Fish and chips in het genetisch onderzoek

Polsslag 2, 7 februari 2008
Fish and chips in het genetisch onderzoek
Binnen de klinische genetica zijn de onderzoeksmogelijkheden de laatste jaren sterk verruimd. Op het jongste
Eurocat-symposium vertelde klinisch geneticus Ton van Essen over de nieuwe DNA-chips. “Hiermee kunnen
verstandelijke handicaps verklaard worden die vroeger onbegrepen bleven.”
Als bij een kind het vermoeden bestaat van een ontwikkelingsachterstand of een verstandelijke handicap (“mentale
retardatie”), is het zaak zo snel mogelijk een diagnose te stellen. “Dit kan een eind maken aan onzekerheid bij de
ouders. Bovendien wordt dan duidelijk of extra zorg nodig is”, aldus klinisch geneticus Ton van Essen op de recent
gehouden lezingenmiddag van Eurocat. “De oorzaak van mentale retardatie kan liggen in het DNA. Een klinisch
geneticus zal daarom zoeken naar veranderingen in het erfelijk materiaal die de verstandelijke handicap kunnen
verklaren.” Maar ook complicaties tijdens de zwangerschap, zoals een infectie of een vergiftiging, kunnen een
verstandelijke handicap veroorzaken. “Feitelijk wordt slechts bij de helft van de kinderen met mentale retardatie een
verklaring gevonden voor hun syndroom”, aldus Van Essen, die ervan overtuigd is dat dit oplossingspercentage
omhoog kan als in de toekomst vaker DNA-chips worden ingezet. “Met behulp van DNA-chips kunnen artsen dieper
in de chromosomen kijken en meer genetische defecten op het spoor komen.”
100.000 stukjes DNA
De zogenaamde ‘FISH’-techniek is al weer enige tijd in gebruik. Hierbij worden stukjes DNA fluorescerend gemaakt
zodat ze oplichten onder een fluorescentiemicroscoop. “De methode heeft haar vruchten afgeworpen, maar heeft
ook haar beperkingen”, vindt Van Essen. “Alleen vooraf geselecteerde stukjes DNA kunnen geanalyseerd worden.
Het hele genoom in één keer bekijken lukt niet.” Dat laatste kan wel met de nieuwe DNA-chips: op een glaasje van
twee bij zes centimeter worden 100.000 stukjes DNA geplaatst, afkomstig van alle 46 chromosomen. “Vervolgens
vergelijken we het DNA van de patiënt met dat van een gezond persoon. Het resultaat is een diagram met puntjes
boven of onder een rechte lijn, die aangeven op welk chromosoom een afwijking zit.” (zie diagram) Zo’n erfelijke
afwijking kan bestaan uit een deletie - een stukje DNA ontbreekt — of een duplicatie — een stukje DNA is verdubbeld.
“Veel verstandelijke handicaps worden veroorzaakt door deleties of duplicaties op één van de chromosomen”, geeft
Van Essen aan. Wel benadrukt hij dat voorzichtigheid geboden is bij het interpreteren van de testresultaten. “De
puntjes in het diagram hoeven niet altijd op een mutatie te wijzen, het kan ook ruis zijn. Daarom is het goed het
resultaat te bevestigen met een FISH-test en te kijken of een van de ouders dezelfde verandering heeft. In dat geval is
de gevonden verandering niet de oorzaak. Kleine deleties en duplicaties komen namelijk regelmatig in de bevolking
voor”
Hoge verwachtingen
Van Essen verwacht veel van de nieuwe techniek. “Hiermee kunnen we vijf tot tien procent meer verstandelijke
handicaps verklaren dan met het conventionele chromosomenonderzoek.” Om die reden gaat het lab van de
afdeling genetica bij een verstandelijke handicap, standaard testen met een DNA-chip. (Jos Overbeeke)
[kader]
Eurocat lezingenmiddag
De lezing van klinisch geneticus Ton van Essen vond plaats tijdens de Eurocat lezingenmiddag op 25 januari in het
UMCG. Eurocat is een registratie van kinderen met een aangeboren aandoening en maakt deel uit van een Europees
en wereldwijd netwerk. Het is onderdeel van de afdeling Genetica. De registratie vormt de basis voor
wetenschappelijk onderzoek naar de oorzaken van aangeboren aandoeningen. De lezingenmiddag werd bezocht
door zo’n honderd consultatiebureauartsen, verloskundigen, kinderartsen, gynaecologen, klinisch genetici, genetisch
consulenten en andere medische professionals. Velen van hen dragen in belangrijke mate bij aan de Eurocat
registratie.