persbericht

DIENST COMMUNICATIE
UNIVERSITEITSHAL
OUDE MARKT 13 B-3000 LEUVEN
____________
PERSBERICHT
LEUVEN,
KATHOLIEKE
UNIVERSITEIT
LEUVEN
26 10 2010
__
K.U.LEUVEN - PROSPERITY
ONDER EMBARGO TOT DINSDAG 26 OKTOBER 2010, 17:00U.
KEPLER MEET DE POLSSLAG VAN VERRE STERREN
Steven Bloemen van het Instituut voor Sterrenkunde van de K.U.Leuven stelt vandaag zijn onderzoek
voor, naar aanleiding van een bijzondere persconferentie in Aarhus (Denemarken). NASA nodigt de
internationale pers uit om kennis te nemen van belangwekkende resultaten van de Kepler-missie. Deze
maand verschijnen in vakbladen verscheidene wetenschappelijke artikels gebaseerd op observaties
van Kepler.
__
In samenwerking met collega’s uit binnen- en buitenland, analyseerde Steven Bloemen Keplerobservaties van een sterrenduo (een dubbelster) dat om elkaar heen cirkelt met een periode van
minder dan tien uur. Eén van de twee is een zogenaamde witte dwerg, een ster aan het einde van haar
leven die maar weinig licht meer uitzendt. Bij de andere ster, die veel groter is, meet Kepler een verschil
in lichtintensiteit wanneer ze naar ons toe beweegt ten opzichte van wanneer ze van ons weg beweegt.
Dit verschijnsel staat bekend als ‘Doppler beaming’. Het verschil is slechts 0,2 % van de intensiteit,
maar de uiterst nauwkeurige waarnemingen van de Kepler-satelliet laten toch toe om de snelheid van
de beweging van de ster rechtstreeks af te leiden uit de grootte van het effect.
“Dankzij Kepler kunnen we helderheidsvariaties van sterren veel nauwkeuriger waarnemen dan
mogelijk is met telescopen op aarde en dat liet ons toe om uit het subtiele effect van Doppler beaming
rechtstreeks de snelheid van de ster in haar baan af te leiden. We hebben deze snelheid ook via de
meer gebruikelijke manier, spectroscopie, gemeten en vonden net als uit de analyse van de Keplerdata
een snelheid van ongeveer 600.000 kilometer per uur”, zegt Steven. Uit de snelheid van de sterren in
hun baan kan de massa van de sterren worden afgeleid, zodat de onderzoekers er bijvoorbeeld zeker
van kunnen zijn dat het eerste object een witte dwerg is en geen planeet: het object is ongeveer even
groot als de aarde maar heeft een massa die 60% van die van de zon bedraagt, wat veel te zwaar is
voor een planeet. De tweede ster is een heel ander type ster, met een temperatuur aan de oppervlakte
van 35.000 graden Celsius, en een diameter van 20 keer die van de aarde.
Tijdens de persconferentie aan de Aarhus Universiteit worden nog andere resultaten aangekondigd op
basis van Keplerdata. Katrien Kolenberg van het Institute of Astronomy in Wenen, die als alumnus ook
nauwe banden heeft met het Leuvense Instituut voor Sterrenkunde, bestudeerde de Keplerdata van
een exotische ster, RR Lyrae. Dat is de typester van een klasse ‘mysterieuze’ pulserende sterren
waarvan de helderheid met een factor twee varieert over een periode van enkele uren. Deze sterren
hebben een constante verhouding tussen hun intrinsieke helderheid en de periode waarmee ze
pulseren, zodat we hun positie en afstand goed kunnen schatten. Om die reden worden de RR
Lyraesterren wel eens de vuurtorens van het universum genoemd. Na enkele maanden ononderbroken
PERSDIENST K.U.LEUVEN
TEL. 016/32 40 08 – 0475/87 40 08
E-mail: [email protected]
Web: http://www.kuleuven.ac.be/nieuws/
BLAD NR.
2
ONS KENMERK
LEUVEN,
waarnemingen van RR Lyrae met Kepler hebben de astronomen al vibratiepatronen waargenomen die
met een eeuw observaties van op de grond niet gevonden werden. Met technieken die lijken op wat
seismologen doen om de binnenkant van de aarde te bestuderen op basis van aardbevingen, trekken
de onderzoekers conclusies over de interne structuur van de ster.
Gelijkaardige technieken worden gebruikt bij de studie van ‘rode reuzen’, sterren van het type van de
zon die aan het einde van hun bestaan gekomen zijn. Dankzij de Keplerdata heeft een internationaal
team onder leiding van de Leuvense astronoom Joris De Ridder, op basis van oscillaties in helderheid,
nauwkeurig de massa en de afmetingen kunnen bepalen van talrijke rode reuzen. De kwantiteit en de
kwaliteit van de metingen resulteert in een helder beeld van de rode reuzen in ons melkwegstelsel.
__
__
Kepler is een satelliet van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA, gelanceerd op 6 maart 2009,
met de bedoeling op zoek te gaan naar planeten van het type van de aarde rond andere sterren. De
satelliet is uitgerust met een gigantische digitale camera, die permanent de helderheid meet van meer
dan 150.000 sterren. Kepler spoort zogenaamde ‘transits’ op, die optreden wanneer een planeet voor
een ster passeert zodat de helderheid even afneemt. Kepler meet echter alle mogelijke variaties in
helderheid, ook deze die worden veroorzaakt door andere fenomenen, zoals de natuurlijke pulsaties
van sterren. Die grote hoeveelheid data zijn een goudmijn voor onderzoekers die eigenschappen van
objecten in de ruimte willen bestuderen.
Observaties vanuit de ruimte, met satellieten zoals Kepler, Herschel en Corot, sturen continu grote
hoeveelheden data van een buitengewone kwaliteit naar de aarde. Waar de astronomen vroeger
aangewezen waren op enkele uren observeren bij nacht, op voorwaarde dat er geen wolken waren,
kunnen nu vanuit de ruimte sterren continu waargenomen worden. De laatste jaren zijn er verschillende
satellieten gelanceerd met meettoestellen, die de hooggespannen verwachtingen van de onderzoekers
ruimschoots inlossen en sterrenkundig onderzoek in een stroomversnelling brengen.
Meer informatie: [email protected] -- +32 494 240689
Meer informatie over het Europese project PROSERITY: http://www.ster.kuleuven.be/PROSPERITY
Meer algemene informatie over de resultaten van de sterrenkundigen die Keplerdata analyseren:
http://astro.phys.au.dk/KASC/