Tariq Ramadan `verscheurt` de Koran

BOEK — In de voetstappen van de profeet
Tariq Ramadan ‘verscheurt’
de Koran
Mellouki Cadat
Waar moet het heen met de islam
gedraagt zich en drukt zich uit als een uiterst
gedwongen de polytheïstische vervolgingen
in de moderne maatschappij? In
vreedzame en rationele man. Hoe komt
door hun stadsgenoten en nemen de wijk uit
de voetstappen van de profeet,
dat? Alleen die aspecten van het leven van
Mekka, ‘in de Hidjra’ (migratie naar Medina).
het laatste boek van Tariq
Mohammed die én tolerant én rationeel over-
Vier hoofdstukken en vele veldslagen later is
Ramadan – onder meer hoogleraar
komen, worden door Ramadan naar voren
de kleine islamitische groep uitgegroeid tot
gebracht als wat ‘in het nu van waarde is en
‘een macht van grote importantie en met een
waar [men van] kan leren’. Zijn Mohammed
grote slagkracht’ (p. 267). In hoofdstuk 13 vindt
vormt als het ware de belichaming van een
de thuiskomst plaats: we zijn dan in het jaar
aan de Erasmus Universiteit
– biedt een liberaal denkkader
aan Europese moslims. En de niet-
tolerante en rationele islam (p. 15). De rama-
630 (het achtste jaar van de Hidjra) beland.
gelovigen geeft het inzicht in een
daniaanse biografie wil laten zien dat de
Mohammed en zijn strijdkrachten trekken als
vrijzinnige exegese van de islam.
islam gereedschap aanreikt voor het rationele
overwinnaars Mekka binnen. In de twee laatste
Paradoxaal is dat Ramadan veel
denken, de kritisch-constructieve rede en de
hoofdstukken worden de jaren van vestiging
overeenkomst vertoont met Geert
toerekeningsvatbaarheid van het individu.
en groei van de islam beschreven. De Bood-
Wilders: beiden willen de Koran
In vijftien pedagogische hoofdstukken en een
schapper heeft zijn missie volbracht. Hij moet
zijn ‘bij Hem, voorbij dit leven, in de nabijheid
‘verscheuren’.
De islam is een open, moderne en dynami-
Ramadan wil zijn lezer verleiden
tot liefde voor de islam
sche godsdienst, en de Koran biedt gereed-
van de Ene’. In een korte epiloog kijkt Ramadan
terug op het leven en de lessen van de Profeet,
waarbij hij nogmaals de nadruk legt op zijn
menselijkheid, zijn leiderschapskwaliteiten en
schap voor rationeel en kritisch denken.
kleine 400 vlot geschreven bladzijden begeleidt
het centrale belang van emancipatie, vrijheid
Voor moslims staat het individu centraal,
Ramadan zijn lezer vanaf de geboorte tot en
en liefde in zijn boodschap.
Mohammed is daar de incarnatie van. Dit is
met de dood van Mohammed. Hij trekt lessen
kortweg de boodschap van In de voetstappen
uit het leven van de profeet en plaatst zijn
van de profeet, een biografie van Mohammed
‘slechte’ daden in een historische context. De
Ramadan schetst een islam die zeer tolerant
aan de hand van de Koran en de biografie van
vier eerste hoofdstukken gaan over het kind,
staat tegenover aanhangers van andere reli-
Ibn Hisham uit de negende eeuw. Ramadan,
de tiener en de jongvolwassene. In hoofdstuk 4
gies, zelfs tegenover polytheïsten. Zo gaat
‘hervormd salafist’, zoals hij zichzelf noemt,
begint de ‘Openbaring’. Dit goddelijke gegeven
hoofdstuk 7 – ‘Beproevingen, Verheffing en
gaat terug naar de bronnen van de islam met
vormt de inhoudelijke draad van Mohammeds
Verwachtingen’ – in op de individuele relaties
een verklaard doel: zijn lezer verleiden tot
levensverhaal. Tot en met hoofdstuk 7 wordt
met niet-moslims. De Profeet ging zulke rela-
liefde voor de islam, want ‘hij die niet lief kan
de moeilijke totstandkoming van de islamiti-
ties aan ‘op basis van vertrouwen en respect
hebben, kan niet begrijpen’ (p. 19).
sche gemeenschap beschreven. In hoofdstuk
voor principes, en niet uitsluitend op basis
De Mohammed die Ramadan portretteert,
8 ontvluchten Mohammed en de zijnen nood-
van het aanhangen van hetzelfde geloof’. Zijn
22
Tijdschrift voor sociale vraagstukken
No. 4 / april 2008
Een open godsdienst
In de voetstappen van de profeet — BOEK
metgezellen volgden hem in dezen. In hoofd-
weer zo hard dat hij bijna stikte en zei voor
stuk 9 wordt in een Openbaring gesteld dat
de derde keer: “Lees!”’ (p. 63). Navraag bij
religieus pluralisme door God is afgekondigd
moslims leert dat dit algemeen wordt gezien
en gewild (p. 180).
als de dwingende kracht van de islam.
Volgens Ramadan staat de kritische rede
In hoofdstuk 11 laat Mohammed alle manne-
centraal in het doen van Mohammed. In hoofd-
lijke leden van de Banoe Choeraiza, een joodse
stuk 9 stimuleert de Profeet de ‘kritische
stam, doden. Zij zijn namelijk verraders...
zin’ van zijn metgezellen. Hij daagt ze uit om
Opmerkelijk is dat Ramadan dan de daad
verder te gaan dan blinde gehoorzaamheid of
vanuit de historische context rechtvaardigt,
‘mechanische, geestdodende imitaties’ (p. 188).
maar geen analyse geeft van dit oer-islamiti-
In hoofdstuk 15 worden de gelovigen gevraagd
sche geweld.
om ‘in nieuwe situaties (...) hun gezonde en
kritische verstand en hun juridische creativiteit
Wetenschapper of ideoloog?
te gebruiken om nieuwe antwoorden te vinden,
Het boek is in Nederland kritisch-positief
overeenkomstig de regels van de islam, maar
ontvangen. Specialist Eildert Mulder verwijt
aangepast aan nieuwe omstandigheden’.
hem in Trouw dat hij zijn bronnen ‘niet aan een
Openheid, rede en het individu staan centraal
kritisch onderzoek’ heeft onderworpen. Paul
in de islam. Deze historische exegese van
Ramadan gaat terug op zijn eerdere theoreti-
Scheffer noemt het ‘een hartstochtelijk portret’
Geweld
en analyseert in NRC Handelsblad dat Rama-
sche werken. Zoals vooral in Western muslims
En hoe zit het op het snijvlak van geloof en
dans biografie ‘niet in de eerste plaats een
and the future of islam (Oxford University
geweld? Ramadans gedrevenheid laat de lezer
historisch onderzoek wil zijn, maar de bete-
Press, 2005), waarin hij islamitische analyti-
met gemengde gevoelens achter. Eén gebeur-
kenis wil duiden van het leven van Mohammed
sche instrumenten tracht te ontwikkelen. Zijn
tenis in het bijzonder trekt de aandacht: wat
voor moderne samenlevingen’.
ambitie is om Europese moslims met referen-
Mohammed overkomt in 610, op weg naar
Bij het lezen van In de voetstappen van de
ties toe te rusten zodat zij onderscheid kunnen
de grot Hira waar hij mediteert, bij de eerste
profeet wordt de lezer helder dat hij met
maken tussen wat onveranderlijk is in de
goddelijke Openbaring. Het komt erop neer
Ramadan te maken heeft met een begaafde
islam (thâbit) en wat onderwerp is van veran-
dat deze Openbaring met geweld aan hem
en oprechte liberale moslim-ideoloog. Deze
dering (mutaghayyir). Dit onderscheid is voor
wordt opgedrongen: ‘De engel omhelsde hem
positie is tevens zijn tragedie: door moslims
hem van wezenlijk belang voor
moslimgemeenschappen
die
zich in westerse samenlevingen
wordt hij als een wetenschapper gezien en
Ramadan schetst een islam die zeer tolerant
staat tegenover aanhangers van andere religies
vestigen.
door wetenschappers als een moslim. De
beroemde specialist van de islam, Gilles
Kepel, waardeert zijn werk, maar ziet hem als
No. 4 / april 2008
Tijdschrift voor sociale vraagstukken
23
BOEK — In de voetstappen van de profeet
een ideoloog en weigert hem een ‘collega’ te
stappen van de profeet door Van Gennep is
islam. Het vormt een vulgarisation van het
noemen (Hamel 2007. p. 219).
uitgebracht met steun van het Franse minis-
denken van deze moderne liberale westerse
Deze spagaat speelde hem al parten aan de
terie van Buitenlandse Zaken en het Institut
moslims, waarvan Tariq Ramadan momen-
Universiteit van Genève bij zijn promotie over
Français des Pays-Bas/Maison Descartes. Een
teel de welsprekendste exponent is, met als
het leven van Hassan Al-Banna, zijn groot-
opmerkelijk retournement van houding van
kernwoorden: vrijheid, gelijke behandeling en
vader, en stichter van de Moslim Broederschap
de Franse autoriteiten, gezien het feit dat de
respect voor verschillen. Een mooie perfor-
in Egypte. Professor Charles Genequand, zijn
Franse ambassade in januari 2005 nog ‘druk
mance voor iemand die de pretentie heeft om
eerste promotor, stapte uit zijn jury omdat
[heeft] uitgeoefend op betrokkenen bij een
als bruggenbouwer het morele herstel van de
hij het proefschrift te eenzijdig gunstig voor
discussiebijeenkomst in Den Haag, opdat die
islam in Europa te bewerkstellingen en de civil
Al-Banna vond. Na vele strubbelingen kreeg
niet in gesprek zouden gaan met de islam-
society te mobiliseren binnen het vigerende
Ramadan een nieuwe promotor. Hij veran-
denker Tariq Ramadan’ (Kustaw Bessems in
kader van de westerse parlementaire demo-
derde zijn proefschrift bovendien grondig en
Trouw). Naar het schijnt heeft zijn benoeming
cratie (zie Ham en Uitermark 2007).
verkreeg eindelijk de titel van doctor, maar niet
in 2005 als adviseur van de Britse regering
Paradoxaal is wel dat Geert Wilders en Tariq
cum laude. Dit betekende in de praktijk dat de
door Tony Blair de Fransen op andere ideeën
Ramadan veel gemeenschappelijks hebben.
deuren van de Zwitserse universiteit voor hem
gebracht.
Beiden vinden de Koran een actueel boek.
gesloten bleven. Het vermoeden van onwetenschappelijkheid zal hem blijven achtervolgen.
Al worden de verdachtmakingen minder. De
Franse journalist Caroline Fourest probeerde
Beiden zien het als een inspiratiebron. De ene
Paul Scheffer noemt het boek
‘een hartstochtelijk portret’
te bewijzen dat Ramadan verbonden is met
internationale
jihadi-netwerken.
Maar
in
als dystopie van Het Kwaad, de andere als
utopie van Het Goede. Beiden willen de Koran
‘verscheuren’. Wilders wil een halt toeroepen
aan de islamisering: de moslims moeten de
Paradoxaal
helft van de Koran verscheuren. Ramadan wil
2007 ontkrachtte het boek La vérité sur Tariq
In de voetstappen van de profeet vormt een boei-
een ontplooiing van de islamisering bevor-
Ramadan / De waarheid over Ramadan van
ende poging om met liefde als uitgangspunt
deren binnen de verlichting. Hiervoor maakt
onderzoeksjournalist Ian Hamel alle complot-
ratio en islam te verzoenen. Het vormt een
hij een onderscheid tussen de atemporele
theorieën rond de man. Niet alleen blijkt
alternatieve bron van inspiratie voor gelovigen,
lessen van de islam (de tolerante en ratio-
Ramadan onschuldig te zijn; hij is ook vooral
ook voor radicaliserende moslimjongeren in
nele handelingen van de profeet op basis van
het slachtoffer van hetze en propaganda.
Nederland. Dit boek biedt aan niet-moslims
Openbaringen) en de intolerante daden en
Kenmerkend in dit verband is dat In de voet-
een zeer toegankelijke inleiding in de liberale
uitspraken die hij in een zogenaamde ‘histo-
24
Tijdschrift voor sociale vraagstukken
No. 4 / april 2008
In de voetstappen van de profeet — BOEK
rische context plaatst’. Wat dat laatste betreft:
Literatuur
hij kiest er vaak voor om de intolerante daden
• Benedikt XVI, Glaube, Vernunft und Universität. Erin-
en Koranverzen simpelweg dood te zwijgen.
nerungen und Reflexionen. Libreria Editrice Vaticana,
Bijvoorbeeld als het om joden, christenen en
12 september 2006
vrouwen gaat. Door deze keuze ‘verscheurt’ hij
als het ware de Koran evenzeer en elimineert
hij wat niet in zijn liberale betoog past.
• Bessems, Kustaw, Druk Franse ambassade op
debat-deelnemers. Trouw, 25 januari 2005
• Bolkestein, Frits en Mohammed Arkoun. Islam en
democratie. Een ontmoeting. Amsterdam: Contact,
Mellouki Cadat is projectleider Culturele spanningen en radicalisering bij MOVISIE. Op 24 april
1994
• De Heilige Koran. Arabische tekst met Nederlandse
a.s. organiseert hij het praktijkcongres ‘Radicaal
vertaling en commentaar door Maulana Muhammad
Jong. Welzijnswerk en radicalisering’ met Tariq
Ali, vertaald door J. Rietberg, 2004, Ahmadiyya
Ramadan als keynote speaker (zie www.zorg-
Anjuman Isha’at Islam Lahore Inc., USA
welzijn.nl/radicaaljong.
• Fourest, Caroline, Frère Tariq. Grasset, 2004
• Ham, Marcel en Justus Uitermark, ‘De grondwet
Tariq Ramadan, In de voetstappen van de
is mijn sharia’: Tariq Ramadan wil de mindset van
profeet. Lessen uit het leven van Mohammed.
moslims doorbreken. TSS, jrg. 61, nr. 10, p. 4-7, 2007
Amsterdam: Van Gennep, 2007.
• Hamel, Ian, La vérité sur Tariq Ramadan. Favre, 2007
• Mulder, Eilder, Leven van Mohammed als rolmodel.
Trouw, 22 september 2007
• PVV Nieuwsbrief, 12 maart 2008
• Scheffer, Paul, Mohammed is feilbaar. Of niet? NRC,
25 mei 2007
No. 4 / april 2008
Tijdschrift voor sociale vraagstukken
25