ZAANSE KINDERBOEKENSCHRIJVERS DE GROTE VIER Zaanse

ZAANSE KINDERBOEKENSCHRIJVERS DE GROTE VIER
Zaanse (kinder)boekenschrijvers
Bron: NHDagblad, 20 maart 2010
C A N O N VA N D E Z A A N STR E E K
Hoeveel weten wij nog van onze Zaanse geschiedenis? Kennen we alleen de gebeurtenissen uit onze eigen tijd of gaat het
historisch besef dieper? Hoeveel zouden wij moeten weten of willen weten? Wat zijn eigenlijk de belangrijkste gebeurtenissen
uit onze Zaanse geschiedenis en voor wie waren die belangrijk? Wat vindt u belangrijk? Rob Swart en Peter Roggeveen duiken
in de geschiedenisboeken en geven veel antwoorden in de Geschiedeniscanon van de Zaanstreek.
De grote vier
C. Joh. Kieviet, Dick Laan, Cor Bruijn en Hotze de Roos.
Twee werden er in de Zaanstreek geboren, maar woonden een groot deel van hun leven elders. Eén kwam in Friesland ter
wereld, maar was verknocht aan Krommenie. En één was veertien jaar onderwijzer in Zaandam
Door: Peter Roggeveen
De grote vier
C. Joh. Kieviet, Dick Laan, Cor Bruijn en Hotze de Roos.
Twee werden er in de Zaanstreek geboren, maar woonden een groot deel van hun leven elders. Eén kwam in Friesland ter
wereld, maar was verknocht aan Krommenie. En één was veertien jaar onderwijzer in Zaandam.
Hotze de Roos (1909) groeide op in Friesland en verhuisde in 1934 naar de Lijnbaan in
Krommenie waar hij aan de slag ging als timmerman bij weverij Van Leyden.
De Roos was een laatbloeier op schrijversgebied. Pas na de Tweede Wereldoorlog schreef hij zijn
eerste Kameleonboek met in de hoofdrol de jeugdige helden Hielke en Sietse Klinkhamer.
Kwajongens met het hart op de goede plaats. Na het eerste deel in 1948 volgden de avonturen van
de tweeling elkaar in hoog tempo op. Maar liefst zestig delen zou de Kameleonreeks gaan tellen.
Meer dan veertien miljoen exemplaren gingen er over de toonbank. De Roos was wars van
publiciteit. Interviews gaf hij maar zelden.
Een woordvoerder van uitgeverij Kluitman stelde eens dat Hielke en Sietse voor Hotze de Roos de
kinderen waren die hij nooit gekregen heeft. Vader Klinkhamer, de dorpssmid, was de man die hij
had willen zijn.
De Roos overleed in 1991 op 81-jarige leeftijd. Pas na zijn dood kreeg de timmerman/schrijver de
nodige eer. Zo werd in het Friese Terherne een compleet Kameleondorp ingericht en verscheen in
Krommenie een beeldje in het straatbeeld met de beroemde tweeling en hun schip. In 2001 werd door Zaanstad een Hotze de
Roosprijs ingesteld, een jaarlijkse prijs voor een schrijver die door kinderen wordt
toegekend.
Pinkeltje
Dick Laan, geboren op 28 december 1894 in Wormerveer, was een telg van de
gefortuneerde fabrikantenfamilie Laan. Tot zijn achtste jaar woonde hij in
Wormerveer. Daarna verhuisde het gezin naar Bloemendaal.
Wel bleef de band met de Zaanstreek bestaan. Zo werkte hij in het bedrijf van zijn
vader en later in het bedrijf van zijn broer.
Zijn echte passie was het maken van films. In 1917 maakte hij zijn eerste kinderspeelfilm.
Er zouden daarna nog 23 speelfilms en 28 documentaires volgen, onder meer over Zaanse onderwerpen.
Het schrijven van boeken kwam pas later. In de jaren voor de Tweede Wereldoorlog schreef hij zeven jongensboeken.
Pinkeltje kwam in 1939 om de hoek kijken. Dat deeltje groeide uit tot een reeks van 29. Laan overleed in 1974 in zijn
woonplaats Heemstede. Zijn schepping Pinkeltje werd in 1979 verfilmd.
geschiedenis.vpro.nl
Keteltje
Een idealistisch bevlogen onderwijzer die de Zaanstreek van zijn jeugd koesterde en verwerkte in tal van boeken.
Zo staat Cor Bruijn, geboren op 17 mei 1883 te Wormerveer, te boek. Zelf verwoordde hij het als: ,,Ik ben geboren in de
mooiste tijd van het jaar – midden mei – en op een van de mooiste plekjes op aarde: te Wormerveer.’’
Bruijn schreef in totaal zestig romans voor volwassenen en kinderen, waarvan er twintig zich in de Zaanstreek afspelen,
waaronder zeven kinderboeken.
Bruijn, de oudste uit een gezin van tien kinderen, volgde de opleiding tot onderwijzer
aan de Normaalschool te Zaandam en de Rijkskweekschool in Haarlem. Hij verhuisde in
1906 naar het Gooi en bleef daar tot zijn dood bleef wonen. Hij overleed in 1978.
Beroemde jeugdboeken van Bruijn zijn de trilogie ’Keteltje in de Lorzie’ (1922), ’Keteltje
in het veerhuis’ (1922) en ’Keteltjes thuisvaart’ (1930). Zijn bekendste werk is zonder
twijfel de roman ’Sil de strandjutter’ die later werd bewerkt tot een televisieserie.
De naam van Cor Bruijn leeft nog altijd voort in Wormerveer. Er is een straat naar hem
vernoemd, het buurthuis aan het Marktplein kreeg de naam De Lorzie en op het plein
voor het buurthuis staat een beeldje van Keteltje.
Dik Trom
Cornelis Johan Kieviet werd in 1858 in Hoofddorp geboren, als tiende kind in een rij
van elf. Hij was hulponderwijzer in Delft en Vijfhuizen, onderwijzer in Lisse en Den Haag
en schoolhoofd, twintig jaar lang in Etersheim en veertien jaar in Zaandam.
Kieviets eerste boek ’De twee neven’, verscheen in 1890, onmiddellijk gevolgd door ’Dik
Trom’ in 1891.
Hij schreef in totaal meer dan 50 jeugdboeken. Tijdens zijn periode in Zaandam, schreef
hij in 1908 ’In den Otter’, een op het Zaans verleden gebaseerd boek.
Hij overleed in 1931 te Wassenaar, waar hij was gaan wonen na in 1917 te zijn afgekeurd wegens suikerziekte.
Filmpionier
Dick Laan was een filmpionier met een enorme productie.
Hij riep zichzelf later uit tot de ’eerste amateurfilmer’ van Nederland. Laan leverde in een tijdsbestek van tien jaar (tussen 1917
en 1927) een recordproductie van 24 speelfilms en 28 documentaires.
Laan stond feitelijk aan de wieg van de Nederlandse film. In 1917 maakte hij zijn eerste film ’De beloning van Hi’, een speelfilm
over padvinders. In snel tempo volgde daarna ’De wraak van de Zwarte Pijl’, ’Pim, de schrik van de familie’, ’Sport van de
Zwarte Pijl’ en de ’Droom van een Kennemer padvindertje’. In 1920 nam Laan de populaire detective Nick Carter op de hak in
de filmische parodie ’De Zoon van Nick Carter en de moordenaar’.
De Bakkerschool
Kieviet trad op 1 februari 1902 in dienst als hoofdonderwijzer aan school B, aan de Oostzijde, een openbare school voor
gewoon lager onderwijs.
Hij was de opvolger van de fameuze Albert Bakker die in 1847 als hoofd van de stadsarmenschool aan de Oostzijde begon en
na een 54-jarig dienstverband in 1902 de fakkel overgaf aan Kieviet.
De armenschool heette vele jarenlang de Bakkerschool. Kieviet betrok een woning in de buurt van de school en liet naderhand
het grote pand Botenmakersstraat 141, het laatste huis van deze straat bij de Vaart, bouwen.
Zijn broer Laurens, enige jaren ouder, woonde reeds in Zaandam. Laurens was leraar aardrijkskunde en geschiedenis aan het
Zaanlands Lyceum. Zijn dochter Lena werd later directrice van de Openbare Leeszaal en Bibliotheek.
Kieviet verliet de school in 1917. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd in de school het Zaandamse Arbeidsbureau gevestigd.
De school (toen bekend als school ’stadswerf’) werd op 21 mei 1943 de lucht ingeblazen door 80 kilo springstof, geplaatst door
het Zaanse verzet.
Het doel was de administratie vernietigen en daarmee de meldingsplicht te ontlopen die in 1942 was ingesteld door de Duitsers.
Na de oorlog verscheen er een houten school.
(Lena Kieviet woonde tot ca 1960 op een bovenwoning aan de Dam in Zaandam. red.)