Hyperventilatie

Hyperventilatie
Afdeling Logopedie
1
Inleiding
Geachte patiënt, bezoeker,
Onlangs bent u doorverwezen naar de afdeling Logopedie van het
Gemini Ziekenhuis in verband met hyperventilatie.
Tijdens het intakegesprek heeft u mondeling allerlei informatie
betreffende hyperventilatie gekregen. Deze brochure is bedoeld om
die informatie thuis nog eens rustig door te kunnen nemen.
Mochten er desondanks specifieke vragen zijn dan kunt u zich
wenden tot de afdeling Logopedie, telefoon (0223) 69 62 46.
2
Inhoud
Inleiding...............................................................................................1
Inhoud .................................................................................................2
Wat is hyperventilatie..........................................................................3
Klachten en symptomen .....................................................................4
Oorzaken.............................................................................................6
Acute en chronische hyperventilatie...................................................7
Onderzoek en behandeling ................................................................9
Wat u zelf kunt doen .........................................................................11
Ademtraining in het Gemini Ziekenhuis............................................12
Bronvermelding.................................................................................13
3
Wat is hyperventilatie?
Ademen/ademhalen is een handeling die ieder mens verricht zonder
er bij na te denken. Het gaat vanzelf en volkomen onbewust. We
ademen zuurstof (O2) in en koolzuurgas (CO2) uit. De ademing past
zich aan bij wat we doen. Tijdens de slaap hebben we bijvoorbeeld
niet zoveel zuurstof nodig, dus dan is de ademhaling rustig. Bij grote
inspanning, zoals hardlopen, is meer zuurstof nodig, dus ademen we
sneller.
Wat is nu hyperventilatie?
‘Hyper’ betekent hoog en ‘ventilatie’ slaat op de ademhaling.
Hyperventilatie betekent letterlijk: verhoogde ademhaling. Het is dus
een verkeerde manier van ademhalen, waarbij mensen sneller en
dieper ademen dan nodig is. Iedereen haalt wel eens te diep en te
snel adem, zonder het bewuste hyperventilatiesyndroom te krijgen.
Na een stevige sportprestatie bijvoorbeeld, moet men behoorlijk
hijgen, maar dit is snel weer hersteld. Mensen met hyperventilatie
echter, blijven ook in rust te diep en te snel ademhalen. Een normale
volwassene ademt in rust 6 tot 10 keer per minuut. Negentig procent
van de hyperventilanten ademt 2 maal zoveel per minuut. Ongeveer
20% van de patiënten ademen zelfs 20 tot 30 keer per minuut.
Als iemand hyperventileert, verandert het evenwicht tussen zuurstof
en koolzuurgas in het bloed. Het lichaam gaat noodmaatregelen
nemen om dit evenwicht weer te herstellen. De belangrijkste
maatregel is een (sterke) vernauwing van de bloedvaten, waardoor
er minder zuurstof bij de organen en weefsels terechtkomt. Dit kan
een aantal vervelende verschijnselen veroorzaken, zoals klachten
van het centraal zenuwstelsel: hoofdpijn, duizeligheid en
concentratiestoornissen (zie ook onder Klachten en Symptomen).
Het lichaam treft beschermingsmaatregelen die bijwerkingen
veroorzaken: er wordt o.a. meer melkzuur geproduceerd, hetgeen
vermoeide spieren veroorzaakt. Bovendien verandert het
calciumgehalte in het bloed, hetgeen kan leiden tot samentrekking
van de spieren. Men voelt dit als een verkramping, ook kan er sprake
zijn van een verdoofd gevoel en trillen. Tenslotte loopt de
prikkelgeleiding via de zenuwen anders. Dit kan leiden tot een
gevoel dat men de wereld in een roes beleeft of dat men
concentratieproblemen krijgt. Hyperventilatie kan overal in het
lichaam klachten veroorzaken. Het aantal symptomen is bijna
onbeperkt en elke hyperventilatiepatiënt is hierin uniek.
Klachten en symptomen die kunnen optreden bij hyperventilatie
4
Algemene klachten
- vermoeidheid, algemene zwakte
- prikkelbaarheid
- slapeloosheid
Psychisch
- angst en onrust
- neerslachtigheid (depressie)
- concentratieproblemen
- fobieën
Longen en luchtwegen
- benauwdheid
- beklemming op de borst
- kriebel in de keel
- brok in de keel
- zuchten, luchthonger
- frequent ademen, hijgen
- pijnlijke ademhalingsspieren
Hart en vaten
- hartkloppingen, versnelde hartslag
- overslaan van het hart
- pijn op de borst
- koude, klamme handen
- zweten
-
Spieren
verlamming (verschijnselen)
trillingen
stijfheid van handen, vingers, mond
tintelingen op de huid
algemene spierstijfheid (tetanie)
5
Centraal zenuwstelsel
- hoofdpijn, band om hoofd voelen
- duizeligheid
- bewustzijnsstoornissen, geheugenverlies
- wazig zien, vlekken voor de ogen
- oorsuizen
Spijsvertering
opgeblazen gevoel
pijn in de maagstreek
winderigheid
misselijkheid
diarree / constipatie
6
Oorzaken
Hyperventilatie kan optreden wanneer u erg zenuwachtig,
gespannen of angstig bent, of na een periode van verhoogde stress,
na een woede-uitbarsting, enz.
Ook overbelasting of vermoeidheid kunnen een rol spelen.
Uw ademhaling raakt van slag, vaak zonder dat u het zelf beseft. U
zit bijvoorbeeld in een stoel, maar ademt alsof u aan het hardlopen
bent. Het lichaam gaat hierdoor stresshormonen aanmaken, zoals
adrenaline. Het is dan alsof het lichaam zich voorbereidt op een
inspanning. U gaat vanzelf sneller ademhalen en uw hart gaat
sneller kloppen.
Bij mensen die al langer hyperventilatieklachten hebben, treden de
klachten nogal eens op na een inspanning. Ook angst voor een
nieuwe aanval kan een nieuwe aanval uitlokken.
Soms treedt hyperventilatie op na langdurig cafeïnegebruik.
Hyperventilatie kan ook ontstaan bij verblijf op grote hoogten of door
vergiftiging (overdosis aspirine).
Iedereen kan last van hyperventilatie krijgen. Maar de één
hyperventileert maar één keer in zijn of haar leven en de ander heeft
er regelmatig last van (zie ook Acute en Chronische
Hyperventilatie). Het is belangrijk te weten dat hyperventilatie
vervelend, maar niet gevaarlijk is.
7
Acute en Chronische Hyperventilatie
Hyperventilatie kan een eenmalig verschijnsel zijn, maar het kan ook
regelmatig terugkomen.
Acute hyperventilatie
Bij een hyperventilatieaanval kan de ademhaling hoorbaar versnellen
en vaak kan men deze ook niet meer onder controle houden. Het
hart kan sneller gaan kloppen en de patiënt heeft soms het gevoel
dat het hart een slag overslaat. Men kan gaan transpireren en bleek
worden. De patiënt heeft het gevoel te stikken en kan duizelig
worden, flauwvallen, misselijk worden en pijn krijgen in de buik. De
spieren van de onderarmen en kuiten verkrampen en veroorzaken
onvrijwillig buigen en strekken van de polsen en enkels. Handen en
voeten kunnen gaan tintelen. De mond kan droog worden. Zeker
iemand die niet begrijpt wat er gebeurt, kan in paniek raken
waardoor de ademhaling nog minder gecontroleerd wordt en de
aanval toeneemt. Helder denken is niet meer mogelijk. Zonder dat
daar enige aanleiding voor is kan men gaan huilen. Na verloop van
tijd houdt het echter vanzelf op. Vaak is men daarna erg moe.
Chronische hyperventilatie
Naast de acute vorm van hyperventilatie bestaat er ook een
chronische vorm. Chronische hyperventilatie is minder spectaculair
en daardoor ook minder eenvoudig te herkennen. Deze vorm van
hyperventilatie komt echter op grotere schaal voor dan acute
hyperventilatie. Chronische hyperventilatie wordt gekenmerkt door
vage klachten, die echter constant aanwezig kunnen zijn. Dit is
logisch omdat men bijna de hele dag ‘onbewust’ aan het
hyperventileren is. De kortademigheid is hierbij niet zo uitgesproken.
Het duurt meestal erg lang voordat ontdekt wordt dat men lijdt aan
chronische hyperventilatie, want de hierbij optredende klachten
kunnen ook vele andere oorzaken hebben. Hierdoor moeten
sommige patiënten soms lange onderzoeken ondergaan voor de
oorzaak wordt gevonden.
8
Buiten alle klachten eerder genoemd in deze brochure kan nog
opgemerkt worden dat veel gehoorde klachten bij chronische
hyperventilatie zijn: gevoel van zweverigheid in het hoofd, gevoel van
onwerkelijkheid en een enorme vermoeidheid.
De enorme vermoeidheid is o.a. te verklaren door het voortdurend
last hebben van vage klachten. Verder is één van de reacties van
het lichaam op chronische hyperventilatie vaak een verhoogde
productie van melkzuur. Normaal wordt melkzuur geproduceerd
wanneer iemand een stevige inspanning levert. Het
gevolg van deze voortdurende melkzuurproductie is dat iemand met
chronische hyperventilatie vaak klaagt over vermoeide spieren en
dat verklaart dus ook weer het algehele gevoel van vermoeidheid.
9
Onderzoek en behandeling
Enerzijds is er weinig begrip voor hyperventilatie: aanstellerij, het zit
tussen je oren. Anderzijds zijn de klachten soms zo hevig dat
mensen onnodig op de Eerste Hulp belanden. Door pijn in de borst
en hartkloppingen wordt hyperventilatie namelijk wel eens voor een
hartaanval aangezien.
Als niet bekend is dat iemands klachten een gevolg zijn van
hyperventilatie, zullen ze langzaamaan erger worden. Het is een
aandoening met meestal een sluimerend begin, waarna de klachten
in de loop der jaren toenemen.
De meeste mensen hebben langere tijd last van hyperventilatie.
Zonder behandeling kan het een vicieuze cirkel worden. Dit houdt in
dat mensen steeds meer last krijgen van aanvallen of voortdurend
slechter gaan ademen. Als niet wordt ingegrepen zal hyperventilatie
blijven bestaan.
Ruim de helft van de mensen hyperventileert langer dan drie jaar op
het moment dat de diagnose wordt gesteld.
Chronische hyperventilatie wordt minder makkelijk herkend dan
acute hyperventilatie. Vaak wordt hyperventilatie onderschat, met als
gevolg dat mensen soms jaren met de problemen rondlopen voor ze
een keer actie gaan ondernemen.
Hyperventilatie kan niet voorkomen of bestreden worden met
medicijnen. Op korte termijn, bij een hyperventilatieaanval, kan een
papieren zak uitkomst bieden. Maar op langere termijn is het beter
om goed te leren ademen. Dit kost tijd.
Rust helpt om de kans op een aanval te verkleinen. In sommige
gevallen kan een assertiviteitstraining uitkomst bieden. Hiervoor kan
men terecht bij een deskundige psycholoog of een
gedragstherapeut. Voor assertiviteitstrainingen kan men ook terecht
bij de meeste RIAGG’s en de meeste psychiatrische poliklinieken
van algemene en psychiatrische ziekenhuizen.
10
Geneesmiddelen
Er zijn geen medicijnen tegen hyperventilatie, maar veel mensen
zoeken hun heil in kalmerings- of slaapmiddelen. Hiermee kunnen
ze aanvallen van hyperventilatie voorkomen. Toch wordt gebruik van
deze middelen niet aangeraden. Ze lossen de oorzaak van de
aandoening namelijk niet op: de (onbewuste) spanningen en
angsten blijven bestaan. Beter is om te leren de ademhaling te
veranderen van een borst- in een buikademhaling bij een speciale
therapeut. Een goede ademhalingstherapeut leert de hyperventilant,
ook onder moeilijke omstandigheden, de ademhaling onder controle
te houden en te ontspannen. De huisarts of specialist is de
aangewezen persoon om door te verwijzen. Meestal wordt zo'n
behandeling via de verzekering vergoed.
11
Wat u zelf kunt doen
Er zijn enkele maatregelen die u kunt nemen om klachten te
minimaliseren:
- Soms helpt het om uzelf af te leiden. Bijvoorbeeld door bij een
aanval extra lichamelijke activiteiten te doen (zoals diepe
kniebuigingen maken of te gaan hardlopen). Deze inspanningen
versnellen namelijk de zuurstofverbranding.
- Probeer na te gaan waarom bepaalde situaties spanningen
oproepen. Het kan helpen wanneer u opschrijft in welke situatie u
de verschijnselen krijgt.
- Het is zeer belangrijk om te proberen niet in paniek te raken.
Omdat hyperventilatie zulke ernstig lijkende verschijnselen geeft,
kan dit moeilijk zijn. Toch is dit één van de beste adviezen, want
hyperventilatie kan niet met medicijnen worden behandeld.
12
Ademtraining in het Gemini Ziekenhuis
Tijdens het intakegesprek is de werkwijze van de ademtraining met u
doorgenomen. Hieronder vindt u een korte samenvatting.
De ademtraining:
- duurt twee weken.
- bestaat uit 8 lessen van ongeveer 1,5 uur. De eerste week
dagelijks en de tweede week om de dag.
- wordt in een groep van minimaal drie en maximaal vijf personen
gegeven.
- richt zich volledig op de praktijk, wat inhoudt dat alle oefeningen
zittend of staand gedaan worden en cursisten de ademtechniek
leren toepassen in spreken, lezen en dagelijkse activiteiten.
Buiten die acht lessen moet er ook thuis intensief geoefend worden.
Van de deelnemers vraagt dit dan ook veel inspanning,
doorzettingsvermogen en vooral voldoende motivatie. Om mee te
kunnen doen aan de training kan men in die twee cursusweken niet
werken en dient men met de werkgever c.q. arbo-arts te regelen dat
men hiervoor ziekteverlof krijgt.
Het doel van de training is dat de cursist na twee weken o.a.:
- zich bewust is of er hoog of laag geademd wordt.
- kan overschakelen van een hoge naar een lage ademing.
- een lage ademing kan toepassen in verschillende situaties.
- hyperventilatie onder controle heeft d.m.v. een goede
ademtechniek.
13
Bronvermelding
Werkmodule Hyperventilatie Gemini Ziekenhuis
Nederlandse Hyperventilatie Stichting
Gezondheid Vlaanderen
Nederlands Huisartsen genootschap
Kring Apotheek
Gezondheidsplein
Blessure Wijzer
Wikipedia
Stichting Korrelatie
246290-LO09-06/09
14
Deze folder is een uitgave van het Gemini Ziekenhuis©