Stenenkist – woordenschat

Stenenkist – woordenschat
JHKhouw21022016
Woord
Betekenis / omschrijving
Zin(nen) met het woord
Aarde
De aarde is een van de 8 planeten in het zonnestelsel.
Voor zover we weten is het de enige planeet in het
heelal waar leven is ontstaan.
Als je de aarde zou doorsnijden zie je 3 lagen. Aan de
buitenkant is de aardkorst. Daar leven wij. En daar
vind je de meeste gesteenten. De aardkorst is
ongeveer 40 km dik. Onder de oceanen is hij wat
dunner, ongeveer 10 km dik.
Onder de aardkorst is de aardmantel. Die is ongeveer
3000 km dik. De aardmantel bestaat voor een groot
deel uit het mineraal olivijn, in het gesteente
peridotiet. Het binnenste van de aarde is de
aardkern. De aardkern is ongeveer 3500 km dik. Hij
bestaat voor een groot gedeelte uit metaal (ijzer en
nikkel). Een deel van de aardkern is vloeibaar.
Amethist is een paarse vorm van het mineraal kwarts.
Ammonieten zijn een uitgestorven soort inktvissen.
Ze leefden 400-65 miljoen jaar geleden. Het waren
schelpdieren. Hun spiraalschelpen zijn bekende
fossielen
Heel oude ‘versteende’ hars uit naaldbomen.
Barnsteen wordt al sinds de prehistorie gebruikt als
siersteen, halfedelsteen. Hars van andere bomen, en
minder oud dan barnsteen wordt kopal genoemd.
Bergkristal is de kleurloze, heldere vorm van het
mineraal kwarts.
Zandsteen met fossiele levenssporen, hier in de vorm
van buisjes in de steen. Deze buisjes zijn miljoenen
jaren geleden gemaakt door wormachtig diertjes. Ze
leefden in het strand van ondiepe zeeën.
De aarde is ons huis, een huis waar iedereen op aarde woont.
Aardmantel
Amethist
Ammoniet
Barnsteen, kopal
Bergkristal
Buizenzandsteen
Een mantel is een jas, maar de aardmantel is een deel van de aarde.
Kristallen van amethist worden vaak gebruikt in sieraden.
De ammoniet dankt zijn naam aan de Egyptische god Amon.
Bedriegers verkopen kopal als echte barnsteen
In veel bergen kun je mooie kristallen vinden, maar niet altijd
bergkristal.
Een stukje zandsteen in een buisje is iets anders dan een stukje
buizenzandsteen
Conifeer
Continent
Erosie
Evolutie
Evolutietheorie
Fossiel
Gabbro
Geode
Geologie, geologen
Gletsjerkras
Kijk bij: Naaldbomen
Continenten zijn de grootste stukken land op aarde.
In de geschiedenis van de aarde zijn de continenten
vaak veranderd van vorm en plaats. Nu zijn er vijf
continenten: Afrika, Amerika, Antarctica, Australië en
Eurazië. Een continent is niet hetzelfde als een
werelddeel. Dat is meer een politiek begrip.
Erosie is het afslijten van het aardoppervlak, waarbij
gesteente wordt verplaatst of helemaal verdwijnt.
Dat gebeurt door wind, water of ijs. Verwering is niet
hetzelfde als erosie. Verwering breekt het gesteente
wel af maar verplaatst het materiaal niet.
In de biologie: het proces van geleidelijke verandering
in alle vormen van leven.
De wetenschappelijke uitleg van de evolutie van het
leven en van de verschillende levensvormen op
aarde. De belangrijkste bedenker van de
evolutietheorie was Charles Darwin. Hij schreef
daarover het boek De oorsprong der soorten (The
origin of species)
Fossielen zijn resten en sporen van planten of dieren
die na hun dood in gesteente bewaard gebleven zijn
Gabbro is een donker gesteente. Grijsgroen tot
zwartgroen. Het is zwaar en taai. Aan de verweerde
buitenkant zie je vaak kristallen van het mineraal
augiet. Het is net als graniet een dieptegesteente.
Een geode (ook wel ‘druse’ genoemd) is een
bolvormige holle knol. Aan de binnenkant zijn
kristallen gegroeid. Vaak kwartskristallen. Ook is er
dikwijls agaat gevormd.
Geologie of aardkunde is de wetenschap die de aarde
bestudeert: de geschiedenis, de bouw en
samenstelling en processen die de aarde vormen.
Tijdens de Saalien IJstijd werden ontelbare stenen
door het gletsjerijs naar hier gebracht. Veel van die
Het continent Amerika omvat de werelddelen Noord- en Zuid-Amerika.
Het werelddeel Europa ligt op het continent Eurazië.
Drink niet teveel frisdrank, je kunt er tanderosie van krijgen!
De evolutie van de mens begon al vier miljoen jaar geleden
Over de evolutietheorie is lang niet iedereen het eens
Het woord fossiel komt van het Latijnse woord ‘fossilis’, dat
‘opgegraven’ betekent.
Gabbro en graniet zijn heel oude gesteenten
De binnenkant van een geode is meestal een verrassing.
Geologen graven in de aarde, mollen doen dat ook.
Deze zwerfsteen heeft meer dan één gletsjerkras
Globe
Graniet
Haaientand
Hars
Heelal
Hemel, hemelbol, hemelkoepel
Hemellichaam
zwerfstenen die in het ijs vastzaten schuurden tegen
elkaar en over de grond. Sommige stenen zijn aan
een kant vlak geslepen. Andere hebben krassen.
Een globe is een bolvormig model van de aarde, de
wereldbol. Er bestaan verschillende soorten globes.
Sommige laten alle landen zien, andere de bergen,
rivieren en woestijnen. Er zijn ook hemelglobes met
de belangrijkste sterren.
Graniet is gesteente dat er heel verschillend uit kan
zien. Vaak bestaat het uit de mineralen veldspaat,
kwarts en biotiet of hoornblende.
Het is net als gabbro een dieptegesteente.
Haaien wisselen doorlopend tanden. Tijdens hun
leven verslijten ze duizenden tanden. De tanden zijn
vaak zwart, maar soms ook bruin. Bij Cadzand
(Zeeland) kun je haaientanden vinden
Uit naaldbomen komt vaak een kleverig sap: hars.
Heel oude hars is hard en heet barnsteen. Minder
oude hars uit andere soorten bomen heet kopal.
Met het heelal bedoelen we de alle ruimte, alle tijd,
alle materie en energie. Alles dat bestaat. In het
heelal zijn sterren, gaswolken en hemellichamen. En
ook wij leven in het heelal. Het heelal heet ook wel
Kosmos, Ruimte, Universum.
De hemel is het stukje van het heelal dat we vanaf de
aarde zien. Daar zien we overdag de zon en de
wolken. En ’s avonds de maan en sterren. Waar we
ook zijn op aarde, boven ons is overal de hemel. Het
lijkt een koepel of halve bol. Maar die hemelbol
bestaat niet echt. En de andere helft, onder onze
voeten, zien we niet
Hemellichamen zijn objecten (brokken materie) in het
heelal die vanaf de aarde te zien zijn aan de hemel.
Sommige hemellichamen zijn enorm groot, andere
heel erg klein.
Veel globes kunnen draaien, maar niet zo snel als de aarde zelf
Gabbro en graniet zijn heel oude gesteenten
Een haai staat (zwemt) altijd met een mond vol tanden!
Een dennenboom kan lelijke harsvlekken geven.
Het heelal ontstond met een reusachtige ontploffing, de oerknal.
De hemel is een denkbeeldige bol om de aarde. (Sterrenkunde)
De hemel is het tegenovergestelde van de hel. (Godsdienst)
Zon, maan, planeten, sterren en meteorieten zijn hemellichamen
IJstijd
Kalksteen
Kling
Kopal
Koraal
Kosmos
Kristal
Kwarts
Kwartsporfier
Lava
Een periode waarin het heel koud was op aarde.
Grote gebieden waren bedekt met ijs. In de
geschiedenis van de aarde waren er meerdere
ijstijden. In Nederland heeft vooral de Saalien ijstijd
(ca. 150.000 jaar geleden) het landschap veranderd.
Kalk uit schelpen, koraal en andere resten van
zeedieren vormt dikke lagen op de zeebodem. Na
miljoenen jaren zijn de lagen samengeperst en
veranderd in kalksteen. In Limburg en bij Winterswijk
kun je kalksteen vinden. Vaak met fossielen van
zeedieren.
Een langwerpige scherf van vuursteen. Al vanaf de
oude steentijd (250.000 jaar geleden) werden zulke
stukken vuursteen gebruikt, bijvoorbeeld als mes.
Kijk bij: Barnsteen
Verzamelnaam voor kleine zeediertjes die in grote
groepen (kolonies) leven. Ze heten ook wel poliepen.
Deze koraaldiertjes leven in een zelfgebouwd huisje
(skelet) van kalk. Een kolonie van ontelbare poliepen
kan zo een enorm bouwwerk maken: een koraalrif.
Maar er zijn ook koraaldieren die niet in kolonies
leven en geen riffen bouwen.
Kijk bij: Heelal
Alle mineralen komen voor in één of meer vormen.
Die vormen noemen we kristallen. Er bestaan 7
verschillende soorten kristallen. Sommige kristallen
zijn piepklein, andere zijn metersgroot.
Het mineraal kwarts of siliciumdioxide (formule SiO2)
komt op aarde heel veel voor. In allerlei gesteenten,
maar ook in zand. Duizenden jaren geleden werd
zand al smolten tot glas.
Gesteente met een ‘krentenbrood’ structuur. De
‘krenten’ zijn korrels of kristallen van het mineraal
kwarts, in een egale grondmassa
Als gesmolten, vloeibaar gesteente boven de grond
In de IJstijd bestond er nog geen centrale verwarming
Kalksteen kan bij hoge druk en temperatuur veranderen in marmer.
Deze vuursteenkling is een prehistorisch zakmes.
Kopal is geen winkelketen, maar een soort hars.
Veel koraalriffen zijn kwetsbare natuurgebieden en moeten worden
beschermd.
Een pak suiker bevat een hoop kristallen, maar geen bergkristal.
Veldspaat, kwarts en olivijn behoren tot de meest voorkomende,
gesteentevormende mineralen.
In kwartsporfier zitten geen krenten, en in krentenbrood zit geen
kwarts.
Baklava is een heer lijk Turks gebak. Een bak lava is niet te eten!
Leven
Levensspoor
Loep
Maan
Magma
Marmer
Meer
Mensachtige, mens
komt, heet het lava. Bijvoorbeeld als er een vulkaan
uitbarst. Zolang het gesmolten gesteente nog onder
de grond is heet het magma.
Het is niet zo gemakkelijk om hier in een paar
woorden iets over te zeggen. Leven is alles behalve
dood zijn. Leven is hoe mensen, maar ook dieren en
planten op aarde komen en daar bestaan. Ze groeien,
ze maken contact met andere levende wezens, ze
planten zich voort. En wij mensen proberen ons leven
ook zin en betekenis te geven. Zolang wij tijd van
leven hebben.
Levenssporen zijn afdrukken in sedimentgesteente
die door een levend wezen zijn gemaakt. Fossiele
levenssporen kunnen miljoenen jaren oud zijn. Maar
ook nu kun je levenssporen vinden. Bijvoorbeeld
pootafdrukken van wilde dieren, zandsliertjes van
zeepieren op het strand.
Een loep of vergrootglas is een geslepen stuk glas.
Dat heet ook wel een lens. Als je een voorwerp door
die lens bekijkt lijkt het groter dan in werkelijkheid.
De maan is geen planeet, want hij draait niet om de
zon, maar om de aarde. Hij hoort bij de aarde. We
noemen hem een satelliet van de aarde.
Gesmolten, vloeibaar gesteente dat nog onder de
aardoppervlakte is. Als het magma naar buiten komt,
bijvoorbeeld bij een vulkaanuitbarsting, heet het lava.
Magma is gloeiend heet, wel 1000 °C (graden Celsius)
Er is granitisch magma en basaltisch magma. Daaruit
ontstaan verschillende gesteenten.
Kalksteen verandert onder hoge druk en temperatuur
in marmer. Marmer kan zuiver wit zijn of gekleurd.
Vaak zitten er prachtige vlekken en aders in. Daarom
wordt marmer veel gebruikt als bouwmateriaal.
Kijk bij: Zee
De mensen van nu zijn nog niet zo lang op aarde.
Wat de uitdrukking ‘leven brengen in de brouwerij’? En waar komt
deze uitdrukking vandaan? Kijk hier voor het antwoord:
https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/leven-in-de-brouwerij-brengen
Voetstappen in de sneeuw zijn een levensspoor, maar geen fossiel.
Hier zie je een loepzuivere foto van een graniet
Na de volle maan komen de afnemende maan, de nieuwe maan en de
wassende maan
Onder veel vulkanen is een magmakamer, gevuld met magma.
Veel beeldhouwwerken zijn gemaakt van marmer
Van alle mensachtigen die ooit hebben bestaan zijn wij de enige
Meteoriet, meteoor,
meteoroïde
Mineraal
Naaldboom
Noordkromp
Obsidiaan
Oceaan, zee, meer
Ongeveer 200.000 jaar. Onze oudste voorouders
leefden veel eerder, ongeveer 4 miljoen jaar geleden.
Een bekende voorouder van ons allemaal heette
Lucy. Ze leefde ongeveer 3 miljoen jaar geleden in
Afrika.
Een brok gesteente dat zich beweegt in ons zonnestel
noemen we een meteoroïde. Als zo’n brok in de
dampkring van de aarde komt, heet hij een meteoor.
Meestal wordt de steen dan zo heet dat hij verdampt.
Als die steen toch op aarde terechtkomt, noemen we
hem een meteoriet.
Mineralen zijn vaste stoffen (dus geen vloeistof of
gas) die in de natuur voorkomen. Alle gesteenten
bestaan uit mineralen. Er zijn nu ongeveer 5000
mineralen bekend. Maar er worden nog steeds
nieuwe ontdekt. Mineralen hebben vaak een of meer
eigen vormen: ze heten kristallen. Kijk ook bij:
Kristallen. Toch is het herkennen van mineralen niet
altijd zo gemakkelijk.
Een grote groep bomen heeft bladeren in de vorm
van naalden en vruchten in de vorm van kegels. Dat
zijn de naaldbomen of coniferen (bijv. den, spar,
taxus, lariks, cipres). Naaldbomen zijn belangrijk, ze
geven hout en hars. Kijk ook bij: Barnsteen.
Een schelpdier met een dikke, bolle (kromme) schelp.
De wetenschappelijke (Latijnse) naam is Arctica
islandica. Het dier leeft ingegraven in de bodem van
de Noordzee en de noordelijke Atlantische oceaan.
Vulkanisch glasachtig gesteente dat ontstaat uit snel
gestolde lava. Zwart en ondoorzichtig. Het is goed
splijtbaar. En de randen zijn heel scherp. Daarom
gebruikten steentijdmensen vuursteen als wapens en
gereedschap.
Meer dan 70% van de aardoppervlakte is bedekt met
water. De grootste gebieden met zout water zijn de
mensensoort die is overgebleven.
Een meteoor heet ook wel een vallende ster. Een meteoriet kun je een
gevallen ster noemen.
Heb je vandaag genoeg mineralen gegeten?
In veel tuinen staat een haag van coniferen
De naam Noordkromp is waarschijnlijk ontstaan uit de woorden
“noordelijk” en “krom”.
Obsidiaan is genoemd naar een Romein uit de Oudheid. Hij heette
Obsidius en vond een stuk obsidiaan in Ethiopië.
De oceanen heten ook wel wereldzeeën.
De Dode Zee is geen zee, maar een meer.
Oerrund
Olivijn
Peridotiet
Pijlpunt
Planeet
Porfier
Puimsteen
vijf oceanen: de Grote of Stille Oceaan, de Atlantische
Oceaan, de Indische Oceaan, de Zuidelijke of
Antarctische Oceaan, de Noordelijke IJszee. De
oceanen zijn met elkaar verbonden en vormen
eigenlijk één grote wereldoceaan. Zeeën zijn kleinere
zoutwatergebieden, aan de rand van oceanen. Meren
zijn watergebieden op het land, meestal met zoet
water.
Het oerrund of de oeros is een uitgestorven soort
rund. Hij is de voorloper van de tegenwoordige
runderen. De oudste oerrunderen leefden ongeveer 2
miljoen jaargeleden in India.
Het mineraal olivijn is een magnesium/ijzersilicaat
(formule (Mg,Fe)2SiO4). De kleur is olijfgroen,
zwartgroen, soms roodachtig. Olivijn komt veel voor
in de aardmantel, in het gesteente peridotiet.
Gesteente dat voornamelijk bestaat uit het mineraal
olivijn. Peridotiet is het belangrijkste gesteente in de
aardmantel. Het is ook het meest voorkomende
gesteente op aarde
Jagers in de steentijd gebruikten ook pijl en boog. Die
gereedschappen ze zelf maken. Voor pijlpunten
gebruikten ze vuurstenen of stukken vulkanisch glas
(obsidiaan) waar ze scherpe stukjes van afsloegen.
In ons zonnestelsel draaien 8 grote hemellichamen
om de zon, De aarde en nog 7 andere.
Gesteente met een ‘krentenbrood’ structuur. Een
groot gedeelte van de steen – de grondmassa - is
effen of heel fijnkorrelig. Maar in de steen zitten ook
grotere mineraalbrokjes. Kijk ook bij: kwartsporfier,
rhombenporfier.
Een vulkanisch gesteente met heel veel gaatjes. Net
als schuimrubber. Het ontstaat als er gas uit de lava
komt terwijl de lava afkoelt. Er blijven gaatjes over.
Puimsteen is dus eigenlijk lavaschuim.
Natuurbeschermers fokken nieuwe runderrassen die lijken op de oude
oeros.
Veldspaat, kwarts en olivijn behoren tot de meest voorkomende
gesteentevormende mineralen.
De naam peridotiet komt van het Franse woord ‘peridot’ voor olivijn.
Het maken van stenen pijlpunten is een hele kunst!
Vroeger dacht men dat de zon, de planeten en de sterren om de aarde
draaiden. Nu weten we dat dat niet zo is.
Een porfier lijkt een beetje op krentenbrood, maar pas op, je kunt je
tanden er op kapot bijten!
Puimsteen wordt veel gebruikt als schuurmiddel
Pyriet
Replica
Rhombenporfier
Ruimte
Sauriër
Schelpdier
Schist
Schriftgraniet
Pyriet of ijzersulfide (formule FeS2) is een belangrijk
ijzererts. Het is goudkleurig en heeft vaak mooie
blokjesvormige kristallen. Bij Winterswijk kun je in de
kalksteen ook pyriet vinden.
Een nauwkeurige kopie van een voorwerp.
Een gesteente met licht gekleurde mineraalbrokjes in
een donkere, egale grondmassa. Het zijn kristallen
van het mineraal veldspaat. De kristallen hebben vaak
de vorm van een scheve rechthoek of ruit (rhomben).
Het gesteente is ontstaan na afkoeling van lava.
Kijk bij: Heelal
Met sauriërs bedoelen we niet de grote dinosauriërs!
Die hebben niet in Nederland geleefd. Hier leefden
wel veel kleinere hagedisachtige reptielen. Ongeveer
250 – 210 miljoen jaar geleden. Van deze
uitgestorven sauriërs zijn botjes en pootafdrukken
gevonden in de kalksteen bij Winterswijk.
Schelpdieren zijn dieren met een zacht lichaam
(weekdieren) in een schelp van kalk. De meeste
schelpdieren leven in zee. Maar op het land leven
slakken, dat zijn eigenlijk ook schelpdieren. Als een
zeeschelpdier doodgaat, zinkt zijn schelp naar de
zeebodem. Na miljoenen jaren veranderen dikke
lagen schelpen na in kalksteen.
Schist is een metamorf gesteente dat gemakkelijk
splijt. Het is goed te zien dat het gesteente uit laagjes
is opgebouwd. In schisten zit veel glimmer. Glimmer
of mica is de naam van een groep veel voorkomende
mineralen. Ook graniet bevat vaak glimmer.
Schriftgraniet is eigenlijk een vorm van pegmatiet. En
pegmatiet is een granietachtig gesteente. Het bestaat
uit de mineralen veldspaat en kwarts. Deze mineralen
zijn op een bijzondere manier door elkaar gegroeid.
De stukjes kwarts lijken op lettertekens of
Omdat pyriet op goud lijkt wordt het gekkengoud genoemd. In het
Engels: fool’s gold.
Het woord replica is afgeleid van het Latijnse werkwoord replicare (=
herhalen)
Het Franse woord rhombe betekent ‘ruit, ruitvormig’. Een ruit is een
soort parallelogram.
Onze beroemdste sauriër was de Mosasaurus, gevonden bij
Maastricht.
Schelpdieren dragen altijd hun huisje met zich mee
De naam schist komt van het Griekse woord ‘schistos’ (= gespleten)
Wat staat er eigenlijk op deze schriftgraniet geschreven?
Steenkool
Steentijd
Tektiet
Tijdlijn
Trilobiet
Universum
Varen
Veldspaat
spijkerschrift.
Steenkool is ontstaan uit de resten van fossiele
planten, zoals varens en schubbomen. Die resten
kwamen in dikke lagen op elkaar. Ze werden
samengeperst tot steen. Steenkool bestaat voor een
groot deel uit koolstof. Dat is brandbaar.
De steentijd of het stenen tijdperk is de tijd waarin
mensen gebruiksvoorwerpen uitsluitend van steen
maakten. De steentijd wordt nog verdeeld in 3 delen:
de oude steentijd, de middensteentijd en de nieuwe
steentijd. Alles bij elkaar duurde de steentijd van
ongeveer 2,5.000.000 - 3.000 jaar v.C.
Glasachtig gesteente dat ontstaat bij de inslag van
een meteoriet. De zwarte steentjes hebben vaak de
vorm van een bolletje of druppel. Ze bestaan uit
resten van de meteoriet en de grond waar de
meteoriet viel.
Hier: een touw of koord dat de tijdsduur zichtbaar
maakt sinds het ontstaan van het heelal, de vorming
van de aarde en het ontstaan van het leven op aarde.
Het touw is 14 meter lang (= 14 miljard jaar)
Een uitgestorven zeedier dat ongeveer 500-250
miljoen jaar geleden leefde. Het had een kalkskelet in
drie delen. Een schild bij zijn kop en staart. Zijn lijf
had ribbels die konden bewegen. Zo kon de trilobiet
zich oprollen bij gevaar.
Kijk bij: Heelal
Varens zijn een grote groep van planten die zich niet
voortplanten door bloemen en zaden maar door
sporen. Sporen zijn kleine korreltjes, een primitief
soort zaad. Varens bestaan al heel lang. Vooral in
steenkool zijn ontelbare fossielen varens gevonden.
Een groep mineralen die in heel veel gesteenten
voorkomen. Ze bestaan uit aluminium en silicium. Het
woordje spaat is een oude naam uit de mijnbouw
Vroeger brandden de meeste kachels op steenkool, nu zijn er
thermoketels op gas.
De hunebedbouwers leefden in de Nieuwe Steentijd.
Tektiet is net als obsidiaan een zwart, glasachtig gesteente. Maar het
komt niet uit een vulkaan.
De tijdlijn is bedoeld om tijd te meten, niet om te touwtrekken!
Trilobieten hadden heel bijzondere ogen. Ze heten samengestelde
ogen of facetogen
Wij varen langs een bos, met overal bosvarens onder de bomen.
Veldspaat, kwarts en olivijn behoren tot de meest voorkomende
gesteentevormende mineralen.
Versteend hout
Voorouder
Vulkaan
Vuursteen
Werelddeel
Windkanter
Woestijn
Woestijnroos
Zandsteen
voor glanzende mineralen die gemakkelijk splijten.
Toen oude bomen miljoenen jaren geleden bedekt
werden met zand en klei werden ze een fossiel. Het
hout werd vervangen door mineralen, vaak kwarts.
Het hout werd steen geworden. Maar in versteend
hout kun je nog steeds de vorm van het hout zien.
Mensen van wie wij afstammen noem je voorouders.
Maar met voorouders bedoelen we hier niet familie.
Het gaat om voorouders van de mens, uit wat we
weten over de menselijke evolutie.
Veel vulkanen zijn een berg met bovenin een gat (de
krater) waaruit gas en lava komt. Sommige vulkanen
zijn alleen maar een gat of scheur in de grond, waar
lava uit stroomt. Er zijn vulkanen die dikwijls
uitbarsten. Andere doen dat al een hele tijd niet
meer. Maar met vulkanen weet je het nooit zeker.
Een glasachtig gesteente dat vaak voorkomt in
kalksteen, bijvoorbeeld in Limburg. Grijs tot zwart en
ondoorzichtig. Het is goed splijtbaar. De randen zijn
heel scherp. Daarom gebruikten steentijdmensen
vuursteen als wapens en gereedschap. In vuursteen
vind je vaak fossielen.
Kijk bij: Continent
Een steen die aan een of meer kanten vlak geslepen is
door wind en zand. Dat gebeurt vaak in woestijnen en
in ijstijden. Tussen de vlakken kanten zie je een
scherpe ribbel. Daaraan herken je een windkanter.
Gebieden op aarde waar weinig regen valt. Er zijn
verschillende soorten woestijnen: rotswoestijnen,
grindwoestijnen, zandwoestijnen, ijswoestijnen,
zoutwoestijnen.
Het mineraal gips of calciumsulfaat (formule CaSO4)
komt overal voor. In woestijnen vormt het mooie
kristallen van gips met zand.
Door erosie en verwering worden veel gesteenten
De roeiboot, gemaakt van versteend hout, zonk meteen.
Een beroemde voorouder van ons is een mensachtige met de naam
Lucy.
IJsland heet het land van vuur en ijs. Want er zijn wel 130 vulkanen,
sommige liggen onder het ijs!
Bij het slaan op vuursteen krijg je vonken, waarmee je vuur kunt
maken.
Aan een windkanter kun je niet zien van welke kant de wind waait.
Antartica, het continent aan de zuidpool, is de grootste woestijn op
aarde.
De woestijnroos heet ook wel zandroos
Zandsteen werd vroeger veel gebruikt als bouwmateriaal.
Zee
Zee-egel
Zon
Zonnestelsel
Zwerfsteen
afgebroken tot zand. Het zand komt op andere
plaatsen terecht. Dikke lagen zand worden
samengeperst tot zandsteen. Soms zitten er fossielen
in of fossiele levenssporen.
Kijk bij: Oceaan.
Zee-egels zijn zeedieren die in een bolle kalkschaal
Zee-egels zijn aardige beestjes, maar ze hebben gemene stekels
leven. Die bol, hun skelet, is bedekt met tientallen
stekels. Daarmee kan hij zich verdedigen. En hij kan
er ook een beetje op lopen. Fossiele zee-egels kunnen
wel 400 miljoen jaar oud zijn. Maar ook nu nog zijn er
zee-egels te vinden langs het strand.
De zon is het centrum van ons zonnestelsel.
Vroeger dacht men dat de zon, de planeten en de sterren om de aarde
draaiden. Nu weten we dat dat niet zo is.
Om de zon draait de aarde, de maan en 7 andere
Wetenschappers denken dat er miljarden zonnestelsels bestaan in het
grote planeten. Maar er zijn ook nog heel veel kleine
heelal.
planeten, manen en andere objecten. Bij elkaar zijn
ze ons zonnestelsel. En ons zonnestelsel maakt deel
uit van een sterrenstelsel: de Melkweg.
Een steen die door gletsjerijs van ergens anders naar
De zwerfsteen bereikte na een lange omzwerving zijn bestemming:
ons land is meegevoerd. Noordelijke zwerfstenen die deze stenenkist!
na de IJstijd in Noord-Nederland zijn achtergelaten,
zijn afkomstig uit Scandinavië en het Oostzeegebied.
In Gelderland en Limburg liggen ook Zuidelijke
zwerfstenen. Deze komen uit het stroomgebied van
Rijn en Maas (België, Noord-Frankrijk, Duitsland).
Vragen en opmerkingen? [email protected]