Feiten en Fabels

Feiten en Fabels
over risicofactoren voor kanker
Dr.ir. A. Pijpe, epidemioloog
Afd. Psychosociaal onderzoek en Epidemiologie
(tevens werkzaam bij de Gezondheidsraad, Den Haag)
15 oktober 2015
Voorkomen is beter dan genezen…
Maar kan het ook?
Overzicht presentatie
1. Cijfers over kanker in Nederland
2. Risicofactoren voor kanker (accent
borstkanker)
3. Feiten en fabels over voeding en kanker
Nieuwe patienten met kanker in
Nederland in 2013
48.397
Bron: www.iknl.nl
Meest voorkomende vormen
van kanker in 2013
Bron: www.iknl.nl
Neemt kanker toe?
Ja, vooral door de vergrijzing!
Echte stijgende trend
Longkanker (vrouw)
Melanoom
Darmkanker
Slokdarmkanker
Leverkanker
Borstkanker
Prostaatkanker
Zaadbalkanker
Echte dalende trend
Longkanker (man)
Maagkanker
Eierstokkanker
Overzicht presentatie
1. Cijfers over kanker in Nederland
2. Risicofactoren voor kanker (accent
borstkanker)
3. Feiten en fabels over voeding en kanker
Risico op kanker in Nederland
44%
38%
28%
25%
Bron: Signaleringsrapport “De kans op kanker” KWF Kankerbestrijding 2007
Wat veroorzaakt het?
kennis jaren 80-90
Erfelijkheid (bekende grote genen)
Roken
Alcohol
Voeding
Obesitas
Lichamelijke inactiviteit
Reproductieve factoren
Beroep
Straling (ioniserend, UV)
Medicijnen
Virussen, Bacteriën
Milieuverontreiniging
Onbekend
Bronnen: Doll and Hill, 1981; Peto, 1985; Trichopoulos et al, 1996; Doll 1999
* totaal kan >100% zijn omdat 1 kankersoort meerdere oorzaken kan hebben
5%
30%
4-6%
10-50%
6-8%
4-8%
5-10%
1-3%
3-4%
-5-+5%
5-8%
1-4%
?*
Bijdrage leefstijl aan kanker
In 2010
Alle kankersoorten
Leefstijl-gerelateerde
kankersoorten
Roken
18,8%
30,9%
Alcohol
2,9%
4,8%
Overgewicht
3,7%
6,0%
Bewegen
2,1%
3,4%
Voeding
9,6%
15,4%
-
-
-
Rood vlees
Vleeswaren
Calcium
Vezel
Groente
Fruit
Totaal bijdrage leefstijl
Bron: Lanting et al NTVG 2014
1,2%
1,4%
1,3%
1,6%
1,8%
2,7%
30,2%
2,0%
2,3%
2,2%
2,6%
3,0%
4,5%
49,8%
Oorzaken van kanker
• Erfelijke aanleg (mutaties in bepaalde genen) is
direct verantwoordelijk voor 5-8% van de
kankerdiagnoses
• Veel gevallen van kanker komen door
• een combinatie van risicofactoren
• mogelijk door samenspel van “zwakke” genen en
leefgewoonten/omgevingsfactoren
Borstkanker in Nederland
• Ruim 14.000 nieuwe gevallen/jaar
(± 25% treedt op voor het 50e jaar)
• 1 op de 8 Nederlandse vrouwen krijgt
borstkanker in de loop van het leven
• Per jaar krijgen ongeveer 100 mannen
borstkanker
Bekende risicofactoren borstkanker
• “Medische” factoren:
–
–
–
–
Borstkanker in de familie (erfelijkheid)
Sommige goedaardige knobbeltjes
Eerdere borstkanker
Radioactieve straling (rontgen)
• “Hormonale” factoren
– Vroege menarche / late overgang
– Geen/weinig kinderen, late leeftijd 1e kind, geen borstvoeding
– “De pil” / hormonen tegen overgangsklachten
• “Leefstijl” factoren
– Overgewicht
– Gebrek aan lichamelijke activiteit (welke aspecten nog onduidelijk)
– Alcohol consumptie
Geen/verdachte risicofactoren
borstkanker
Geen invloed:
•
•
•
•
•
Electromagnetische straling
Stress
Bepaalde persoonlijkheid
Cupmaat, beugelbh
Deodorant
Verdacht/speculatief:
• Nachtwerk
• Voeding (op jonge leeftijd)
• Perinatale factoren
Overzicht presentatie
1. Cijfers over kanker in Nederland
2. Risicofactoren voor kanker (accent
borstkanker)
3. Feiten en fabels over voeding en
kanker
Wereld Kanker Onderzoek Fonds
Rapport 2007 + continuous updates
Voeding en veel voorkomende
kankersoorten
Verhoogd de kans op
Te weinig vezels
Darmkanker
Te veel vlees
Darmkanker
Te weinig groente en fruit
Teveel zout
Veel melk/calcium
Beta-caroteen (suppl)
Beschermt tegen
Maagkanker
Mond- en keelkanker
Slokdarmkanker
Maagkanker
Prostaatkanker
Longkanker (rokers)
Darmkanker
Voeding en kanker: fabels…
• Aspartaam: veilig! (zie oa: zoete verhaaltjes, prof.
Martijn Katan)
• Vitaminepillen: niet bewezen beschermend, soms
zelfs gevaarlijk
Individueel niveau
• Roken is veruit de belangrijkste risicofactor
• Verband tussen andere leefstijlfactoren en de kans
op kanker is veel minder sterk:
– veel mensen met risicofactoren
krijgen geen kanker
– veel mensen zonder risicofactoren
krijgen wel kanker
Kan alle kanker worden voorkomen?
Nee, slechts ongeveer 40-50%, want:
• Het is niet altijd bekend welke factoren precies een
rol spelen
• Preventie is niet altijd in de praktijk mogelijk, bijv.:
- ingrijpen in leeftijd geboorte 1e kind/kindertal
• Kennis leidt niet altijd tot gedragsverandering (roken /
alcohol etc)
JW Coebergh NTVG 2014
“Ze [moderne epidemiologen] moesten maar eens gaan infiltreren
in de politieke partijen die in Den Haag en Brussel aan de knoppen
draaien, tezamen met patiënten en behandelaars die nu worden
aangevoerd door 2 vrouwelijke longartsen en die steun goed
kunnen gebruiken.”
Meer weten over risicofactoren
voor kanker?
• Wereld Kanker Onderzoek Fonds
www.wcrf.nl
• www.kanker.nl
• KWF Kankerbestrijding:
– www.kwf.nl
– Kanker Infolijn 0800-0226622