Beter gekozen groen in stedelijke omgeving helpt bijen én andere

Jaap Smit, dendroloog
Cobra-adviseurs
Beter gekozen
groen in stedelijke
omgeving helpt
bijen én andere
fauna
Opgegroeid met bijen
Bron deze 2 foto’s: internet
Wat heb ik met bijen?
Tetradium: bijenboom
Nu gebruik ik de kennis en ervaringen in mijn werk
Wie ben ik?
Jaap Smit,
Senior adviseur Cobra adviseurs
Dendroloog
@dendroloog
vice-voorzitter Nederlandse Dendrologische
Vereniging
Dendrologie?
Dendrologie (Grieks: dendron = boom) is de studie van houtachtige
planten: bomen en heesters
Waar ben ik mee bezig?
Onderzoek en advies aan en rond bomen
Boomregister.nl en Bomenwiki: alle bomen op de kaart
http://boomregister.cobra360.nl/?wiki# , dan inzoomen, later meer.
Bomen met toekomst
https://bomenwiki.cobra360.nl/?@coolstatistics dan inzoomen, later meer.
Met bijen zou het slecht gaan.
Geldt dat ook voor andere insecten?
Essenprachtkever in Toronto, Canada
In 2007 werd een kleine
groene kever ontdekt in
Toronto, Oost-Canada.
De larven van de Aziatische
essenprachtkever voeden zich
onder de schors van es (Fraxinus).
De stad Toronto schat dat alle
860.000 essen van de stad in 2017
dood zijn.
Essenprachtkever in Toronto, Canada
Inmiddels zijn in het oosten van NoordAmerika ruim 130.000.000 essen dood.
De aantasting was zichtbaar in 2002.
Verspreiding vond plaats vanuit
verpakkingshout, nu via brandhout.
Kever vliegt maximaal 10 km ver.
Aantastingen bekend uit het gebied
rond Moskou en aan de Poolse grens.
Essenprachtkever in Toronto, Canada
Essensterfte: een schimmel op Fraxinus
De schimmel essensterfte (Chalara fraxinea) tast veel essen aan.
Essen komen veel voor. Een groter verlies door aantasting iepenziekte?
(Oost-)Aziatische boktor
Grote kever met voorliefde voor
esdoorn, maar vreet ook in vele
andere boomsoorten. Ronde
uitvlieggaten.
Komt regelmatig met verpakkingshout
mee uit Azië.
Uitbraken bekend uit Boskoop, Almere,
Winterswijk, Delft en Westland.
Vliegt gelukkig slecht.
Paardenkastanjebloedingsziekte
Bloedingsziekte, oorzaak:
Pseudomonas syringae.
Ook in rode paardenkastanje
(Aesculus x carnea)
Er zijn vervangers.
Vervanger
Kastanje (Aesculus indica)
• A. indica is niet resistent tegen PKBZ, maar het lijkt of de
bacterie geen PKBZ in deze soort veroorzaakt (F. van Kuik, PPO)
• boom van de eerste grootte, breed
• smal kastanjeblad
• bloeit pas in juli, wit
• kleine bolsters zonder stekels
Vervangers: pavia’s
(Aesculus flava, A. glabra)
•soorten uit de VS: geen mineermot
•A. flava uiteindelijk grote boom,
A. glabra max 15 m.
•kleiner kastanjeblad
•bloeit in mei, geel OF rood
•kleine bolsters zonder stekels
•Wel vatbaar voor PKBZ
Vruchten van A. glabra
Eikenprocessierups
We hebben mooie snelwegen aangelegd voor deze rups.
Te veel eiken! En zo zijn er meer aantastingen…
Veranderend klimaat
heeft grote impact op
toekomstig groen
Wageningen UR
Bomen en klimaat, scenario’s van het KNMI:
Toekomstige winters:
 geen opvallende veranderingen in windklimaat
 iets hogere temperaturen: nieuwe soorten? (nee)
 gemiddeld natter door meer westenwind
Gevolgen voor bomen en struiken?
Bomen en klimaat, scenario’s van het KNMI:
Toekomstige zomers:
 hogere temperatuur
 meer oostelijke windrichting? dan droger
 niet per se natter in de groeiplaats: plensbuien, dus water
stroomt af en bereikt groeiplaats vaak niet
 wadi’s nodig?
 verdamping tot 15% hoger
Gevolgen voor groen?
Voor nectarproductie?
Ook andere soorten gebruiken.
Bomen en klimaat in de stedelijke omgeving
In de stedelijke omgeving is klimaat ‘heviger’. Onze inlandse bomen
zijn daar niet op gemaakt; hooguit hun cultivars.
Bomen en klimaat in de stedelijke omgeving
https://nijmegen.cobra360.nl/?hittestress
Bomen en klimaat
Dus…
Geen inheemse bomen in de stedelijke
omgeving: ze staan in een vijandige
omgeving.
Daar voorkeur voor bomen uit
landklimaat (heter en droger in zomer).
Veel uitheemse planten zijn ook
aantrekkelijk zijn voor (solitaire) bijen!
Uitgangspunten
groen met toekomst
Uitgangspunten groen met toekomst
Het juiste sortiment kiezen, letten op:









groeiplaats
beperktere omvang (bij bomen)?
droogteresistentie
geen inheemse soorten in de stedelijke omgeving
ziekteresistentie
esthetische kwaliteiten (langer aantrekkelijk)
variatie in sortiment
aantrekkelijkheid voor bijen en andere insecten
…
Gebruik veel Frangula alnus, vuilboom.
Wat zijn bijenbomen?
en struiken
Drachtplanten vs bijenplanten
Drachtplanten zijn planten waar insecten iets halen:
• nectar;
• stuifmeel;
• propolis.
Er zijn het hele jaar drachtplanten nodig.
Van april tot juli bloeien er steeds voldoende drachtplanten.
Bijenbomen en -struiken verbeteren de dracht in de periode daarvoor
en er na.
Bijenplanten bloeien in de
periode vanaf half juli tot april
Wat hebben bijen nodig?
Van april tot half juli bloeien er voldoende drachtplanten.
Echte bijenbomen en -struiken verbeteren de dracht in de periode
daarvoor en er na.
Nodig voor:
 de ontwikkeling broednest: in het vroege voorjaar stuifmeel in de
buurt van de bijen(stand);
 de productie van winterbijen: stuifmeel vanaf juli
 nectar als energiebron
Veel kruiden/vaste planten stoppen bij droogte met de
productie van nectar.
Struiken en bomen kunnen langer bij water en gaan door met
productie.
Mits ze bloeien…
Wat hebben bijen nodig?
Naast drachtplanten…
bijenbomen en –struiken die
• bloeien vanaf januari/februari;
• boeien vanaf juli tot december (of later, zoals in 2015-2016).
Zeker voor winterbloeiende bomen/heesters geldt:
dichtbij het nest om vliegkosten te beperken.
Er moeten voldoende suikers in de nectar zitten (meer dan 25%).
(paardenbloemen zijn daarom als nectarleverancier niet zo
aantrekkelijk).
https://bomenwiki.cobra360.nl/?@coolstatistics
Wat zijn bijenbomen?
en struiken
Tetradium danielii, een bijenboom
Kleine boom van max. 8 m hoog en 5 m breed.
 bloeit pas in augustus
 grote tuilen witte bloemen
 zwarte pitjes in rood vruchtje
 bodemvaag
 voor vochthoudende bodems
 zoemt van de bijen

Vroeger heette dit Euodia
Meer bijenbomen
Het zijn onder meer:
 Alnus, els
 Castanea, tamme kastanje
 Corylus, hazelaar
 Prunus-soorten (enkelbloemig)
 Robinia
 Rhus-soorten
 Sophora
 Tilia-soorten (linden)
Linden
Hoe het ook kan…
Bloeitijdstippen van Tilia soorten
•Tilia platyphyllos bloeit als eerste, begin juni
•Tilia x europaea volgt eind juni
•Tilia mongolica en T. japonica bloeien eind juni/begin juli
•Tilia cordata bloeit begin juli
•Tilia tomentosa bloeit in juli
•Tilia americana bloeit eind juli
•Tilia henryana (heeft warmte nodig) bloeit in augustus,
soms in september
Tilia henryana (foto) blijft een kleine boom,
is niet echt winterhard en meer een struik
op stam. Geen goede Oranjeboom!
Diverse linden naast elkaar
Tilia in Heerhugowaard
• bloei- en drachttijd gespreid over 2,5 maand
• in laan van 40 linden 14 soorten en selecties door elkaar
• kost niets meer
• geen bewoner die het ziet
• goed te ‘verkopen’ (communicatie)
• geurt heerlijk!
Vruchten van A. glabra
Tilia mongolica
Mongoolse linde
•
•
•
•
•
blijft met max 12 m kleiner dan andere linden
bloeit rijk, geen rijp zaad
blad als van een druif
weinig plak (honing- en roetdauw
goed verkrijgbaar
Vruchten van A. glabra
Tilia japonica
Japanse linde
•bloeit rijk, geen rijp zaad
•max. 12 m
•klein blad
•geurt heerlijk!
•niet gemakkelijk verkrijgbaar
•Tilia kiusiana,T. insularis nog kleiner
Linden boek
Bijenbomen en -struiken
Vroege bloeiers
Edgewortia chrysantha ’Grandiflora’
•
•
•
•
.
’
bloeit vaak in februari
druk bevlogen
geurt heerlijk
door snoei klein te houden,
maar nooit hoger dan 2
meter.
Salix (wilgen, hier struiken)
• plant mannelijke exemplaren
•
•
•
voor stuifmeel
u kunt ze vlak na de bloei afknippen
voor zonnige, vochtige standplaatsen
enkele soorten:
Salix caprea, waterwilg
Er zijn selecties met minder of geen peulen.
’
Salix eleagnos ’Angustifolia’
Salix cinerea, geoorde wilg
Wilgen boek
Kleinere bomen
Chionanthus virginicus
Sneeuwvlokkenboom
•
•
•
•
•
klein boompje of grote struik
bloeit met witte sneeuwvlokken in juli
geurt heerlijk tijdens late bloei
afschilferende bast
vochthoudende bodem
Catalpa soorten
Trompetboom
•
•
•
•
Catalpa fargesii f. duclouxii blijft klein (geen afbeelding)
Catalpa ovata (r) blijft ook wat kleiner
Catalpa speciosa (l) is steviger dan Catalpa bignonioides (m)
Voor alle geldt: niet te nat en op voedzame grond
X Chitalpa taskentensis
• verbetering van de bolcatalpa:
•
•
•
•
deze bloeit wel, kan evt. jaarlijks geknot
loopt laat uit, bloeit in aug.
bloeit roze
beschut planten op een warme plek
niet te droge, maar zeker geen natte grond
Er zijn selecties met minder of geen peulen.
De geelbladige cv is
’
Cladrastis kentukea
geelhout
•
•
•
•
•
brede boom, tweede grootte
blad als grove Robinia
bloeit in juni met grote trossen witte bloemen
droogteresistent, niet voor zware klei
gele herfstkleur
De geelbladige cv is
’
Clerodendrum trichotomum in Voorburg
Hovenia dulcis (Japanse rozijnenboom)





boompje tot 8 m hoog (in NL)
vochtige grond, doorlatend, ook klei-achtig
witte bloei in juli/augustus
eetbare vruchten in september
Klein wel verkrijgbaar
Mespilus
Kalopanax septemlobus
Kleine boom, in de jeugdfase met stekels op dikke takken (±
Aralia), later meer boompje.






bloeit als Aralia (groen/wit)
bloeit pas in sept./okt.
enorm veel bijen/vliegen
bodemvaag
voor vochthoudende bodems
kan (tijdelijk) in bakken
Koelreuteria paniculata, lampionboom
Kleine boom voor windbeschutte plaatsen







loopt roze/oranje uit
bloeit geel in augustus
vormt lampionnen
samengesteld blad krijgt gele herfstkleur
bodemvaag
voor vochthoudende bodems
koop cv ’Rosseels’: die
heeft minder last van plakoksels
Maackia amurensis
Meerstammige struik, soms opgeleid tot boom
 loopt blauwig uit, erg fraai!
 bloeit wit in augustus
 krijgt kleine peultjes
 samengesteld blad ± Robinia
 bodemvaag, droogteresistent
Phellodendron amurense
Kurkboom
•boom van de tweede grootte, nooit echt
groot en hoog, wel breed
•droogteresistent, voedzame grond
•enkel geveerd blad, tot 30 cm lang
•bloeit in juni, wit tot groen
•zaden: bessen die zwart verkleuren
•bessen blijven hangen: mooi wintereffect
•fraaie stam
Pterostyrax corymbosa, epaulettenboom
Klein boompje (kan meerstammig) van max 10 m hoog en 5 m
breed.





witte trossen (15 cm lang) bloemen
bloeit in juli
lege vruchttrossen
toepassen op zure tot neutrale grond
vochthoudende bodems
Stewartia pseudocamellia
•
•
•
•
•
•
klein boompje met afschilferende bast
bloeit met grote witte bloemen in juni/juli
daarna rode bloemresten
geweldige herfstkleur
niet in felle zon
vochthoudende, liefst wat zure grond
Styrax japonicus
De opgaande vorm (bijv. var. fargesii, ’June Snow’ of ’Farges
Bells’) wordt uiteindelijk 7 m hoog en 3 m breed. Struitvormers
zijn breed.




witte klokjes
bloeit in juni
ontwikkelt nootjes
toepassen op zure tot
neutrale grond
 voor vochthoudende
bodems
Struiken als drachtplant
Lonicera nitida – Struikkamperfoelie



Struik, breed opgaand tot 1,50m hoog en breed. Dicht vertakt, twijgen
purperkleurig
Bloeit laat en lang door, goed voor insecten
geschikt voor vakbeplanting, te knippen, kan tegen droogteen als haagplan
Symphoricarpos ×chenaultii – Sneeuwbes

Struik tot 2 m hoog en even breed. Dicht vertakt en sterk overhangend.

Zeer goede bijenplant, maar saaie plant
JS
Symphoricarpos ×doorenbosii

Bloemen: 5 – 7 mm, wit met roze tint vanaf juni.

Vruchten: rond, tot 15 mm, wit met roze in compacte trossen.
Meer indien samen geplant met voorgaande soort.
MH
Diervilla×splendens
H

lage, brede struik met korte uitlopers.



Gebruik als grove bodembedekker in zon en halfschaduw
Zeer droogte resistent
Bloeit tot de vorst door. Bijen!
MH
B-cursus
Heptacodium miconioides




Grote struik met breed uitstaande takken, tot 4 à 5 m hoog.
Takken en twijgen met decoratieve afschilferende bast.
Solitair en in groepen, interessant door de late bloei. Bijen!
Liefst op zonnige standplaats.
Osmanthus heterophyllus – Schijnhulst
 Wintergroene struik, opgaande groei met stevige takken,
ruim 1,5 m hoog. Blad: groenblijvend, tot 60 cm lang, oneven g
 breed lancetvormige blaadjes, elk met 7 – 11 tanden.
 Bloemen geel, in tot 30 cm lange, gebundelde trossen aan de
twijgtoppen
 Enkele selecties bloeien in oktober, andere in maart
B-cursus
Bruikbaar boek






http://www.bestuivers.nl/Portals/5/Publicaties/Bijenplanten_web.pdf
boek uit 2014
het levenswerk van Arjen Neve (1931-2013
ook door Raymond van der Ham
lijkt me bruikbaar, ook kruiden
wat verouderde plantennamen
Bruikbare, informatieve boeken
Aantrekkelijk groen moet!
Dat zorgt voor betrokkenheid
Voor mens en dier
Aantrekkelijk groen moet
Parrotia persica
Eetbare bomen
Castanea sativa (tamme kastanje)
• Na warme zomer vruchten
• Bloeit laat: bijenboom
De laatste: een gewone eetbare boom
Cornus officinalis of C. mas
•
•
•
•
•
gele kornoelje
C. officinalis bloeit later
C. officinalis vormt beter boompje
aantal nerven is onderscheid
lekkere rode bessen, die vogels
vaak voor ons op opeten
• aantal nerven is onderscheid
Er zijn selecties met minder of geen peulen.
’
Bijenbomen en -struiken
Hebt u vragen?
Jaap Smit
Seior adviseur en dendroloog bij Cobra adviseurs
06 - 30 39 44 83
[email protected]