Tentoonstelling Jeanneke Vanden Bosch: heldin of

Tentoonstelling
Jeanneke
Vanden Bosch:
heldin of mythe?
Jeanneke: heldin of mythe?
1. Wie was deze elegante en charmante vrouw?
Vele Breeënaars kennen nog haar naam: Jeanneke Vanden Bosch (1892-1983).
Zelden heeft er in ons stadje zo’n mysterieuze en omstreden dame als Jeanneke
gewoond. Volgens de goegemeente was zij een heldin uit de Eerste
Wereldoorlog. Zij zou op het nippertje aan de dood met de kogel zijn ontsnapt.
Of was Jeanneke eerder een “slachtoffer” van haar eigen “mythevorming”?
Het woonhuis
2. In dit huis aan de Hoogstraat woonden ooit Octaaf Vanden Bosch (°Landen, 11
oktober 1859), groothandelaar in textiel en zijn vrouw Charlotte Missotten (°
Bree, 8 mei 1865). Zij erfde deze riante woning (op deze foto het tweede huis van
rechts) van haar vader, die als koperslager uit Overpelt een “vermogen” had
vergaard.
Adoptie van Jeanneke
3. Aangezien hun kinderwens nooit in vervulling ging, adopteerden Octaaf en
Charlotte (in 1927) Jeanneke Jaegers, de jongste dochter van haar zus MarieLucie. Jeanneke, geboren op 24 januari 1892 in Sint-Jans-Molenbeek werd in het
Pensionnat des Filles de la Croix in Bree ingeschreven. Op deze klasfoto is ze het
guitige meisje dat rechts op de grond zit.
Even verpozen. Hier zien we Jeanneke omringd door haar twee zussen,
pleegmoeder Charlotte (centraal, op de bank) en haar echte moeder (rechts, op
de bank).
Onafhankelijk en sterke persoonlijkheid
4. Jeanneke voltooide haar opleiding, wellicht in het middelbaar beroepsonderwijs
van de ursulinen in Maaseik. Ondanks haar strenge christelijke opvoeding was zij
vrijgevochten, zelfbewust en zelfs uitdagend. Haar rol als de Maagd Maria lag
haar niet echt.
Neef Jules (Ingenbleek)
5. Ambitie was een familietrekje. Op 1 januari 1910 werd neef Jules tot
privésecretaris van Albert I benoemd. In die functie had hij grote invloed op de
koning. Later trad hij in de politiek en werd hij minister en gouverneur van OostVlaanderen.
Nonkel Firmin
6. Nonkel Firmin Vanden Bosch, halfbroer van Octaaf maakte carrière in de
magistratuur in België en later in Egypte. Hij werd beschouwd als één van de
invloedrijkste personen in het Midden-Oosten. Na zijn terugkeer werd hij in de
adelstand verheven. Ook in de Franstalige literatuur heeft hij zijn sporen
verdiend. Al zijn literaire publicaties werden door Jeanneke zorgvuldig bewaard
en gelezen.
Madame Butterfly
7. Wie twijfelt er nog aan dat Jeanneke tot één van de machtigste Breese families
behoorde? Haar afkomst en “rijkdom”, haar persoonlijkheid en natuurlijke
schoonheid deden vele harten van mannen sneller slaan. Via relaties kon zij zelfs
een rol in de opera Madame Butterfly (in 1911) spelen. Zij danste de polka als
geen ander en zij zong als een nachtegaal. Het leven lachte haar toe, maar het
noodlot heeft er anders over beschikt.
Oorlog!
8. Op 4 augustus 1914 vielen Duitse troepen België binnen: de Eerste Wereldoorlog
was begonnen. Door bemiddeling van Jules Ingenbleek kon Bree aan een totale
verwoesting ontsnappen. Het brute Duitse geweld, in het bijzonder de dood van
Breese frontsoldaten liet Jeanneke niet onberoerd. Was het door haar
avontuurlijke ingesteldheid, haar vaderlandsliefde en/of haar sociale
bewogenheid dat zij zich bij het verzet aansloot? Wellicht via een vriendin kwam
zij in contact met het spionagenetwerk Cereal Company. Vrijwel onmiddellijk
werd Jeanneke door de Duitsers verdacht. Nadat bij een huiszoeking in de nacht
van 29 op 30 april 1916 compromitterende gegevens in deze woning zijn
gevonden, werden Jeanneke en haar pleegouders opgepakt. In totaal zouden er
44 inwoners uit Groot-Bree zijn gearresteerd en meestal in Duitsland
geïnterneerd worden.
De mythe Jeanneke
9. Volgens hardnekkige geruchten werd Jeanneke , Jane ter dood veroordeeld. De
mythe was geboren. Op voorspraak van koning Albert I, paus Benedictus XV en
de Spaanse koning Alfonso XIIII zou zij aan de dood met de kogel zijn ontsnapt.
Dit verhaal klopt wellicht niet. Het Kriegsgericht van Hasselt heeft haar op 26 juni
1916 wegens verraad tot levenslange dwangarbeid veroordeeld. Later zou deze
straf zijn omgezet in 9 jaar vrijheidsberoving.
Een schijnproces?!
10. Tijdens ondervragingen zou Jeanneke haar pleegouders “verdacht” hebben
gemaakt. Octaaf en zijn vrouw Charlotte werden ten onrechte beschuldigd van
hulp bij het smokkelen van burgers over de Nederlandse grens. In werkelijkheid
waren zij slechts op de hoogte van de geheime activiteiten van hun “dochter”.
Zochten de Duitsers een voorwendsel om Octaaf, inmiddels dienstdoende
burgemeester van Bree, buitenspel te zetten? Charlotte moest dit huis verlaten
en Octaaf werd in een kamp in Holzminden opgesloten. Zijn regime was er niet zo
zwaar. Hier werpen we een blik in de barak waar hij samen met vrienden
ondergebracht werd. Bij zijn vrijlating zag Octaaf er nog behoorlijk goed uit.
Internering
11. Ook Jeanneke werd gedurende 2,5 jaar in het kamp bij Preungesheim bij
Frankfurt geïnterneerd. Ofschoon haar leefomstandigheden best meevielen - zij
kreeg tientallen voedselpakketten toegestuurd - lieten haar broze gezondheid,
zwakke gestel en vooral emotionele ontreddering geen dwangarbeid toe. Zij
voelde zich schuldig omdat zij haar pleegouders had “verraden”.
De nieuwe volksheldin
12. Na haar vrijlating werd zij als een echte heldin opgevoerd. Op 18 december
1918 schreef de Belgische gezant in het Zwitserse Bern dat aan Jeanneke, nicht
van Jules Ingenbleek, niets kon geweigerd worden. Zij had voor de Belgische zaak
gestreden. Werd haar vermeende heldenstatus geënsceneerd? De bevrijde staat
België had immers een sterke behoefte aan heldenverering om het patriottisme
te bevorderen. Op initiatief van Jules Ingenbleek werd zij meermaals gedecoreerd
en zoals op 12 augustus 1923 in Bree gehuldigd. Zoals blijkt uit deze foto
verdrongen honderden Breeënaars zich toen rond de kiosk op het Vrijthof om de
nieuwe volksheldin te eren. Terecht of niet? Jeanneke was voortaan een levende
legende.
Lichamelijk en geestelijk uitgeput
13. Haar gevangenschap had haar getekend. Haar verzwakte lichamelijke en
ondermijnde geestelijke conditie maakte een opname in het sanatorium van het
Zwitserse Montana noodzakelijk. Haar ziekelijke vriend Milou Goffin zou er
overlijden.
Herboren en huwelijk
14. Na haar revalidatie keerde Jeanneke terug naar Bree en zij voelde zich mede
door haar heldenstatus beter dan ooit. Het leven lachte haar weer toe. Vele
mannen hadden haar het hof gemaakt, maar eindelijk wilde zij zich definitief
binden. Haar uitverkorene was advocaat Paul Braeckman. Het societyhuwelijk
vond op 14 april 1925 in Bree plaats. Nadien volgde Jeanneke haar echtgenoot
naar St.-Amandsberg nabij Gent.
Zonderling
15. Na de vroegtijdige dood van Paul in 1954 vestigde Jeanneke zich weer in
deze woning. Op hogere leeftijd gedroeg zij er zich zonderling. Het verschil tussen
fantasie en realiteit werd flinterdun. Op godsdienstig en politiek vlak nam zij
steeds extremere standpunten in. En plotseling, eind jaren 70 verdween
Jeanneke van de aardbodem. Zij overleed in anonimiteit op 13 mei 1983, 91 jaar
oud in Halle bij Brussel. Vele geheimen nam zij mee in haar graf, maar heeft een
mythe niet vaak meer waarde dan de werkelijkheid?