vragen over stomazorg

vragen over stomazorg
Goede stomazorg is veel meer dan ‘een beetje knippen
en plakken’. Stomaconsulente Chantal Tielemans zette
de meest voorkomende vragen van zowel patiënten als
(thuis)verpleegkundigen op een rij.
tekst:
Chantal Tielemans,
stomaconsulente en
hoofdverpleegkundige in UZ Gent (B),
Alexia Hageman
fotografie:
Ton Borsboom
1. Wat kan ik doen als de stomaplaat losraakt?
Probeer in de eerste plaats de oorzaak
van het loslaten te achterhalen. Vaak is
de opening in de plaat rond de stoma te
ruim geknipt, waardoor er ontlasting of
urine kan gaan lekken.
Tips:
- De stoma heeft twee maanden na de
operatie pas zijn definitieve vorm.
Meet de stoma daarom twee keer per
week op.
- Knip de stomaplaat op de juiste grootte. De opening moet 1 á 2 millimeter
groter zijn dan de diameter van de
stoma.
- Gebruik eventueel stomapasta. Dit
voorkomt lekkage van ontlasting of
urine waardoor de plaat losraakt (zie
ook 2).
- Het kan helpen om een gaasje, tandartstampon of een stukje opgerold
toiletpapier in de stoma te plaatsen
gedurende het aanbrengen van de
stomaplaat. Zo voorkom je dat er tijdens het aanbrengen ontlasting of
urine lekt. De handigste tijd voor het
verzorgen van een ileostoma is ’s ochtends voor het ontbijt, want dan is de
spijsvertering nog niet op gang.
- Als een patiënt chemo- of radiotherapie heeft, verandert de samenstelling
24
24-26_Stomazorg.indd 24
van de huid. Deze droogt meestal uit
en herstelt trager, omdat de chemotherapie niet alleen de kankercellen
aantast, maar ook de gezonde cellen.
De stomaplaat hecht dan minder goed
op de huid. Bij deze patiënten kun je
de huid beschermen met een Cavilonspray, barrièrecrème of tissues op
siliconenbasis. Daarnaast kun je middelen aanbrengen om de kleefkracht
van de plaat vergroten, bijvoorbeeld
benzoëtinctuur, Adhesive spray ®
(Hollister) of Comfeel® beschermfilm
(Coloplast).
- Patiënten die langdurig corticosteroiden of antibiotica gebruiken, hebben vaak een dunne perkamentachtige huid. Ook hierbij kun je de huid
beschermen met bovengenoemde
producten.
2. Wat doe ik bij lekkage bij een
verheven, vlak of teruggetrokken stoma?
Kijk naar de achterkant van de plak als
je deze verwijdert om te zien waar het
lekken plaatsvindt. En stel jezelf een
aantal vragen. Is de stoma verheven,
vlak of teruggetrokken? Een verheven
stoma steekt ongeveer één á twee centimeter uit boven de huid. Dat is normaal en de meest ideale situatie. Een
vlak of teruggetrokken stoma is minder
ideaal, want dan is de kans groter dat er
ontlasting of urine onder de plaat door
kan kruipen. Dit ontstaat soms na de
operatie of door een breuk, hechtingen
of gewichtstoename. Ook bij een stoma
naast een naad of litteken, net onder de
ribbenboog, nabij de heupkam of in een
huidplooi kan lekkage optreden. Een
juiste plaatsbepaling preoperatief kan
veel problemen voorkomen (zie kader).
Tips:
- Een vlak of teruggetrokken stoma kan
vaak goed verzorgd worden met een
eendelig systeem omdat dat de contouren van het lichaam goed volgt.
Een tweedelig systeem is over het
algemeen iets minder flexibel.
- Bij een vlak of teruggetrokken stoma
kun je rondom de stoma een stomapasta aanbrengen. Holtes naast de
stoma of huidplooien kunnen hiermee goed worden opgevuld. Laat de
patiënt in zithouding komen zodat
deze holtes en huidplooien net zichtbaar worden. Met een nat gaasje kun
je de pasta uitsmeren zodat je een
egaal oppervlakte krijgt. Let erop dat
pasta’s meestal alcohol bevatten (in
tegenstelling tot de strips of wiggen)
wat de eerste momenten een prikkelend effect op de huid kan geven.
- Gebruik een convexe (niet vlakke)
plaat als het lekken niet stopt. De convexe plaat drukt de huid naar beneden en daardoor komt de stoma naar
boven. In België is het gebruik van
convexe platen de laatste jaren sterk
toegenomen. Convexe platen zijn
duurder en niet altijd nodig. Nadeel is
dat ze vaak stug zijn en oncomfortabel
zitten. Er kunnen ook drukplekken
nursing - april 2007
28-03-2007 08:56:21
- Stomapoeder kan de huid helpen herstellen. Breng het alleen aan op de
geïrriteerde plek en verwijder overtollig poeder, want te veel poeder vermindert de kleefkracht van de plaat.
Als je de achterkant van de plak iets
bevochtigt op de plek waar het poeder
zit, hecht deze nog beter.
- Was de huid rond de stoma met zuiver water, liefst zonder zeep of met
een neutrale zeep. Veel mensen vinden het ook prettig om te douchen
zonder plak.
- Eventueel kun je (tijdelijk) een eendelig systeem vervangen door een tweedelig systeem. Op die manier hoef je
de plak niet steeds te wisselen en dat
geeft de huid meer rust.
ontstaan. Wel komen er steeds meer
soepele eendelige convexe plakken in
de handel.
- De plaat kan ook goed op de plaats
blijven door er een extra gordel aan te
bevestigen. Aan de plaat of het zakje
zitten oogjes waar de gordel aan vastgemaakt kan worden. Meestal is dit
echter niet zo comfortabel voor de
patiënt.
3. Hoe verzorg ik een geïrriteerde
huid rond de stoma?
Een ileo- of urostoma zal door de bijtende samenstelling van dunnedarm-
sappen of urine vlugger huidirritatie
veroorzaken dan een colostoma. Een
veel voorkomende fout bij irritatie van
de huid is het te groot uitknippen van
de kleefplaat rondom de stoma. Het
gevolg is dat het geïrriteerde gebied
nog groter wordt en de stomaplaat ook
sneller loslaat. Vaak is het aanbrengen
van de plaat hierdoor alleen al een
moeilijke opgave.
Tips:
- Knip de stomaplaat op de juiste stomagrootte. De opening moet 1 à 2
millimeter groter zijn dan de diameter
van de stoma.
4. Moeten mensen met een stoma
zich aan een dieet houden?
In principe niet. Wel is het zo dat voeding de ontlasting beïnvloedt. Maar
strenge voedingsbeperkingen hebben
geen enkele zin, zeker als maar een
klein deel van het colon is weggenomen, zoals bij een colostoma. Denk
eraan dat rauwe groenten minder goed
verteren dan gekookte groenten. De
rauwe groenten komen dan onverteerd
in het zakje terecht. Bij fruit heeft rijp
fruit de voorkeur. Noten kunnen de
stoma blokkeren. Stomapatiënten met
een ileostoma verliezen meer vocht.
Het drinken van 1,5 tot 2 liter vocht per
dag is dan ook sterk aanbevolen.
Tips:
- Het advies is om veel water te drinken, maar andere vloeistoffen zijn
ook goed. Het gaat om het totaal
aan vocht. De boodschap kan dan
zijn: ‘drink per dag tien bekers (koffie, soep, tomatensap, melkdranken
en eventueel een glaasje wijn of bier.
Drink geen donkere bieren van hoge
gisting, want dat geeft schuimende
ontlasting) en een halve liter water ➔
Congres over stoma en
incontinentie
Vanwege de vele vragen rondom stoma en
incontinentie organiseert Nursing op 8 mei
2007 Het Stoma- en incontinentiecongres.
Locatie: De Reehorst te Ede. Surf naar de
website en schrijf je in! www.stoma-incontinentiecongres.nl
april 2007 - nursing 25
24-26_Stomazorg.indd 25
28-03-2007 08:56:23
extra.’ Dat klinkt al heel anders dan
‘drink twee liter water per dag’. Je
kunt de patiënt ook het advies geven
om elke keer na het legen van het
zakje een glas water te drinken.
- Bij vochtverlies is het belangrijk het
tekort aan zouten in de gaten te houden. Zouten houden het vocht in het
lichaam. Gebruik anders (in overleg
met de arts) extra zout in de voeding
(bouillonblokjes, tomatensap, een
zakje zoute chips, gerookt vlees en
gerookte vis). Als dit niet helpt kan
ORS (Oral Rehydratation Salts) uitkomst bieden. In extreme gevallen
(bijvoorbeeld bij warm weer) zal de
patiënt intraveneus een zoutoplossing
De juiste plaatsbepaling voor
een stoma
Om late complicaties zoals een parastomale hernia
tevoorkomen
is een juiste
plaatsbepaling erg
belangrijk. Meestal
is het de stomaverpleegkundige die
de plaats van de stoma
bepaalt, maar de arts blijft
altijd eindverantwoordelijk.
Een van de manieren om de plaats voor een
stoma te bepalen, is om een lijn te trekken van de navel naar de heupkam, van de
heupkam naar de pubis en van de pubis
naar de navel. Op die manier krijg je een
driehoek. Het centrum van die driehoek is
de beste plaats voor de stoma. Deze plaatsbepaling geldt in principe voor ieder stoma:
ileo-, uro- en colostoma.
Andere aandachtspunten:
- De ideale stomaplaats is een gebied van
zeven bij zeven centimeter.
- Het postuur van de patiënt (bij dikke mensen is het niet handig de stoma laag op de
buik te plaatsen, bij een vrouw met hangende borsten juist weer wel).
- Het beroep (bij een chauffeur kan een vol
stomazakje in de lies veel ergernis geven).
- Kleedgewoontes (houd rekening met de
hoogte van broek- of rokband, deze mag
niet drukken op de stoma zelf).
- Slaappositie.
26
24-26_Stomazorg.indd 26
toegediend moeten krijgen. Gebruik
de slogan: ‘Vier uur: Cup-a-Soup’!
- Let op voldoende vezelinname. Sommige mensen denken dat bruin brood
niet goed is bij diarree en dat wit
brood dan de voorkeur heeft. Dat
hoeft niet. De patiënt heeft vezels
nodig en mag gerust bruin brood eten
bij diarree (liefst geen volkoren- of
meergranenbrood omdat de granen
hierin niet verteren).
5. Hoe kan ik vervelende geurtjes
maskeren en/of helpen voorkomen?
Het komt vaak voor dat een patiënt
vindt dat hij naar ontlasting ruikt, terwijl de omgeving niets ruikt. Dat kan
voor een deel psychisch zijn, maar het
is logisch dat er geuren ontsnappen bij
het verversen van het stomazakje of de
-plaat. Dit kan de patiënt als erg vervelend ervaren, zeker omdat de bron van
de geur zich ‘onder zijn neus’ bevindt.
Tips:
- Stel de patiënt gerust en benoem dat
het vaker voorkomt dat patiënten het
idee hebben ontlasting te ruiken terwijl dit niet zo is.
- Er bestaan producten die in het stomazakje kunnen worden gebracht en de
geur wegnemen, bijvoorbeeld carbo
absorbens (actief koolstof), Ostobon®
poeder (Coloplast) of NodorS-druppels
(Dansac). Actief koolstof kleurt de ontlasting zwart en neemt de geur op.
- Adviseer de patiënt de voeding aan te
passen. Raad hem aan producten die
extra gassen en geuren geven te vermijden, zoals ui, koolsoorten, prei,
knoflook, peulvruchten, vis, eieren,
bepaalde kaassoorten of sterk gekruide voeding.
6. Wat moet er aan materialen op
het recept van de patiënt staan?
Na de operatie en de ziekenhuisopname kan de grootte van de stoma nog
veranderen. Vaak gaat de patiënt huiswaarts met de materialen die hij in het
ziekenhuis heeft gekregen. Die materialen kunnen twee weken later niet
meer toereikend zijn. In België krijgen
stomapatiënten in de toekomst mogelijk een persoonsgebonden budget en
zal de verzekering de materialen niet
meer allemaal vergoeden. Om materiaaloverschot te voorkomen en kosten
te besparen is het daarom belangrijk
om niet meer materiaal aan te schaffen
dan strikt nodig is.
Tips:
- Bestel niet te veel materiaal gedurende de eerste periode en verander
de materialen niet ‘zomaar’. Voorkom
dat de thuisverpleegkundige of bandagist het materiaal verandert of extra
hulpmiddelen bijvoegt die veel geld
kosten, maar eigenlijk niet altijd nodig
zijn. Het beste is de patiënt terug te
sturen naar de stomaconsulente van
het ziekenhuis. De medische achtergrond en toestand van de patiënt zijn
daar het best bekend.
- Het is nuttig om de patiënt testmaterialen mee te geven zodat hij kan proberen welke het beste bij hem passen.
- Het aantal tijdelijke stoma’s is de laatste jaren flink gestegen. Een voorschrift geldt nu gemiddeld drie maanden. Maar een tijdelijk stoma wordt
meestal opgeheven na zes tot acht
weken. Laat de arts dus een recept
schrijven voor een periode van twee
maanden zodat overconsumptie
wordt vermeden.
In Nederland wordt in het ziekenhuis
een keuze gemaakt voor het materiaal.
Soms wordt dit poliklinisch nog aangepast. De meeste patiënten krijgen hun
spullen van een medische speciaalzaak
en krijgen hiervoor een doorlopende
machtiging. Meestal bestelt de stomaverpleegkundige of de afdelingsverpleegkundige het materiaal voor ongeveer
een maand. De patiënt zorgt zelf voor de
vervolgbestelling. De verpleegkundige
bestelt alleen de basale materialen: plakken met zakjes, gaasjes, afvalzakjes en
een schaartje. Per patiënt wordt gekeken
of er aanvullende materialen nodig zijn.
Medische speciaalzaken leveren doorgaans snel, zodat het niet nodig is om
grote voorraden aan te leggen. ■
Met dank aan Jacqueline Cornelissen, consulent stomazorg,
Canisius-Wilhelmina ziekenhuis Nijmegen.
Meer informatie over stomazorg:
- www.stomavlas.be
www.nursing nl
> dossiers > overige > incontinentie en stoma
- www.stomaatje.nl
nursing - april 2007
28-03-2007 08:56:25