zaken bevatten: vermoedens, acties en maatregelen die moeten genomen worden, de omstandigheden waarom onderzocht wordt en de entiteiten die het financieel onderzoek zullen voeren. 34 Zie: 3.2.2 Vervolging Hoornaert Kristien 68 incriminatie en worden telkens vermeld in de wet. Dezelfde opmerking als voor België geldt hier: het openbaar ministerie krijgt voornamelijk de informatie van de inspectiediensten. Zij vormen aldus ook in het Sloveens vervolgingsbeleid een belangrijke en niet te missen partner. Slechts uitzonderlijk zal het openbaar ministerie zelf (zonder de informatie of hulp van andere instanties) de vervolging instellen, indien het een eigen onderzoek voerde. Als een instantie wenst te vervolgen, maar niet voor een crimineel feit, kan de instelling dit zelf doen (binnen zijn of haar bevoegdheden) zonder dat het openbaar ministerie hiervan op de hoogte moet gesteld worden35 (Eman, 2016). De opsporing en vervolging in Slovenië zal in de (nabije) toekomst vergemakkelijkt en verhoogd worden als gevolg van een veranderende regelgeving. Deze geeft meer prioriteit aan het onderzoeken van bedrijven die nalaten de sociale bijdragen voor hun werknemers te betalen. Voordien was de situatie anders. Bedrijven werden minder gecontroleerd waardoor ze jarenlang deze bijdragen konden omzeilen en vermijden. Slovenië wordt ook geconfronteerd met corruptie en vriendjespolitiek door de geringe omvang van het land, waardoor de vervolging vaak werd tenietgedaan. Deze situatie zou met de vernieuwde regelgeving moeten verbeteren (Eman, 2016). 3.2.3 Straftoemeting In de Strafwet (KZ-1) worden de (sociale) criminele daden of misdrijven omschreven. Bij elk van de vier artikels die in deze scriptie werden behandeld, wordt meteen een strafbepaling voorzien. In de verschillende andere (sociale) wetgevingen worden de niet-criminele handelingen vermeld; ook voor deze regelgevingen is het zo dat telkens een hoofdstuk wordt gewijd aan de strafbepalingen. Het is echter duidelijk dat het zoekwerk voor feiten van sociale fraude in Slovenië bemoeilijkt wordt door het niet aanwezig zijn van een algemeen en allesomvattend Sociaal Strafwetboek. De strafrechtelijke afhandeling van gepleegde misdrijven op de KZ-1 wordt voltrokken door de strafrechters36. Voor overtredingen met betrekking tot arbeid of werkloosheid is een geldboete mogelijk of een gevangenisstraf van één jaar. Inbreuken op de socialezekerheidsrechten kunnen opnieuw bestraft worden met een geldboete of een gevangenisstraf van één jaar. Misbruik van 35 Zie: 3.2.3 Straftoemeting 36 Een senaat van één of drie rechters op het eerste niveau (voor rechtszaken in eerste aanleg) en een senaat van drie rechters op het tweede niveau (voor rechtszaken in tweede aanleg). Hoornaert Kristien 69 deze rechten door het zich voorwenden als persoon die deze uitkeringen kan krijgen, wordt op dezelfde manier bestraft; als gebruik gemaakt wordt van valse documenten verzwaart de straf tot twee jaar detentie (Kazenski zakonik (KZ-1), 2008). In de praktijk worden echter meestal geldboetes opgelegd, in grotere cases kan ook de gevangenisstraf worden opgelegd (Eman, 2016). Een inbreuk op een sociale regelgeving kan administratiefrechtelijk, burgerrechtelijk of zelfs strafrechtelijk gesanctioneerd worden (Eman, 2016). Ten eerste kan, wanneer een (lichte) overtreding wordt vastgesteld, de inspectiedienst die volgens die wetgeving werkt en binnen haar bevoegdheid, zelf een waarschuwing of andere sanctie opleggen, zoals vermeld in de desbetreffende wet37. Dit is de administratiefrechtelijke afhandeling en wordt vaak toegepast door de Financiële Administratie. Zoals gezegd is het mogelijk dat deze dienst zelf een opsporings- en vervolgingsonderzoek instelt. Indien deze niet wordt ingesteld omwille van criminele feiten, maar omwille van andere onwettige handelingen, dan kan de dienst binnen haar bevoegdheid een administratieve geldboete opleggen (Finančna uprava Republike Slovenije, 2014). Deze afhandelingswijze wordt zeer efficiënt en effectief bevonden, voornamelijk met betrekking tot niet-betaalde belastingen, die op die manier toch kunnen geïnd worden. Ook de sociaal inspecteurs hebben enkele specifieke bevoegdheden die hen in staat stellen om zelf een straf op te leggen. Deze zijn bijvoorbeeld: tijdelijk verbod op de werkzaamheden van activiteiten en inbeslagname van goederen en documenten (Inšpektorat Republike Slovenije za delo, 2016). In tweede instantie, indien de overtreding zwaarder wordt bevonden en het niet meer binnen de bevoegdheid van het inspectoraat valt om te bestraffen, dient de strafvordering ingesteld te worden bij een rechter. In dit geval kunnen opnieuw twee scenario’s onderscheiden worden die betrekking hebben op de ernst van de inbreuk. Minder zware overtredingen zullen in de sociale rechtbanken door een rechter bestraft worden met een sanctie die in de sociale regelgeving zelf is ingeschreven. Dit is de burgerrechtelijke afhandeling. Indien de inbreuk echter danig zwaar wordt bevonden, kan de overtreder zelfs bestraft worden volgens sancties die in de strafwet (KZ-1) staan ingeschreven en worden ze door een rechter in de strafrechtbank opgelegd. Dit is de strafrechtelijke afhandeling binnen de overtredingen op de sociale regelgevingen (Eman, 2016). 37 Bv. volgens de ZDPDZ-1 zijn alle verantwoordelijke instanties gemachtigd tot de oplegging van een verbod op werkzaamheden en activiteiten in het zwart. Hoornaert Kristien 70 In het algemeen valt af te leiden dat strafbepalingen in Slovenië niet hoog zijn. Ook de gemeenschap vindt de straffen niet zwaar. In vergelijking met België zijn de strafbepalingen inderdaad lager, zowel in theorie als in praktijk. Als het gaat om cases waarbij arbeiders slachtoffer werden, geven zij meer om het verdedigen van hun rechten en het winnen van de zaak, dan de zwaarte van de straf die wordt opgelegd. Verder is het ook zo, dat een rechter (bijna) nooit de maximum straf oplegt. In enkele gevallen gebeurt het zelfs dat een veroordeelde persoon tracht aan zijn of haar opgelegde straf te ontsnappen om diverse redenen38 (Eman, 2016). 38 In twee cases trachtten directeurs Ivan Zidar en Igor Bavčar van respectievelijk de bedrijven SCT en Istrabenz aan hun opgelegde gevangenisstraf te ontkomen omwille van ziekte- en ouderdomsredenen. Hoornaert Kristien 71 Hoofdstuk 4: Profiel, oorzaken en motieven 4.1 België Er is in België nog maar weinig onderzoek gedaan naar de redenen voor het plegen van fraude en het profiel van de daders. Eén bekende kwantitatieve studie is die van Pacolet en anderen en focust op het aangegeven en niet-aangegeven inkomen en de arbeid (Pacolet, et al., 2012). De resultaten uit deze studie zijn bekomen uit een bevraging van 246 personen en kunnen dus niet als representatief beschouwd worden. Daarom beschrijven de auteurs hun werk als een pilootstudie en duiden zij op de nood aan verder onderzoek. De kenmerken die in deze Masterproef worden beschreven, komen ook voornamelijk uit deze studie en mogen, nogmaals, niet veralgemeend worden. Desalniettemin wordt op deze manier toch een idee meegegeven van een mogelijk profiel van sociale fraudeurs. Daarnaast kan, zoals gezegd, ook beroep gedaan worden op theoretische verklaringsmodellen om beweegredenen te achterhalen en te motiveren. Het Nederlands onderzoeksrapport van van der Mijn ging op zoek naar de oorzaken van uitkeringsfraude (van der Mijn, 2009). Ook deze resultaten zullen verwerkt worden. 4.1.1 Profiel Aangezien sociale fraude vaak toepassing vindt in het arbeidsrecht, zijn het voornamelijk werkgevers, werknemers en zelfstandigen die deze incriminaties stellen (Salomez, 2010). Dit zijn uiteraard ruime bevolkingscategorieën en een meer gedetailleerde profilering is wenselijk In 2009 werd vastgesteld dat ongeveer de helft van de Belgische bevolking een goed of een dienst in het zwart kocht, vijftien procent in het zwart gepresteerd had, twee procent kreeg loon onder de tafel en vijf procent gaf toe onterecht een sociale uitkering te hebben ontvangen. We kunnen drie grote determinanten onderscheiden om fraude en de strijd ertegen te verklaren: ten eerste de belasting-moraliteit of het gedrag van een individu, ten tweede de belastingdruk of regulering in een land en ten derde de controle op de fraude of de pakkans en handhaving van de wetgeving. De determinant belasting-moraliteit is voor de verklaring van het profiel van daders van belang (Pacolet, et al., 2012). In elk geval moeten drie39 elementen aanwezig zijn vooraleer iemand overgaat tot het plegen van een vorm van fraude: “gelegenheid, motivatie en druk/rationalisatie” (van der Mijn, 2009). 39 De zogenoemde fraudedriehoek. Hoornaert Kristien 72 Het is aannemelijk dat, wat (sociale) fraude in het algemeen betreft, bij personen of instellingen met een financieel onstabiele of minder stabiele situatie de criminele geneigdheid voor dergelijke delicten groter is. Dit kwam ook in het Nederlands rapport naar voor als de meest voorkomende reden: indien de uitkering niet-toereikend is en men verwacht dat de opbrengsten van wet-overtredend gedrag groter zullen zijn dan de kosten, zal men de fraude plegen. Deze verklaring noemt men ook wel de economische benadering (Pacolet, et al., 2012; van der Mijn, 2009). Voor het delict zwartwerk kan een opsplitsing gemaakt worden naar aanbieders en vragers. Voor het aanbod werd gevonden dat de variabelen geslacht en regio een invloed hebben. Voor wat betreft de vraagzijde toonden deze variabelen geen significante invloed, maar de sociaaleconomische situatie had dit wel. In de Belgische pilootstudie werd vastgesteld dat er meer vraag dan aanbod naar zwartwerk is. Die vraag komt vaker van zelfstandigen omdat kan verwacht worden dat deze individuen het soms moeilijker hebben met de sociale bijdragen die zij moeten leveren. De variabelen geslacht, socio-economische status en regio kunnen dus een mogelijke verklaring geven voor het profiel van daders en eventueel zelfs voor de motieven van het plegen, maar dit is helemaal geen vaststaand feit. Verder bleek uit de Belgische studie dat, wanneer individuen iemand kenden die sociale fraude pleegt, zij ook sneller geneigd waren dit zelf te doen. Tot slot stelde het Nederlands onderzoek nog vast dat bepaalde frauderedenen significant meer voorkwamen bij buitenlanders (bv. slechte beheersing van de Nederlandse taal en moeilijk begrip van de formulieren) (Pacolet, et al., 2012; van der Mijn, 2009). 4.1.2 Oorzaken en motieven Uit de hierboven vermelde determinanten kunnen wij de belastingdruk of regulering in een land en de controle op de fraude of de pakkans en handhaving van de wetgeving aanhalen bij de verklaring van oorzaken van en motieven voor (sociale) fraude. In het pilootonderzoek werd vastgesteld dat ongeveer de helft van de Belgen de belastingen te hoog vindt, twintig procent vindt het belastingsysteem helemaal niet fair of eerlijk en een kleinere helft vindt de fiscale en sociale wetgeving te gecompliceerd. Deze vaststellingen kunnen deels een verklaring bieden voor de oorzaken van het plegen van (sociale) fraude. Respondenten gaven verder aan dat de belangrijkste oorzaken voor fraude te hoge belastingen en bijdragen voor sociale zekerheid zijn. Andere aangehaalde oorzaken zijn: te gecompliceerde bureaucratie, lakse controle door de autoriteiten, te zwakke sancties, in sommige sectoren is er geen echt alternatief, wedden in de reguliere arbeid zijn te laag, financiële noodzaak, geen Hoornaert Kristien 73 interesse van de staat in de burger, algemeen aanvaard door de maatschappij, vorm van vrijetijdsbesteding, enzovoort (Pacolet, et al., 2012). Verder kunnen dan verschillende verklaringen gegeven worden voor diverse opdelingen binnen de sociale fraude. Zo kan de uitkeringsfraude deels verklaard worden door het feit dat meer dan de helft van de uitkeringstrekkers vindt dat hun uitkering te laag is. Uit het Nederlands onderzoek kwam naar voor dat de redenen om (uitkerings)fraude te plegen in twee groepen kunnen opgedeeld worden: er zijn de situationele en de persoonlijke factoren die aan de grondslag voor het plegen kunnen liggen. De eerste groep gaat bijvoorbeeld om geldende sociale normen en waarden in een samenleving of de gelegenheid tot het plegen van fraude. Persoonlijke factoren kunnen zijn: zelfcontrole, persoonlijkheid en respect voor wet- en regelgevingen. Vaak is het zo dat niet één, maar meerdere redenen of factoren aan de grondslag liggen voor het plegen van sociale fraude. In het onderzoeksrapport werden tien hoofdredenen gevonden, die aldus soms gecombineerd aangehaald werden: oplossen van financiële problemen, ontkenning van de fraude, onwetendheid m.b.t. verplichtingen als uitkeringsgerechtigde, onwetendheid m.b.t. de eigen situatie als uitkeringsgerechtigde, onzekerheid en/of tijdelijkheid van de situatie, niet stilgestaan bij de meldingsplicht, verkrijgen van financiële voordelen, fout gemaakt door Sociale Dienst of andere officiële instantie, angst voor de gevolgen van melding en het hebben van een asielzoekersstatus (Pacolet, et al., 2012; van der Mijn, 2009). 4.2 Slovenië Ook in Slovenië werd nog nauwelijks onderzoek gedaan naar beweegredenen en motieven voor het plegen van sociale fraude. Alle aangehaalde informatie is dan ook afkomstig vanuit het empirisch onderzoek. 4.2.1 Profiel Een zeer bekend profiel voor plegers van deze delictsvorm zijn constructie- en bouwbedrijven die arbeiders van ex-Joegoslavische staten hebben tewerkgesteld. Ook voor België kon worden vastgesteld dat de bouwnijverheid en daaropvolgend de horeca en de kleinhandel het meest betrokken zijn in de illegale tewerkstelling van buitenlanders. Daarnaast zijn in het algemeen ook monopolies en bedrijven die bijna in rode cijfers staan, sneller geneigd om feiten van sociale fraude te plegen. Om die redenen is het ook zo dat Slovenië meer en meer focust op deze bedrijven en tracht de problematiek op te lossen. Zelfstandigen worden minder aanzien als hoog risicogroep, aangezien van hen wordt aangenomen dat ze weten waarom en waarvoor ze Hoornaert Kristien 74 werken en minder de behoefte voelen om de staat te bedriegen (Eman, 2016). Dit vertoont echter een afwijking met wat in België over zelfstandigen werd gesteld. Verwacht kan worden dat werknemers die in uitzichtloze jobs zitten of minder (promotie)kansen krijgen, sneller geneigd zijn om te frauderen dan personen die zich niet in dergelijke situatie bevinden (Fuller, Ravikkumar, & Zhang, 2015). 4.2.2 Oorzaken en motieven Het bekendste motief voor de bouwfirma’s die buitenlandse werkkrachten aanstellen, is dat zij op een goedkope manier arbeid kunnen aanschaffen. Het salaris wordt niet volledig uitbetaald of een deel wordt in het zwart uitgekeerd, sociale bijdragen worden niet geleverd, andere sociale overtredingen worden begaan en de arbeiders hebben hier vaak geen weet van en zijn op die manier een slachtoffer. De impact op het pensioen wordt aangehaald als een belangrijk probleem: arbeiders blijken niet te weten dat een sluikse betaling van hun loon nefast kan zijn voor hun pensioen (Eman, 2016). Een andere mogelijke oorzaak zijn de belastingen in Slovenië: deze behoren tot de hoogste in Europa. Dit is het gevolg van de sociale en financiële crisis in de jaren 2007 en 2008. De belasting-moraliteit vormt aldus ook hier, gelijk aan de Belgische situatie, een belangrijke factor in de verklaring van sociale fraude. Er wordt echter vermeld dat de hoge belastingen voornamelijk een trigger vormen voor bedrijven in de private sector, aangezien de publieke sector haar gedragingen nagenoeg niet kan verbergen. Vanaf de periode na de financiële en sociale crisis probeerde en probeert Slovenië nog steeds de situatie beter in kaart te brengen; daar vormen van sociale fraude sinds deze periode meer en meer aan de oppervlakte zijn gekomen (Eman, 2016). Hoornaert Kristien 75 Conclusie Sociale fraude in België De term ‘sociale fraude’ werd in deze scriptie gedefinieerd aan de hand van het Belgisch Sociaal Strafwetboek. Het gaat om “iedere inbreuk op een sociale wetgeving die tot de bevoegdheid van de federale overheid behoort” (Sociaal Strafwetboek, 2010, art. 1, §1, Boek 1). Deze omschrijving werd verder afgebakend tot de hoofdstukken vier, vijf, zes, negen en tien en hun bijhorende artikels in het Soc. Sw. daar zij voor deze Masterproef het meest belangrijk werden bevonden. Het gaat om de illegale arbeid, de niet-aangegeven arbeid, de inbreuken betreffende de sociale documenten, de inbreuken betreffende de sociale zekerheid en de inbreuken van valsheid, van het gebruik van valse stukken, van onjuiste of onvolledige verklaringen en van oplichting in het sociaal strafrecht. We trachtten na te gaan wat de kenmerken van sociale fraude zijn door onder meer op zoek te gaan naar de vaakst voorkomende vorm. Voor beide landen is het zo dat de illegale arbeid en het zwartwerk de meest frequente (en vaak ook de meest bekende) vormen van sociale fraude zijn. De redenen om deze delicten te plegen kunnen opgedeeld worden naar werkgevers en werknemers. Eerstgenoemden trachten sociale en andere bijdragen te vermijden; laatstgenoemden wensen snel en gemakkelijk een (minimum)inkomen te verwerven (Ivacic, 2015). Beiden handelen uit economisch belang. Op 30 maart 2004 werden door de Ministerraad enkele prioritaire misdrijven binnen de sociale fraude gedefinieerd. Het gaat om feiten waar men minstens vijf personen in het zwart tewerkstelt, feiten waar men minstens drie buitenlandse werknemers zonder de nodige vergunningen tewerkstelt, het uitbuiten van werknemers die slachtoffer zijn van mensenhandel, arbeidsongevallen veroorzaakt door het niet naleven van de wetgevingen inzake welzijn op het werk en feiten die de uitoefening van de taken van de sociale inspectie kunnen verhinderen (Beliën, Bogaert, & Brisart, 2011). In de praktijk vormen zwartwerk en inbreuken betreffende sociale documenten en aangifteverplichtingen de twee belangrijkste delicten. Opnieuw in 2013 werd bovenstaande grotendeels door SIOD bevestigd, zij stelden drie veelvoorkomende vormen vast. Deze waren: de fraude met tijdelijke werkloosheid40, fictieve onderwerpingen41 en de 40 Zie ook: zwartwerk. 41 Het onterecht ontvangen van sociale rechten tegen betaling. Hoornaert Kristien 76 fraude rond grensoverschrijdende tewerkstelling42 (Directie economische en financiële criminaliteit, 2013). Een tweede deelvraag trachtte na te gaan hoe de opsporing, vervolging en straftoemeting verloopt. Het opsporingsonderzoek naar sociale fraude ligt in handen van het Belgisch arbeidsauditoraat. Zij steunen echter in grote mate op informatie van sociale inspectiediensten. Deze laatsten hebben in bepaalde gevallen zelf ook een opsporingsrecht met daaraan gekoppelde bevoegdheden. Een performante samenwerking tussen beide instanties en een coherent opsporingsbeleid bij alle arbeidsauditoraten is noodzakelijk voor een optimale werking. De vervolging ligt opnieuw voornamelijk in handen van het openbaar ministerie bij de arbeidsrechtbank. Deze kan burgerrechtelijk of strafrechtelijk zijn en enkel ingesteld worden voor inbreuken die kunnen bestraft worden met het tweede, derde of vierde niveau. De arbeidsauditeur heeft keuze tussen volgende afhandelingsmogelijkheden: sepot, administratieve geldboete, minnelijke schikking, dagvaarding of pretoriaanse probatie. De vervolging van feiten waarop een bestraffing van niveau 1 staat, komt toe aan de administratieve diensten. Daarnaast kan ook de figuur van de burgerlijke partijstelling worden ingeroepen om de strafvordering in te stellen. De straftoemeting, tot slot, kan opgesplitst worden naar de strafrechtelijke, burgerrechtelijke en administratieve sancties. De eerste soort zal worden opgelegd binnen de correctionele rechtbank; de tweede strafvorderingsvorm kan worden ingesteld bij de strafrechter of de burgerlijke rechter; de laatste afhandelingswijze wordt opgelegd door de bevoegde administratie en hierbij is geen tussenkomst van een rechter vereist. De administratieve afhandeling is verplicht voor inbreuken met bestraffingsniveau 1 en wordt in de andere gevallen in de praktijk meestal opgelegd wanneer het arbeidsauditoraat een zaak reeds geseponeerd heeft. Tot slot wensten we nog iets te weten te komen over het profiel, de oorzaken en motieven van sociale fraude. Over een mogelijk profiel van daders van sociale fraude of de oorzaken van het plegen is nog maar weinig geweten. In het algemeen gaat het vaak om werkgevers die bijdragefraude plegen, doch ook werknemers en werklozen maken zich schuldig aan sociale fraude. Het gaat hier in meer gevallen ook om uitkeringsfraude. We kunnen veronderstellen dat 42 Zie ook: sociale dumping en fictieve detacheringen. Hoornaert Kristien 77 in het leeuwendeel van de gevallen economische of financiële motieven spelen. Belastingmoraliteit, belastingdruk en wetshandhaving of controle door autoriteiten zijn hierbij belangrijke determinanten. Van der Mijn heeft vastgesteld dat in elk geval de fraudedriehoek aanwezig moet zijn vooraleer een (sociaal) delict gepleegd wordt: gelegenheid, motivatie en druk of rationalisatie (van der Mijn, 2009). Verder bestaan er nog enkele variabelen die mogelijks een invloed hebben op het pleeggedrag (bv. geslacht, regio, afkomst, socioeconomische situatie en andere persoonlijke factoren), maar verder onderzoek hieromtrent is nodig. Sociale fraude in Slovenië De sociale fraude in Slovenië werd stipulatief en parallel aan de Belgische omschrijving gedefinieerd als “elke inbreuk op wet- en regelgevingen die zich inlaten met sociale aangelegenheden”. Er werd daarbij enerzijds een verdere opdeling gemaakt naar artikels 198, 199, 202 en 203 binnen hoofdstuk tweeëntwintig van het Strafwetboek, namelijk: de inbreuken in verband met de rechten van werk of werkloosheid, de illegale arbeid, de inbreuken betreffende de sociale zekerheid en misbruik van socialezekerheidsrechten. Ook artikel 249 omtrent de belastingontduiking als gerelateerd misdrijf werd gebruikt (Kazenski zakonik (KZ1), 2008). Daarnaast werd in diverse andere sociale regelgevingen gezocht naar mogelijke overtredingen die in deze Masterproef werden aanzien als vormen van sociale fraude. De doelstelling van dit onderzoek was om een overzicht te krijgen van de diverse vormen van sociale fraude in Slovenië. Het is zo dat illegale arbeid en zwartwerk, net zoals in België, het vaakst voorkomen; voornamelijk in (grotere) bedrijven, zoals constructie- en bouwfirma’s. Het nalaten sociale contributies te betalen door werkgevers aan de sociale zekerheid (en ziekteverzekeringen voor werknemers) is hier sterk aan gerelateerd en is dus een tweede, vaak voorkomende sociale incriminatie. Beide inbreuken zijn vormen van bijdragefraude, namelijk het niet (volledig) uitbetalen van sociale bijdragen. De uitkeringsfraude, het op valse wijze ontvangen van sociale uitkeringen, komt minder vaak voor. Voor de Sloveense zijde wordt opgemerkt dat deze bijdragefraude voornamelijk gepleegd wordt door werkgevers die niet zelfstandig zijn. Verklaring hiervoor zou zijn dat laatstgenoemden werkelijk weten hoe en waarvoor ze werken. Dit impliceert dat ze meer geven om en opkomen voor hun eigen rechten en die van hun tewerkgestelden. Dit wijkt echter af van Belgische veronderstellingen. Hoornaert Kristien 78 Via de vergelijkende studie aan de hand van het Belgisch Sociaal Strafwetboek werd getracht gelijkenissen en verschillen tussen beide landen op vlak van sociale fraude te vinden. Over het algemeen kon vastgesteld worden dat de meeste Sloveense sociale delicten vergelijkbaar zijn aan Belgische handelingen. Dit vloeit grotendeels voort uit het gegeven dat de term sociale fraude gedeeltelijk stipulatief gedefinieerd werd en er bewust voor gekozen werd om bepaalde artikelen wél en andere niet op te nemen in deze Masterproef. Meer moeilijkheden deden zich echter voor op het vlak van het vinden van verschillen. Het is namelijk zo dat in deze scriptie geen volledig overzicht van alle Sloveense sociale wetgevingen kon worden gegeven, terwijl deze wel diverse sociale delicten bevatten. Het is dan ook vrij moeilijk om een limitatieve opsomming te geven van welke Belgische criminele handelingen géén sociale delicten vormen in Slovenië. Doch, rekening houdende met deze beperkingen, wordt hieronder een overzicht gegeven van de bevindingen van de vergelijkende studie. Hoofdstuk vier en vijf van het Soc. Sw. handelen over de illegale arbeid en de niet-aangegeven arbeid. Deze typische delicten bestaan uiteraard ook in Slovenië en kunnen teruggevonden worden onder art. 199 KZ-1 en in de ZPDZC-1. De illegale arbeid in België wordt verder ingedeeld naar buitenlandse arbeidskrachten (het tewerkstellen van buitenlanders zonder arbeidskaart of zonder geldige arbeidsovereenkomst), de uitzendarbeid en de terbeschikkingstelling. De niet-aangegeven arbeid of het zwartwerk wordt verder opgedeeld naar de niet-aangifte van een werknemer aan de overheid en het niet aangaan van een arbeidsongevallenverzekering. In de Sloveense penale code wordt enkel verwijzing gemaakt naar respectievelijk het tewerkstellen van illegaal in het land verblijvende, buitenlandse onderdanen en de uitvoering van activiteiten waarvoor geen arbeidsovereenkomst werd opgesteld. Hoofdstuk zes, Soc. Sw. behandelt de inbreuken betreffende de sociale documenten. Het kan gaan over het niet (correct) bijhouden van registers van uitzendkrachten, tewerkstellingsovereenkomsten, individuele rekeningen of personeelsregisters. Artikel 202 KZ-1 laat zich in met de inbreuken betreffende de sociale zekerheid, maar omvat ook de inbreuken inzake sociale documenten zoals personeelsregisters en loonadministratie. Zo is meteen ook duidelijk dat inbreuken betreffende de sociale zekerheid in beide landen een feit is. In België worden hier verschillende overtredingen onder geplaatst, waarbij het dan voornamelijk gaat om vormen van bijdragefraude, waar werkgevers het nalaten de verplichte socialezekerheidsbijdragen te leveren. Ook in Slovenië komt het vaak neer op deze bijdragefraude, die kan teruggevonden worden in artikel 202, KZ-1 en de ZSV. Hoornaert Kristien 79 De delicten die een vorm van uitkeringsfraude zijn, worden hoofdzakelijk behandeld in hoofdstuk tien van het Soc. Sw.: de inbreuken van valsheid, het gebruik van valse stukken of het geven van onjuiste of onvolledige verklaringen teneinde op onterechte wijze sociale voordelen of bijdragen te ontvangen. In Slovenië kunnen we deze delictsvorm voornamelijk terugvinden onder artikel 203 van de penale code omtrent het misbruik van sociale zekerheidsrechten. Deze uitkeringsfraude kan ook gepleegd worden op de ZPSV, de ZSVarPre en de ZUPJS. Tot slot werden voor Slovenië nog twee andere artikels behandeld: art. 198 omtrent de inbreuken i.v.m. het recht op werk of werkloosheid en art. 249 betreffende de belastingontduiking. Eerstgenoemde handelt over het feit dat geen enkele persoon kan belemmerd worden om zijn rechten als werkende of werkloze uit te oefenen. Deze specifieke inbreuk kan niet worden teruggevonden in het Belgisch Soc. Sw. Laatstgenoemde artikel gaat over een delict dat altijd gepleegd wordt, wanneer men aan bijdragefraude doet: men ontwijkt namelijk de betaling van verplichte belastingen. De inhoud van dit artikel is van toepassing op beide landen. Daarna werd getracht inzicht te krijgen in het opsporings- en vervolgingsbeleid. Het Sloveens opsporingsonderzoek naar sociale fraude kan worden opgestart door de politie, de Financiële Administratie en de overige inspectiediensten en uitzonderlijk door de opsporingsrechter. De opsporing van misdrijven en inbreuken op de penale code vormt één van de hoofdtaken van politie. De FURS voert financiële onderzoeken bij (onregelmatige) belastingbetalers in het economisch belang van de Republiek of de Europese Unie. Alle andere inspectiediensten kunnen, binnen de regelgevingen waaronder zij werken, een opsporingsonderzoek opstarten. De figuur van de opsporingsrechter komt enkel op de voorgrond wanneer de hechtenis van een persoon reeds werd geboden. In de gevallen waarbij uit de vaststelling van een inbreuk blijkt dat het gaat om een crimineel feit, dient het openbaar ministerie te worden ingelicht. Deze laatste zal beslissen over het verder verloop van de zaak. Duidelijk is dat ook hier een optimale samenwerking tussen justitie en de sociale inspectiediensten noodzakelijk is. Het openbaar ministerie beschikt bij de vervolging van criminele feiten, net zoals in België, over een aantal afhandelingsmogelijkheden. Deze keuzemogelijkheden worden telkens vermeld in de regelgeving waarop de overtreding werd gemaakt. Voor niet-criminele feiten dient het openbaar ministerie niet op de hoogte te worden gesteld; de sociale instellingen kunnen de vervolging, binnen hun eigen bevoegdheden, zelfstandig instellen. Hoornaert Kristien 80 De straftoemeting verschilt van inbreuken op de strafwet naar inbreuken op andere sociale regelgevingen. Inbreuken, gepleegd op de penale code, zullen strafrechtelijk worden afgehandeld door de strafrechters. Overtredingen op andere sociale wet- en regelgevingen kunnen zowel strafrechtelijk, burgerrechtelijk of administratiefrechtelijk worden afgehandeld. De keuze voor een bepaalde afhandelingswijze hangt af van de ernst van de feiten. De eerste twee sanctiemethoden dienen door een rechter te worden opgelegd, de laatste kan worden opgelegd door een sociale instelling of een administratieve dienst. Finaal is ook in Slovenië de kennis over algemene motieven en een daderprofiel voor sociale fraudeurs schaars. Wat men wel vaststelt is dat constructie- en bouwbedrijven die exJoegoslavische arbeiders tewerkstellen, vaker betrokken zijn bij dergelijke feiten. Ook monopolies en bedrijven of personen in financiële problemen komen meer naar voor. Een andere interessante, mogelijke verklaring voor het plegen van sociale fraude in Slovenië zijn de hoge belastingen die in dit land worden geheven. Opnieuw zien we dat voornamelijk economische motieven een rol spelen. Hoornaert Kristien 81 Algemeen besluit In deze Masterproef werd getracht een beeld te schetsen van de sociale fraude in Slovenië, door een vergelijking te maken met de Belgische situatie aan de hand van het Sociaal Strafwetboek. Verschillende componenten werden beschreven: de diverse vormen, de omvang van het fenomeen, de diensten die instaan voor de bestrijding ervan, de organisatie van opsporing, vervolging en straftoemeting en mogelijke oorzaken of motieven voor het plegen van sociale fraude. Doorheen het onderzoekstraject werd duidelijk dat de beschrijving van de Belgische sociale delicten zeer gedetailleerd is en dat zij gemakkelijk vindbaar zijn in het Sociaal Strafwetboek. Daarnaast is enige kennis omtrent andere (sociale) wet- en regelgevingen wenselijk voor een beter begrip van sommige delicten, doch niet noodzakelijk aangezien het Soc. Sw. nagenoeg alle delicten op de verschillende sociale wetgevingen reeds bevat. Het is duidelijk dat het zoekwerk voor feiten van sociale fraude in Slovenië bemoeilijkt werd door het niet aanwezig zijn van een algemeen en allesomvattend Sociaal Strafwetboek. In de vergelijkende studie werden sommige specifieke handelingen daarom niet als inbreuk gevonden Slovenië. Echter, door een onvolledig overzicht van alle bestaande sociale delicten, mogen we hier geen harde conclusies over trekken. Het is wel degelijk mogelijk dat soortgelijke handelingen bestaan en strafbaar zijn, maar op andere plaatsen in sociale regelgevingen moeten gezocht worden. Zoals vermeld in de inleiding is het zo dat het fenomeen sociale fraude in verhouding staat tot diverse andere instellingen en materies. Voor Slovenië is het dus wél zo dat een goede kennis van alle sociale regelgevingen noodzakelijk is, wil men door het bos de bomen nog kunnen zien. In deze Masterproef kon helaas geen volledig beeld worden geschept, omwille van een niet-toereikende kennis van alle sociale regelgevingen. Door middel van contactopnames werd echter getracht (een deel van die) kennislacune in te vullen. Professoren (sociaal) recht, criminologie en economie werden gecontacteerd, alsook verscheidene personen bij diverse sociale instellingen en de Sloveense politie. Ondanks de inspanning, heeft men deze vorm van empirisch onderzoek echter zelf niet steeds in de hand en met enige teleurstelling moest worden vastgesteld dat maar bitter weinig respondenten antwoordden. De schrijver hoopt dat toch enkele inzichten konden worden meegegeven en dat leken (de auteur zelf, vóór het schrijven, meegerekend) nu een beter begrip hebben van wat het fenomeen sociale fraude inhoudt. Om deze Masterproef af te ronden worden nog enkele aanbevelingen meegegeven. Ten eerste kan niet genoeg beklemtoond worden dat sociale fraude een complex en snel veranderd fenomeen is en in toenemende mate een transnationaal karakter vertoont. Zo is gebleken dat in Hoornaert Kristien 82 België sociale fraude een prioritair crimineel fenomeen is, dat op een integrale en geïntegreerde wijze dient benaderd te worden. Verder is het voor Slovenië bijvoorbeeld zo dat arbeiders uit ex-Joegoslavische landen vaak betrokken worden bij sociale fraude (voornamelijk in constructiebedrijven) als gevolg van het feit dat zij slachtoffer werden van mensenhandel, een ander prioritair crimineel fenomeen. Ook de mobiliteit van belastingplichtigen, het aantal grensoverschrijdende transacties en de internationalisering van financiële instrumenten neemt in beide landen toe. Daarom is de noodzaak aan samenwerking op verschillende vlakken tussen landen groot: informatie-uitwisseling, administratieve samenwerking en dergelijke meer zijn onontbeerlijk (Dienst Strafrechtelijk Beleid, 2004; Finančna uprava Republike Slovenije, 2014; Turtelboom & Milquet, 2012-2015). Het wordt daarom sterk aangeraden dat het fraudebeleid in een land moet trachten een optimale en periodieke monitoring uit te voeren over de diverse aanwezige uitkeringen, belastingen en subsidies, teneinde de uitkerings- en bijdragefraude in te dijken (Fuller, Ravikkumar, & Zhang, 2015). Daaraan gekoppeld is ook op nationaal vlak een coherente samenwerking noodzakelijk. Voor beide landen kon namelijk worden vastgesteld dat verschillende instellingen en partners werkzaam zijn in de strijd tegen sociale fraude. Een performante samenwerking en coördinatie is noodzakelijk om versnippering tegen te gaan en het wordt daarom aangeraden een duidelijk overzicht te hebben van de onafhankelijke bevoegdheden van elke dienst afzonderlijk én van de gemeenschappelijke bevoegdheden. Ten derde is verder onderzoek weggelegd naar de straftoemetingsmogelijkheden in België. Velen pleiten namelijk voor een prioritair administratiefrechtelijke afhandeling en er werd reeds gewezen op het feit dat deze sanctiewijze humaner wordt bevonden. Onderzoek is echter nodig om een volledig overzicht van de voor- en nadelen te verkrijgen. Tot slot verdient het aanbeveling in Slovenië om de samenstelling van een Sociaal Strafwetboek te overwegen. In deze Masterproef werd ondervonden dat dergelijk wetboek wel degelijk een overzichtelijker geheel mogelijk maakt. Beide landen hebben dan wel diverse wet- en regelgevingen die zich inlaten met sociale materies; niettegenstaande worden in België de verschillende incriminaties op die diverse sociale regelgevingen samengebundeld, wat leidt tot een grotere gebruiksvriendelijkheid. Of de uitvoering ervan in Slovenië praktisch mogelijk is, is een andere vraag; niettemin is verder onderzoek op dit vlak zeker mogelijk. Hoornaert Kristien 83 Bibliografie Boeken en tijdschriften Baranyai, M., Blomme, F., & Depuydt, K. (2005). Dossiers sociaal strafrecht. Brugge: Vanden Broele. Beliën, M., Bogaert, J. P., & Brisart, I. (2011). Sociaal strafrecht : van controle tot veroordeling. (Y. Jorens, Red.) Brugge: Die Keure. Blomme, F., & Messiaen, T. (2010). Handboek sociaal strafrecht : het nieuwe sociaal strafwetboek. Gent: Story Publishers. Boels, D. (2015). Bijzondere inspectiediensten, overzicht, bevoegdheden, instrumenten, samenwerking en knelpunten. In D. Boels, M. Bockstaele, & P. Ponsaers (Red.), De appreciatiebevoegdheid van bijzondere inspectiediensten. (pp. 151-164). Antwerpen: Maklu. Decorte, T. (2011). Methoden van criminologisch onderzoek: onderzoek en dataverzameling. Gent: Academia Press. Fuller, D., Ravikkumar, B., & Zhang, Y. (2015). Unemployment Insurance Fraud and Optimal Monitoring. American Economic Journal-Macroeconomics, 7(2), 249-290. Pacolet, J., Perelman, S., De Wispelaere, F., Schoenmaeckers, J., Nisen, L., Fegatilli, E., . . . Mercks, S. (2012). Social and fiscal fraud in Belgium A pilot study on declared and undeclared income and work: sublec. Leuven: Acco. Pacolet, J., Perelman, S., Pestieau, Baeyens, K., Faye, O., & Soumagne, B. (2007). Een indicator voor de omvang en evolutie van het zwartwerk in de Belgische economie. Samenvatting en beleidsaanbevelingen. België: Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg. Rauws, W., Deruyck, F., Waeterinckx, P., Rozie, J., Van Eeckhoutte, W., Bouzoumita, S., . . . Ankaert, E. (2010). Sociaal handhavingsrecht. (G. Van Limberghen, Red.) Antwerpen: Maklu. Salomez, K. (2010). Sociaal strafrecht. Brugge: Die Keure. Verheul, J. (1989). Fraude en misbruik in de sociale zekerheid. Nijmegen: Kluwer-Deventer. Internetbronnen Federale Politie. (2016). Opgehaald van Website van de Belgische Federale Politie: http://www.politie.be/fed/nl Finančna uprava Republike Slovenije. (2014). Opgehaald van Website van Ministrstvo za Finance: http://www.fu.gov.si/en/ Hoornaert Kristien 84 Inšpektorat Republike Slovenije za delo. (2016). Opgehaald van Website van Ministrica za delo, družino, socialne zadeve in enake možnosti: http://www.id.gov.si/en/ Ministrstvo za delo, družino, socialne zadeve in enake možnosti. (sd). Opgehaald van Website van Republika Slovenija: http://www.mddsz.gov.si/en/legislation/ Policija. (2016). Opgehaald van Website van Ministrstvo za notranje zadeve: http://www.policija.si/ Skupnost Centrov za socialno delo Slovenije. (2016). Opgehaald van Website van Skupnost Centrov za socialno delo Slovenije - Republika Slovenija: http://www.scsd.si/finan-socassistance.html Sociale fraude bestrijden. (sd). Opgeroepen op maart 7, 2016, van Website van Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid: http://socialsecurity.belgium.be/nl/sociale-fraudebestrijden Sociale fraude bestrijden. (2014). Opgehaald van Website van Rijksdienst voor Sociale Zekerheid: http://www.rszjaarverslag.be/2014/nl/kerntaken/sociale-fraude- bestrijden/eigen-fraudeonderzoeken.html Sociale Inlichtingen en Opsporingsdienst (SIOD). (sd). Opgeroepen op Maart 2, 2016, van Website van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg: http://www.siod.belgie.be/siodsirs/default.aspx?id=19902 Sociale Inspectie - FOD Sociale Zekerheid. (2008). Opgehaald van Website van Social Security: http://socialsecurity.fgov.be/nl/over-de-fod/organogram/sociale- inspectie/sociale-inspectie.htm Sociale Inspectie. (2013). Opgehaald van Website van de FOD Sociale Zekerheid: https://www.socialsecurity.be/ Strijd tegen de illegale arbeid. (sd). Opgeroepen op Maart 11, 2016, van Website van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg: http://www.werk.belgie.be/detailA_Z.aspx?id=932 Working in Belgium: Limosa. (2016). Opgehaald van Website van de Sociale Zekerheid België: https://www.socialsecurity.be/foreign/nl/employer_limosa/home.html Zavod Republike Slovenije za zaposlovanje. (2010). Opgeroepen op Juni 1, 2016, van Website van Zavod Republike Slovenije za zaposlovanje: http://english.ess.gov.si/ Zwartwerk en Sociale Fraude. (2015, November 12). Opgehaald van Website van de Vlaamse Overheid: http://www.vlaanderen.be/nl/werk/werk-zoeken/zwartwerk-en-sociale-fraude Hoornaert Kristien 85 Interview Eman, K. (. (2016, mei 18). (K. (. Hoornaert, Interviewer) Rapporten en jaarverslagen Arrondissementscellen. (2014). Statistieken 2014. België: Sociale Inlichtingen en Opsporingsdienst (SIOD). Babnik, Z. (2016). Pregled kršitev delovnega razmerja in socialne varnosti v Republiki Sloveniji. Ljubljana: Univerza v Mariboru, Fakulteta za varnostne vede. Delbeke, F. (2014, Maart 13). Antwoord op enkele concrete vragen vanuit de case over sociale fraude. Opgehaald van Website van het Centre for Policing and Security CPS: http://www.politiestudies.be/userfiles/Delbeke,%20UEc,%20Sociale%20Fraude%20% 2013%2003%202014.pdf Dienst Strafrechtelijk Beleid. (2004). Kadernota Integrale Veiligheid. België: Dienst Strafrechtelijk Beleid. Directie economische en financiële criminaliteit. (2013). Jaarverslag 2013 Federale gerechtelijke politie Directie economische en financiële criminaliteit. Federale gerechtelijke politie - DJF. European Commission. (2013). Your social securtiy rights in Slovenia. Slovenië: European Commission. Federale en regionale sociale inspectiediensten. (2007-2010). Samengevoegde statistische gegevens van de federale en regionale sociale inspectiediensten omtrent tewerkstelling van buitenlandse werknemers en mensenhandel. België: Sociale Inlichtingen en Opsporingsdienst. FOD Sociale Zekerheid. (2011). Bestrijding van Sociale Fraude. FOD Sociale Zekerheid. Opgehaald van http://www.socialsecurity.fgov.be/rapport/2011/docs/nl/activities/fraudebestrijdingnl.pdf FOD Sociale Zekerheid. (2014). Jaarverslag Directie-generaal Sociale Inspectie. België: FOD Sociale Zekerheid. FPF/DGR/DRI/BIPOL. (Kwartaal 3 2015). Politiële Criminaliteitsstatistieken België. Federale Politie België. Ivacic, Z. (2015). Krsitev temeljnih pravic delavcev in zaposlovanje na crno v Posavju. Ljubljana: Univerza v Mariboru, Fakulteta za varnostne vede. Hoornaert Kristien 86 Komisja Vlade Rs Za Odkrivanje In Preprečevanje Dela In Zaposlovanja Na Črno. (2015, Mei). Poročilo o dejavnostih in učinkih preprečevanja dela in zaposlovanja na črno za leto 2014. Opgehaald van Ministrstvo za delo, družino, socialne zadeve in enake možnosti: http://www.mddsz.gov.si/fileadmin/mddsz.gov.si/pageuploads/dokumenti__pdf/dpd/P Porocil_o_dejavnostih_in_ucinkih_PDZC_za_leto_2014.pdf Ministrstvo za delo, družino, socialne zadeve in enake možnosti. (2008). National Report on Strategies for Social Protection and Social Inclusion 2008-2010. Ljubljana: Ministrstvo za delo, družino, socialne zadeve in enake možnosti. Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening. (2015). De RVA in 2015 Volume 1: activiteitenverslag. België: Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening. Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD). (2006). Jaarverslag SIOD 2006. België: SIOD. Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD). (2008). De diensten voor de bestrijding van de illegale arbeid en de sociale fraude. België: SIOD. Sociale inlichtingen- en opsporingsdienst (SIOD). (2009). Strategisch Plan 2009: Strijd tegen de sociale fraude. België: SIOD. Toezicht op de Sociale Wetten. (2013). Activiteitenverslag 2013. FOD Werkgelegenheid Arbeid en Sociaal Overleg. Tommelein, B. en Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD). (2016). Actieplan 2016 Strijd tegen de sociale fraude en sociale dumping. België. Turtelboom, A., & Milquet, J. (2012-2015). Nationaal Veiligheidsplan 2012-2015 Samen zorgen voor een veilige en leefbare samenleving. België: Federale Politie. van der Mijn, T. (2009). Oorzaken van uitkeringsfraude: een dossieronderzoek. Nederland. Wetgeving Arbeidsongevallenwet. (1971, April 10). Belgisch Staatsblad. Kazenski zakonik (KZ-1). (2008, November 1). Uradni list RS, št. 50/12 – uradno prečiščeno besedilo, 6/16 – popr., 54/15 in 38/16. Koninklijk besluit betreffende het bijhouden van sociale documenten. (1980, Augustus 8). Belgisch Staatsblad. Koninklijk besluit houdende de werkloosheidsreglementering. (1991, November 25). Belgisch Staatsblad. Koninklijk besluit houdende oprichting van het College voor de strijd tegen de fiscale en sociale fraude. (2008, April 29). Belgisch Staatsblad. Hoornaert Kristien 87 Koninklijk besluit nr. 5 betreffende het bijhouden van sociale documenten. (1978, Oktober 23). Belgisch Staatsblad. Koninklijk besluit tot invoering van een onmiddellijke aangifte van tewerkstelling, met toepassing van artikel 38 van de wet van 26 juli 1996 tot modernisering van de sociale zekerheid en tot vrijwaring van de leefbaarheid van de wettelijke pensioenstelse. (2002, November 5). Belgisch Staatsblad. Koninklijk besluit tot wijziging van het koninklijk besluit van 15 mei 2003 tot uitvoering van artikel 4, vijfde lid van het koninklijk besluit van 18 december 1996 houdende maatregelen met het oog op de invoering van een sociale identiteitskaart... (2004, April 25). Belgisch Staatsblad. Sociaal Strafwetboek. (2010, Juni 6). Belgisch Staatsblad. Wet betreffende de administratieve geldboeten toepasselijk in geval van inbreuk op sommige sociale wetten. (1971, Juni 30). Belgisch Staatsblad. Wet betreffende de arbeidsovereenkomsten. (1978, Juli 3). Belgisch Staatsblad. Wet betreffende de tewerkstelling van buitenlandse werknemers. (1999, April 30). Belgisch Staatsblad. Wet betreffende de tijdelijke arbeid, de uitzendarbeid en het ter beschikking stellen van werknemers ten behoeve van gebruikers. (1987, Juli 24). Belgisch Staatsblad. Wet houdende de algemene beginselen van de sociale zekerheid voor werknemers. (1981, Juni 29). Belgisch Staatsblad. Zakon o davčni službi (ZDS-1). (2004, Mei 28). Uradni list RS, št. 1/07 – uradno prečiščeno besedilo, 40/09, 33/11 in 25/14 – ZFU. Zakon o delovnih razmerjih (ZDR-1) . (2013, April 12). Uradni list RS, št. 21/13, 78/13 – popr., 47/15 – ZZSDT in 33/16 – PZ-F. Zakon o finančni upravi (ZFU). (2014, April 12). Uradni list RS, št. 25/14. Zakon o inšpekciji dela (ZID-1). (2014, April 1). Uradni list RS, št. 19/14. Zakon o inšpekcijskem nadzoru (ZIN). (2002, Juli 13). Uradni list RS, št. 43/07– uradno prečiščeno besedilo in 40/14. Zakon o prekrških (ZP-1). (2003, Februari 7). Uradni list RS, št. 29/11 – uradno prečiščeno besedilo, 21/13, 111/13, 74/14 – odl. US in 92/14 – odl. US. Zakon o preprečevanju dela in zaposlovanja na črno (ZPDZC-1). (2014, Mei 20). Uradni list RS, št. 32/14 in 47/15 – ZZSDT. Zakon o prispevkih za socialno varnost (ZPSV). (1996, Februari 1). Uradni list RS, št. 5/96, 18/96 – ZDavP, 34/96, 87/97 – ZDavP-A, 3/98, 7/98 – odl. US, 106/99 – ZPIZ-1, 81/00 Hoornaert Kristien 88 – ZPSV-C, 97/01 – ZSDP, 97/01, 62/10 – odl. US, 40/12 – ZUJF, 96/12 – ZPIZ-2, 91/13 – ZZVZZ-M, 99/13 – ZSVarPre-C in 26/14 – ZSDP-1. Zakon o socialnem varstvu (ZSV). (1992, November 28). Uradni list RS, št. 3/07 – uradno prečiščeno besedilo, 23/07 – popr., 41/07 – popr., 61/10 – ZSVarPre, 62/10 – ZUPJS, 57/12 in 39/16. Zakon o socialno varstvenih prejemkih (ZSVarPre). (2010, Augustus 10). Uradni list RS, št. 61/10, 40/11, 14/13, 99/13 in 90/15. Zakon o uveljavljanju pravic iz javnih sredstev (ZUPJS). (2010, Augustus 14). Uradni list RS, št. 62/10, 40/11, 40/12 – ZUJF, 57/12 – ZPCP-2D, 14/13, 56/13 – ZŠtip-1, 99/13, 14/15 – ZUUJFO, 57/15, 90/15 in 38/16 – odl. US. Zakon o zaposlovanju, samozaposlovanju in delu tujcev (ZZSDT). (2015, Juli 15). Uradni list RS, št. 47/15. Hoornaert Kristien 89 Bijlagen Bijlage 1: Gehanteerde vragenlijst gecontacteerde personen Questions about welfare fraud: 1. What are the various forms of welfare fraud? (In Belgium we have: illegal employment, undeclared work, crimes involving social documents, crimes involving social security and the crimes involving fraud/guile, the use of false documents, incorrect or incomplete statements and scams in social criminal law) In my thesis, I am making use of the following articles of KZ-1: Infringement of rights in employment or unemployment (198), Illegal employment (199), Infringement of the rights from social insurance (202) and Abuse of rights from social insurance (203). 2. On a yearly basis, how many cases of welfare fraud are committed in Slovenia? 3. Where can you find them? In what documents? Currently, I’m using following social laws/regulations: Zakon o preprečevanju dela in zaposlovanja na črno (ZPDZC-1), Zakon o prispevkih za socialno varnost (ZPSV), Zakon o socialnem varstvu (ZSV), Zakon o socialno varstvenih prejemkih (ZSVarPre) and Zakon o uveljavljanju pravic iz javnih sredstev (ZUPJS). Of course, I also use the penal code: Kazenski zakonik (KZ-1). 4. Which agencies or agents are involved in tackling different types of welfare fraud? In Belgium we have the “social inspectors” who are involved the most. 5. How does the investigation of welfare fraud take place in Slovenia? 6. How about the prosecution? 7. What are the typical sentences for welfare fraud? Are there any cases where the penalty stands out in comparison with others? Who decides about the punishment? 8. Is there a known profile for offenders of this kind of crime? 9. What are the causes and/or motives for committing this crime? Anything else you would like to add? Would you know about any other documents that are useful for my research? Laws, for example. Are there other persons I should contact? Thank you very much. Kristien Hoornaert VIII Bijlage 2: Gehanteerde vragenlijst gecontacteerde instellingen Questions about welfare fraud: 1. What are the various forms of welfare fraud in your institution? (E.g. fail to contribute – contribution fraud; illegal use of benefits – benefit fraud; others?) 2. On a yearly basis, how many cases of welfare fraud are committed in Slovenia, in your organization? 3. Where can you find them? In what documents or statistics? Currently, I’m using following laws: Zakon o prispevkih za socialno varnost (ZPSV), Zakon o socialnem varstvu (ZSV), Zakon o socialno varstvenih prejemkih (ZSVarPre) and Zakon o uveljavljanju pravic iz javnih sredstev (ZUPJS). Ofcourse I also use the penal code: Zakon o spremembah kazenskega zakonika (KZ-C). Please, if possible, attach the documents or statistics you are using 4. Which agencies or agents are involved in tackling the different types of welfare fraud in your institution? In Belgium we have the “social inspectors” who are involved the most. 5. How does the investigation of welfare fraud take place in Slovenia? 6. How about the prosecution? 7. What are the typical sentences if a form of welfare fraud is committed within your institute? Are there any cases where the penalty stands out in comparison with others? Who decides about the punishment? 8. Is there a known profile for offenders of this kind of crime? 9. What are the causes and/or motives for committing this crime? Anything else you would like to add? Would you know about any other documents that are useful for my research? (E.g. laws, statistics, rapports, …) Are there other persons I should contact? Thank you very much. Hoornaert Kristien IX Bijlage 3: Getranscribeerd interview Eman Katja I = Interviewer R = Respondent Vraag 1 Vraag 2 Vraag 3 Vraag 4 Vraag 5 Vraag 6 Vraag 7 Vraag 8 Vraag 9 Andere info I Ok, so my first question was what the various forms of welfare fraud are. And I have mentioned what I see in Belgium. R They’re similar. As you (?) them in Belgium. Although, I’m not familiar with the entire legal regulations. So, some of them are mentioned in the Penal Code, other in other laws. They are all mentioned in the diploma thesis. And you will see in the statistical analysis my student counted everything, so you will see which are… I Yes that’s perfect, because I really look for similarities AND disparities. R. Which are the criminal offenses, because he counted them and put them in the tables, so it’s very good. I Ok, perfect. R Maybe, just to say that the most often we speak about illegal employment, so companies. I I think illegal employment is in Belgium also the biggest or at least the most known one. R Illegal employment and the second very important issue here is not paying the social security. I Ok R So this comes. I And not paying the social security it’s from the employers? R Yes, the employers don’t pay everything they should. For the health security and social security. Although right now, in Slovenia a process is going to change the regulation, because they compare it. If you don’t pay the electricity they shut you down next month. If someone is not paying this social security transfers for the employees, he can do it for years and years and nobody does anything and you can’t actually sentence him because it’s very hard to… I To prove that they are… R Yes, to prove them… It’s a political issue, they know each other, so it’s a mixture. Slovenia is a small state, only 2 million inhabitants, everybody knows each other. It’s a chaos. I Yes and probably corruption is also involved in that? R It is, it is a problem and specially in the high level. Maybe, one of the things that go into this is a very well-known case of trafficking with workers. I Ok, yes. R So besides of forcing them to work, illegal employment and this, there was a case. Owner of the company Vegrad, Hilda Tovšak, I will help you with names, because they are hard to write down. I Ok thanks, so this is related to trafficking in human beings, but of course it is probably related to illegal employment. R Yes, they were trafficking with workers, so this is one of the huge cases. She was sentenced, she’s in prison. Because she was sentenced for different criminal offenses. I That’s a good case to relate with and also show that it’s probably more transnational, it’s becoming also transnational. R Yes, because the workers were from Bosnia-Herzigovina, we have a lot of these workers from ex-Yugoslavian republics. They come here, they work here, they’re sending money back to their families. And there are some cases, not so often, but there are some cases and also they also happen in other states, where employers took their passports, forced them to work, don’t pay them as they should. Hoornaert Kristien X I It’s a great thing, because I haven’t thought about it that much that there is actually a connection, or there can be a connection between this, social fraud, but also the… R It was a case in Slovenia where directors of firms were trading workers, they were selling workers to each other, in the construction field. If someone was out of the workers, they were trading with them. It was really a huge case. I Yes, exactly. R Ok, on a yearly basis, how many cases of welfare fraud… For that we should go look. I Maybe I can tell you something on the Belgian situation? R Yes. I So we… It’s estimated in Belgium that social fraud takes in 3.8 % of the GDP. So it’s about I3 billion euros. R. Oh, that’s a lot. I And I know for France and the Netherlands it’s also around the 3%, but I don’t know if there has been a study done in Slovenia to know the same number? R I think, maybe here, this is just one field. When employer doesn’t pay the social transfers. Actions and social transfers and here the number goes in millions. I Yes, ok, so it’s les but of course not everything is included, so maybe it could be that it’s around 3% as well. R I think it’s similar, yes, because here you always have the penalties if you didn’t pay. But I think in countries it’s quite similar. The problem, one of the problems here is that they started tackling this year, and last year also, is grey economy. So not giving receipts or form to work. So they inspected everything: from the bakeries to the car, shoplifters and everything. They were also driving with helicopters around the state and observing, because a lot of these mechanics, they work at home. And if they are not registrated, they are not allowed to work, so, there were some funny things around here. I Good, so we don’t know for sure. R I think it’s similar, yes. I And also I don’t know if he has other numbers included, but for Belgium, there are a lot of institutions that are engaged in the battle of social fraud. So they have, for each institution they also have numbers. Like, we investigated that many employers, that many employees, for that number of employers we gave a warning… R No, we have tax-inspection so now it’s financial administration, that is divided in tax administration and financial part and also, beside the police, there is an inspection for work. I Yes, I think I have it, but they don’t give numbers or statistics on the internet, because that would be helpful. R I think they do, I’m not sure, police statistics include that. But he took the data from the financial administration and there are links, here down. I already sent you the thesis, so you can go search for it. And also the Ministry for Work, Family, Social Affairs. I I think I sent them an e-mail as well. R They also should have, because the inspection works inside this ministry. So this inspection should have the data, the statistical data. You should go to their webpage. Let’s see. I Yes, I have been to the website, but maybe if you translate it to the English version, not everything is on the website. R No, you should search in Slovenian, because our translation of the public administration pages in English don’t include everything. I No, I saw it already on another website. R Here are the year… I Reports? R. Yes, although I’m not sure. No. I Maybe it exists, but we have to look for it somewhere else. Or it doesn’t exist? R No, I don’t think so. Because it was easier for them not to do that. Writing reports is something people here don’t like. Really, because the statistics would sometimes say how good or how bad they work. No, I’m sorry. One moment. No, I’m sorry, the problem in Slovenia is, that each institution or administration counts the things differently. I Oh yes, so comparison would be difficult as well. Hoornaert Kristien XI R Also, although the financial administration office here is the best, because they count all these transfers. I Yes I contacted the financial administration office, but they couldn’t answer my questions, but maybe I will ask again if they have statistics. Because maybe they cannot answer the typical questions but they can give me some numbers or something. R Yes, but the problem is, cause this topic includes different laws. And each institution works according to a specific law. I Uhu, yes I guess I have seen… In Belgium they have the social criminal code and it includes everything. R Yes, we don’t have. I It’s the reason also why I try to make the comparison, because it’s different… R It’s easier, in Belgium it’s easier to work. I Exactly. R All the laws that you have here are ok, although the higher law is Penal Code. I Yes, I have sent an e-mail to professor Zaberl and he also said that these laws are the most important ones, so I guess I have the right ones but I don’t know if you have another one? R No, no, because these are the basic laws. We don’t have additional laws, we just change these laws according to directives and regulations. I Ok, so it’s good that I have the correct laws. Yes, and then the agencies that are involved. Well, in Belgium it’s quite good… You have a quite good overview, even too much, because we have a lot of inspectors and institutions that are involved in the tackling. For example, I have written only three, but we have seven or something and it’s on federal and regional level. We have the ministerial committee in the battle of social fraud, the college for social fraud, Social Intelligence and Investigation Service, and we have a lot of these things. It’s well written and you can find them good. And for Slovenia I now you have the labour inspectorate, I think it’s inside the ministry of labour and family… R Yes. I And then I noted that there is an employment inspectorate. It was on the website of the labour inspectorate, but I can’t really find a page of this employment inspectorate. R I think this is all wrapped up underneath the labour and employment. I Ok, because I was thinking if it’s inside the employment service of Slovenia, but I don’t know if it’s… R No. I It’s not? Ok. R It’s not, although we also have the social inspectorate, because you know different law goes under different ministry. Concerning the payment of social transfers and taxes, financial administration. I They also have an inspectorate. R No, they are inspector as such, they are investigators. So financial administration has similar rights as investigation rights as police have. So they can come investigate. I So I should re-email the guy from the financial, because he probably knows something? R Yes, they do that. Then also police. I And the social inspectorate it’s with the ministry, it’s connected with the ministry? R Yes, the social inspectorates work inside ministry for work, family and social affairs. So we have all this underneath the same ministry, that’s why. I Ok. And do they have an own website? Because I think I have visited – I have visited the website for the ministries, but I didn’t find a website for the inspectorates. R They do. There is… I Maybe again, it has to be in Slovene, for me to find it. R Yes, in English I’m sorry. I I will have to open the two pages and then… R Yes because, about … this is .. It depends how they translate is. Because here is only labour. I Yes, the labour inspectorate I have found in the English page. R But if you go to the Slovenian page… Hoornaert Kristien XII I Yes I saw it, it was even a different content table. R So here is the social inspectorate. I Ok, so I should find it and then try to translate it. R Yes here is social inspectorate and it’s written that it has no rights to control the foreigner employees in foreign countries, so this is a difference, because our inspectorates are… Here you have inspection of the control of work relations. I Ok. I will check it. R A specific inspection for the control of security and health at work. I Yes, that one I found as well. I just found that one page for labour inspectorate in English and then they made references, so I knew there were more, but I didn’t find them. R There is social inspectorate, so… I Ok, it’s good that I know it’s in Slovene. R Then there is the specific inspectorate for general employment and financial affairs. I Yes much more. Perfect, ok, so I guess you do have as much more or less inspectorates as in Belgium, I just have to find them. R Yes, they’re just mixed up because each government here makes more or less ministries, and it’s hectic. [pause] I So under each government… R Changes the number of ministries, so before that we had, for example, we had the ministry for the environment and ministry for agriculture divided. Then they were joined together, then again divided, and it’s hectic. And for this inspection services it’s hard to organize. I Yes, I see. But the most are now under? R Ministry for Work, Family, Social Affairs and Equal Changes. I Yes perfect, that’s good, because I didn’t find more than this. And I have a third question. I know that the centers for social work have an important deal or role in like appointing contributions or appointing benefits, but I don’t know if they also play a role in this like, inspection stuff? R I don’t think so, because their primary task is to control the families and the situations and situations in families. So first of all they should help young and if there is a family crisis like, I don’t know, violence in the family, alcohol, something like that. Although they jump in if there is a situation, crisis situation, with workers. They do jump in, they help. But they don’t have the power, not even any power to… I Investigate or… ? R Nothing, nothing. The work with social centers is mostly in Slovenia organized that they work in working teams. So they work together with health service, police and all others. So they cooperate and inform each other. I Ok, because I know that in a few laws they mentioned that they can decide who gets the benefit and that’s why I though they maybe also have an inspectorate. R No, this is just social service help, this is the help that comes in form of financial transfer, I don’t know one hundred, two hundred euros per month or also in the form of food. Material transfer. I Ok, perfect. So I know about the agents know, that there are much more and I have to find them. And then the next is about investigation, prosecution and punishment and these are the questions that I really don’t know much about, almost anything. R Ok, investigation in Slovenia can be conducted by: inspection or inspection service, although they have special regulations to do it. The entire investigation is deducted if the investigation is run by the police so it’s also regulated by public prosecutor. I Yes, here in Belgium it’s also the public prosecution. R The public prosecutor is above the police, although we also have – we still have the position of investigation judge. He appoints the investigation if someone has to be sent to custody and such. But mostly police cooperates with public prosecutor, because he decides when he has enough evidence to press charges. And the third investigation is a form of investigation conducted by financial administration because this is tax and all the other financial transfer. I And they also have the investigation powers or they have to report to the public prosecutor? Hoornaert Kristien XIII R Yes, no, I don’t think so, I’m not I00% familiar with it, but I don’t think so. Because they have their own regulations. Although in the end also inspection service and also administration service and police they all have to send criminal charge to the prosecutor and then the prosecutor is the one who decides. But below, inspection service or inspector can investigate and also can give you financial punishment. I Ok, so this is for the punishment already. R Yes, but not for the criminal charges. And it’s the same with financial administration: (?) According to their legislation, I don’t know, if you’re not paying taxes they give you a fine or something like that. But for pressing charges, the prosecutor has to be present. The standards, human rights standard are very, very high. Not on the side of the workers, who’s human rights are violated, but always on the side of the person that is prosecuted. So the accused one or the suspect. I So just to be sure: the financial administration can give administrable fines and then it doesn’t have to be sent to the public prosecution. And this also goes for the inspectorates. R Yes! This administration fines is their own responsibilities. I And elsewise, if you want to charge for a criminal offense, you have to send it to the public prosecution and it is the public prosecutor who will… R Yes, who goes further with that. I Ok, perfect. And punishments are quite high? Or how did you put it? R Not really. Although financial administration is really effective now with paying taxes and giving bills. But otherwise if the case comes to prosecution and such to the court, not much. I Ok, because I read in some of the regulations it just says up until what sentence you can get and I think it’s already lower than Belgium if I compare it. R Yes, and you have to have in mind that no judge gives the highest sentence. Sentences are somewhere in the middle. And we also have one case that the, one of the directors of the firm was convicted and he’s avoiding going to prison with an excuse that he’s too old and too sick. It’s silly. I Yes, I don’t think you would be able to do it in Belgium, I guess, I’m not sure. R I hope so. But the prosecution, public prosecution generally presses charges according to the stuff that he receives from others. (?) And also, they can press charges on their own, but these cases are rare. I I wouldn’t know that a young … you mean juveniles, younger people? R No, if public prosecutor spots a criminal offense also in that field, he can go directly, collect the data and press charges himself. I Oh, ok. We have in Belgium the labour’s auditor’s office and it’s included in the public prosecution, but it’s like to the labour court. Is it also in labour court? R We also have a labour court, but not such cases are dealt there. You’re asking about the welfare fraud. In our labour court majority of the cases are disputes or fights between employee and employers. I don’t know, (?) I So it’s not really used for these social offenses, because in Belgium it’s mainly the labour auditor’s court that… R No, here not. I Ok, perfect. And then about the punishment, I think we have said the most about it? R It’s increasing. The number of punishments, the intensity of the punishment is increasing. Who decides about the punishment ? The judges. I think on the first level it’s senate of three judges, rarely one judge and on the second level always senate of three judges. But still, in case of this not paying social transfers and a lot of these cases is in Slovenia, society or the public thinks that the penalties are not high. I But most of the time a judge will ask for a fine probably and not… [pause] I So I was asking about… probably they’re giving fines as well, because it’s mostly about money. Or do they also give more imprisonments? Hoornaert Kristien XIV R If the place is huge, like with this Hilda Tovšak in Vegrad, the punishments… they’re going to prison. But in majority, also for the people, for them it’s enough that they win in the court. That they will receive the things that were taken from them. Their rights. I Yes, in Belgium we have now more or less a debate, not really a debate, but an investigation about if we want to go to a more administrative processing of this kind of criminal offenses. R Yes because that, administrative fines are being given also already. By the inspectorate, the financial administration, so the courts they (?) more important offenses. I And otherwise you use the administrative fines, ok. R. Ok, is there a known profile for offenders of this kind of crime? Yes, one of the very known profile of offenders were construction companies, dealing with or having workers from ex-Yugoslavian Republics. Although lots of owners of companies that are close to red numbers, this is the first way how they safe money. That’s why now the country is focusing in this area and they’re really solving the issues. I I don’t know about these construction companies, probably it’s the same in Belgium. But we have one study, it’s only one pilot study so we don’t know much about it and we same mostly employers, employees and self-employed, but that’s just too big of course because they have to pay the social contributions. And then they say that taxes-morality with people is important, like if people think that taxes are too high, of course they will be more willing to do the social or welfare fraud and financial status is also important. R It goes all together. I Yes, it also goes together with causes and motives. R Yes, because construction companies, there was a very powerful lobby of construction companies here in Slovenia, and they are not only violation social laws or social rights for workers, but they were also cheating for the businesses. They’re very well known for cheating the country for very high numbers of money. And this goes all together. Although also other firms, because tax paying morality is something problematic in Slovenia, because if you’re working in the public administration, the country knows everything about you. If you’re in a private sector, there’s a possibility of hiding lots of things. And the thing that we know is if the company is in red numbers, the possibility that the workers won’t get paid their salary and other payments, social transfer payments, is higher. Because, here in the field of self-employed, there’s no such problem because this people know why they work, how they work and they care for their rights. But if you are an ordinary worker, especially from a foreign country, it can be a problem. This, and the problem of Slovenia is that we have the highest taxes. I Really? R In the European Union. I I didn’t know. R Yes, we were solving social crisis with increasing our taxes. This is something the people don’t like, especially because the taxes are the same for everybody. So this means, we already had two or three suggestions that the most, rich people would pay higher taxes, but it didn’t went through in the parliament because there was lots of lobbying and everything. Connections are strong. That’s why the middle society is paying the most. It can be hard and that’s why some firms and companies can very quickly be in red numbers. And also the problem that was in Slovenia and this is when the number of offenses, not paying social transfers and other things for workers, was revealed with the social crisis. So, social crisis started in the end of 20072008, so in Slovenia, after 20I0 things worked so-so. And then the domino-effect came. The companies were closing and all irregularities and unlawful deeds came out. And it was a domino-effect, because if one company didn’t pay, the smaller company (?) it was a domino-effect of closing all the companies. They were depended on each other. I Yes, that’s good, because I thought about the financial crisis as well, but I didn’t really… It wasn’t in the pilot study that it’s linked, but of course you can think about it that the financial crisis has an impact. R Before the crisis, these companies that had monopole, they were cheating and they’re still cheating. This is their human nature, they will always cheat. Because, in Slovenia, we also have cases where the owner of the company gives the employee the minimum salary in his account and the difference in his hands. Just because of paying the transfers, and the employees don’t think that this is bad for their pension. And the pension is decreasing, it’s getting smaller and smaller. So this is in human Hoornaert Kristien XV nature to cheat and avoid. So this and the crisis, yes, before the crisis, companies much easier hided these unlawful deeds. Now, economic crisis and lots of companies were closed down and all this came up. And then the connections revealed. I And now they’re investigating it more and more? Yes. Ok, good. I don’t know if you have anything else to add? R No. Bijlage 4: Organigram van het Openbaar Ministerie in België Hoornaert Kristien XVI
