Koliek is in de natuur niet de belangrijkste doodsoorzaak bij
advertisement
Praktijk Koliek en voeding (1) Koliek is in de natuur niet de belangrijkste doodsoorzaak bij paarden.­ Toch is koliek dat vandaag de dag bij paarden wel. In twee delen bekijken­we hoe dat komt en hoe een paardeneigenaar de kans beperkt dat een paard koliek ­ontwikkelt. Tekst: Cathérine Delesalle, Marco de Bruijn Foto’s: Jacob Melissen, Marco de Bruijn D e benaming koliek komt van ­manifesteren. Het is toch belangrijk om het middeleeuws Latijn colica onderscheid te maken omdat elk type een (passio) (lijden) van het colon verschillende prognose heeft. (dikke darm). De term koliek wordt Dikke darmkolieken hebben door de band gebruikt voor de symptomen die een genomen een behoorlijk gunstige prog- paard met buikkrampen laat zien. nose, de volledig gedraaide dikke darm In een doorsneepopulatie van 100 paarden buiten beschouwing gelaten. Als het tot mag verwacht worden dat 10 paarden per een operatieve ingreep komt, kennen jaar koliek ontwikkelen. Het merendeel dikke darmkolieken in de regel een van deze koliekepisodes kan de dierenarts behoorlijk gunstige prognose, van 70 tot thuis managen door toediening van 80%, als zich geen andere complicerende pijnstillers, darmverslappers en laxerende factoren voordoen. olie. Ruw geschat heeft 70% van de Dunne darmkolieken zijn een heel ander paarden met buikpijn alleen last van darm- verhaal. Daar ligt de prognose veel lager. krampen. Zo’n 20% heeft last van verstop- Die start bij maar 50% en daalt zelfs verder pingen door bijvoorbeeld ingedroogd stro naarmate meerdere meters dunne darm in de dikke darm of door teveel zand eten. moeten worden verwijderd of de dunne Echter 5 tot 10% heeft acuut een ernstiger darm opnieuw op de blinde darm moet probleem doordat de dikke darm ver- worden aangesloten. Dit komt niet doordat plaatst of gedraaid ligt of doordat bijvoor- dunne darmoperaties technisch veel beeld een knoop in de dunne darm is moeilijker zijn, maar omdat wanneer een ontstaan. Deze paarden moeten zo snel chirurg dunne darmen van het paard moet mogelijk naar een kliniek. manipuleren, dit een beduidend verhoogde kans geeft op het ontstaan van ileus. Koliektypen Ileus is de Latijnse term die gebruikt wordt We onderscheiden drie belangrijke wanneer het maag-darmstelsel van het koliektypen: dikke darmkoliek, dunne paard stil komt te liggen en niet op gang darmkoliek en maaggerelateerde koliek. wil komen met de noodzakelijke vooruit- Deze drie kunnen zich ook samen knijpende bewegingen, met alle gevolgen van dien. Cathérine Delesalle en Marco de Bruijn Ingrepen zijn dierenarts en Europees specialist Als we de verschillende koliektypen met inwendige ziekten. Delesalle is elkaar vergelijken, mogen we stellen dat verbonden aan de Universiteiten van bij slechts een minderheid van de dikke Utrecht en Gent. De Bruijn is mede- darm­kolieken uiteindelijk een operatieve eigenaar van Dierenkliniek Wolvega. ingreep nodig is. Voor dunne darm­kolieken is dat een heel 40 Phryso april 2013 Het nemen van een stofbad behoort tot het natuurlijk gedrag van een paard. Het is onzin dat dit een kanteling in de darm zou kunnen veroorzaken. Na het rollen staat het paard recht en schudt het zich helemaal af. Een paard dat rolt door koliek doet dat bijna nooit. Praktijk een gordijn (het darnscheil of mesen­ makkelijk verstoppingen ontwikkelt. Als zijn het kloppende hart van de vezel­ terium). Het darmscheil is een gordijn van een voedselprop of abnormale harde en vertering van het paard. Ze zijn een vat 1,5 meter lang dat in het midden van de droge inhoud zoals hennepstro zich vol flora. Allerhande bacteriën en rug van het paard samenkomt. Langs het ophoopt op deze plaats, gaan de meters pantoffel­beestjes doen hier hun werk. Zij gordijn lopen de bloedvaten naar beneden dunne darm die ervoor liggen vollopen en vergisten als het ware de vezels. Daarbij die de dunne darm voorzien van bloed. opzetten, met als gevolg ernstige dunne wordt onvermijdelijk gas geproduceerd. Een 15 meter lange tuinslang, een 1,5 darmkoliek. Mensen hebben dat niet en daarom kunnen wij geen gras en stro verteren. De meter lang gordijn … wat een bewegingsvrijheid. Het hoeft geen betoog dat als de Dikke darm koe die haar gras verteert in de pens kan dunne darm abnormale bewegingen De blinde darm (in het latijn het caecum) iedere overmaat aan gas via de slokdarm maakt, er knopen kunnen ontstaan. Er van het paard is een gigantische struc- opboeren (ructus). Een paard kan dat niet. kunnen gaatjes ontstaan in het gordijn tuur die rechts in de buikholte ligt. Het paard is een zogenaamde achterste Links: Paarden zijn normaliter erg kieskeurige eters, maar kunnen desondanks kilo’s zand opnemen. Een simpele test: vermeng een hand mest met wat water in een handschoen en laat het geheel een uurtje rusten. Het zand bezinkt in de vingertoppen van de handschoen. waar stukken van de tuinslang doorheen Mensen hebben een blinde darm van een darmfermentator. Iedere overmaat aan gas Rechts: Autopsiebeeld van een dikke darminfarct. De lus uit de buik is de dikke darm, de zwart-gelige vlek zichtbaar aan de basis is het darminfarct. Deze zijn typisch voor strongylus type wormen (grote bloedwormen), die we bespraken in een vorig artikel. levensbedreigende koliek. kunnen glippen. Deze raken bekneld en afgesnoerd, met als gevolg een ernstige Het laatste deel van de 15 meter dunne darm is sterk gespierd. Deze spierlaag is nodig om het voedsel vanuit de dunne Het is voor een paard niet mogelijk om te braken. Hij kan enkel winden laten ander verhaal. Het overgrote deel van maar het is essentieel om een aantal tegenstelling tot roofdieren, waarvan de darmlussen die op de bodem van de buik dunne darmkolieken die moeten worden basisregels te respecteren. Een tweede maag een enorm aanpassingsvermogen liggen, richting de rug van het paard te doorgestuurd naar een kliniek, zal reden, en dat mag niet verbazen, is de heeft om een gevangen prooi in één keer stuwen. Daar bevindt zich de verbinding uiteindelijk een operatieve ingreep manier waarop we paarden houden. We te verorberen. De maag van een paard is tussen de dunne en de blinde darm. De pink groot. Bij een paard is dit een grote zal nooit door 15 meter dunne darm ondergaan. Als we daarbij het kosten­ weten uit uitgebreide studies dat het ontworpen als doorgeefluik naar de dunne bespiering van de dunne darmwand is blindzak die de vorm heeft van een richting mond kunnen worden gestuwd. plaatje in ogenschouw nemen; een management zowel qua voeding als darm en slechts beperkt als reservoir. essentieel. Als dit stuk tijdens een frietzak met de brede zijde boven aan de Integendeel, alles wordt naar achteren koliekoperatie kost 1.500 tot 2.000 euro. beweging waaraan paarden worden ­Maagoverladingen zijn daardoor een operatieve ingreep moet worden weg­ rug ter hoogte van de bekkenvleugel en gestuwd en via winden geëvacueerd. Als Voor de nazorg moet men rekening blootgesteld, een niet te onderschatten veelvoorkomend probleem. Tot overmaat genomen, wordt het moeilijk en dalen de de punt tussen de voorbenen van het dat proces spaak loopt, zetten blinde en houden met een bedrag tussen de 2.000 kansen naar zo’n 30%. Het nieuw aan­ paard. Er kan maar liefst 30-40 liter vocht dikke darm op. Het hoeft geen betoog dat en 3.000 euro, afhankelijk van hoe snel de gesloten stuk dunne darm moet zijn in. Dat zijn 4 volle emmers van 10 liter. als deze structuren vollopen met gas, het spierwand ontwikkelen, fitness als het De dikke darm is een grote worstvormige paard bolrond wordt. Soms verloopt dit ware, en dat loopt vaak niet van een leien structuur van 6 tot 8 meter lang die proces zo stormachtig dat je de opzetting dakje. Toch zorgt de sterk uitgebouwde eruitziet als de armen van een Michelin- per kwartier ziet toenemen. spierwand van dit laatste deel van de poppetje dat je wel eens ziet op vracht­ Om het geheel nog ingewikkelder te dunne darm ook voor een vernauwing van wagens. De blinde en dikke darm van het maken: de dikke darm ligt volledig los het darmlumen. Dat op zich maakt dat het paard zijn in essentie hetzelfde als de in de buikholte. De dikke darm ligt niet einddeel van de dunne darm (het ileum) pens van een koe. De blinde en dikke darm met een vlies verankerd aan de buik- darmen op gang komen, hoeveel infusen gegeven moeten worden en hoeveel medicijnen zoals antibiotica. De boodschap is dan ook uiteraard: voorkomen is beter dan genezen. Hoe kun je daar nu als paardeneigenaar invloed op uitoefenen? In twee artikelen Het maag-darmstelsel heeft zich op unieke wijze aangepast aan een vezelrijk en suikerarm dieet reiken we informatie en tips aan waarmee een eigenaar op een verstandige manier deze problematiek kan tackelen. Zoals invloed heeft op de kans dat het paard van ramp kan een paard niet braken, altijd is het essentieel om inzicht te koliek ontwikkelt. En dat laatste hebben omdat hij deze braakreflex waarbij de hebben in het mechanisme van hoe koliek we zelf volledig in de hand. De twee kringspier aan de ingang opengaat, niet ontstaat bij paarden. Zonder deze kennis belangrijkste piekmomenten voor koliek heeft. Als de maag overvuld raakt, is het wordt het heel moeilijk om verschillende zijn het voor- en het najaar. Dat zijn twee buigen of letterlijk barsten. De paarden- adviezen succesvol te vertalen naar de momenten waarop zich belangrijke maag is niet zomaar chirurgisch benader- eigen thuissituatie. Daarom bouwen we dit wijzigingen voordoen in het management baar. Er zijn meestal maar twee mogelijk- verhaal op in twee delen. en het dieet van het paard. Meer bewijs is heden: inhoud evacueren via een buis die niet nodig. via de neus door de 1,5 meter lange Oorzaken Het maag-darmstelsel van het paard heeft slokdarm in de maag wordt gebracht of Paarden zijn gevoelig voor koliek om twee zich op unieke wijze aangepast aan een trachten de inhoud te verweken in de hoop belangrijke redenen. Allereerst is het zo vezelrijk en suiker/koolhydratenarm dieet. dat de deegbal alsnog naar de dunne darm dat het maag-darmstelsel van het paard Paarden grazen van nature de klok rond wordt gestuwd. door de natuur is ontworpen om hele op de prairie. Dit maakt paarden geen dagen op de prairie de klok rond gras te maaltijd­eters. Paarden hebben een relatief Dunne darm verwerken. Dit stemt niet overeen met kleine maag. Voor een dier dat zo’n 600 kg De dunne darm van een paard is gemid- de huidige manier waarop wij paarden weegt is een maagcapaciteit van een 15 deld 13-15 meter lang. Deze hangt als een houden. Dat hoeft geen probleem te zijn, liter eigenlijk maar beperkt. Dit in tuinslang vast geankerd in de zoom van 42 Phryso april 2013 Links: Koliekoperaties hebben tegenwoordig een veel betere prognose dan een twintig jaar geleden. Rechts: Cameraonderzoek van de maag (gastroscopie). ­Maagoverladingen of maagzweren kunnen de oorzaak zijn van koliek. 43 Praktijk Links: De paarse huid en slijmvliezen bij dit koliekpaard wijzen op shock en endotoxemie. De toxines (bacteriële gifstoffen) geproduceerd door de flora in de dikke en blinde darm van dit paard zijn in de bloedbaan gekomen, waardoor een levensbedreigende situatie is ontstaan. Rechts: Autopsiebeeld van een overvulde maag. De maag van het paard kan overladen raken door te veel eten of door bewegingsproblemen van de maag. wand. Als een van de armen van de worst (endotoxines), kunnen nu makkelijk door uitgang van de paardenmaag bevindt. Een is gevuld met darminhoud en een ander de darmwand in de bloedbaan komen. paard produceert een 25 liter alvleesklier- deel vult zich met gas dat zijn weg zoekt Dit betekent een mokerslag voor het sap per 24 uur. Dat is vele malen meer naar boven, ontstaan kantelingen en paard en het is de angst van elke clinicus dan mensen. Daarnaast is er nog eens dikke darmverplaatsingen in allerlei dat dit gebeurt. Door de lusvormige zo’n 10 liter galsap per 24 uur. Gal wordt mogelijke richtingen. Verstoppingen in doorbloeding is het wegnemen van een rechtstreeks in de dunne darm uitgeschei- de dikke darm kunnen ook functioneren stuk afgestorven dikke darm geen den. Een paard heeft geen galblaas als als de stop op een champagnefles: gas sinecure is. Het wordt bijna nooit gedaan reservoir. Tot slot zijn er nog de belang- hoopt zich verder op en kan niet worden omdat de kans op slagen beperkt is en rijke spijsverteringsenzymen die worden ­ afgevoerd. Smalle darmdelen De dikke darm, de worst van 6 tot 8 meter lang, is bovendien niet op alle plaatsen even breed. Sommige segmenten zijn erg smal, zoals de lus die in het bekken van Spijsverteringssappen kunnen zich ophopen tot een gigantisch volume het paard ligt. Andere segmenten zijn juist heel breed, zoals het deel dat rechtsboven in de buikholte ligt (rechter ook omdat het paard zonder dikke darm geproduceerd door de cellen die de dorsaal colon). Het hoeft geen betoog dat op een streng dieet moet blijven en dan darmwand bekleden. Als we al deze net deze plaatsen makkelijk verstoppen. nog blijvend slappe mest kan houden. cijfers bij elkaar optellen, komen we tot Ook de doorbloeding van de dikke darm een gigantisch volume. Dat volume hoeft is zeer bijzonder. De grote darmslagader Spijsverteringssappen geen probleem te zijn zolang de dunne komt langs één zijde de worstvormige Tot slot spelen de spijsverterings­sappen darmen alles op een vlotte manier naar structuur binnen, maakt een lus door de een sleutelrol. Een paard produceert achteren stuwen, richting de dikke darm. volle structuur en komt er langs dezelfde gemiddeld 20 liter speeksel per dag. Dit Er ontstaat echter een gigantisch pro- zijde weer uit. Als de worst dus draait kan oplopen tot 35 à 40 liter, afhankelijk bleem als de dunne darmen ‘verlamd’ (dikke darmtorsie of strangulatie) krijgt van het aandeel ruwvoer. Hoe meer zijn (ileus). Dan hoopt zich de 20 liter vanaf het prille begin de volle structuur ruwvoeraandeel in het dieet, hoe groter speeksel op, en het gal- en alvleeskliersap van 6 tot 8 meter lang te weinig bloed. de speekselproductie. Paardenspeeksel zoeken de weg van de minste weerstand, De wand van de dikke darm die norma­ bevat veel bicarbonaat, essentieel voor en dat is de maag met zijn 15 liter liter een betonnen bunker vormt rond het bufferen van het erg zure milieu van capaciteit in een paard dat niet kan de flora en vermijdt dat deze ooit vrij in de paardenmaag. Daarnaast zijn er nog de braken. het lichaam of de buikholte komt, verliest lever en alvleesklier. De sappen die zij Ondanks deze uitdagingen kan een zijn isolerende vermogen. Behoorlijk produceren worden gestort in de dunne paardeneigenaar gelukkig een prima giftige stoffen die de flora ook onder darm door een uitscheidend gaatje dat koliekpreventieplan maken. Volgende normale omstandigheden produceren zich ongeveer 15 centimeter voorbij de keer gaan we dieper in op ­management. 44 Phryso april 2013
