3h 1 Handreiking docenten sexting en sociale media

November 2014
Een handreiking voor docenten met informatie over veilig internetten anno 2014
Originele publicatie: GGD IJsselland, augustus 2014
Geachte docent,
Een belangrijke taak als docent, of zorgcoördinator, is om het welzijn van leerlingen/studenten
scherp in het vizier te houden. Ook als het gaat om het welzijn en gezondheid rondom seksualiteit.
We zien jongeren graag seksueel- en mediawijs, maar dit is alleen mogelijk wanneer volwassenen dit
ook zijn en hen daarbij kunnen ondersteunen. Om vormen van onveilig seksueel internetgebruik in
vroeg stadium te signaleren óf om preventief met het thema bezig te gaan, hebben wij voor u deze
informatiebrief ontwikkeld.
Doelgroep: WI-FI generatie
De Wi-fi generatie worden ze ook wel genoemd: de generatie die geen wereld kent zonder internet.
In Europa staan Nederlandse jongeren op de eerste plaats als het gaat om actief zijn op sociale
media. Van 70% tussen 9-12 jaar tot 93% van 12-18 jaar. De offline wereld, die door volwassenen
vaak nog ‘de echte wereld’ wordt genoemd, loop voor de jongeren moeiteloos over in de online
leefwereld. Het is van belang dat volwassenen dit serieus te nemen.
Internet biedt veel mogelijkheden maar helaas laat internet ook steeds meer een keerzijde zien van
de mogelijkheden. Sexting, grooming en camming zijn termen die steeds vaker opduiken. Het gaat
hier om het delen van seksueel getinte beelden van jezelf (of anderen) via internet, al dan niet onder
dwang. Dit klinkt misschien als een ver-van-je-bed-show, maar als zulke zaken op uw school spelen is
het van belang dat u weet wat het inhoud en waar u en de leerling terecht kunnen voor meer
informatie of andersoortige hulp.
Seksuele ontwikkeling
Een gezonde seksuele ontwikkeling is belangrijk voor ieder mens. In de pubertijd is experimenteren
daar een onderdeel van. Gezien de meeste jongeren tegenwoordig een smartphone met camera
hebben, maken zij seksueel getinte beelden van zichzelf. Dit valt onder experimenteel gedrag en is
volkomen gezond. Echter, wanneer de beelden niet uit eigen wil zijn gemaakt, of wanneer beelden
worden verspreid via bijvoorbeeld whatsapp, is er sprake van ongezond gedrag. Jongeren overzien
de langer termijn effecten niet. Een verstoring in de gezonde seksuele ontwikkeling bij jongeren kan
leiden tot vervelende psychische gevolgen. Dit kan effect hebben op het gedrag en op de
schoolprestaties. Bovendien kunnen jongeren door middel van sexting, grooming en camming
dusdanig beschadigd raken, dat professionele hulp nodig is. Het staat voor altijd online.
Sexting
Sexting is het versturen van seksueel getinte berichten, foto’s en video’s. Onschuldig op zich, maar
niet zonder risico. Soms heeft het verregaande gevolgen wanneer die beelden online verschijnen. En
dat gebeurt met regelmaat. Ze worden online gezet uit baldadigheid, om te pesten of als impulsieve
wraakactie wanneer de verkering uit raakt. Zichtbaar voor iedereen en voor altijd op het internet.
Volgens de letter van de wet is sexting strafbaar als het gaat om een jongere van onder de 18 jaar.
Zowel de maker (tevens de geportretteerde) als de ontvanger kunnen vanaf hun 12e jaar vervolgd
worden voor het maken, bezitten en verspreiden van kinderporno. Het wetsartikel houdt geen
rekening met experimenteergedrag van jongeren. Maar het recht zal daar in bepaalde gevallen wel
rekening mee houden. Wanneer twee jongeren in een relatie online experimenteren, zal dit geen
gevolgen hebben. Verspreiding van het beeldmateriaal echter wel. Zodra de beelden online hun weg
vinden via twitter of profielsites en/of gedeeld worden via whatsapp en ping, schaadt dit de goede
naam van de geportretteerde en is vervolging voor ‘laster/smaad’ denkbaar. In een aantal situaties
zal vervolging voor zwaardere feiten zeer waarschijnlijk zijn. Bijvoorbeeld wanneer blijkt dat de
naaktbeelden niet vrijwillig tot stand zijn gekomen, maar door manipulatie, dwang of bedreiging.
Wellicht is het zelfs onderdeel van verdergaand seksueel misbruik of is er sprake van een groot
leeftijdsverschil.
Grooming
Bijna iedere jongere is in een chatroom of op een forum wel eens actief benaderd door een
vreemde. In een aantal gevallen gaat het dan om een volwassene met slechte bedoelingen,
bijvoorbeeld het voeren van seksueel getinte gesprekken of het plegen van seksueel misbruik. De
traditionele kinderlokker heeft op internet een relatief nieuw, groot en anoniem speelterrein
voorhanden. Vaak begint het contact met tieners onschuldig, maar dat kan een wending nemen,
wanneer er een vertrouwensband is ontstaan. Bijvoorbeeld als de ander vraagt om foto’s of om
contact via de webcam. Pubers zijn in deze een kwetsbare groep, gevoelig als ze zijn voor
complimenten. Ook hebben tieners niet altijd door wat de echte bedoelingen van de ander zijn. Zij
zijn daarbij stellig van mening dat zij er nooit in zouden trappen.
Sinds 2010 is er het zogeheten groomingartikel in het Wetboek van Strafrecht, dat het kort gezegd
strafbaar stelt om via telecom (internet, sms, ping, Whatsapp etc.) afspraakjes te maken met
kinderen jonger dan 16 jaar, als dat afspraakje is gemaakt met het doel ontucht te plegen of
kinderporno te maken.
Webcam(seks-) misbruik / camming
Net als sexting en grooming, zal ook webcamseks deel moeten gaan uitmaken van de seksuele
opvoeding en voorlichting thuis en op school. Seksueel getinte handelingen voor de webcam zijn
namelijk ook geen uitzondering onder jongeren. Een op de vier jongens en een op de vijf meisjes
heeft naar eigen zeggen wel eens cyberseks met iemand gehad. Het is dus van groot belang ze te
wijzen op de risico’s van handelingen die thuis, in hun eigen kamer, veilig en privé lijken. Ook deze
beelden kunnen online gezet worden. Niet alle online seks vindt vrijwillig plaats. Jongeren (maar ook
volwassenen) kunnen op verschillende manieren onder druk gezet worden om hun eigen grenzen
over te gaan. Door manipulatie bijvoorbeeld. Maar ook op minder subtiele manieren. Onder dreiging
met het openbaar maken van vertrouwelijke informatie of een verkregen naaktfoto, worden
slachtoffers onder druk gezet om nog verder te gaan voor de camera. Of om een afspraak voor échte
seks te maken. Ook loverboys hebben de webcam ontdekt als middel om meisjes aan zich te binden.
Bron: (2013) Pingen, whappen, tweeten, taggen en liken… sociale media en schoolveiligheid - Politie
Hoe dit te bespreken met jongeren?
Door de smartphone is het ouderlijk toezicht op internet weggevallen en worden jongeren min of
meer gedwongen om op jonge leeftijd zelfstandig mediabeelden te herkennen, interpreteren en te
waarderen.
Het bespreekbaar maken van online seksuele ervaringen is nodig om narigheid te voorkomen, maar
jongeren blijken (on)prettige internetervaringen niet tot nauwelijks te delen met volwassenen. Veelal
dragen ze schaamte of schuldgevoel en zijn ze bang voor de reactie van volwassenen. Ze bespreken
het liever met leeftijdsgenoten. Maak daar gebruik van! Faciliteer de mogelijkheid voor jongeren om
met elkaar over situaties te spreken, elkaar te ondersteunen. Gebruik filmpjes en interactieve games,
fictieve situaties of vraag ze zelf om een minder prettige situatie te omschrijven en te bespreken.
Gezamenlijk opzoek naar oplossingen, hoe het de volgende keer beter aan te pakken.
Normaal gesproken hebben volwassenen de kennis en leren zij de jongere generaties. Als het gaat
om internet en sociale media zijn jongeren degene met kennis en ervaring en kunnen zij volwassenen
veel leren. Sta open, oordeel niet en biedt een luisteren oor. Internet of sociale media verbieden is
geen oplossing. Het gaat om jongeren kritisch te maken voor hetgeen wat ze zien en meemaken op
het internet en ze het vertrouwen te geven dit met een volwassene te kunnen bespreken.
In bijlage 1 vindt u handige websites en in bijlage 2 een overzicht met lesmaterialen en concrete
lessuggesties.
Vragen
Mocht u na aanleiding van deze brief nog vragen hebben, dan kunt u altijd contact opnemen met een
Team Seksuele gezondheid van GGD Gelderland-Midden.
Met vriendelijke groet,
Het team seksuele gezondheid
GGD Gelderland-Midden
Tel: 088-355 53 32
Mail: [email protected]
Bijlage 1 Handige websites
www.helpwanted.nl
In het leven geroepen om internetslachtoffers van onder andere sexting, grooming en camming te
ondersteunen. Ook voor opvoeders en scholen is er een pagina met onder andere lesmateriaal.
www.meldknop.nl
Informatie over en hulp bij internetproblemen, bedoel voor jongeren. Aan bod komen o.a. pesten,
seks en stalking
www.mediaopvoeding.nl
Een website waar professionals en ouders vragen kunnen stellen aan deskundigen
www.vraaghetdepolitie.nl
Wil je weten of sexting, grooming en online pesten strafbaar is, of heb je andere vragen? Vraag het
de politie
www.internetsporen.nl
Handige website voor het verzamelen en veiligstellen van online bewijsmateriaal
www.mijnkindonline.nl
Site van kenniscentrum van jeugd en media met achtergrondartikelen, lesmateriaal, inspiratie om
media positief in te zetten
www.uwkindenseks.nl
Mediaopvoeding gaat hand in hand met seksuele vorming. Deze site is gemaakt voor professionals en
ouders en geeft handvatten hoe met jongeren seksuele onderwerpen bespreekbaar te maken
Bijlage 2 Lespakketten/ lesmateriaal
Online…Weet wat je doet
www.helpwanted.nl/opvoeders/scholenpagina/
Drie online lessen over grooming, sexting en
webcammisbruik voor leerlingen VO.
Lang leve de liefde, module Jij en de media
www.langlevedeliefde.nl
Module om te leren omgaan met seksueel getinte
beelden en stereotypen in de media. VO 13-15 jaar
UP2U
Interactieve filmpjes met keuzemomenten en
verschillende vervolgscenario’s. gratis online
http://www.langlevedeliefde.nl/mbo/lespakket/mbobeschikbaar via youtube en op DVD te bestellen.
overzicht-alle-lessen-mbo/les/internet-grenzen en
Lesbrief via Lang Leve de Liefde.
http://www.media-gezondheid.nl/projecten/up2u
Can you fix it
http://canyoufixit.sense.info/
Online game van www.sense.info met interactieve
filmpjes met twee verschillende eindscenario’s. Ook
enkele over sociale media en sexting, getiteld “je lult
gast”, “no big deal”, “ik haat je” of “coming out”.
Connected
www.seksuelevorming.be
Belgisch lespakket met werkvormen over o.a.
profielsites, online gedrag en porno. Tieners 12+
Internetsoa http://www.internetsoa.nl/lespakket.pdf Dit lespakket over flirten via internet is bedoeld om de
risico’s bespreekbaar te maken en jongeren te laten
nadenken over hun eigen seksuele grenzen op internet
én de grenzen van anderen.
Boys R Us / Girls' Choice
www.rutgerswpf.nl
Interactieve bordspelen over wensen en grenzen in
intimiteit voor jongens en meisjes 10-15 jaar.
Jongens
www.centrum1622.nl
Lespakket seksueel overschrijdend gedrag. Voor o.a.
jongens 2e klas VSO en jongerenwerk.
Begrijp me goed
www.rutgerswpf.nl
DVD en handleiding rond misverstanden bij flirten,
daten en verkering voor jongeren 14-18 jr
Let’s talk
www.rutgerswpf.nl
DVD en handleiding voor gesprek met jongeren 12-19
jaar over o.a. seksualiteit, rolopvattingen.
Girls Talk
www.rutgerswpf.nl
Groepscounselmethodiek seksuele gezondheid voor
lager opgeleide meiden van 14-18 jaar.