WHITEPAPE STAPPENPLAN VOOR EEN SUCCESVOLLE WIFIIMPLEMENTATIE EVOLUTIE VAN INFRASTRUCTUREN In de jaren ’80 en begin jaren ’90 was het heel normaal om een decentrale IT-infrastructuur te gebruiken, met één of meerdere servers per vestiging. Sommige grote organisaties konden beperkte telecomverbindingen gebruiken, maar onderhoud was erg arbeidsintensief en kostbaar vanwege de vele repeterende werkzaamheden. Onder invloed van technologische ontwikkelingen als virtualisatie en toenemende bandbreedtes werd het gedurende de jaren ’90 steeds interessanter om alle lokale serverfuncties onder te brengen op één of meerdere centraal geplaatste servers, gekoppeld aan alle vestigingen van een organisatie. Niet voor niets ontstonden in die periode virtualisatiespecialisten als Citrix en kwam de techniek van Server Based Computing (SBC) beschikbaar: het aanbieden van een centrale, virtuele desktop aan gebruikers. Deze moderne vorm van mainframes maakte applicaties als Microsoft Word en Excel tot een zakelijk succes. Ook consumenten kregen begin van deze eeuw massaal toegang tot ‘internet’. Wie herinnert zich nog die hoge kiestoon en het piepen en kraken van zijn modem, om vanuit huis even snel in te loggen op ‘het netwerk van de zaak’? Er volgde een razendsnelle evolutie bij het gebruik van de internetverbinding die ook de term ‘flexwerker’ met zich mee bracht. De werknemer was niet meer gebonden aan de vaste werkplek op kantoor, maar werkte ook op computers of laptops vanuit huis of vanuit een andere kantoorlocatie. De komst van de iPad in 2010 zette de manier van denken over werken zonder een bekabelde verbinding definitief op zijn kop. De komst van de iPad in 2010 zette de manier van denken over werken achter een beeldscherm definitief op zijn kop. Veel organisaties beschikten toen al over een draadloos netwerk (ook wel wireless of wifi-netwerk genoemd) voor internetgebruik, maar met de iPad was er niet eens een bekabelde verbinding meer mogelijk! De tablet had – net als de talrijke tablets en smartphones die zouden volgen – immers geen netwerkaansluiting. De groeiende behoefte aan een stabiele draadloze netwerkinfrastructuur was daarmee definitief ingezet. Die bracht ook nieuwe risico’s met zich mee, want het over het algemeen matig beveiligde draadloze netwerk bevatte steeds vaker bedrijfsgevoelige informatie. Tegenwoordig zijn de eisen van werknemers én werkgevers zover doorontwikkeld, dat veel organisaties een professioneel Bring/Choose your Own Device (B/CYOD) beleid voeren. Het vaste netwerk is daarbij niet meer leidend, maar het draadloze netwerk is het uitgangspunt. Daarom moeten er een aantal beleidskeuzes gemaakt worden als u tot de inrichting van een wifi-netwerk overgaat. Deze whitepaper gaat verder in op de succesvolle inrichting van wifi-netwerken, waarbij beleidskeuzes, techniekkeuzes en aandachtspunten bij de installatie en implementatie centraal staan. 1 Beleidskeuzes bij inrichting wifi-netwerk Het opstellen van een eisen- en wensenlijst is de eerste stap op weg naar een goede installatie en implementatie van het wifi-netwerk. Belangrijk hierbij is om bij de basisvraag te beginnen: Voor welke doeleinden verwacht u het draadloze netwerk nu en de komende jaren te gaan gebruiken? Door deze vraag aan uzelf te stellen, zorgt u ervoor dat in een vroeg stadium de juiste keuzes geformuleerd kunnen worden. Hiermee richt u zich op schaalbaarheid en toekomstige wensen van uw netwerkinfrastructuur, en zorgt u daarmee voor een stevig fundament voor uw IT infrastructuur. Andere vragen die u uzelf kunt stellen: • Wat is de functionele behoefte? • Hoeveel gebruikers verwacht u op uw wifi-netwerk? • Op welke manier wilt u uw wifi-netwerk beveiligen? • Wordt het wifi-netwerk vooral gebruikt voor clouddiensten zoals Microsoft Office365, of wordt het netwerk juist gebruikt om veel multimedia materiaal te bekijken? • Welke eisen stelt u aan het beheer? Is de draadloze infrastructuur bedoeld om ondersteuning te bieden aan een logistiek proces of wordt de infrastructuur juist ingezet in een omgeving waarin zorg wordt verleend en dus veel persoonsgegevens verwerkt worden? Afhankelijk van de omgevingseisen zijn er inrichtingskeuzes te maken, waarbij het type organisatie bepalend is voor de uiteindelijke inrichting. Met behulp van deze keuzes kan een wifi-netwerk klantspecifiek ingericht worden. In de volgende paragrafen worden kort een viertal inrichtingsvraagstukken uitgelicht: beveiliging van het netwerk, gescheiden netwerken, beheergemak en fabrikantkeuze. Door hier vroegtijdig over na te denken, voorkomt u dat u achteraf voor nare verrassingen komt te staan. Beveiliging Beveiliging van draadloze netwerken is één van de meest spraakmakende onderwerpen. Een kenmerk van een draadloos netwerk is dat deze niet automatisch stopt bij de voordeur. Een fenomeen als drive by hacking van draadloze netwerken is reeds ruim uitgemeten in de pers. In het geval van drive by hacking wordt vanaf een nabij gelegen parkeerplaats, veelal vanuit een auto, een draadloos signaal opgepakt en wordt getracht in te breken op het draadloze netwerk. Een drive by hacker hoeft geen toeren uit te halen om fysiek in een gebouw te komen voor toegang tot de informatie. Niemand zit te wachten op vreemde personen op het netwerk. Daarom is het een must om zorg te dragen voor een goede toegangsbeveiliging tot het draadloze netwerk. Zonder in te gaan op de technische encryptie technieken zijn er grofweg drie manieren om toegang te krijgen tot een draadloze infrastructuur, namelijk door middel van wachtwoord gebruik, gebruikersnaam/wachtwoord authenticatie of door gebruik te maken van specifieke machinecertificaten. 2 Uiteraard blijft het bij het kiezen van de juiste beveiligingsmethode van belang waarvoor de uiteindelijke infrastructuur gebruikt gaat worden. Mogelijk ontstaat er een situatie waarbij oudere apparatuur of applicatiesoftware niet met de geavanceerde technieken kan omgaan en daarom een vaste toegangssleutel wordt vereist. Dit komt veel voor binnen bijvoorbeeld productie- en logistiekbedrijven waarbij onder andere gebruik wordt gemaakt van handscanners. Een centraal netwerk versus gescheiden netwerken Traditioneel werden netwerken ingericht op basis van gescheiden netwerken. Het was niet meer dan normaal om een medewerkersnetwerk aan te bieden, een gastennetwerk en bijvoorbeeld een Bring Your Own netwerk. Op alle drie de netwerken wordt een andere encryptie uitgevoerd en zijn er afwijkende instellingen. Hierdoor wordt een gescheiden netwerk onnodig complex. Daarnaast wordt bij gescheiden netwerken een draadloos netwerk extra belast op het moment dat het meerdere signalen uit moet zenden. Ook kan het zo zijn dat draadloze apparaten binnen de totale IT-infrastructuur andere rechten en plichten kennen dan een niet-draadloos apparaat. Afhankelijk van de eisen en wensen van een organisatie kan de keuze voor een gescheiden netwerken of één netwerk bijdragen in de complexiteit van de netwerkinfrastructuur. Vergeet niet dat de netwerkinfrastructuur het fundament is voor het functioneren van de ICT-omgeving. Een omgeving kan nog zo mooi zijn ingericht met de meest moderne technologie, maar zonder een stabiel fundament in de vorm van de bekabelde en draadloze infrastructuur worden de voordelen niet benut. Op basis van de gemaakte beleidskeuzes krijgen apparaten wel of geen toegang tot (een deel van) het netwerk. Een voorbeeld van een beleidskeuze is: als de afwezigheid van antivirus software gedetecteerd wordt, krijgt een apparaat toegang tot het afgesloten gedeelte van het netwerk waarbinnen het apparaat eerst de antivirus updatet, voordat opnieuw een verbinding met het netwerk tot stand wordt gebracht. Het ingestelde beleid is zowel van toepassing op de bedrade als draadloze apparaten met toegang tot het netwerk. Hierdoor kan een generiek beleid worden toegepast op de totale infrastructuur, dus ook toegang tot het draadloze netwerk. Hierdoor is het niet langer noodzakelijk om het gastennetwerk, medewerkersnetwerk en BYOD-netwerk apart uit te zenden. Iedereen Met behulp van de juiste management tooling kan een generiek beleid worden toegepast op zowel het bedrade als draadloze netwerk. kan op één netwerk inloggen, waarna men door de management tooling automatisch de juiste bevoegdheden en toegang binnen het netwerk krijgt. Uiteraard is dit slechts één van de voordelen. Het geeft wel aan dat als beveiliging naar een hoger niveau gebracht wordt, dit organisatiebreed moet gelden en niet alleen voor draadloze netwerken. 3 Beheergemak en fabrikantkeuze Het beheren van een draadloze infrastructuur vraagt specifieke aandacht doordat er meerdere facetten zijn die de werking van het wifi-netwerk kunnen beïnvloeden. Wellicht valt een access point uit waardoor er acuut een dekkingsprobleem ontstaat. Ook kan er sprake zijn van interferentie van het signaal door bijvoorbeeld een magnetron die signalen uitzendt. Doordat draadloze apparatuur tegenwoordig geen mogelijkheid meer heeft om een netwerkstekker in te pluggen, hebben dit soort verstoringen directe impact op de productiviteit van medewerkers waardoor snelle actie geboden is. Door centraal beheer van het wifi-netwerk kunnen draadloze infrastructuren eenduidig over meerdere vestigingen worden uitgerold. Veel storingen kunnen dankzij centraal beheer op afstand direct worden opgelost. Daarnaast wordt het hierbij mogelijk dat een apparaat dat reeds bekend is met een draadloos netwerk, hier automatisch op inlogt. Er wordt toegang verschaft tot het wifi-netwerk op alle vestigingen van een organisatie, wat het gebruikersgemak natuurlijk ten goede komt. In de keuze voor een fabrikant van uw wifi-infrastructuur, speelt de compatibiliteit van de gekozen producten met verschillende oplossingen en uw huidige producten een grote rol. Als u de wifi-infrastructuur inricht op basis van een specifieke fabrikant, kunt u een langdurige relatie met de fabrikant opbouwen. Daarnaast kunt u doorgaans goede prijsafspraken maken en heeft u één vast aanspreekpunt. Als u kiest voor een zogenoemde multi-vendor oplossing bent u ook bij veranderende wensen en eisen flexibel in de keuze voor een fabrikant, waarbij de invloed op reeds gedane investeringen op aanschaf, implementatie en onderhoud minimaal zijn. Beide keuzes hebben hun voor- en nadelen, die u op basis van uw toekomstverwachtingen tegen elkaar moet afwegen. Techniekkeuzes Behalve de te maken beleidskeuzes komen er ook een aantal technische aspecten kijken bij het inrichten van een wifinetwerk. Techniekkeuzes in beveiliging Wanneer u het wifi-netwerk wilt beveiligen, komt u voor een belangrijke beveiligingskeuze te staan. Er zijn grofweg drie verschillende opties om uw wifi-netwerk te beveiligen: • Wachtwoordgebruik: Op het moment dat een persoon het juiste wachtwoord bezit, krijgt men toegang. Er wordt op dat moment geen controle uitgevoerd of deze persoon ook is wie hij zegt wie hij is. Veelal wordt dit type netwerksleutel aangeduid met WEP of WPA(2) sleutels. Dit beveiligingstype wordt dikwijls bij consumenten wifi-netwerken gebruikt. • Gebruik van een specifieke gebruikersnaam en bijbehorend wachtwoord: In de meeste zakelijke wifi-netwerken wordt de Microsoft Active Directory gekoppeld aan de draadloze infrastructuur. Hierdoor moet een gebruiker zijn/ haar gebruikersnaam en wachtwoord gebruiken die ook wordt gebruikt om toegang te krijgen tot bestanden en e-mail. Indien dit account wordt geblokkeerd (bijvoorbeeld bij uitdiensttreding), is automatisch ook de toegang tot het draadloze netwerk geblokkeerd. Veelal wordt hier gebruik gemaakt van IEEE802.1X technologie. Deze standaard beschrijft de toegang op poortniveau tot bekabelde en draadloze netwerken. 4 • Optioneel kan er gekozen worden om bovenop de gebruikersnaam/wachtwoord authenticatie gebruik te maken van specifieke machinecertificaten (apparaatherkenning). Hierdoor ontstaat de verificatie op basis van iets wat je weet (gebruikersnaam en wachtwoord) en iets wat je bezit (een apparaat). Er kan met deze beveiliging niet met de inloggegevens van persoon x ingelogd worden op een apparaat van persoon y. Op deze manier kan apparatuur dat door de IT beheerorganisatie beheerd wordt, op een veilige manier worden opgenomen binnen de draadloze infrastructuur. Deze methode wordt onder andere veel toegepast bij zorginstellingen, om een extra beveiligingslaag aan te brengen en de persoonsgegevens van cliënten te beschermen. Er zijn grofweg drie manieren om toegang te krijgen tot een draadloze infrastructuur, namelijk via wachtwoordgebruik, gebruikersnaam/wachtwoord authenticatie of via apparaatherkenning. Netwerksnelheden Netwerken kennen een steeds hogere dichtheid van apparaten waardoor er steeds hogere eisen aan bandbreedte wordt gesteld. In 1997 is er een standaard gedefinieerd waarmee draadloze technieken door de diverse hardware fabrikanten eenduidig werden gebruikt, zodat uitwisselbaarheid van data mogelijk is. Er zijn hierop de afgelopen jaren vele varianten ontwikkeld vanwege de wens voor steeds hogere snelheden, voor gebruik door zowel consumenten als binnen de zakelijke markt. In 2007 werd de 802.11n standaard geïntroduceerd, welke onder andere door hedendaagse smartphones, tablets en laptops ondersteund wordt. Sinds eind 2013 is de 802.11ac Wave 1 standaard beschikbaar, die comptabel is met de n-standaard, maar wel een stuk sneller is. Met de ac-standaard is het theoretisch mogelijk om een maximale bandbreedte te behalen tot 450 Megabit tussen het draadloze apparaat en een access point. Doordat access points vaak meerdere datastromen gelijktijdig versturen en ontvangen, kunnen de theoretische snelheidswaarden van het draadloze internet twee tot drie keer zo hoog liggen dan de daadwerkelijke snelheid. Uiteraard zijn deze waarden volledig afhankelijk van het type apparaat en de achterliggende infrastructuur. De eerste 802.11ac Wave 2 access points komen nu ook mondjesmaat op de markt, die nóg sneller zijn dan de eerste versie van de ac-standaard. Bij Wave 2 lopen snelheden op tot snelheden tussen de 2.34 Gigabit en 3.47 Gigabit. Echter is de apparatuur dat op de volledige snelheid kan communiceren met een Wave 2 access point nog zeer beperkt verkrijgbaar, waardoor nog nauwelijks gebruik gemaakt wordt van deze standaard. Afhankelijk van de leverancierskeuze is het mixen van 5 Wave 1 met Wave 2 access points al wel mogelijk. Daardoor hoeft er niet zonder meer een volledige vervangingsslag plaats te vinden op het moment dat de behoefte voor nog hogere snelheden aanwezig is en het grootste deel van de apparatuur op Wave 2 werkt. Groeien naar behoefte moet één van de eisen zijn die aan de te realiseren draadloze infrastructuur wordt gesteld. Controller gebaseerde oplossingen Hedendaagse wifi-oplossingen kenmerken zich door de inzet van een zogenaamde controller. Deze controller draagt zorg voor de intelligentie in een netwerk. Controller gebaseerde systemen worden veelal ingezet om de algemene samenwerking tussen access points te bevorderen en om centraal management op de omgeving mogelijk te maken. Afhankelijk van de fabrikant zijn er uitgebreide oplossingen binnen de controller aanwezig voor aanvullende functionaliteit zoals beveiliging, centrale tunneling van alle data en externe toegang vanuit sublocaties. Controllers zijn in meerdere typen verkrijgbaar: • Hardwarematig: een aparte controller welke specifiek voor het aansturen van het draadloze netwerk wordt aangeschaft en wordt geïmplementeerd. Veelal wordt deze controller gekoppeld op de centrale core switch infrastructuur. • Softwarematig: een clouddienst van de fabrikant waarbij op basis van een licentiemodel voor de dienst wordt betaald. Zonder licentie is het access point niet bruikbaar; • Virtueel: een controller die zich binnen het access point bevindt en vanuit daar direct de overige access points aanstuurt. Vaak moet bij de initiële inrichting van een wifi-netwerk op voorhand bepaald worden welk type controller gewenst is. Wie kiest voor een oplossing van een specifieke fabrikant kan vaak gunstige prijsafspraken maken, maar is ook gebonden aan de technische doorontwikkeling van de specifieke leverancier. Dan kan de mogelijke groei van draadloze netwerken belemmeren, want in de toekomst heeft u wellicht andere behoeftes die een gewijzigde inrichting van uw wifi-netwerk vereisen. In het Gartner Magic Quadrant is goed te zien hoe de huidige markt is opgebouwd. Hieruit is op te maken dat er momenteel twee spelers aan top staan welke de meeste behoeften voor draadloze infrastructuren kunnen invullen. De oplossingen in de kwadranten Niche players en Visionaries bieden veelal een enkele draadloze oplossing aan. Op het moment dat er een keuze wordt gemaakt voor een fabrikant, dient deze bij de bedrijfsfilosofie te passen. Hierdoor hoeft u niet van fabrikant te wisselen als uw organisatie veranderende behoeften heeft. 6 Aandachtspunten bij de installatie en implementatie van een wifi-netwerk Zo eenvoudig als internet providers u doen geloven dat het gebruik van een draadloos netwerk is, zo complex kan dat zijn binnen organisaties. Rekening houdend met dekking van het draadloze netwerk, de toepassing van het netwerk, als ook het intensief gebruik maakt dat een netwerk zonder specialistische kennis niet optimaal kan functioneren. Daar waar het binnen logistiek veelal gaat om de draadloze dekking in grote hallen om bijvoorbeeld barcodes te kunnen scannen, is binnen de zorg juist veiligheid de belangrijkste eis, omdat daar veel gewerkt wordt met persoonsgegevens. Ook het aantal te ondersteunen apparaten is van groot belang. Bij de initiële inrichting dient een verwachte groei van het aantal te ondersteunen apparaten meegenomen te worden. Een schaalbare oplossing is daarbij uiteraard een must, aangezien het in ICT altijd lastig is om meerdere jaren vooruit te kijken. De op dit moment gangbare regel is om uit te gaan van drie apparaten per persoon welke al dan niet gelijktijdig in gebruik zijn. Dit lijkt veel, maar met een laptop, tablet en smartphone is dit aantal al behaald. Daarnaast zijn bijvoorbeeld smartwatches in opkomst, een gadget welke de voorkeur heeft om van een Wifi-netwerk gebruik te maken in plaats van een bluetooth verbinding. Ondanks het feit dat de tablet en laptop steeds meer versmelten tot één hybride apparaat (bijvoorbeeld de Microsoft Surface) zullen andere apparaten hun plek gaan opeisen binnen de draadloze infrastructuur. Hoe u hiermee omgaat dient u te bepalen in uw beleidskeuzes. Een ander aspect is het gebouw waarbinnen de draadloze netwerkinfrastructuur geïmplementeerd wordt. Met de bouwbesluiten van de hedendaagse bouw is het niet eenvoudig om een goed functionerend netwerk in te richten. Hoge isolatiewaarden binnen een pand zoals brandvertragingstechnieken, komen wel het comfort en veiligheid van een gebruiker van het pand ten goede, maar gaan meestal ten koste van de kwaliteit van een draadloze netwerkinfrastructuur. Daarom moet aan de hand van deze factoren onder andere het aantal access points bepaald worden. Netwerkprojectering Als we over een draadloos netwerk praten gaat het veel over de access points. Om een goed functionerend netwerk te kunnen implementeren is het van belang om te bepalen waar deze access points dienen te worden gemonteerd en welke aantallen gewenst zijn. Dit proces wordt de netwerkprojectering genoemd. Met een netwerkprojectering wordt een prognose gemaakt van het aantal benodigde access points. Deze netwerkprojectering is samen met een netwerkmeting het meest belangrijke onderdeel en ook gelijk het meest specialistische onderdeel in een wifi-project. Er wordt een projectering gemaakt op basis van de bouwtekeningen van het pand, waarbij rekening wordt gehouden met het gebruikte materiaal van bijvoorbeeld de muren. Er wordt hiermee een blauwdruk gemaakt van de in te richten draadloze infrastructuur, waarbij direct wordt ingezoomd op de specifieke eisen voor het wifi-netwerk. Eén van de belangrijkste factoren is het aantal ruimten binnen een pand waar een hoge concentratie van mobiele apparaten is. Een vergaderzaal is één van de typische voorbeelden, waaruit blijkt dat het belang van een goede draadloze netwerkinfrastructuur groot is. Daarnaast kan het grote oppervlakte van buitenruimtes/terreinen een belangrijke rol spelen bij de inrichting van een wifi-netwerk. 7 Meten is weten De gestelde eisen en wensen aan het nieuwe draadloze netwerk zijn in kaart, de verwachtingen helder en een netwerkprojectering is gemaakt. Tijd om de apparatuur te bestellen en te implementeren! Het klinkt logisch, maar dat is het niet. De wifi-projectering is slechts een theoretische uitwerking met een redelijke vorm van zekerheid. Echter heeft elk pand haar eigen unieke kenmerken en toepassingen. Denk hierbij aan aanwezige staalconstructies in een pand, toepassing van glas, het type binnenmuren en de gebruikte isolatie. Al deze materiaalkeuzes hebben directe invloed op de kwaliteit van het draadloze netwerksignaal. Laat daarom de projectering toetsen in de praktijk door een netwerkmeting uit te voeren. Na een netwerkmeting loopt de slagingskans op tot meer dan 90% om een goede draadloze infrastructuur geïmplementeerd te krijgen. Meten is weten! Tijdens een netwerkmeting wordt de beoogde netwerkapparatuur ingezet waarbij één of meerdere specialisten met mobiele apparatuur door het pand lopen om de kwaliteit van het signaal in alle ruimten te toetsen. Met de inzet van specialistische software wordt vervolgens een rapport opgesteld waarin de praktijksituatie wordt weergegeven. Daarna kan beoordeeld worden of de eerder opgestelde theoretische netwerkprojectering het beoogde resultaat in de praktijk gaat opleveren. Hierbij wordt ook rekening gehouden met mogelijke interferentie en andere dekkingsproblemen. Na uitvoer van een meting loopt de slagingskans op tot meer dan 90% om een goed functionerende draadloze infrastructuur geïmplementeerd te krijgen. De kosten van een meting wegen meestal niet op tegen de kosten die achteraf gemaakt moeten worden om een infrastructuur aan te passen, als blijkt dat de dekking niet goed is. Het credo meten is weten gaat dan ook zeker op bij de implementatie van een draadloze netwerkinfrastructuur. Installatie Het is tijd voor de installatie. Wellicht dat deze stap als meest eenvoudig wordt gezien tijdens trajecten. Toch dient men er wel bewust van te zijn dat de montage en het functioneren van de access points afhankelijk is van de gebruikte materialen en de kwaliteit van de installateur. Netwerkkabels kunnen beter niet direct vanuit een patchruimte / switch aangesloten worden op het access point. Deze methode werkt bij initiële installatie goed, maar kan in de praktijk storingsgevoelig zijn doordat er veelal gebruik wordt gemaakt van kabels waarop de connector handmatig is aangesloten (gekrompen). Als het krimpen van de kabels niet goed wordt uitgevoerd, ontstaan al snel onverklaarbare netwerkproblemen. Doordat netwerkbekabeling een minimale gebruiksduur kent van 10 jaar en langer, is bezuiniging op deze bekabeling en de installatie hiervan over het algemeen niet rendabel. 8 Samenvatting Onder invloed van de grote vlucht van internet blijft wifi winnen aan populariteit. Daarnaast neemt het aantal devices op de werkvloer dat gebruik maakt van uw wifi-netwerk toe. Hoe gaat uw organisatie daar mee om? Dit zijn onder andere keuzes op het gebied van netwerkbeveiliging, een gescheiden of ongescheiden netwerk nemen, de invulling van beheer en voor welk type fabrikant u kiest. Door de tijd te nemen voor het samenstellen van een gedegen plan met behulp van input van specialisten, voorkomt u dat u in de valkuilen stapt die de implementatie van draadloze infrastructuren complex maakt. Ook krijgt u hierdoor gelijk een beeld over de realisatie van de toekomstige situatie. Daarbij moet u ook rekening houden met de ontwikkelingen op het gebied van netwerksnelheden, zodat op het moment dat de apparaten werken op een hogere snelheidsstandaard, het netwerk daar op aangepast kan worden (groeien naar behoefte). Tevens moet er bepaald worden of de accespoints op basis van een hardware-, software- of virtuele controller worden ingericht. Als deze stap gezet is, kan men overgaan op de implementatie en installatie van een wifi-netwerk. Enkele factoren die invloed hebben op de implementatie en installatie van een wifi-netwerk zijn de dekkingsgraad, het aantal en type apparaten en gebouwkenmerken. Om deze factoren te testen, wordt een netwerkprojectering gemaakt. Dit is een theoretische indeling van het wifi-netwerk. Op basis van deze projectering wordt er een netwerkmeting uitgevoerd, waarbij het wifi-signaal getest wordt in de praktijk. Immers, meten is weten. Als alles getest is, volgt de laatste stap: installatie. Het belang van een goede installatie is groot, het kan bepalend zijn voor de stabiele werking van een wifi-netwerk. Over de auteur - Hendry Scholing Hendry Scholing werkt als Solution Architect bij Unica Schutte ICT. Met 20 jaar ervaring in ICT adviseert hij de relaties van Unica Schutte ICT bij de inrichting van clouddiensten en implementatie en optimalisatie van (draadloze) netwerkinfrastructuren. Als landelijk opererende ICT-dienstverlener verzorgt Unica Schutte ICT de complete ICT-keten op het gebied van levering, implementatie, beheer en onderhoud van telecom- en ICT-infrastructuren. Meer informatie vindt u op www.unicaschutte-ict.nl. Deze whitepaper is mede tot stand gekomen dankzij: 9