Sociaal#culturele`praktijken

Sociaal#culturele'praktijken"
Emilie&Van&Daele&
"
Mensen%
"
"
Op"de"naad"tussen"individu"en"samenleving"
"
"
1.
2.
3.
4.
Wie"staat"in"het"hart"van"de"praktijk?"
Hoe"handelt"de"sociaal#culturele"professional?"
Wat"is"de"aard"van"de"activiteiten?"Welke"functies"heeft"de"praktijk?"
Waarom"wordt"de"praktijk"opgezet?"Welke"verandering"heeft"de"praktijk"voor"ogen?"
"
1"
Wat$zijn$sociaal-culturele$praktijken?$
Sociaal#culturele"praktijken"heb"je"in"geuren"en"kleuren."Het"is"dan"ook"moeilijk"een"definitie"
te"geven"die"alle"aspecten"van"een"sociaal#culturele"praktijk"omvat."Hieronder"vind"je"een"
reeks"bouwstenen"waarmee"je"naar"bestaande"praktijken"kan"kijken,"maar"waarmee"je"ook"
zelf"sociaal#culturele"praktijken"kan"opzetten"en/of"verder"ontwikkelen."
"
De"bouwstenen"laten"je"toe"een"antwoord"te"zoeken"op"de"wie,"hoe,"wat"en"waarom"vraag:"
# Wie"staat"in"het"hart"van"de"sociaal#culturele"praktijk?"
# Hoe"handelt"de"sociaal#culturele"professional"in"de"praktijk?"
# Wat"is"de"aard"van"de"activiteiten"die"wordt"ingezet?"Welke"functie"heeft"de"praktijk?"
# Waarom"wordt"de"praktijk"opgezet?"Welke"verandering"heeft"de"praktijk"voor"ogen?"
"
In"wat"volgt"nemen"we"elk"van"deze"bouwstenen"kort"onder"de"loep."
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
2"
Bouwsteen$1:$Wie$staat$in$het$hart$van$SCP?$
In"het"hart"van"SCP"staan"mensen."SCP"zijn"er"voor"en"door"mensen."SCP"ontstaan"uit"en"
worden"gedragen"door"mensen."SCP"ontstaan"door"ambities"of"dromen"van"mensen,"soms"
ontstaan"ze"uit"verontwaardiging"of"uit"behoeften…".""
Een$‘bundeling’$van:$
#
#
#
Mensen,"krachten,"talenten,"mogelijkheden,"dromen,"ambities,"verontwaardiging,"
noden,"behoeften,"netwerken."
Deze"bundeling"kan"verschillende"vormen"aannemen:"individuen,"fysieke"groep,"
buurt,"straat,"generatie,"online#community,…"
Ook"als"professional"maak"je"deel"uit"van"deze"bundeling!"
Een$‘sociaal-cultureel’$hart$
Sociaal:"
# Sociaal"in"zin"van"‘samen’,"‘in"groep’"
# Sociaal"in"de"zin"van"‘sociaal#rechtvaardig’:"open,"solidair,"iedereen"is"hier"welkom"
Cultureel:"
# Ieder"heeft"zijn"eigen"bestaansachtergrond,"cultuur,"context,"talenten"etc."(je"bent"
niet"neutraal,"je"bent"geen"onbeschreven"blad)."
Een$‘divers’$hart$$
#
#
Niet"alleen"in"de"zin"van"etnische"diversiteit,"maar"ook"bijvoorbeeld"
sociaaleconomische"diversiteit,"opleidingsniveau…"
Ook"rekening"houdend"met"de"diverse"leerstijlen"van"mensen;"denker,"doener,"
kennisverwerver,"speler…"."
Deelnemer$of$deelhebber?$
Wie"is"de"eigenaar"van"een"sociaal#culturele"praktijk?"Ben"jij"dat"als"professional?"Zijn"dat"de"
vrijwilligers"die"jij"begeleidt/ondersteunt?"In"welke"mate"hebben"de"deelnemers"van"een"
aanbod"eigenaarschap,"medezeggenschap?"
Belang$van$de$groep?$
Welke"rol"speelt"de"groep?"Heeft"het"groepsgebeuren"een"meerwaarde"(netwerk,"
modelleren,"uitwisseling,"oefenplaats,"collectiviseren,"…)"voor"de"praktijk?"
Mogelijke$vragen$ten$aanzien$van$de$praktijk:$
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
Op"wie"richt"de"praktijk"zich"(voor&wie)?""
Wie"zijn"de"eigenaars"van"de"praktijk"(door&wie)?"
Wie"geeft"de"praktijk"vorm?"
Welke"plaats"krijgen"vrijwilligers"binnen"de"praktijk?"
Welke"rol"speelt"de"professional"in"de"praktijk?"
Wordt"hier"gewerkt"met"doelgroepen?"
Krijgen"de"dromen,"ambities,"noden"van"mensen"hier"ruimte?"
Hoe"wordt"hier"omgegaan"met"diversiteit?"Om"welke"diversiteit"gaat"het?"
Wordt"er"op"het"niveau"van"de"werkvormen"rekening"gehouden"met"de"diverse"
leerstijlen"van"mensen?"
Wordt"er"groepsmatig"gewerkt?"Zo"ja,"waarom?"
"
3"
Bouwsteen$2:$Hoe$handelt$de$sociaal-culturele$professional?$
Hoe"wordt"in"de"praktijk"gehandeld"en"omgegaan"met"de"betrokkenen"–"of"dat"nu"
vrijwilligers,"deelnemers,"een"specifieke"doelgroep"of"het"brede"publiek"is?"Wat"zijn"de"
handelingsprincipes"van"de"professional/vrijwilliger"in"de"praktijk?"Hieronder"vind"je"een"
reeks"van"die"handelingsprincipes."Het"gaat"hier"niet"om"een"definitieve"lijst,"wel"om"enkele"
voorbeelden."Ook"niet"alle"handelingsprincipes"zullen"in"elke"praktijk"aanwezig"zijn."
"
# Vertrekken"vanuit"de"realiteit"en"leefwereld"van"mensen"(zonder"te"
(ver)oordelen)"
# Participatief"werken,"handelen"in"dialoog"(over"doelstelling,"inhoud,"aanpak,"over"
hoofd#"en"bijzaak…)"
# Deelnemers"niet"louter"zien"als"consumenten,"maar"ook"als"deelhebbers"(werken"
mét"en"niet"louter"voor"de"deelnemers)"
# Omgaan"met"verschil"en"verscheidenheid"
# Ontmoeting"en"netwerking"faciliteren"
# Ruimte"geven"aan"initiatief"
# Mensen"en"groepen"ruimte"geven"om"te"groeien"
# Mensen"stimuleren"tot"zelfstandigheid"
# Talenten"stimuleren"
# Mensen"en"hun"mogelijkheden"versterken"
# Het"geloof"daadwerkelijk"een"verschil"te"kunnen"maken"stimuleren"
# Leren"uit"ervaring"en"uit"leefwereld"van"mensen"aanmoedigen"
# …"
Mogelijke$vragen$ten$aanzien$van$de$praktijk:$
#
#
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
#
#
Hoe"zit"het"met"de"handelingsprincipes"binnen"deze"praktijk?"
Zijn"er"handelingsprincipes"waar"sterk"op"wordt"ingezet?"Hoe"wordt"er"op"die"
handelingsprincipes"ingezet?"
Welke"handelingsprincipes"komen"niet"of"minder"aan"bod"in"de"praktijk?"
Welke"handelingsprincipes"zijn"een"uitdaging"of"kans"voor"de"praktijk?"
"
4"
Voorbeeld:$Lesmethodiek$van$Wisper$
Zes$principes$of$pijlers$zijn$belangrijk$in$de$aanpak$
"
"
1. Uitdaging$creëren:"een"deelnemer"moet"een"droom"hebben,"iets"dat"hij"wil"bereiken."
2. Veiligheid$creëren:"een"deelnemer"kan"pas"experimenteren"als"hij"niet"te"faalangstig"
is."In"kunsteducatie"is"een"‘goed"of"fout’#aanpak"uit"den"boze."
3. Vrijheid$en$zelfsturing:"creatieve"experimenten"betekenen"dat"er"een"ruime"marge"is"
voor"het"eigen"initiatief"en"de"eigen"keuzes"van"deelnemers."
4. Bekrachtiging:"de"activiteiten"moeten"leuk"zijn"om"te"doen"(intrinsieke"beloning)"en"
de"docent"gaat"actief"de"realisaties"van"de"deelnemer"aanduiden"en"goedkeuren."
5. Modelgedrag:"mensen"leren"door"imiteren,"de"begeleider"moet"een"creatief"model"
zijn."
6. Inzicht$bieden:"het"is"ook"in"de"actieve"kunsteducatie"goed"dat"deelnemers"de"
inhoud"en"het"eigen"leerproces"begrijpen."
"
$
$
$
"
5"
Bouwsteen$3:$Welke$functies$heeft$de$praktijk?$
Het"SCVW"kent"verschillende"functies:"de"educatieve"functie,"de"gemeenschapsvormende,"
de"culturele"en"de"maatschappelijke"activeringsfunctie.""
Een$functie$≠$een$doelstelling$
Het"begrip"functie"refereert"aan"de&aard&van&de&activiteiten"die"je"organiseert"om"een"
bepaalde"doelstelling"te"realiseren"en"situeert"zich"dus"aan"de"kant"van"de"interventie."
Een$voorbeeld$
#
#
De$doelstelling:"op"het"einde"van"de"dag"staat"er"een"tent"recht.""
De$functie:"de"manier"waarop"die"tent"wordt"opgezet.""
o Bijvoorbeeld"aan"de"hand"van"de"gemeenschapsvormende"functie:"door"het"
samen"opzetten"van"een"tent,"doen"we"samen"iets,"werken"we"samen"en"
worden"onze"banden"versterkt."Niets"zo"gemeenschapsvormend"als"samen"
iets"realiseren!"
o Bijvoorbeeld"aan"de"hand"van"de"educatieve"functie:"door"mee"een"tent"op"te"
zetten,"leer"ik"zelf"hoe"ik"dit"type"tent"kan"opzetten,"welke"stappen"ik"moet"
volgen,"waar"ik"zeker"op"moet"letten…"
De$4$functies$
#
#
#
#
De$educatieve$functie:$leren"van,"leren"door,"leren"in,"kritische"reflectie,"zelf"
betekenis"geven;"niet3formeel&en&informeel!"
De$gemeenschapsvormende$functie:$leren"over"en"in"gemeenschap,"zelf"
gemeenschap"vormen"(groepsvorming),""versterken"en"vernieuwen"van"het"sociale"
weefsel…"."
De$maatschappelijke$activeringsfunctie:$empowerment,"sterker"worden,"sociale"
actie"ondernemen,"zelf"verandering"in"gang"zetten,"maatschappelijke"verandering$
realiseren"
De$culturele$functie:"cultuur"consumeren,"uitwisselen,"bevragen,"creëren/maken,"
beleven,"…"."
Mogelijke$vragen$ten$aanzien$van$de$praktijk$
#
#
#
#
#
Op&welke&manier"wordt"de"doelstelling"van"de"praktijk"gerealiseerd?"
Wordt"in"de"praktijk"geleerd?"Gaat"het"om"leerprocessen?"
Wordt"in"de"praktijk"gemeenschap"gevormd"of"vorm"gegeven"aan"de"gemeenschap,"
sociaal"weefsel"versterkt?"
Wordt"in"de"praktijk"actie"ondernomen,"maatschappelijke"verandering"in"gang"gezet?"
Worden"er"mensen"empowered?"
Wordt"in"de"praktijk"cultuur"beleefd,"bevraagd,"uitgewisseld,"gecreëerd,"
geconsumeerd?"
$
"
"
"
"
6"
Voorbeelden$
"
"
$
REPAIRCAFÉS"
"
SAMENTUINEN"
"
"
"
"
$
$
ONTROLLEN"SPANDOEK"
$
PIXELTEAM"
Doelstelling:"mensen"consumeren"anders"en"minder""
Stel$dat$NBV$geen$SC-beweging$was:$
# Aard"van"de"activiteiten:"dwingen,"besparen…"
NBV$is$een$sociaal-culturele$organisatie:$$
# Educatieve"functie:"mensen"minder"doen"
consumeren"door"ze"samen"te"brengen"in"een"
repaircafé"en"van"elkaar"te"laten"leren"hoe"je"
spullen"kan"herstellen."
Doelstelling:"meer"mensen"tuinieren"ecologisch"
Stel$dat$Velt$geen$SC-organisatie$is:$
# Aard"van"de"activiteiten:"lobbyen"om"een"verbod"
te"laten"uitschrijven"voor"pesticiden."
Velt$is$een$SC-organisatie:$
# Gemeenschapsvormende"functie:"Mensen"
samenbrengen"in"ecologische"samentuinen"waar"
ze"dingen"delen"en"leren"van"elkaar."Samen"zijn"
ze"sterker"en"vormen"ze"een"ecologisch"
gemeenschap."
Doelstelling:"kernwapens"weg"uit"België""
Stel$dat$Vredesactie$geen$SC-organisatie$was:$
# Aard$van$de$activiteiten:$wetenschappelijk"
onderzoek"voeren"om"het"gevaar"van"
kernwapens"te"staven,"gerechtelijke"acties"
ondernemen…$
Vredesactie$is$een$sociaal-culturele$organisatie:$
# Maatschappelijke$activeringsfunctie:$
mensen/groepen"ruimte"bieden"om"zelf"sociale"
actie"(bijvoorbeeld"het"ontrollen"van"een"
spandoek)"te"ondernemen"en"zelf"verandering"in"
gang"zetten,"te"wegen"op"het"beleid."
Doelstelling:$mensen"in"kans"armoede"integreren"in"de"
maatschappij""
Stel$dat$KWB$geen$SC-organisatie$was:"
• Aard$van$de$activiteiten:$mensen"verplicht"
vrijwilligerswerk"laten"doen"om"zich"te"integreren."
KWB$is$een$sociaal-culturele$organisatie:"
• Culturele$functie:$mensen"laten"fotograferen,"
cultuur"laten"maken,"beleven"en"bevragen;"
fotografie"is"het"bindend"element"waarrond"
mensen"sociaal"weefsel"opbouwen"
"
"
$
$
"
7"
Bouwsteen$4:$Welke$verandering$heeft$de$praktijk$voor$ogen?$
Sociaal#culturele"praktijken"komen"niet"gewoon"uit"de"lucht"vallen."Ze"zijn"er"om"een"
bepaalde"reden,"omdat"ze"iets"willen"bereiken,"veranderen,"in"gang"zetten…"
De$eigen$doelstelling$van$de$praktijk$en$de$grotere$maatschappelijke$doelstelling$
Eén"praktijk"alleen"verandert"de"wereld"niet."Maar"vaak"bevindt"een"praktijk"zich"in"een"
samenspel"met"andere"praktijken."In"dit"samenstromen"met"andere"praktijken"zit"wel"de"
potentie"dat"op"langere"termijn"een"aantal"(maatschappelijke)"spelregels"kunnen"worden"
veranderd."Deze"andere"praktijken"kunnen"ook"praktijken"van"andere"organisaties"of"spelers"
zijn."
"
Bijvoorbeeld:"één"repaircafé"gaat"niet"zorgen"voor"een"duurzame"samenleving."Op"lokaal"
vlak"zorgt"een"repaircafé"er"wel"voor"dat"x"aantal"toestellen"niet"op"de"vuilnisbelt"belanden."
Op"die"manier"draagt"een"repaircafé"samen"met"andere"praktijken"(zoals"het"opzetten"van"
lokale"en"duurzame"voedselsystemen,"promoten"van"fietsverkeer,"aanwezig"zijn"op"de"
Klimaattop…)"op"lange"termijn"wel"bij"aan"een"meer"duurzame"samenleving."
Op$de$naad$tussen$individu$en$samenleving$$
Sociaal#culturele"praktijken"spelen"zich"af"ergens"op"de"naad"tussen"individu"en"samenleving."
De"ene"praktijk"is"meer"gericht"op"de"individuele"ontplooiing"van"mensen,"de"andere"dan"
weer"op"de"(structurele)"verandering"van"de"samenleving.""
# Verandering"op"het"niveau"van"het"individu,"de"burger,"groepen"(leerprocessen,"
ontwikkelingsprocessen,"belevingsprocessen…)"
# Verandering"op"het"niveau"van"instituten,"structuren,"organisaties"
# Verandering"op"het"niveau"van"de"samenleving:"maatschappelijke"spelregels"
veranderen."
De$richting$van$de$verandering$
Sociaal#culturele"praktijken"veranderen"niet"zo"maar"om"het"even"wat."Een"sociaal#culturele"
praktijken"zijn"gericht"op"een"democratische,"solidaire,"inclusieve"en"duurzame"samenleving."
Mogelijke$vragen$ten$aanzien$van$de$praktijk$
#
#
"
"
$
#
#
Wat"wil"de"praktijk"veranderen?"Wat"is"de"doelstelling"van"de"praktijk?"
Op"welk"niveau"(individu,"instituut,"samenleving)"wil"de"praktijk"verandering"
realiseren?"
Stroomt"de"praktijk"samen"met"andere"praktijken?"
Zijn"er"nog"andere"manieren"om"de"doelstelling"van"de"praktijk"te"bereiken?"
$
"
8"
Voorbeeld:$Vredesactie$“Ik$stop$wapenhandel”.$$
De$ultieme$doelstelling$
De"verandering"die"Vredesactie"ultiem"voor"ogen"heeft,"is"wapenhandel"te"stoppen."Zij"
spreken"daarvoor"ons"als"burgers"aan"om"ons"daarvoor"in"te"zetten."Als"dit"de"ultieme"
doelstelling"is,"wat"zijn"dan"de"verschillende"stappen"die"daartoe"leiden?"
De$lobbytour$
Eén"van"de"praktijken"die"Vredesactie"onderneemt"is"het"organiseren"van"een"Lobbytour."
Deze"wandeling"in"de"Europese"wijk"leidt"langs"verschillende"‘lobbybedrijven’."De"wandeling"
leidt"in"eerste"instantie"tot"verontwaardiging."In"tweede"instantie"wil"deze"wandeling"ons"
burgers"aanzetten"om"mee"actie"te"voeren."
Spandoek$ontrollen$
Eén"andere"praktijk"van"Vredesactie"die"(misschien"meer)"bijdraagt"aan"de"doelstelling"“Ik"
stop"wapenhandel”"is"het"ontrollen"van"een"spandoek"door"een"vrijwilliger"in"het"parlement"
(cf."Filmpje"LMS).""
"
"
"
"
"
"
9"