Theorie wondzorg - Wondzorg Limburg

Theorie wondzorg:
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten
1 Anatomie en fysiologie van de
bloedvaten, lymfe en huid.
1.1 Bloedvaten
Arteriën en venen hebben dezelfde opbouw
en bestaan uit 3 lagen:
• de tunica intima,
• tunica media
• tunica adventitia.
De tunica intima is de
binnenste laag en
bestaat uit
endotheelcellen. De endotheelcellen in deze laag zijn in staat veranderingen waar
te nemen zoals druk, zuurstofgehalte en bloedstroom. Om dit optimaal te houden
kunnen de endotheelcellen bepaalde factoren produceren.
De middelste laag, tunica media, bestaat uit gladde spiercellen en collageen.
Arteriën dicht bij het hart hebben in de media ook veel elastische vezels. Het
collageen zorgt voor stevigheid en tegelijkertijd elasticiteit.
De buitenlaag (tunica adventitia), bestaat uit dun fibreus bindweefsel,
vaatnetwerk dat het bloedvatweefsel van bloed voorziet, lymfevaten en
zenuwen. De verschillende lagen worden gescheiden door elastische
membranen.
1
30-8-2012
Theorie wondzorg:
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten
Een ader of vene is een soort bloedvat dat zorgt voor de terugvoer van het bloed richting het hart. Het
bloed stroomt hier rustiger dan in een slagader en
onder lage druk. (Aders zijn wijder dan arteriën van
dezelfde vertakkinggeneratie, en er zijn er ook vaak
meer van). De wanden van aders zijn minder dik dan
die van slagaders, omdat de druk in aders veel lager
is.
Aders liggen vaker aan de oppervlakte van het
lichaam, terwijl slagaders meestal veel dieper liggen.
Veel aders hebben terugslagkleppen die ervoor
zorgen dat het bloed niet de verkeerde kant op
stroomt. De aders bevatten zuurstofarm bloed,
behalve de longader(venae pulmonalis). De longader leidt namelijk het bloed terug van de longen
naar het hart en bevat zuurstofrijk bloed.
1.2 Het Lymfvaatstelsel
Het lymfvaatstelsel bestaat uit een netwerk van lymfvaten, lymfatisch weefsel en groepjes
boonvormige lymfklieren. De lymfvaten absorberen vocht (lymfe) uit de lichaamsweefsels en geven
het aan het bloed af zodat de vochtbalans van het lichaam gehandhaafd blijft. De lymfe wordt door de
lymfklieren gefilterd. lymfklieren zitten vol met een bepaald soort witte bloedlichaampjes, lymfocyten
genoemd. Lymfocyten worden voornamelijk in het beenmerg geproduceerd en helpen het lichaam
tegen infectie te beschermen.
1.2.1 Doorsnede van een lymfvat
Lymfvaten hebben dunne wanden waardoor vocht, dat lymfe wordt genoemd, uit de omringende
weefsels de vaten in kan stromen. De lymfe stroomt door de vaten door de samentrekking van
spieren. In de vaten zitten kleppen om terugstromen te voorkomen.
1. LYMFVATWAND: Dunne, gespecialiseerde wanden laten wel vocht
naar binnen, maar niet naar buiten
2. KLEP: De klep gaat open (zoals op de foto) om de lymfe door te
laten en sluit om terugstromen te voorkomen
1.2.2 Lymfatisch weefsel in een klier
Deze microscopische opname toont een fijn, vezelig netwerk
van lymfatisch weefsel. In het netwerk zitten witte
bloedlichaampjes, die een sleutelrol in het immuunsysteem van
het lichaam spelen.
1. Vezelig weefsel
2. Wit bloedlichaampje
2
30-8-2012
Theorie wondzorg:
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten
1.2.3 Een lymfklier
De stroom lymfe vertraagt als hij door de nauwe kanaaltjes in de lymfklier beweegt. Door de vertraging
hebben de macrofagen de tijd om ziektekiemen uit de lymfe te filteren.
.
1. Klep
2. Toevoerend lymfevat: Er komen talrijke
lymfvaten op een lymfklier uit
3. Sinus
4. Macrofaag: Dit witte bloedlichaampje
stulpt zich om lichaamsvreemd en dood
materiaal heen en vernietigt het
5. Kapsel: De lymfklier is omgeven met
vezelig weefsel
6. Slagader
7. Ader
8. Afvoerend lymfevat: De gefilterde lymfe
wordt door dit ene vat afgevoerd
9. Kiemcentrum: Dit gebied bevat witte
bloedlichaampjes die lymfocyten worden
genoemd
3
30-8-2012
Theorie wondzorg:
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten
1.2.4 Het lymfvaatstelsel (structuur)
1) Elleboogklier
2) Okselklieren: Deze klieren
filteren lymfe uit armen en
borsten
3) Vena subclavia: Deze ader, die
naar het hart leidt, ontvangt
gefilterde lymfe van de borstbuis
en andere lymfvaten
4) Milt: Dit is het grootste
lymforgaan, waar veel
lymfocyten (witte
bloedlichaampjes) hun werk
doen en waar tevens ‘oude’
bloedcellen uit het bloed worden
gefilterd.
5) Plaques van Peijer: Gebieden
met lymfatisch weefsel in de
darmen worden plaques van
Peyer genoemd
6) Klier van Rosenmüller: Deze
klier filtert lymfe uit het
onderlichaam
7) Knieklieren: Deze klieren achter
de knieën filteren lymfe uit benen
en voeten
8) Lymfvat: Talrijke lymfvaten
vervoeren lymfe van de weefsels
naar de hoofdlymfvaten via
lymfklieren
9) Cisterna Chyli: Dit lymfvat, dat
versmalt en overgaat in de
borstbuis, ontvangt lymfe uit het
onderlichaam
10) Borstbuis (Ductus Thoraticus):
Dit hoofdvat ontvangt lymfe van
de meeste lymfvaten
11) Schhildklier: De schildklier
produceert belangrijke witte
bloedlichaampjes
12) Rechter lymfbuis: Deze buis
ontvangt gefilterd lymfe van de
rechterarm en het rechterdeel
van het bovenlichaam
13) Halsklieren: Hier wordt lymfe uit
hoofd en hals gefilterd
4
30-8-2012
Theorie wondzorg:
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten
1.3 De huid
1.3.1 De opperhuid of epidermis
Deze bovenste huidlaag wordt elke maand vervangen en is ongeveer 0,1mm dik.
De opperhuid bestaat uit :
Verhoorningslaag,
Deze bestaat uit 3 lagen:
-hoornlaag
-heldere laag
-korrellaag
De verhoorningslaag bestaat uit dode cellen.
Naarmate de cellen meer naar de oppervlakte schuiven
worden ze meer afgeplat en bevatten ze geen kermen meer.
De hoornlaag bevat dan ook afgeplatte dode cellen zonder
kern, die gemakkelijk loslaten en constant door
nieuwgevormde cellen worden afgestoten.
Als deze hoornlaag abnormaal dik is spreekt men van eelt.
Kiemlaag
Deze bestaat uit 2 lagen:
-stekelcellenlaag
-basale laag
De kiemlaag bestaat uit levende cellen.
De basaallaag zijn levende opperhuidcellen die gevoed
worden vanuit de lederhuid. (De opperhuid bevat geen
bloedvaten)
De cellen veranderen van uiterlijk (meer hoekig en stekelige
verbindingen met de anderen cellen) en worden dan
stekelcellen genoemd.
Het duurt 28 dagen voordat een cel van de kiemlaag is opgeschoven
1.3.2 De lederhuid of dermis
De lederhuid of dermis bestaat uit de:
papillaire laag en de reticulaire laag
De papillaire laag vormt een gegolfde overgang met de opperhuid. In de papillen die zo gevormd
worden zitten bloedvaten, zenuwen en lymfevaten.
De papillaire laag= losmazig bindweefsel (collageen en elastinevezels)
De reticulaire laag =stevig netwerk van parallel gerangschikte collageen en elastinevezels
Deze laag zorgt voor de nodige stevigheid en elasticiteit van de huid.
In de dermis bevinden zich kleine bloedvaten, lymfevaten, zenuwuitlopers, zintuigcellen voor koude,
warmte, tastzintuig, haarfollikels, talgklieren, zweetklieren.
De afvoerbuizen van talgklieren, zweetklieren en haarfollikels doorboren de opperhuid.
De haarfollikels, talgklieren en zweetklieren vormen een reservoir van waaruit na een verwonding
epitheel kan groeien.
5
30-8-2012
Theorie wondzorg:
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten
1.3.3 Onderhuids bindweefsel
Kenmerkend van deze huidlaag is het gemis van een scherpe begrenzing, het vetdepot dat dient voor
isolatie van warmte.
Bij vermindering van vetreserves en afhankelijk van de plaats kan een zeer
beweeglijke verbinding ontstaan tussen de huid en de onderliggende structuren bv botdelen (stuit,
hielen)
Hierdoor is er een verhoogde kans op beschadiging van de bloedvaten die dwars door de
onderhuid de dermis van voeding voorzien.
Dit is vaak een probleem bij wat oudere mensen.
Huid direct op bot samen met schuifkrachten geeft een afscheuring van onderhuids bindweefsel en
bloedvaten; dus decubitus
1.4 Functies van de huid
1.4.1 Barrière functie
De huid vormt door de aaneengesloten ligging van de epitheelcellen een ondoordringbare laag
Door talg en zweet is de huid voor veel niet tot de eigen flora gerekende huidbacteriën onleefbaar
De huid schilfert af waardoor micro-organismen worden verwijderd
Op de huid zijn reeds eigen bacteriën aanwezig, die laten geen ruimte toe voor nieuwkomers. Samen
met het transpiratievocht vormen (huid)bacteriën de
zuurgraad v/d huid=bescherming tegen pathogene micro-organismen.
• Na elke verwonding,ongeacht klein of groot treedt besmetting op van het
onderliggend weefsel.
1.4.2 Temperatuurregeling
De lichaamstemperatuur wordt beïnvloed door kippenvel en transpiratie.
Door kippenvel vormt er zich een lucht isolerende laag tussen de haartjes.
Door verdamping van het transpiratievocht wordt warmte aan het lichaam
onttrokken.
1.4.3 Uitscheiding
Transpiratievocht bevat zouten en afbraakproduct
1.4.4 Zintuigen
De receptoren in de huid zijn de waarnemers voor koude, warmte druk, tast en pijn.
1.4.5 Vitamineproductie
Door het inwerken van zonlicht op de huid, wordt er vitamine D geproduceerd. Deze vitamine draagt
bij aan de kalkhuishouding in het lichaam.
6
30-8-2012
Theorie wondzorg:
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten
2 Wonden
2.1 Wat is een wond?
Pathologische toestand waarbij weefsel van elkaar gescheiden en
of vernietigd is, gepaard gaande met weefsel en functieverlies.
2.2 Indeling van wonden
2.2.1 Acuut of chronisch
Een acute wond ontstaat plotseling bijvoorbeeld een snijwond en een chronische wond geneest erg
langzaam, bijvoorbeeld Ulcus Cruris (open been)
2.2.2 Zwart-Geel-Rood
Je kunt spreken van zwart/geel/rode wonden, dan deel je in naar aanleiding van een kleur die je in de
wond ziet.
2.3 Oorzaak
2.3.1 Mechanische verwonding
<= de snijwond
zoals deze foto laat zien is deze jongeman met glas in het gezicht
geraakt.
Snijwonden kunnen ook aangebracht worden door de persoon
zelf, de automutulant.
Ook de chirurg kan snijwonden aanbrengen bij de patiënt. Een
operatiewond is dus ook een
mechanische verwonding.
de schaafwond =>
Een voorbeeld van een schaafwond na een val met de fiets.
Ook de donorsite van een huidtransplantatie is een forse
schaafwond.
<= de steekwond
De steek is in dit geval toegebracht door een nagel.
Ook patiënten met messteken horen tot deze categorie. Bij een
messteek is het van belang om te kijken waar het mes het lichaam
is binnengedrongen, hoe lang en breed het mes is (als het
aanwezig is) en welke organen mogelijk geraakt kunnen zijn. De
wond aan de buitenkant is soms maar heel klein, maar de
inwendige wond kan een complete ravage geven. Dit zelfde geldt
voor de schotwond.
de bijtwond
De honden of mensenbeet is ook een mechanische verwonding
Je ziet op de foto nog de tanden om de wond staan.
Beetwonden zijn erg gevoelig voor infecties.
7
30-8-2012
Theorie wondzorg:
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten
2.3.2 Chemische verwonding:
Deze meneer heeft op zijn knieën de vloer geëgaliseerd. In het
middel dat hiervoor gebruikt wordt zit een sterk zuur. In de avond
had meneer alleen rode knieën.Toen hij s`nachts wakker werd,
waren de knieën zwart
Dit is dus een ernstige chemische verwonding.
Verder kun je ook denken aan verwondingen door logen, chloor en
chemische strijdgassen.
2.3.3 Thermische verwondingen:
De verbrandingen, maar ook bevriezingen geven dezelfde
verschijnselen.
2.3.4 Elektrische verwonding:
De elektrische verwonding ontstaat door bv een blikseminslag, of blijven
“hangen” aan de elektriciteitsmast. De uitwendige verwonding valt meestal wel
mee, alleen een inslagwondje en soms ook een uitslagwond (vnl bij bliksem)
Inwendig kan de schade enorm zijn, hartschade beschadiging van zenuwbanen
enz.
2.3.5 Stralingswonden:
Wonden door radiotherapie maar ook de normale zonnebrand is een
stralingswond.
Zonnebrandwonden zullen onder normale omstandigheden goed
genezen, maar stralingswonden tgv radiotherapie zijn wonden die
moeilijk genezen en veel aandacht nodig hebben. Beide soorten
wonden zijn erg pijnlijk.
2.3.6 Oncologisch Ulcus:
Een oncologisch ulcus geneest erg slecht.
Vaak is de oorzaak de primaire tumor, maar ook zie je soms
huidmetastasen van tumoren elders in het lichaam
Primaire tumoren zie je vaak bij oudere mensen die zich verwaarloosd
hebben of zich schamen om naar de dokter te gaan.
Ze verspreiden een typische geur.
2.3.7 Circulatiestoornis wonden:
Deze wonden ontstaan door een tekort aan bloedtoevoer.
Dit is een wond van een patiënt met meningitis (hersenvliesontsteking)
en daarmee gepaard gaande bloedstollingproblemen.
Er ontstaan kleine niet wegdrukbare vlekjes, dit wijst op
circulatiestoornis.
8
30-8-2012
Theorie wondzorg:
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten
Ook de Ulcus Cruris (arterieel of veneus) is een circulatieprobleem. De
problemen liggen in de aanvoer van voedingsstoffen of in de afvoer van de
afbraakproducten, of in beide.
Mensen met diabetes hebben een verhoogde kans op dichtslibben van het
arteriële systeem, dus krijgen ze problemen met de aanvoer van
voedingsstoffen. Dit geeft smerige wonden die slecht genezen.
Doorligwonden vallen ook onder de circulatiestoornissen, omdat de circulatie
bij deze patiënten afgesloten is geweest doordat ze op het lichaamsdeel
hebben gelegen
De wondgenezing van deze wonden verloopt altijd gestoord.
2.4 Wondgenezing
2.4.1 Fasen in de wondgenezing
2.4.1.1 Fase 1 Vaatreactiefase
Deze fase bestaat uit:
Bloedingsfase:
In deze fase komen er 2 mechanismen na elkaar in
werking:
Plaatje 1:Vasodilatatie vaatverwijding waardoor
bloeding ontstaat met als doel het reinigen van de
wond.
Plaatje 2:Vasoconstrictie vaatvernauwing (boa
constrictor) de stolling komt op gang, bloedplaatjes
gaan klonteren(coaguleren)waardoor een uitwendig
stolsel ontstaat met korstvorming.
Ontstekingsfase
Plaatje 3: Ontstekingsfase:
De rode bloedcellen scheiden chemische stofjes af die
leucocyten aantrekken.
De ontstekingsfase begint (er is weer vasodilatatie)
Kenmerken: zwelling, roodheid, warmte, pijn,
functieverlies.
• Zwelling ontstaat door een verhoogde
doorlaatbaarheid van de vaatwand waardoor er
extra vocht in de weefsels komt.
• Roodheid ontstaat door vasodilatatie, dit is het
openzetten van de bloedvaten
• Warmte ontstaat door vasodilatiatie en toegenomen
vacularisatie
• Pijn door druk op de zenuwuiteinden
• Functieverlies door pijn en oedeem in het gebied
In het wondoedeem zitten witte
9
30-8-2012
Theorie wondzorg:
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten
bloedcellen(leucocyten)die zorgen voor het opruimen van dood weefsel, bacteriën en vreemd
materiaal. Dit verlaat het lichaam inde vorm van
pus uit de wond of via het lymfesysteem.
Soms ontstaat er in deze fase een lichte lichaamstemperatuurstijging,
Duur van deze fase is ongeveer 3 tot 5 dagen.
2.4.1.2 Fase 2 Granulatiefase
Na ongeveer 5 dagen wordt de wond zogenaamd in de steigers
gezet.
Dit gebeurt door de opbouw van een collageennetwerk, door
bindweefsel producerende cellen(fibroblasten). Deze groeien in de
wond en zorgen ook voor opvulling en nadien contractie.
Vervolgens vindt er re-vascularisatie plaats. Vanuit de wondranden
(kapotte capillairen) ontstaat nieuwgroei van eencellige
bloedvaten. Zij groeien in het collageennetwerk en zijn voorzien
van voedingsstoffen waardoor granulatieweefsel kan ontstaan.
2.4.1.3 Fase 3 Maturatiefase
Maturatie ook wel genoemd het weefselherstel.
Deze fase bestaat uit:
Bindweefselreorganistatie bindweefsel veranderd van vorm en
geeft versterking van weefsel
Wondcontractie omdat het bindweefsel in andere vorm gaat liggen
ontstaat er contractie.
Epithalisatie vanuit de wondranden is er vorming van nieuw epitheel
evenals vanuit de haarfollikels, de talgklieren en de zweetklieren
onder invloed van diverse groeifactoren.
Over gezond granulatieweefsel en vanuit gezonde wondranden groeit
er max 1 mm nieuw epitheel per 24 uur.
Epitheel beschermt het lichaam tegen uitdrogen en infectie.
Bij een gehechte wond gebeurt het wondgenezingsproces binnen 24 uur
Bij grotere wonden ontstaat eerst collageenvorming en granulatieweefsel voordat er groei van
epitheelcellen plaatsvindt.
Duur van deze fase 14-18 dagen.
2.4.1.4 Fase 4 Littekenvorming
Deze fase kan enkele maanden tot jaren duren.
Tijdens deze fase wordt er bindweefsel gevormd in de herstellende huid.
2.4.2 Primaire en secundaire wondgenezing.
2.4.2.1 Primaire wondgenezing
Bij een chirurgisch gesloten wond kan een ongestoorde of primaire
wondgenezing plaatsvinden. Binnen 24 uur is de gekliefde epitheellaag door
epitheelcellen overbrugd en daardoor is de beschermende functie van de huid
weer hersteld (wel kwetsbaar). Hechtmateriaal moet afhankelijk van de plaats
minstens 5 dagen blijven zitten.
10
30-8-2012
Theorie wondzorg:
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten
2.4.2.2 Secundaire wondgenezing
Vertraagde of secundaire wondgenezing vindt plaats als een (chirurgische) wond
niet direct gesloten kan worden bv doordat er wondvocht wordt geproduceerd, de
wond geïnfecteerd is of het huiddefect niet kan worden overbrugd.
2.5 Factoren die wondgenezing beïnvloeden
2.5.1 Plaatselijke factoren
• Plaats van de wond: Een wond in het gezicht heelt snel, een wond aan het scheenbeen heeft
langer tijd nodig omdat de bloedvoorziening daar minder is.
• Vorm en diepte: grillige diepe wonden genezen minder snel dan een snijwond met rechte
snijvlakken.
• Aard van de verwonding: Een schaafwond geneest sneller dan een zaagverwonding.
• Weefselbeschadiging: Een verwonding van alleen de epidermis geneest sneller dan wanneer ook
onderliggend weefsel aangetast is of als er sprake is van een onderliggende bloeduitstorting.
• Corpus aliënum: Indien er zich een vreemd voorwerp in de wond bevindt heeft dit meestal een
negatief effect op de wondgenezing. Denk hierbij aan straatvuil,
mespunt nog in wond, kogel
• Ziektekiemen: Hierdoor kan er een infectie ontstaan die de
wondgenezing hinderd. Bijvoorbeeld een hondenbeet
• Bloedvoorziening: de wond kan op een erg ongunstige plek
zitten, decubituswond op de stuit. Hier is altijd al minder
bloedtoevoer als bv in je bovenarm, waardoor de genezing
vertraagd.Algemene factoren die beïnvloeden en beïnvloed
kunnen worden
2.5.1.1 Lichamelijke factoren
De volgende lichamelijke factoren hebben meer of minder invloed op het wondgenezingsproces:
• de algehele gezondheid, leeftijd, voedingstoestand(vit a-d,eiwit,zink),
• onderliggend lijden zoals diabetes, vaatlijden, infecties, oncologie +
bestraling
• medicamenten: bijvoorbeeld cytostatica, remmen de celdeling!,
corticosteroïden remmen de ontstekingsreactie en contractie
collageen (op te heffen door extra vit A)
• prednisonhuid, meer vocht in de weefsels waardoor genezing
vertraagt
• roken, belemmerd O2 transport
2.5.1.2 Psychische factoren:
Blijvende verminking of amputaties, invaliditeit of contracturen, angst voor pijnbeleving en
verschillende soorten pijn kunnen een enorme invloed hebben op het psychische welbevinden van de
patiënt en andersom ook weer de wondgenezing negatief beïnvloeden.
11
30-8-2012
Theorie wondzorg:
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten
2.5.1.3 Sociale factoren:
Geurverspreiding bij oncologische wonden of bij infecties en ook pijn en immobiliteit belemmeren de
sociale omgang en leiden soms zelfs tot arbeidsongeschiktheid.
Ook verminking na(grote)verwonding .grote buikwond, brandwonden en littekenbreuk kunnen
aanleiding zijn tot sociale beperkingen.
2.6 Beoordelen van wonden
Er zijn verschillende classificatiemodellen waarin de soorten wonden kunnen worden ondergebracht.
2.6.1 WCS:
Dit is het classificatiemodel voor lokale wondbehandeling en wordt sinds de oprichting in 1984 door de
WCS uitgedragen. Hiermee kan structuur worden aangebracht in de wondbehandeling. Het model
gaat uit van een stadia-indeling volgens de kleuren Zwart-Geel-Rood en is daardoor makkelijk
toepasbaar.
Het is een prima hulpmiddel in de dagelijkse praktijk van wondbehandeling.
Zwarte necrotische wonden: necrose verwijderen
Gele exuderende wonden :reinigen
Rode granulerende wonden: beschermen
Dit is zeker geen slecht model, maar kijkt alleen naar het aspect van de wondbodem.
2.6.2 TIME
Dit model is uitgebreider dan het WCS model. Het werd in 2003 geïntroduceerd door het team van
wondexperts uit de VS, Falanga proffesional dermatologie en biochemie in Boston
Iedere letter staat voor een woord dat verband houd met een goed te observeren fase van de
wondgenezing
T= Tissue; tissue, bevat de wond ongezond of necrotisch weefsel?
I= Infection; is er sprake van een infectie of ontsteking?
M= Moisture; produceert de wond te veel vocht of is ie juist te droog?
E= Edge; hoe staat het met de conditie van de wondranden?(ondermijnd, wel of geen
epitheelvorming)
2.6.2.1 Tissue
Necrotisch weefsel;
Necrotisch weefsel kan eruit zien als: zwarte droge korst, bruin
of zwart leerachtig weefsel of geel fibrineus weefsel. Wanneer
geel beslag uitdroogt wordt het ook vaak zwart.
Necrose is een bron voor infectie!
Necrose beperkt het zicht op de diepte van de wond
12
30-8-2012
Theorie wondzorg:
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten
Necrose kan op verschillende manieren verwijderd worden.
De keuze van de methode is afhankelijk van een aantal factoren zoals:
• De conditie van de patient,
• Onderliggend lijden, zoals diabetes
• Pijn
De volgende methodieken zijn mogelijk:
-chirurgisch met mes en of schaar: de snelste manier om necrose te verwijderen.
Hierbij is het noodzakelijk om te controleren op bloedingen en immunosuppressie (kunstmatige
onderdrukking van het afweersysteem tegen lichaamsvreemde stoffen)
-autolytisch: door het lichaam zelf opruimen van de debris (dode cellen). Gebeurt eigenlijk in iedere
wond. Fagocyten(soort witte bloedcellen) en enzymen maken het necrotisch weefsel vloeibaar. Dit
gebeurt het beste in een vochtig wondmilieu. Dit creëer je met de moderne verbandmiddelen, die
zorgen voor een vochtig wondmilieu. (zie paragraaf verbandmiddelen)
-enzymistisch: door aan producten enzymen toe te voegen en deze op of in de wond aan te brengen
wordt de necrose afgebroken. Je laat eigenlijk de eigen enzymen met toegevoegde enzymen samen
het werk doen.
-biologisch: mbv maden de necrose oplossen. Maden scheiden een necroseoplossend enzym af dat
het gezonde weefsel intact laat . De maden die hiervoor gebruikt worden, zijn steriel gekweekt.
-mechanisch: bv wondirrigatie: met hoge drukspuit de wond uitbruisen, hierdoor kun je ook de wond
beschadigen en de behandeling kan pijnlijk zijn.
Het meest bekend is de nat-droog methode.
Het nat verband wordt in de wond gelegd, in laten drogen en vervolgens het verband eruit trekken.
2.6.2.2 Infection
In iedere wond zijn micro-organismen aanwezig (huidflora). Normaal gesproken richten deze geen
schade aan. Infecties kunnen we indelen in 4 stadia:
• Contaminatie:
er zijn niet-delende micro-organismen in de wond aanwezig
• Kolonisatie:
Er zijn delende micro-organismen in de wond aanwezig die geen schade toebrengen aan de wond.
Normaal gesproken komt het eigen immuunsysteem van de patiënt hiertegen in actie.
• Kritieke kolonistie:
Er zijn zoveel micro-organismen aanwezig dat de wondgenezing stagneert, de wond scheidt veel
vocht af, granulatieweefsel bloedt snel, er is sprake van meer pijn bij de
wondverzorging.
• Lokale infectie:
Er zijn zoveel micro-organismen in de wond dat er schade wordt
toegebracht aan de wond/wondomgeving/patiënt.
Symptomen van infectie zijn roodheid, warmte, zwelling,
functieverlies, pijn, vieze geur en etter (wondvocht wordt
troebel)
Deze infectie kan zich gemakkelijk uitbreiden naar
onderliggend weefsel zoals spieren en of botten en of leiden
tot een totale bloedvergiftiging (sepsis).
Bij decubitus graad 4, sterft 50% van de patiënten door sepsis.
Of de patiënt een uitgebreide infectie krijgt hangt veelal af van de schadelijkheid van de microorganismen en de algehele conditie van de patiënt
• Behandeling: lokaal gebruik van anti-septica zoals povidonjood, azijnzuur, zilververbanden en
honingverbanden. Deze verbanden mogen slechts voor een korte periode gebruikt worden. Met
antibiotica is men terughoudend gezien de kans op resistentie.
13
30-8-2012
Theorie wondzorg:
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten
2.6.2.3 Moisture
Te natte wonden genezen niet, de wondranden zullen beschadigen terwijl juist vanuit de wondranden
de wondgenezing plaats moet vinden. Bovendien gedijen de bacteriën in een natte wond overmatig.
Bij natte wonden is het belangrijk om een verband te gebruiken dat de overmaat aan wondvocht kan
absorberen.
Bij patiënten met oedeem (ulcus cruris patient) is compressietherapie noodzakelijk.
Doordat het vocht wordt afgedreven zal de wond eerder genezen.
Vochtige wonden: in een vochtige wond vindt de
wondgenezing ongestoord plaats. De groeifactoren kunnen
dan normaal hun werk doen.
Een droge wond zal niet genezen. De wond zal zich alleen
maar verdiepen. Gebruik maken van een product dat de wond
vochtig maakt zoals (hydrogels) is wenselijk.
Het is dus belangrijk de juiste verbanden te gebruiken om
herstel van de vochtbalans te bewerkstelligen.
2.6.2.4 Edge
Wondranden beschermen! Wondgenezing begint vanuit de wondranden of vanuit het epitheel bij de
haarwortels, zweetklieren en talgklieren Het is dus belangrijk de wondranden goed te beschermen.
Wondrandbescherming toepassen: :
Dit kan met zalven, barrièrefilm of barrièrecrèmes.
Zink/vaseline wordt ook veel gebruikt. Een nadeel is het verwijderen hiervan omdat je hiervoor moet
wrijven op een toch al kwetsbare beschadigde huid.
Na het verwijderen met zoete olie bestaat er meer kans op lekkages omdat folie of schuimverband
onvoldoende kunnen plakken op de vette huid.
Indien de wondrand wijkt of niet over het wondbed (granulatieweefsel) heen groeit alle aspecten van
TIME nog eens herhalen.
Met dank aan de International Advisory Board on Wound Bed Preparation 2003.
Aangepast aan de hand van tabel 6 - Schultz GS, Sibbald, RG, Falanga V et al (2003) Wound bed
preparation: systematic approach to wound management Wound Rep Reg 11; 1-28.
Wondbed preparatie en TIME zijn door Smith & Nephew ondersteunde klinische concepten.
14
30-8-2012
Theorie wondzorg:
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten
TIME in een overzicht
15
30-8-2012
Theorie wondzorg:
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten
2.7 Wondproducten kort samengevat
Soort
Hydrocolloïd
Hydro active verbanden
Alginaat
Schuimverband
Absorberend verband
Hydrogel
Transparante wondfolie
Vette gazen en
Wondcontactmaterialen
Eigenschappen
- geleert met wondvocht
- zelfklevend
- pijnreductie
- grote absorbtie
- gelvorming
- reiniging
- contact wond
- absorptie
- gelvorming
-reiniging
- bloedstolling++
- biologisch afbreekbaar
-hoge absorptie
-warmte isolerend en polsterend
- sterk absorberend materiaal
-dampdoorlatende folie
-hydrateert necrotisch weefsel
-hydratie /absorbtie
-pijnbestrijding
- pijnreductie
- doorzichtig
- soepel en rekbaar
- niet verklevend
- voorkomt ingroei
granulatieweefsel
Jodiumhoudende gazen
- anti-bacterieel
- ontsmettende werking
Zilverproducten
- anti-bacterieel
- ontsmettend ook bij
pseudomonas
Honingverbanden
- anti-bacterieel
- ontsmettende werking
-vochtabsorbtie
-wondafdekken
Gazen:
Hydrofiele gazen
Non woven
Verbandpleisters
Wondrandbeschermers
- Gaasje met een pleister
- Vochtabsorbtie
- Beschermen
- voorkomen inwerking wondvocht
- maceratie
- pijn/jeuk voorkomen
16
30-8-2012