NIRVANA

NIRVANA en PARANIRVANA
15 februari 2017
Nirvana (Sanskriet) of Nibbana (Pali) is een belangrijk begrip in het boeddhisme en verwijst
naar de hoogste staat die door de mens bereikt kan worden, en waardoor ‘heiligheid’ behaald
wordt. Het betekent letterlijk: uitgeblust, uitgedoofd, uitgegaan, niet meer branden,
ondergegaan (als de zon), gekalmeerd, ondergedompeld, onbeweeglijk... Het uitgedoofd zijn
verwijst naar het einde van begeerte, aversie en verwarring, waardoor een mens zich een voelt
met iedereen en alles (hoofddoel van het boeddhisme).
Iemand die het Nirvana behaald heeft, is niet meer afhankelijk van verlangens (positieve
zowel als negatieve), omdat die aan de oorzaken ervan (onwetendheid, materiële en andere
begeertenen, concurrentiedwang, enz.) voor altijd een einde heeft gemaakt. Het 'uitdoven' of
'uitgaan' van verlangens en negatieve gevoelens is volgens de leer van Boeddha het resultaat
van het in praktijk brengen van het Achtvoudig Pad (het goede doen, goede denken, goede
zeggen, enz…).
Boeddhisme is in die zin een bevrijdingsleer, maar zonder tussenkomst van God of enig
andere hogere macht buiten de mens om. Mensen dienen verlost te worden van alles wat hun
leven en samenleven moeilijk maakt en vernietigt. Wie zich tot de Verlichting inspant ervaart
vrij te zijn van lijden en wordt vervuld van mededogen, vriendelijkheid, wijsheid,
gelijkmoedigheid, onthechting en geluk. Je kan die weg opgaan op eigen kracht, maar meestal
is begeleiding van een ‘meester’ of goeroe wenselijk. Ziekte, ouderdom, tegenslag en lijden
worden van dan af gelijkmoedig beleefd; tekorten en tegenslagen veroorzaken geen
geestelijke verwarring of stress meer. Na het overlijden van een ‘boeddha’ wordt die niet
wedergeboren. De kringloop houdt dan definitief op te bestaan.
In het vroege boeddhisme (Theravada of Kleine Voertuig) lag de nadruk vooral op de
individuele zielezaligheid. Je zegt of onderneemt niets wat aan anderen schade kan
berokkenen. Wie op die manier tot verlichting komt, wordt ‘Arahat’ genoemd. De latere
traditie (Mahayana of Grote Voertuig) legt de nadruk op de verantwoordelijkheid voor de
medemens. Je kan geen vrede nemen met je eigen verlichting, zolang je anderen niet hebt
geholpen op datzelfde pad (solidariteit). Mensen die dat ideaal verwezenlijken worden
‘bodhisattva genoemd. In Laken en Waterloo komen boeddhisten van het Kleine Voertuig
samen (met monniken die ter plaatse leven, afkomstig uit Laos en Thailand). In Sint-Gillis en
Brussel-centrum bevinden zich twee pagodes van het Grote Voertuig (met vrouwelijke
monialen, afkomstig uit Vietnam).
Naast het Nirvana wordt ook het Paranirvana herdacht: Boeddha’s overlijden. Dan worden delen
voorgelezen uit de soetra die de laatste dagen van zijn leven beschrijven. Andere gebruiken zijn:
meditatie en bezoek aan een tempel of klooster. Men wordt veronderstelt na te denken over het eigen
leven en de dood en van die van geliefden, in het kader van de leer over de niet-permanentie van alles.
Het Parinirvana is het fysiek overlijden van iemand die het nirvana reeds had bereikt tijdens zijn
leven. Het wordt ook ‘compleet Nirvana’ genoemd. Bij het overlijden van iemand die het Nirvana
bereikt heeft, vindt de totale onthechting van de wereld plaats en is men niet meer onderhevig aan de
resultaten van het karma. Er vindt dan ook geen wedergeboorte plaats.
Ook al is na het nirvana iemands geest reeds onthecht, zijn geest en lichaam functioneren nog steeds in
de wereld en zijn er tot op bepaalde hoogte nog steeds van afhankelijk. Bij het overlijden echter vallen
de vijf khandha’s (lichaam, gevoelens, voorstelling, intenties en bewustzijn) weg en pakt een boeddha
1
geen nieuw leven op omdat hij niet gehecht is aan het leven. Ze laten aldus de vijf khandha’s definitief
achter en behalen zo het compleet Nirvana (Parinibbana), zonder achterblijfsel. Normale mensen die
nog aan het leven gehecht zijn pakken volgens het boeddhisme na hun dood een nieuw leven op, en
vervolgen zo hun bestaan in het samsara (kringloop van wedergeboortes).
De Boeddha weigerde vragen te beantwoorden die gericht waren op waar iemand na het overlijden
heengaat, omdat deze vraag niet van toepassing is en slechts gemotiveerd wordt door metafysische
speculatie. Hij beantwoordde de vraag wel soms met een wedervraag gebaseerd op de gelijkenis van
Nirvana met een uitgedoofd vuur; "Waar gaat het vuur heen nadat het uitgedoofd is? Gaat het noord,
zuid, oost of west?". Het correcte antwoord hierop is dat deze vraag niet van toepassing is en dat hij
daarom niet beantwoord kan worden.
2